واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
علیبن موسیالرضا (ع) و اوضاع زمان علیبن موسیالرضا(ع) در دوران امامت خویش با موضوع مهمی مواجه شدند که در تاریخ شیعه بیسابقه و آن پیشنهاد ولایتعهدی از طرف مأمون عباسی بود.
این پیشنهاد از طرف مأمون که فردی زیرک و سیاستمداری کاردان بود، بسیار ماهرانه طرح ریزی شد. یکی از علل این پیشنهاد ، اوضاع آشفته زمان مأمون بود که در آن قیام های علویان بخصوص زیدیان بشدت به دستگاه عباسی فشار می آورد. قیام های علویان در طبرستان، دیلمان، کوفه، بصره و یمن در عصر مأمون از نمونه های بارز مخالفت های شدید با دستگاه عباسی بود. از سوی دیگر مأمون که در خراسان بود، با روحیات ایرانیان و حب ایشان به آل علی آگاه بود، از این رو با مشورت فضل بن سهل بر آن شد وجهه حکومت عباسی را نزد ایشان گرامی و حقدوست جلوه دهد و از سویی دیگر «پس از قتل امین، اوضاع عراق و شام سخت آشفته بود و در میان بنی عباس، فرد برجسته ای وجود نداشت و مأمون با همه زیرکی در عراق ناشناخته بود. در یمن، بصره و بغداد و ایران عامه مردم از زمان منصور انتظاری را که از خلافت بنی عباس داشتند، درنیافتند زیرا مردم تشنه عدل و داد و اسلام واقعی بودند، از این رو چشم ها و دل ها نگران و منتظر خاندان علی(ع) بوده و امیدها و آرزوهای خود را به افراد برجسته و متقی این خاندان بسته بودند».1 از این رو مأمون تصمیم گرفت امام رضا(ع) را به ولایتعهدی خویش برگزیند و به همین منظور پیک هایی روانه مدینه کرد، اما امام(ع) این موضوع را نپذیرفت تا این که به اصرار مأمون، قبول و از مدینه به مرو مهاجرت فرمود. در پی این اقدام، مأمون فرمان داد تا همه لباس سیاه را که شعار عباسیان بود، از تن خارج کرده و لباس سبز بر تن کنند و به نام حضرت سکه ضرب نمود و در ظاهر بسیار احترام ایشان را حفظ می کرد تا جایی که دختر خویش را به عقد حضرت درآورد. همچنین علاقه مأمون به مباحث کلامی و دینی باعث شده بود مناظرات و مباحثات بسیاری با پیروان ادیان و مذاهب گوناگون برگزار شود و علی بن موسی(ع) نیز در این جلسات به تبیین مفاهیم اصیل اسلامی و مبانی عمیق حکمی می پرداخت. این اقدامات حضرت علی بن موسی الرضا(ع) باعث می شد مأمون به مقاصد خویش از ترتیب کارها نرسد، مثلا در جریان پذیرش ولایتعهدی پس از اصرار فراوان به شرط دخالت نکردن در امور سیاسی و حکومتی این امر را قبول فرمود و نیز در جریان برگزاری نماز عید فطر که باز با اصرار مأمون همراه بود، امام به گونه ای رفتار فرمود که مأمون در راه پشیمان شده، امام را به خانه عودت داد و این امر موجب نارضایتی شدید مردم را فراهم آورد. اما از دیگر مسائل عصر حضرت رضا(ع) وجود فرق اسلامی و شمار رو به ازدیاد آن بود که باعث طرح مباحث کلامی جدید می شد. بعد از امام جعفر صادق(ع) شیعه به فرق گوناگون از جمله اسماعیلیه و امامیه و ناووسیه و... تقسیم شد و قبل از آن زیدیه و کیسانیه عرض وجود کرده بودند. از سوی دیگر بعد از شهادت موسی بن جعفر(ع) برخی به مهدویت ایشان عقیده داشته و واقفه نام گرفتند و عده ای دیگر نیز به ادامه ثلاله امامت در علی بن موسی(ع) گرویدند که قطعیه خوانده می شدند.2 امام رضا(ع) نیز در این میان باید به پرسش هایی که از طرف شیعیان یا دیگر مذاهب یا فرق شیعی طرح می شد، پاسخ دهند و رفع ابهام نمایند. یکی از این مسائل عقیده به خلق قرآن بود که در زمان مأمون و به دستور وی، هر که مخالف این عقیده را داشت تعزیر می شد؛ چنان که احمد بن حنبل را به زندان افکندند 3 یا تفکر تشبیه و جبر و اختیار که حضرت رضا(ع) در تبیین این مبانی و رد نظریه مُشبّه و مُجبره و غُلات، سعی بسیار مبذول می فرمودند.4 به هر روی اوضاع زمان حضرت رضا(ع) به این منوال بود و حضرت از آزادی نسبی که در این دوران به وجود آمده بود استفاده شایانی در تبیین معارف حقه اسلامی و مفاهیم معنوی شیعی نمودند، چنان که حدیث سلسله الذهب در تبیین توحید و امر ولایت کلیه از مأثورات ارزشمند آن حضرت به شمار می رود، اما این روند یعنی قبول ولایتعهدی تا زمان شهادت حضرت بیش از سه سال نبود تا آفتاب عمر ایشان در افق خراسان غروب نمود و جسم شریفشان در این خاک مدفون گشت. پا نوشت ها: 1ـ دائره المعارف تشیع ج 2، عباس زریاب خویی، زیر نظر احمد صدر حاج سیدجوادی، سازمان دائره المعارف تشیع 1368 2ـ رک: فرق الشیعه، نوبختی، ترجمه محمدجواد مشکور، علمی و فرهنگی 1391 3ـ رک: تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، علی اصغر حلبی، اساطیر 1376 4ـ رک: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان، سازمان تبلیغات اسلامی 1371 هوشنگ شکری / جام جم
 
دوشنبه 1 دی 1393 ساعت 02:20
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 13]