محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830086799
سبک مدیریت مبتنى بر کرامت انسانى و معرفى الگویى براى به کارگیرى آن در سازمان ها
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
سبک مدیریت مبتنى بر کرامت انسانى و معرفى الگویى براى به کارگیرى آن در سازمان ها
در دین مبین اسلام، مدیران باید ضمن توجه نمودن به نیازهاى مادى و معنوى زیردستان و تأمین آنها دغدغه داشتن زندگى مناسب و آبرومند را در آنها برطرف نمایند .
چکیده دین مبین اسلام داراى نظام ارزشى جامعى است که براى تمامى مراحل و بخش هاى زندگى انسان داراى دستورالعمل هاى ارزشى است. از جمله آنها، زندگى سازمانى انسان است که اسلام در قالب سبک مدیریت اسلامى به بررسى و تبیین رهنمودهاى ارزشى براى آن پرداخته است. در اسلام، لازمه حکومت و مدیریت صحیح، نگاه توحیدمحور است؛ یعنى رعایت سمت وسوى الهى در کارها و در نهایت، طراحى برنامه ها و کارکردهاى سازمانى به گونه اى که رضایت خداوند متعال را جلب نماید. از جمله استلزامات جلب رضایت خداوند و نگاه توحیدمحور در مدیریت سازمان، نگرشى انسان گرایانه در جهت تکریم کرامت نیروى انسانى سازمان است؛ یعنى براى همه ارزش و کرامت و حرمت قایل شدن، و حکومت و مدیریت را براى آنان و در خدمت ایشان دیدن. نظر به اهمیت این موضوع، این مقاله با رویکرد تحلیلى ـ نظرى، به بررسى سبک مدیریت مبتنى بر کرامت انسانى، و ویژگى هاى آن با توجه به آیات و روایات اسلامى پرداخته و در نهایت، الگویى براى معرفى و به کارگیرى آن در سازمان ها ارائه کرده است. کلیدواژه ها: سبک زندگى اسلامى، مدیریت اسلامى، مدیریت مبتنى بر کرامت انسانى، الگوى تکریم کرامت انسانى. مقدّمه جایگاه مدیریت و رهبرى از مهم ترین موضوعات جهت دهنده به اداره امور یک سازمان است؛ اینکه انسان از چه مجرایى گام در میدان اداره امور بگذارد و به رهبرى بپردازد، نقشى تعیین کننده در مدیریت و حکومت دارد. تصمیم گیرى ها، و رفتار و سلوک مدیریتى و حکومتى به شدت متأثر از تلقّى ها و دریافت ها از مدیریت و حکومت است. نوع تلقّى و دریافت زمام داران از خود در جایگاه مدیریتى و حکومتى، آنان را به انواع روابط و مناسبات سوق مى دهد (دلشادتهرانى، 1389، ص 70). در این میان، اسلام داراى نظام ارزشى عمیق، گسترده و منسجمى است که مدیریت مدیران مسلمان را تحت تأثیر قرار مى دهد، در روش هاى عملى آنها اثر مى گذارد و به حرکت آنها جهت مى دهد. مهم ترین نقشى که اسلام در نظریه ها و همچنین در روش هاى عملى مدیریت ایفا مى کند، از طریق تأثیر ارزش هاى اسلامى بر مدیریت است؛ ازاین رو، از طریق مقایسه بین دو مدیر که یکى از آنها عمیقا به ارزش هاى اسلامى پایبند است، مى توان به محتواى مدیریت اسلامى پى برد. امروزه هیچ یک از مدیریت ها در جامعه جهانى بر ارزش هاى اسلامى مبتنى نیست. البته ممکن است بعضى از آنها که معتقد به دین هایى از قبیل اسلام و مسیحیت اند فى الجمله ارزش هاى دینى را در رفتار خود نشان دهند، اما این کار هم نوعا بیانگر سلیقه شخصى است (مصباح، 1381، ص 287). در دین مبین اسلام، هدف نهایى هر مدیرى تلاش در جهت جلب رضایت خداوند است. بنابراین، با در نظر گرفتن رضایت خداوند متعال به عنوان یک هدف نهایى و واحد در مدیریت سازمان، تمامى برنامه ها و اقدامات نیز باید سمت وسویى هم جهت با این هدف بزرگ و متعالى اتخاذ نمایند. آنچه در یک سازمان بیش از هر چیز بر سمت و سیاق برنامه ها و اقدامات مدیران تأثیرگذار است، نوع سبک مدیریتى است که مدیران اتخاذ مى نمایند. طبیعتا آن سبک مدیریتى که ارزش و کرامت والایى را براى نیروهاى انسانى سازمان قایل باشد و در عمل نیز این ارزش و کرامت را تکریم و تقویت نماید، مى تواند در کمک به مدیران در جهت دستیابى به هدف والاى خود که همان رضایت خداوند است بسیار مؤثر باشد. با این حساب، نظام ارزشى اسلام در تمامى ابعاد مدیریت اعم از ترسیم خط مشى، سازمان دهى، کمّیت و کیفیت تولید و خدمات، قیمت گذارى، ارتباط با کارمندان، همکاران و رقیبان، به شدت مؤثر است. حتى مدیرانى که به منافع اقتصادى خود بیش از معنویات مى اندیشند، باید نقش روابط انسانى را در این کار جدى بگیرند. مهربانى، صمیمیت و صداقت، علاقه کارمند و کارگر را به کار خود و در نهایت به افزایش تولید، بیشتر مى کند. بازده نوعى از مدیریت که مبتنى بر روابط انسانى باشد نه صرفا ماشینى، با بازده مدیریت ماشینى قابل مقایسه نیست. هرقدر ارتباط عاطفى بین مدیران و کارکنان بیشتر باشد، نتیجه کار بهتر است، اما این ارتباط باید بر مبانى ارزشى، ایمانى و وحدت هدف، نه تظاهر، دورویى، نفاق و ابزارانگارى ارزش ها، مبتنى باشد (همان، ص 278). مرورى بر مطالعات انجام شده در زمینه سبک هاى مختلف مدیریتى، حاکى از این است که هیچ یک به صورت منسجم و در قالب مطالعه اى مستقل به بررسى سبک مدیریتى مبتنى بر کرامت انسانى با استناد بر آیات و روایات نپرداخته اند. ازاین رو، نوآورى موجود در مطالعه حاضر از آن جهت است که الگویى را براى سازمان ها معرفى مى نماید که در آن سبک مدیریتى مبتنى بر کرامت انسانى با توجه به آیات و روایات قرآنى مورد بررسى قرار گرفته است. با توجه به هدف والاى مدیریت اسلامى که همان رضایت خداوند است و همچنین اهمیتى که اسلام براى ارزش و کرامت انسانى قایل است، مسئله اصلى مدنظر مطالعه حاضر عبارت از این است: با توجه به آیات قرآنى و سیره ائمه معصومان علیهم السلام، سبک مدیریت مبتنى بر کرامت انسانى چگونه تبیین مى گردد و شامل چه کارکردهایى است؟ بر این اساس، در مطالعه حاضر پس از تشریح هریک از ابعاد و ویژگى هاى مدیریت مبتنى بر کرامت انسانى با استفاده از آیات و روایات، الگویى براى معرفى و به کارگیرى آن در سازمان ها ارائه خواهد شد. حفظ کرامت انسانى و رسیدگى به نیازهاى کارکنان انسان ها و رفتار و حیات روحى آنها داراى قوانین یا سازوکارها و و فعل و انفعال هاى اختصاصى اند. اگر بخواهیم با آنها کار کنیم باید سازوکار و قوانین حاکم بر رفتار آنها را بشناسیم (مطهرى، 1364، ص 211ـ212). به طور کلى، هر فردى در جایگاه سازمانى نیازمند دو گونه توجه و رسیدگى است: توجه و رسیدگى به کارهاى کلان و نیازهاى اساسى، و کارهاى خرد و نیازهاى جزئى. توجه و رسیدگى نخست موجب توانمندى و پایدارى آنان در کار مى شود، و دومى موجب پیوندهاى عاطفى و روحى مى گردد. نخستین، مانند حمایت هاى مالى و فراهم کردن امکانات کار و زندگى، و دومین، شامل یادکردها، سر زدن ها، روابط عاطفى، سخنان لطافت آمیز و پیگیرى هاست (دلشادتهرانى، 1389، ص 399). در فرهنگ اسلامى اهمیت حفظ حرمت و کرامت انسانى با تأمین نیازهاى وى به قدرى است که امام صادق علیه السلام فرموده اند: «مِن أَحَبَّ الاَعمالِ اِلى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ اِذخالُ السُرُوِر عَلَى المُؤمِنِ؛ اِشباعُ جُوعَتِهِ أَو تَنفِیسِ کُربَتِهِ؛ اَو قَضاءِ دَینِهِ» (کلینى، 1389، ج 2، ص 196)؛ از باارزش ترین کارها نزد خداوند متعال، شاد کردن مؤمنان است؛ مثل سیر نمودن آنها، یا نجات دادن آنان از سختى ها و گرفتارى ها، یا اداى بدهى آنها. در هر نظام ادارى تأمین زندگى کارگزاران و کارمندان از امور حیاتى آن نظام شمرده مى شود. بدون توجه به این امر، انتظار گردش درست کارها انتظارى نادرست است. امیرمؤمنان على علیه السلامبعد از گزینش درست کارکنان در یک نظام ادارى، مسئله تأمین زندگى آنان را به عنوان مهم ترین امر در اداره درست امور مطرح ساخته است؛ یعنى مسئولان باید به جد به امور معیشتى و رفاهى کارکنان خود توجه نمایند و وسعت روزى براى آنها را فراهم سازند. در واقع، تأمین کامل معیشت کارکنان، نخستین حق آنان است؛ یعنى در برابر کارى که مى کنند و زحمتى که مى کشند، از نظر معیشت تأمین باشند و دغدغه معاش و نگران گذران زندگى آبرومند را نداشته باشند. به عبارتى، تأکید امام بر این است که امکانات زندگى براى کارکنان فراهم باشد و آنان از نظر معیشتى در رفاه قرار گیرند (دلشادتهرانى، 1389، ص 458). اهتمام به چنین امرى در سازمان نه تنها از لحاظ دنیوى در پیشبرد اهداف سازمانى و ارتقاى عملکرد فردى، گروهى و سازمانى مؤثر است، بلکه از لحاظ معنوى نیز براى مدیر بسیار ارزشمند است؛ چراکه هیچ مسلمانى به قصد خشنودى خدا به مسلمانى دیگر قرض نمى دهد، مگر اینکه خدا ثواب صدقه براى او محاسبه مى کند تا اینکه مالش به او بازگردد (جوادى آملى، 1391، ص 285). امام صادق علیه السلام مى فرمایند: «لَأنْ أسْعى مَع أخٍ لى فى حاجَةٍ حتّى تُقْضى أحَبُّ إلَى مِن أنْ أعتِقَ ألفَ نَسَمةٍ، و أحمِلَ على ألفِ فَرَسٍ فى سبیلِ اللّه مُسْرَجَةً مُلْجَمَةً» (صدوق، 1390، ص 237)؛ اگر براى برآوردن نیاز برادر خود بکوشم، تا نیازش برطرف شود، نزد من خوش تر است از اینکه هزار بنده آزاد کنم و هزار اسب زین کرده و لگام بسته [براى جهاد] در راه خدا هدیه کنم. در حکومت و مدیریت حق مدار، اصل بر رحمت و محبت است، و خاستگاه همه روابط و مناسبات همین است. خداوند درباره روش مدیریت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ»(آل عمران: 159)؛ به (برکت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم ]نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراکنده مى شدند. این آیه به یکى از صفات مهم که در هر رهبرى لازم است اشاره نموده و آن، مسئله گذشت، و نرمش و انعطاف، در برابر کسانى است که تخلفى از آنها سر زده و بعدا پشیمان شده اند. بدیهى است شخصى که در مقام رهبرى قرار گرفته، اگر خشن و تندخو و غیرقابل انعطاف و فاقد روح گذشت باشد، به زودى در برنامه هاى خود با شکست مواجه خواهد شد و مردم از دور او پراکنده مى شوند و از وظیفه رهبرى باز مى ماند و به همین دلیل، امیرمؤمنان على علیه السلام در یکى از کلمات قصار خود مى فرمایند: «وسیله رهبرى گشادگى سینه است» (نهج البلاغه، 1385، حکمت 176). نیروى محبت از نظر اجتماعى نیروى عظیم و مؤثرى است. بهترین اجتماع ها، اجتماعى است که با نیروى محبت اداره شود: محبت زعیم و زمامدار به مردم و محبت و ارادت مردم به زعیم و زمامدار. علاقه و محبت زمامدار عامل بزرگى است براى ثبات و ادامه حیات حکومت، و تا عامل محبت نباشد، رهبر نمى تواند و یا بسیار دشوار است که اجتماعى را رهبرى کند و یا به ترتیب افرادى منضبط و قانونى همت گمارند. هرچند بتواند عدالت و مساوات را در آن اجتماع برقرار کند. مردم آن گاه قانونى خواهند بود که از زمامدارشان علاقه ببینند و آن علاقه هاست که مردم را به پیروى و اطاعت مى کشد (دلشادتهرانى، 1389، ص 137، به نقل از: شهید مطهرى). امیرمؤمنان على علیه السلام نیز در عهدنامه خود خطاب به مالک اشتر مى فرمایند: «بال هاى محبت خود را بر آنان بگستر، و با آنان نرم خو و گشاده رو باش و مساوات را در توجه و نگاه مراعات کن»(ابن شعبه حرانى،1383،ص126). حفظ کرامت انسانى با استفاده از سعه صدر در شنیدن صحبت هاى زیردستان لازمه اداره درست امور، داشتن ظرفیت وسیع و تحمل و حوصله فراوان و گذشت و بزرگوارى است. مدیرى که فاقد سعه صدر در اداره امور است، نمى تواند حق را پاس دارد و جز خود را تحمل کند و عدالت را برپا نماید (دلشادتهرانى، 1389، ص 154). از جمله صفات یک مدیر موفق، سعه صدر و گوش دادن به حرف هاى همه افراد و گروه هاست (قرائتى، 1387، ص 51). مرورى بر آیات و روایت قرآنى بیانگر این است که این ویژگى از جمله صفات برجسته پیامبران الهى بوده است. در آیه اى از قرآن کریم آمده است: «قَالُواْ أُوذِینَا مِن قَبْلِ أَن تَأْتِینَا وَمِن بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّکُمْ أَن یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِی الأَرْضِ فَیَنظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ» (اعراف: 129)؛ گفتند: پیش از آنکه به سوى ما بیایى آزار دیدیم، (هم اکنون) پس از آمدنت نیز آزار مى بینیم! (کى این آزارها سر خواهد آمد؟) گفت: امید است پروردگارتان دشمن شما را هلاک کند، و شما را در زمین جانشین (آنها) سازد، و بنگرد چگونه عمل مى کنید! این آیه، شکوه و گله هاى بنى اسرائیل را از مشکلاتى که بعد از قیام حضرت موسى با آن دست به گریبان بودند منعکس مى سازد و مى گوید: آنها به موسى گفتند: پیش از آنکه تو بیایى ما را آزار مى دادند، اکنون هم که آمده اى باز آزارها همچنان ادامه دارد؛ پس کى گشایشى در کار پیدا مى شود؟ گویا بنى اسرائیل مثل بسیارى از ما مردم انتظار داشتند که با قیام حضرت موسى یک شبه همه مشکلات حل شود، فرعون از بین برود، فرعونیان نابود شوند و کشور پهناور مصر با تمام ذخایرش در اختیار بنى اسرائیل قرار گیرد، همه اینها از طریق اعجاز، صورت گیرد و گردى هم به صورت بنى اسرائیل ننشیند؛ ولى حضرت موسى به آنها فهماند با اینکه سرانجام پیروز خواهند شد، اما راه درازى در پیش دارند، و این پیروزى طبق سنت الهى در سایه استقامت و کوشش و تلاش به دست خواهد آمد؛ همان گونه که آیه مورد بحث مى فرماید: موسى گفت: امید است پروردگار شما دشمنتان را نابود کند و شما را جانشینان آنها در زمین قرار دهد (مکارم شیرازى و همکاران، 1385، ج 6، ص 312). طبق این آیه، مدیر باید به جاى توبیخ و تنبیه افراد به خاطر انتقادهایشان، به انتقادها گوش فرا دهد و پاسخ هایى بدهد که کارمندان به اصلاح امور امیدوار گردند (قرائتى، 1387، ص 45). همچنین در آیه اى دیگر مى خوانیم: «وَمِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَیِقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَّکُمْ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَیُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِینَ آمَنُواْ مِنکُمْ وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» (توبه: 61)؛ از آنها کسانى هستند که پیامبر را آزار مى دهند و مى گویند: «او آدم خوش باورى است!» بگو: «خوش باور بودن او به نفع شماست! (ولى بدانید) او به خدا ایمان دارد؛ و (تنها) مؤمنان را تصدیق مى کند؛ و رحمت است براى کسانى از شما که ایمان آورده اند!» و آنها که رسول خدا را آزار مى دهند، عذاب دردناکى دارند. در این آیه، همان گونه که از مضمون آن استفاده مى شود، سخن از فرد یا افرادى در میان است که پیامبر صلى الله علیه و آله را با گفته هاى خود آزار مى دادند و مى گفتند: او انسان خوش باور، و دهن بینى است. آنها در حقیقت، یکى از نقاط قوت پیامبر صلى الله علیه و آله را که وجود آن در یک رهبر کاملاً لازم است، به عنوان نقطه ضعف نشان مى دادند و از این واقعیت غافل بودند که یک رهبر محبوب، باید نهایت لطف و محبت را نشان دهد، و حتى الامکان عذرهاى مردم را بپذیرد، و در مورد عیوب آنها پرده درى نکند (مگر در آنجا که این کار موجب سوءاستفاده شود)؛ ازاین رو، قرآن بلافاصله اضافه مى کند: به آنها بگو اگر پیامبر به سخنان شما گوش فرامى دهد، و عذرتان را مى پذیرد، و به گمان شما یک آدم گوشى است، این به نفع شماست. زیرا از این طریق، آبروى شما را حفظ کرده، شخصیتتان را خرد نمى کند و عواطف شما را جریحه دار نمى سازد، و براى حفظ محبت و اتحاد و وحدت شما از این طریق کوشش مى کند، درحالى که اگر او فورا پرده ها را بالا مى زد، و دروغ گویان را رسوا مى کرد، دردسر فراوانى براى شما فراهم مى آمد، علاوه بر اینکه آبروى عده اى به سرعت از بین مى رفت، راه بازگشت و توبه بر آنها بسته مى شد، و افراد آلوده اى که قابل هدایت بودند در صف بدکاران جاى مى گرفتند و از اطراف پیامبر صلى الله علیه و آله دور مى شدند. یک رهبر مهربان و دلسوز، و در عین حال پخته و دانا، باید همه چیز را بفهمد، ولى باید بسیارى از آنها را به روى خود نیاورد، تا آنها که شایسته تربیتند، تربیت شوند و از مکتب او فرار نکنند و اسرار مردم از پرده برون نیفتد (مکارم شیرازى و همکاران، 1385، ج 8، ص 15ـ16). امیرالمؤمنین على علیه السلام در بخشى از فرمایشات خود خطاب به مالک اشتر مى فرمایند: «پس بخشى از وقت خود را به کسانى اختصاص ده که به تو نیاز دارند، تا شخصا به امور آنان رسیدگى نمایى، و در مجلس عمومى با آنان بنشین و در برابر خدایى که تو را آفریده فروتن باش، و سربازان و یاران و نگهبانان خود را از سر راهشان دور کن تا سخنگوى آنان بدون اضطراب در سخن گفتن با تو گفت وگو کند. من از رسول خدا صلى الله علیه و آله بارها شنیدم که مى فرمود: "ملتى که حق ناتوانان را از زورمندان، بى اضطراب و بهانه اى بازنستاند، رستگار نخواهد شد." پس درشتى و سخنان ناهموار آنان را بر خود هموار کن، و تنگ خویى و خودبزرگ بینى را از خود دور ساز تا خدا درهاى رحمت خود را به روى تو بگشاید، و تو را پاداش اطاعت ببخشاید، آنچه به مردم مى بخشى بر تو گوارا باشد، و اگر چیزى را از کسى باز مى دارى با مهربانى و پوزش خواهى همراه باشد» (نهج البلاغه، 1385، نامه 53). تکریم زیردستان با مشارکت دادن آنها در تصمیم گیرى ها مشورت و رایزنى در آموزه هاى اسلامى چنان اهمیت دارد که خداوند پیامبر گرامى اش را با آنکه معصوم بود و با منبع وحى ارتباط داشت، به مشورت با اصحاب و نظرخواهى از آنان مأمور کرد (دلشادتهرانى، 1389، ص 277). قطع نظر از نیاز رهبر به اینکه راه حل هاى مشکلات خود را از پیشنهادهاى پیروان خود کشف کند، رهبرى مشورتى مستلزم شخصیت دادن به پیروان و به حساب آوردن آنها و زایل ساختن هرگونه احساس حقارت در آنهاست (مطهرى، 1364، ص 218ـ219). نظر به اهمیت این موضوع در توانمندسازى، پرورش و به تبع آن، تکریم کرامت انسانى، مشارکت در تصمیم گیرى ها از دستورات مهم اسلامى است و انعکاس وسیعى در قرآن مجید و روایات اسلامى دارد، به گونه اى که یکى از سوره هاى قرآن مجید به این مضمون (شورى) نام گذارى شده است. «وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ» (شورى: 38)؛ و کسانى که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را برپا مى دارند و کارهایشان به صورت مشورت در میان آنهاست و از آنچه به آنها روزى داده ایم انفاق مى کنند. با توجه به این آیه، بناى تصمیم گیرى در زمام دارى و مدیریتى خردمندانه بر پرهیز از خودرأیى و استبداد، و پایبندى به مشورت و رایزنى است؛ و این موضوع در آموزه هاى دینى چنان جایگاه دارد که در قرآن کریم از مهم ترین مسائل و از جمله فرایض و از ویژگى هاى مورد تشویق و تأیید به شمار آمده و در کنار استجابت خدا و نماز و انفاق مطرح شده است. قابل توجه اینکه خود پیامبر صلى الله علیه و آله با اینکه عقل کل بود و با مبدأ وحى ارتباط داشت، در مسائل مختلف اجتماعى و اجرایى، در جنگ و صلح و امور مهم دیگر، به مشورت با یاران مى نشست، و حتى گاه نظر آنها را ترجیح مى داد (با اینکه مشکلاتى از این ناحیه حاصل مى شد)، تا الگو و اسوه اى براى مردم باشد؛ چراکه برکات مشورت از زیان هاى احتمالى آن به مراتب بیشتر است؛ هرچند نتیجه مشورت در برخى از موارد، سودمند نباشد. اما از نظر کلى، منافع آن در مجموع، به مراتب بیش از زیان هاى آن است و اثرى که در آن براى پرورش فرد و اجتماع و بالا بردن شخصیت آنها وجود دارد از همه این ها بالاتر است (مکارم شیرازى و همکاران، 1385، ج 20، ص 462). رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرمایند: هیچ قومى مشورت نکردند جز آنکه به بهترین امورهدایت یافتند»(جوادى آملى،1391،ص485). امیرمؤمنان على علیه السلام نیز در حدیثى فرموده اند: هیچ پشتیبان و تکیه گاهى همچون مشورت نیست (همان). در واقع، مهم ترین مسئله اجتماعى، همان اصل شوراست که بدون آن، همه کارها ناقص است. یک انسان هر قدر از نظر فکرى نیرومند باشد، نسبت به مسائل مختلف تنها از یک یا چند بعد مى نگرد، و ازاین رو، ابعاد دیگر بر او مجهول مى ماند، اما هنگامى که مسائل در شورا مطرح گردد و عقل ها و تجارب و دیدگاه هاى مختلف به کمک هم بشتابند مسائل کاملاً پخته و کم عیب و نقص مى گردد، و از لغزش دورتر است. تکریم زیردستان با ایجاد عدالت در سازمان از جمله مسائلى که در رعایت ارزش و کرامت انسانى در سازمان بسیار حایز اهمیت است، احساس عدالت و عدم تبعیض در تمامى کارکردهاى سازمانى است. عدالت در زمام دارى و مدیریت، حفظ خود از تمایلات نفسانى، توان قرار دادن هر چیزى در جاى خودش، رساندن هر حق دارى به حقش و پرهیز از تبعیض است (دلشادتهرانى، 1389، ص 173). انصاف ورزى در حکومت و مدیریت، یعنى: نصف کردن سود و زیان میان خود و دیگران و پاس داشتن داد و حفظ حقوق دیگران همانند حفظ حقوق خود. جایگاه عدالت و انصاف در مدیریت و اداره امور به حدى است که امام على علیه السلام مى فرمایند: انصاف آرایش زمام دارى و اداره امور است (دلشادتهرانى، 1389، ص 220، به نقل از: غررالحکم، ج 1، ص 230)). امام صادق علیه السلام نیز مى فرمایند: «سه چیز موردنیاز همه مردم است: امنیت، عدالت و حاصل خیزى» (ابن شعبه حرانى، 1383، ص 320). با توجه به اهمیت این مبحث، مدیر نباید با رفتارهاى تبعیض آمیز، بعضى نیروها را منزوى نموده و به برخى دیگر بهاى بیشتر دهد، بلکه باید نسبت به تمام نیروها توجه داشته باشد، تا موجبات انگیزش کارکنان را فراهم نماید (قرائتى، 1387، ص 37). عدالت در اندیشه و سیره امام على علیه السلامتدبیرکننده اى است عمومى که همه را در زیر چتر خویش به صلاح و سامان مى رساند. این جهت گیرى شامل تمامى امور مى گردد؛ که از جمله آنها آزادى، قانون، حقوق، امکانات، دارایى ها و مسئولیت هاست (دلشادتهرانى، 1389، ص 241). بنا به فرموده ایشان، آنچه موجب گرایش انسان به عدالت مى گردد تسلط بر خویش است که باعث روى آوردن دیگران به انسان مى گردد (همان، به نقل از: غررالحکم، ج 1، ص 230). در نامه اى که ایشان خطاب به مالک اشتر نوشته اند، رعایت انصاف و عدالت از جمله مواردى برشمرده شده است که رضایت خداوند را در پى دارد و در مقابل، عدم رعایت آن، دشمنى خدا را در پى دارد. ایشان فرموده اند: با خدا و با مردم، و با خویشاوندان نزدیک، و با افرادى از رعیت خود که آنان را دوست دارى، انصاف را رعایت کن. اگر چنین نکنى، ستم روا داشتى، و کسى که به بندگان خدا ستم روا دارد، خدا به جاى بندگانش دشمن او خواهد بود، و آن را که خدا دشمن شود، دلیل وى را نپذیرد و او با خدا سر جنگ دارد تا زمانى که بازگردد و توبه آرد، و هیچ چیز چون بنیاد ستم نهادن نعمت خدا را دگرگون نمى کند، و کیفر او را نزدیک نمى سازد، که خدا دعاى ستم دیدگان را مى شنود، و در کمین ستم کاران است. مردم گرایى، حق گرایى دوست داشتنى ترین چیزها در نزد تو، در حق میانه ترین، و در عدل فراگیرترین، و در جلب خشنودى مردم گسترده ترین باشد، که همانا خشم عمومى مردم خشنودى خواص را از بین مى برد، اما خشم خواص را خشنودى همگان بى اثر مى کند. خواص جامعه همواره بار سنگینى را بر حکومت تحمیل مى کنند؛ زیرا در روزگار سختى یارى شان کمتر، و در اجراى عدالت از همه ناراضى تر، و در خواسته هایشان پافشارتر، و در عطا و بخشش ها کم سپاس تر، و به هنگام منع خواسته ها دیرعذرپذیرتر، و در برابر مشکلات کم استقامت تر مى باشند. در صورتى که ستون هاى استوار دین، و اجتماعات پرشور مسلمین، و نیروهاى ذخیره دفاعى، عموم مردم مى باشند، پس به آنها گرایش داشته باش و اشتیاق تو با آنان باشد» (نهج البلاغه،1385،نامه 53). با توجه به مطالبى که در باب مدیریت مبتنى بر کرامت انسانى ذکر شد، الگوى زیر جهت تکریم کرامت انسانى و به کارگیرى سبک مدیریت مبتنى بر کرامت انسانى در سازمان ها ارائه مى گردد. جمع بندى و نتیجه گیرى هدف از انجام مطالعه حاضر، تبیین خاستگاه کرامت انسانى در جهت دستیابى به هدف نهایى مدیریت اسلامى، یعنى رضایت خداوند، بود. بدین منظور، با مطالعه سیره ائمّه اطهار علیهم السلامو آیات و روایات قرآنى، هریک از راه کارهاى پاسداشت کرامت زیردستان در سازمان مورد بررسى و بحث قرار گرفت. همان گونه که توضیح داده شد، در دین مبین اسلام، از جمله استلزامات حکومت و مدیریت صحیح در جهت نیل به رضایت خداوند متعال، نگاه انسان گرایانه است؛ یعنى براى همه ارزش و کرامت و حرمت قایل شدن، و حکومت و مدیریت را براى آنان و در خدمت ایشان دیدن. بنابراین، آنچه در تمامى کارکردها و تصمیمات سازمانى باید مدنظر قرار گیرد، تأثیرى است که این تصمیمات و کارکردها مى توانند بر شأن و کرامت انسان ها داشته باشند. در واقع، وجه تمایز نگاه اسلام به مدیریت و نگاه نظام سرمایه دارى به مدیریت، در هدف نهایى و وسیله اى است که براى رسیدن به این هدف انتخاب مى شود. در دین مبین اسلام، مدیران باید ضمن توجه نمودن به نیازهاى مادى و معنوى زیردستان و تأمین آنها دغدغه داشتن زندگى مناسب و آبرومند را در آنها برطرف نمایند تا از این طریق ضمن دستیابى به هدف اصلى و معنوى خود (رضایت خداوند)، به اهداف مادى خود که در قالب اهداف سازمانى نمود مى یابند نیز، از طریق ایجاد انگیزش در کارکنان، جامه عمل بپوشانند. به علاوه، اسلام بر آنچه که امروزه تحت عنوان «توسعه و توانمندسازى کارکنان» بیان مى شود بسیار تأکید نموده و راه حل مناسب براى این منظور را افزایش مشارکت کارکنان در تصمیم گیرى ها مى داند. از جمله موارد مهم دیگرى که در این مطالعه به آن اشاره شد، سعه صدر مدیران در شنیدن انتقادها و صحبت هاى زیردستان بود. همان گونه که در این زمینه بحث شد، همواره ممکن است مدیریت از سوى کارکنان با انتقادها و احیانا نکوهش هایى مواجه شود؛ در این گونه مواقع بر مدیران لازم است تا با سعه صدر کامل و با حفظ کرامت و احترام نیروى انسانى زیردست خود صبورانه به انتقادها گوش فرا دهد و پاسخ هاى قانع کننده اى را به آنها دهد. به علاوه، با توجه به اینکه عدالت و برابرى از جمله موارد بسیار مورد تأکید دین اسلام است و در حفظ کرامت و شأن انسان ها بسیار حایز اهمیت است، چنین امرى باید به جد مورد توجه مدیران باشد؛ به گونه اى که با نگاه و برخوردى عادلانه با تمامى زیردستان، جوى عادلانه را در سازمان به وجود آورند و از این طریق، تکریم حرمت و کرامت انسانى زیردستان را عملى سازند. در پایان با توجه به اهمیت کرامت انسانى و جایگاه آن در مدیریت اسلامى، به سایر محققان توصیه مى گردد با بذل توجه و دقت بیشترى این موارد را در سازمان هاى امروزى مورد بررسى قرار دهند. منابع نهج البلاعه (1385)، ترجمه محمد دشتى، قم، ظهور شفق. ابن شعبه حرانى، ابومحمد (1383)، تحف العقول، ترجمه ح. مروتى، بى جا، حبل المتین. جوادى آملى، عبدالله (1391)، مفاتیح الحیات، قم، اسراء. دلشادتهرانى، مصطفى (1389)، دلالت دولت: آیین نامه حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک اشتر، تهران، دریا. صدوق، محمدبن على (1390)، الامالى، ترجمه ابوالفضل هدایتى، بى جا، اکرام. قرائتى، محسن (1387)، 300 نکته در مدیریت اسلامى، تهران، مرکز فرهنگى درس هایى از قرآن. کلینى، محمدبن یعقوب (1389)، اصول کافى، ترجمه سیدجواد مصطفوى، تهران، مؤسسه الوفاء. مصباح، محمدتقى (1381)، پیش نیازهاى مدیریت اسلامى، نگارش محمدرضا متقى فر، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره. مطهرى، مرتضى (1364)، امامت و رهبرى، تهران، صدرا. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران (1385)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب اسلامیه. منبع: فصلنامه معرفت – شماره 185 انتهای متن/
93/10/17 - 06:45
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 33]
-
گوناگون
پربازدیدترینها