محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1832411626
ضرورت و کارکرد «حفظ نظام» در تدوین سیاست خارجی جمهوری اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
ضرورت و کارکرد «حفظ نظام» در تدوین سیاست خارجی جمهوری اسلامی
اتخاذ راهبرد حفظ نظام جمهوری اسلامی، زمینه ارتقای توانمندی نظام در مدیریت محیط داخلی و خارجی و مقابله با چالش‌های ایجاد شده را فراهم و امکان عملیاتی شدن هوشمندانه اصول‌گرایی دولت اسلامی را در وضعیت‌های متفاوت به وجود آورد.
بخش اول چکیده با پیروزی انقلاب اسلامی، گرایش ایران به اتخاذ نگرش اصول‌گرایانه در عرصه‌های پر تنش بین‌المللی که میدان کارزار برای دستیابی به منافع ملی، براساس نگرش‌های عموماً مادی‌گرایانه است، چالش‌های مختلفی را برای جمهوری اسلامی ایجاد کرد. حضرت امام برای برون‌رفت از مشکلاتی که در عرصه‌های داخلی و خارجی به وجود آمده بود، با استفاده از نظام معرفتی و روش اجتهادی خویش، با تأکید بر لزوم توجه به نقش متغیرهای «زمان» و «مکان» در استنباط احکام مربوط به حوزه عمل سیاسی، تلاش برای حفظ دولت اسلامی را با طرح رویکرد «حفظ نظام»، از باب لزوم تمهید مقدمات برای تحقق اهداف و منویات شارع مقدس اسلام، ضروری دانستند. اتخاذ راهبرد حفظ نظام جمهوری اسلامی، زمینه ارتقای توانمندی نظام در مدیریت محیط داخلی و خارجی و مقابله با چالش‌های ایجاد شده را فراهم و امکان عملیاتی شدن هوشمندانه اصول‌گرایی دولت اسلامی را در وضعیت‌های متفاوت، متناسب با شرایط زمانی و مکانی به وجود آورد. مقدمه سیاست خارجی (1) عرصه تصمیم‌گیری در خصوص روابط بین‌المللی دولت ـ ملت‌هاست و به عنوان ابزاری برای تحقق «منافع ملی» (2) مورد استفاده قرار می‌گیرد. سیاست در سطح جهان، یعنی بررسی تلاقی یا تزاحم منافع ملی کشورها در موضوعات مختلف. (سریع القلم، 1372: 237) نظام‌های سیاسی با به کار بردن مجموعه‌ای از اصول و راهبردها در محیط خارجی خود، به دنبال تحقق بخشیدن به آن دسته از ارزش‌هایی هستند که برای استمرار حاکمیت و تأمین نیازهای حیاتی کشور و ملتشان ضروری می‌باشد که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به «بقا» (3)، «تأمین امنیت» (4) و حفظ «تمامیت ارضی» (5) که تحت عنوان کلی منافع ملی تعریف می‌شوند، اشاره نمود. با عنایت به اینکه امروزه «علم روابط بین‌الملل به طور عام و نظریه روابط بین‌الملل به طور خاص، دانشی زمینه پرورده و محصول فرهنگ و تمدن مدرن غرب است که هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی متمایزی از اسلام دارد» (دهقانی فیروزآبادی، 1389: 95) و به عمل هنجاری و اخلاقی در سیاست خارجی توجهی ندارد، سیاست خارجی اکثر بازیگران با تأسی به این نظریه‌ها و مدل‌ها، با رویکردی منفعت‌محور و عموماً غیر آرمان‌گرایانه، (6) تدوین و روابط خارجی با چنین راهبردهایی مدیریت می‌شود. در حالی که سیاست از نظر اسلام دارای ماهیتی هنجاری است و دولت اسلامی آکنده از ارزش‌های دینی است و ساختار و هندسه ویژه دارد (فیرحی، 1386: 21) و تمامی مناسبات و روابط بین‌المللی امت اسلامی را در چارچوب مفاهیم و ارزش‌های دینی قرار می‌دهد و خصلتی هنجاری و آرمانی به این گفتمان می‌بخشد. (میراحمدی، 1389: 240) لذا رویکرد دولت اسلامی به روابط بین‌الملل باید از ماهیتی ارزشی و اخلاقی برخوردار باشد و تعاملات بین‌المللی این دولت با راهبردهای اصول‌گرایانه مدیریت شود. با عنایت به اینکه حضور سیاست خارجی مبنا‌محور و ارزش‌مدار در عرصه‌های بین‌المللی، که عموماً براساس گفتمان‌های منفعت‌طلبانه و غیر هنجاری شکل‌بندی شده‌اند، معضلات و چالش‌هایی را برای دولت اصول‌گرای اسلامی ایجاد می‌کند. در چنین فضایی، نظام سیاسی دینی باید با اتخاذ راهبردهای واقع بینانه در کنار اصول‌گرایی، روابط بین‌المللی خود را سامان داده و امکان حضور مستمر و فعال خود را در این عرصه فراهم کند. مفاهیم کلیدی اصول‌گرایی (7) اصول‌گرایی به مجموعه‌ای از رفتارهای منطبق بر معیارها و موازین اساسی و ریشه‌ای اطلاق می‌گردد. اصول‌گرایی، آرمان، گفتمان، پارادایم و یک ایدئولوژی است. (دارابی، 1386: 10) مقام معظم رهبری در این خصوص معتقدند: اصول‌گرایی یعنی اصول مستدل و منطقی را قبول داشتن و به آنها پای‌بند ماندن و رفتار خود را با آن اصول تطبیق کردن. (آیت‌الله خامنه‌ای، 1385: 10 / 14) اصول‌گرایی در باور دینی، متضمن اعتقاد به وجود ظرفیت و توانایی در آموزه‌ها و احکام اسلامی برای اداره جامعه اسلامی است؛ چراکه دین اسلام، دینی کامل و منطبق بر فطرت انسانی و پوشش دهنده تمامی نیازهای مادی و معنوی اوست. اصول‌گرایی ]در سیاست[ در نخستین سطح خود، بر التزام سیاست خارجی به حدود و اصولی دلالت دارد که از جانب شارع، به عنوان تکلیف حکومت دینی تعریف شده‌اند. (افتخاری، 1386: 27) حفظ نظام (8) نظام در لغت از نظم گرفته شده است. نظم در لغت به معنای تألیف، مرتب کردن، سر و سامان دادن، به رشته درآوردن و سرودن شعر آمده است. (جعفرپیشه، 1389: 63) عبارت «حفظ نظام» از عناوین ثانویه مشهور در متون فقهی است و منظور از آن توجه به اموری است که بقای جامعه وابسته به آن است. حفظ نظام اسلامی در دو حوزه قابل تصور است: نخست حفظ نظام و جلوگیری از آسیب به آن توسط دشمنان و در معنای دیگر، ایجاد نظم در جامعه و سامان دادن سازمان‌ها و نهادهای حکومتی و جلوگیری از اغتشاش و هرج و مرج. از منظر فقهی، حفظ نظام اسلامی به هر دو معنا نه تنها واجب شرعی بلکه «واجب عقلی و شرعی و اوضح قطیات». (کلانتری، 1376: 220 و 221) امری «بدیهی و مفروغ عنه که اصل آن حتی نیازی به امر ارشادی شرعی ندارد و از اجماعیات و ضروریات فقه اسلامی» (جعفرپیشه، 1389: 72) است؛ زیرا حفظ نظام اسلامی، مقدمه‌ای برای حفظ شریعت است. (صابریان، 1386: 123) میرزای نائینی در خصوص شمول معنی حفظ نظام معتقد است: حفظ نظامات داخله مملکت و تربیت نوع اهالی و رسانیدن هر ذی حقی به حق خود و منع از تعدی و تطاول آحاد ملت... از وظایف نوعیه راجعه به مصالح داخلیه مملکت و ملت و تحفظ از مداخله اجانب و تحذّر از حیل معموله در این باب و تهیه قوای دفاعیه و استعدادات حربیه و غیر ذلک، این معنا را در لسان متشرعین، «حفظ بیضه اسلام» و سایر ملل، حفظ وطنش خوانند. (نائینی، 1361: 7) در نظریه‌های اسلامی سیاست، از مبحث حفظ نظام به عنوان راهبردی که حکومت اسلامی را موظف می‌کند برای تحقق مصالح شریعت و مسلمانان، آن را در عمل سیاسی خود مد نظر قرار دهد، یاد شده است. قاعدة فقهی حفظ نظام را از آن جهت که اولاً: در ابواب گوناگون فقه به کار می‌رود؛ ثانیاً: مورد اتفاق فقهای شیعه و سنی است؛ ثالثاً: منصوص نیست یعنی نص خاصی برای آن در منابع فقهی وجود ندارد؛ بلکه از منابع مختلف به دست آورده می‌شود و رابعاً: دربردارندة حکم واقعی است، نه ظاهری؛ می‌توان قاعده‌ای عام یا رئیسه، متفقٌ علیه، اصطیادی و واقعی دانست. (ملک افضلی، 1389: 114) چارچوب بحث با عنایت به اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ساختار سیاسی و حقوقی نظام، بر اساس گفتمان انقلاب اسلامی و اندیشه سیاسی حضرت امام(ره) شکل گرفت، جمهوری اسلامی به عنوان نظامی دینی، رفتارهای سیاسی خود را با راهبرد اصول‌گرایی در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی شکل داد. ورود عملیاتی این نظام به عرصه‌های سیاسی پیامدهایی را به همراه داشت که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: ـ احیای اسلام سیاسی و مطرح شدن اسلام به عنوان دینی جامع الاطراف و برخوردار از ظرفیت‌های کاربردی برای اداره امور اجتماعی در همه دوره‌های زندگی بشر؛ ـ استقلال‌گرایی ملت ایران و تأکید بر ضرورت حذف سلطه مستکبران بر ایران و کشورهای اسلامی؛ ـ به چالش کشیده شدن مشروعیت نظامِ موازنه قدرت موجود و ایجاد سوالات جدی در خصوص مبانی فکری و سیاسی آن؛ ـ احساس خلأ در زمینه الگوهای عملیاتی اسلامی متناسب با مقتضیات زمانه، به دلیل عدم اهتمام جدی غالب اندیشمندان و نظریه‌پردازان مسلمان (حداقل تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی) به پردازش و طراحی مدل‌های کارآمد دینی که در فضای مملو از پیچیدگی‌های برآمده از تحولات علمی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فن آورانه، بتواند قابلیت‌های اجرایی نظام سیاسی دینی را در معرض اجرا و مشاهده قرار دهد. این وضعیت موجب شد جمهوری اسلامی در کنار اقتضائات سیاسی موجود و انتظارات افزایش یافته ناشی از تغییرات محیطی، با مشکلات و چالش‌هایی در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی مواجه شود که البته بخش قابل توجهی از آنها از تلاش‌های نظام سلطه برای جلوگیری از فروپاشی هژمونی سنتی خود در مواجهه با گفتمان در حال صدور انقلاب اسلامی نشأت می‌گرفت. چالش‌های به وجود آمده، با توجه به اقتضای اصل اولی گفتمان انقلاب اسلامی تحت عنوان قابلیت الگوهای اسلامی برای اداره امور اجتماعی در تمامی دوره‌ها و اعصار، و «نظر به اینکه، شریعت اسلامی تمام وجوه عمومی و خصوصی حیات مؤمنان و بالطبع اشکال اساسی قدرت سیاسی در جامعه اسلامی را تنظیم می‌کند»، (فراتی، 1389: 255) سؤالاتی را در مورد قابلیت‌های نظام سیاسی ایران در خصوص چگونگی مواجهه با برخی از واقعیت‌های ضروری غیر منطبق با شرایط آرمانی ایجاد کرد و زمینه طرح گفتمان‌های متفاوت و خارج از مدار و گفتمان انقلاب اسلامی و ایجاد چالش‌های متعدد را از سوی دشمنان و رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی، به منظور ایجاد یأس و ناامیدی در خصوص امکان استقرار و بقای نظام دینی به وجود آورد. حضرت امام در مواجهه با وضعیت اشاره شده، ضمن اینکه با هوشیاری حکیمانه خویش مردم و مسئولان را به ضرورت توجه به شرایط و وضعیت موجود نظام دعوت کردند، فرمودند: گرگ‌ها از اطراف نشسته‌اند و فرصت‌طلبی می‌خواهند بکنند که همة ایران را ببلعند و شمایید که باید حفظ بکنید. (امام خمینی، 1381الف: 18 / 160) ایشان طی بیانات و نیز در قالب نامه‌ها، توجه مسئولان را به ضرورت ایجاد سازوکارهای مناسب برای حل مشکلات به وجود آمده جلب کرده و راهبرد «حفظ نظام» را به عنوان یک اصل مهم و مورد عنایت شریعت اسلامی در مباحث حکومتی مطرح کردند و بر لزوم ناظر شدن راهبرد مذکور بر تمامی تصمیمات و رفتارهای سیاسی نظام تأکید کردند. طرح و عملیاتی شدن راهبرد مذکور، علاوه بر ایجاد زمینه حصول اجماع نظری در میان مسئولان در خصوص راهبرد منتخب نظام در مواجهه با مشکلات، معضلات داخلی در حوزه‌های اجرایی و اداری را تحت پوشش قرار داده و امکان افزایش ظرفیت‌های دوراندیشانه سیاست خارجی در مقابل تهدیدات بین‌المللی را نیز فراهم می‌کرد. با توجه به اینکه بر اساس مواضع اعلامی، رهیافت اصلی و اولی جمهوری اسلامی در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی، پایبندی به اصول و آرمان‌های اسلامی بود، مطرح شدن رویکرد «حفظ نظام» زمینه طرح سؤالاتی را در خصوص منطق و ضرورت حفظ نظام و چگونگی جمع میان آرمان‌گرایی و حفظ نظام ایجاد کرد. این پژوهش با هدف پاسخ‌گویی به برخی از سؤالات مطرح در این زمینه، درصدد بررسی ضرورت و کارکرد حفظ نظام در سیاست خارجی اصول‌گرایانه جمهوری اسلامی برآمده است. امید است این مطالعه راه‌گشا واقع شده و بتواند مقدمه پژوهش‌های بعدی در این حوزه قرار گیرد. پی نوشت: [1]. Foreign Policy. 2. National interests 3. Survival. 4. Establish security. 5. Territorial integrity. 6. Non-idealistic. 7. Fundamentalism. 8. Guarding of the system منابع و مآخذ آشوری لنگرودی، حسن، 1378، «امام خمینی و حفظ مصالح نظام»، پیام حوزه، ش 24.
ابراهیمی، شهروز، 1388، «بررسی واسازانه نقش ایدئولوژی در سیاست خارجی ایران و پیوند آن با واقع‌گرایی و آرمان‌گرایی»، روابط خارجی، ش4.
افتخاری، اصغر، 1384، مصلحت و سیاست، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
ـــــــــــــــ ، 1386، «اصول‌گرایی و شرایط متحول سیاست خارجی»، زمانه، ش55.
امام خمینی، سید روح‌الله ، 1361، صحیفه نور، تهران، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
ـــــــــــــــ ، 1368، صحیفه انقلاب (وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـــــــــــــــ ، 1368، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان.
ـــــــــــــــ ، 1374، چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــ ، 1376، کلمات قصار، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــ ، 1381الف، صحیفه امام، (دوره 22 جلدی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج.
ـــــــــــــــ ، 1381 ب، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــ ، 1385، روحانیت و حوزه‌های علمیه از دیدگاه امام خمینی، دفتر دهم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــ ، 1385ق، الرسائل، قم، مهر.
پوراحمدی، حسین، 1389، اسلام و روابط بین‌الملل (مجموعه مقالات)، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
جعفرپیشه، مصطفی، 1389، «حق تمرد و وجوب حفظ نظام از منظر اهل بیت^ و اهل سنت»، طلوع، ش33.
جوادی آملی، عبدالله، 1378، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم، نشر اسراء.
حقیقت، سید صادق، 1385، مبانی، اصول و اهداف سیاست خارجی دولت اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
خامنه‌ای، آیت‌الله سید علی، 1385، پرتو ولایت، اصول‌گرایی و شاخص‌های آن، تهران، بلاغ.
دارابی، علی، 1386، «اصول‌گرایی، ماهیت و مؤلفه‌های آن»، زمانه، ش55.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال، 1389، «اسلام و نظریه‌های روابط بین‌الملل: رویکردی فرانظری»، مجموعه مقالات اسلام و روابط بین‌الملل، به اهتمام حسین پوراحمدی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
ـــــــــــــــ ، 1390، «نظریه اسلامی سیاست خارجی»، روابط خارجی، ش1.
ذوعلم، علی، 1386، «اصول‌گرایی و تحول»، زمانه، ش55.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1387، المفردات فی غریب القرآن، تهران، نشر آرایه.
سریع‌القلم، محمود، 1372، عقل و توسعه یافتگی، تهران، نشر سفیر.
سیف‌زاده، سید حسین، 1384، مبانی و مدل‌های تصمیم‌گیری در سیاست خارجی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
صابریان، علیرضا، 1388، «مصلحت و جایگاه آن در حکومت اسلامی»، آموزه‌های فقهی، ش2.
ـــــــــــــــ ، 1386، «مصلحت و جایگاه آن در حکومت اسلامی»، حقوق اساسی، ش 8.
طاهایی، سیدجواد، 1388، «امام خمینی و مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، روابط خارجی، ش1.
طباطبایی، سیدمحمد حسین، 1386، تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
عطارزاده، مجتبی، 1387، «امنیت‌مداری در رویکرد سیاست خارجی امام خمینی(ره)»، دانش سیاسی، ش8.
عیوضی، محمدرحیم و یوسف فتحی، 1390، «رهبری و سرمایه اجتماعی با رویکرد به رهبری امام خمینی»، متین، ش 51.
فراتی، عبدالوهاب، 1389، «چارچوب و مبانی روابط دولت اسلامی با نظام بین‌الملل»، در مجموعه مقالات اسلام و روابط بین‌الملل، به اهتمام حسین پوراحمدی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
فلاح‌زاده، علی، 1381، «کنترل قدرت سیاسی از دیدگاه امام خمینی(ره)»، علوم سیاسی، ش 19.
فوزی، یحیی، 1389، «اسلام و سیاست بین‌الملل: بررسی دیدگاه امام خمینی(ره) در سیاست بین‌الملل»، در مجموعه مقالات اسلام و روابط بین‌الملل، به اهتمام حسین پوراحمدی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
فوکو، میشل، 1386، ایرانی‌ها جه رؤیایی در سر دارند، ترجمه حسین معصومی همدانی، تهران، هرمس.
فیرحی، داود، 1386، تاریخ تحول دولت در اسلام، قم، انتشارات دانشگاه مفید.
قربان‌زاده، قربانعلی، 1381، مبانی مصلحت عمومی در اندیشه سیاسی امام خمینی، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
کلانتری، علی‌اکبر، 1376، «فقه و مصلحت نظام»، کاوشی نو در فقه اسلامی، ش 11و12.
مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء.
مزینانی، محمد‌صادق، 1377، «مصلحت نظام از دیدگاه امام خمینی»، حوزه، ش 85 و 86.
مقیمی، غلامحسن و سید نورالدین شریعت‌مدار جزایری، 1379، «حقوق سیاسی مردم در اندیشه محقق نائینی» علوم سیاسی، ش 10.
ملک افضلی، محسن، 1389، «آثار قاعده حفظ نظام»، حکومت اسلامی، ش 4.
میراحمدی، منصور، 1389، «گفتمان اسلامی و گفتمان جهانی»، مجموعه مقالات اسلام و روابط بین‌الملل، به اهتمام حسین پوراحمدی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
میرزای قمی، 1303ق، قوانین الاصول، قم، چاپ حاج ابراهیم.
نائینی، محمد‌حسین، 1361، تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة، تهران، شرکت سهامی انتشار.
واعظ شهرستانی، نفیسه، 1380، «راهبردها و راهکارها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه امام خمینی(ره)»، انقلاب اسلامی، شماره 5 و 6 .
هاشمی رفسنجانی، اکبر، 1381، «نقادی نظرورزی‌ها درباره مجمع تشخیص مصلحت»، (گفتگو)، راهبرد، ش 26. محمدرضا مولایی: استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه محقق اردبیلی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی 32 ادامه دارد...
93/11/04 - 06:35
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 26]
-
گوناگون
پربازدیدترینها