تبلیغات
تبلیغات متنی
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
بهترین دکتر پروتز سینه در تهران
محبوبترینها
راهنمای انتخاب شرکت‌های معتبر باربری برای حمل مایعات در ایران
چگونه اینورتر های صنعتی را عیب یابی و تعمیر کنیم؟
جاهای دیدنی قشم در شب که نباید از دست بدهید
سیگنال سهام چیست؟ مزایا و معایب استفاده از سیگنال خرید و فروش سهم
کاغذ دیواری از کجا بخرم؟ راهنمای جامع خرید کاغذ دیواری با کیفیت و قیمت مناسب
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
آفریقای جنوبی چگونه کشوری است؟
بهترین فروشگاه اینترنتی خرید کتاب زبان آلمانی: پیک زبان
با این روش ساده، فروش خود را چند برابر کنید (تست‌شده و 100٪ عملی)
خصوصیات نگین و سنگ های قیمتی از نگاه اسلام
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1869148170
ساخت و اعتباریابی پرسشنامه «سنجش نگرش معنوی»
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
ساخت و اعتباریابی پرسشنامه «سنجش نگرش معنوی»
یکی از اجزای زندگی سالم توجه به نیازهای معنوی است. به دلیل آنکه انسان موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی است، معنویت مبتنی بر جهان‌بینی توحیدی می‌تواند سبک زندگی انسان را اعتلا بخشد.
چکیده هدف از انجام این پژوهش ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه‌ای به منظور «سنجش نگرش معنوی» است. بر این اساس، 43 سؤال 5 گزینه‌ای به روش «نمره‌گذاری لیکرت» طرّاحی شد. روایی صوری و محتوایی سؤالات از طریق نظرخواهی از 19 نفر از استادان متخصص مورد بررسی قرار گرفت و پایایی آن نیز از طریق اجرا بر روی 40 نفر از دانشجویان به روش «بازآزمایی» و به فاصلة زمانی 5 هفته،61/0 محاسبه شد. سپس پرسشنامه بر روی 235 نفر از دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی اجرا شد و با استفاده از تحلیل عوامل با روش «چرخشی» از نوع «واریماکس» 2 عامل با مقدار ویژة بالاتر از 5 به شرح ذیل مشخص گردید: «نگرش معنوی»، «توانایی معنوی». همچنین همسانی درونی پرسشنامه از طریق محاسبة آلفای کرونباخ، 91/0 به دست آمد. با توجه به نتایج به دست آمده، پرسشنامة «سنجش نگرش معنوی» از اعتبار و روایی مناسب برخوردار است و می‌توان از آن به عنوان ابزاری مناسب برای پژوهش در زمینة معنویت و رشد معنوی استفاده کرد. کلیدواژه‌ها: پرسشنامة، نگرش، معنوی، اعتبار، روایی. مقدّمه یکی از اجزای زندگی سالم توجه به نیازهای معنوی است. به دلیل آنکه انسان موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی است،1 معنویت مبتنی بر جهان‌بینی توحیدی می‌تواند سبک زندگی انسان را اعتلا بخشد. در این سبک زندگی، رفتارهای آسیب‌زا به تدریج، کاهش یافته، رفتارهای سالم افزایش می‌یابد.2 عدم توجه به بعد معنوی و خودشناسی در زندگی، مانع رشد و شکوفایی است و سلامت روان را به خطر می‌اندازد. اژدری فرد و همکاران3 در یکی از راه‌های پیشرفت انسان را شناخت و آشنایی با خطاهای شناختی می‌دانند و چون مهمترین وسیلة شناخت ذهن است٬ پس وقتی ذهن از جزئیات خارج شود توجه به راه‌های گوناگون شناخت و در نتیجه، راه‌های گوناگون کشف حقیقت توجه پیدا خواهد کرد. اهمیت معنویت و رشد معنوی انسان در چند دهة گذشته به صورتی روزافزون توجه روان‌شناسان و متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب کرده است. پیشرفت علم روانشناسی از یک سو، و ماهیت پویا و پیچیدة جوامع نوین از سوی دیگر، موجب شده است نیازهای معنوی بشر در برابر خواست‌ها و نیازهای مادی قد علم کند و معنویت اهمیت بیشتری یابد. چنین به نظر می‌رسد که مردم جهان امروز بیش از پیش، به معنویت و مسائل معنوی گرایش دارند.4 تعاریف گوناگون از «معنویت» و «رشد معنوی» ارائه شده است. گروهی از پژوهشگران5 تعریف ذیل را دربارة مفهوم «معنویت» ارائه داده اند: «معنویت» در لاتین از واژة اسپریتوس6 به معنای «زندگی» یا «روشی برای بودن» و «تجربه کردن» است که با آگاهی یافتن از یک بعد غیر مادی به وجود می‌آید و ارزش‌های قابل تشخیص آن را معیّن می‌سازد. این ارزش‌ها به دیگران، خود، طبیعت و زندگی مربوط است. مقایسة این تعریف از «معنویت» با آنچه آلیستر هاردی7 ارائه کرده، قابل توجه است. هاردی معتقد است: ویژگی‌های عمدة تجربه‌های معنوی و مذهبی انسان در اشتیاق او نسبت به یک واقعیت فرامادی8نمایان می‌شود و این اشتیاق غالباً در اوایل کودکی خود را نشان می‌دهد؛ این احساس که چیزی (حضوری) «سوای خودم» قابل دریافت و ادراک است و علاقه به شخصی‌سازی این حضور در قالب نوعی الوهیت و نوعی رابطة «من ـ تو»9 با آنچه از طریق نماز و نیایش برقرار می‌شود. «معنویت سالم» از نظر وون10 خاص آزادی فرد، استقلال، عزّت نفس و نیز مسئولیت اجتماعی اوست. معنویت سالم انسانیت را انکار نمی‌کند و به منع یا انکار احساسات نمی‌پردازد. به نظر وی، معنویت سالم بالقوّه در هر کس وجود دارد. معنویت سالم در تجارب ریشه دارد و می‌تواند شامل ویژگی‌های ذیل باشد: اصالت، رها کردن گذشته، مواجه شدن با هراس‌ها، بینش‌ها، بخشش‌ها، عشق و همدردی، جامعه‌پذیری، آگاه بودن، صلح، و آزادی.11 ایمونز12 بیان می‌کند که «معنویت» جست‌وجویی برای یافتن عناصر مقدّس، معنایابی، هشیاری بالا و تعالی است .آبرهام مازلو13 نیز معنویت را از مهمترین عناصر نگرش انسان‌گرایانه دانسته است. مازلو معتقد بود: «معنویت» مسئولیتی عمومی است که بر دوش همة افراد بشر است. وی اعتقاد داشت: تجارب معنوی، ما را از ساحت آگاهی متعارف به ساحت برتری از هستی منتقل می‌کند و به ما امکان می‌دهد تا ارزش‌های متعالی خود، مانند حقیقت، زیبایی، هنر و عشق را، که مازلو «ارزش‌های وجودی»14 می‌نامد، معنا کند.15 برخی از روان‌شناسان16 «معنویت» را به عنوان تلاش دایم بشر برای پاسخ دادن به چراهای زندگی تعریف کرده اند. به عبارت واضح تر، استفادة بهینه از قوّة خلّاقیت و کنجکاوی برای یافتن دلایل موجود مرتبط با زنده ماندن و زندگی کردن و در نتیجه، رشد و تکامل، بخش مهمی از معنویت است. در نتیجه، می‌توان گفت: رشد معنوی از زمانی آغاز می‌شود که کودک به دنبال دلیل می‌گردد و دربارة پدیده‌های موجود در اطراف خود، سؤال می‌کند. «معنویت» از دیدگاه غباری بناب و همکاران او عبارت است از: ارتباط با وجود متعالی، باور به غیب، باور به رشد و بالندگی انسان در زمینة گذشتن از پیچ و خم‌های زندگی و تنظیم زندگی شخصی بر مبنای ارتباط با وجود متعالی و درک حضور دایمی وجود متعالی در هستی معنادار، سازمان‌یافته و جهت‌دار الوهی.17 از دیدگاه قرآن و اسلام نیز «معنویت» تعریف ویژه و بخصوصی دارد: نگاه دین اسلام به انسان آن است که او برای تأمین هدفی خاص، به این عالم پا نهاده است که آن هدف با رفتار و ارادة خود او حاصل می‌شود. هر فکر، اعتقاد و رفتاری، حتی تصور ذهنی، اثر خارجی و واقعی دارد که آدمی را به سویی می‌برد. به طور کلی، در اسلام معنویت عبارت است از: درک ارتباط با وجودی متعالی که به کمک عمل به برنامه ای ویژه در مدت زندگی برکرة زمین، حاصل شده و روز به روز شدت یافته، از او وجودی خاص می‌سازد که در عالم هستی، مطلوبیت ذاتی دارد و با یاد خدا تجلّی می‌یابد.18 جامی با مروری جامع بر متون اسلامی، مؤلّفه‌های ایمان و معنویت را تشریح کرده است. مهمترین این مؤلّفه عبارت است از: توانایی در تشخیص معنای زندگی؛ مرگ و حوادث مربوط به حیات، نشور و مرگ؛ تشخیص قوام هستی و روابط بین فردی بر فضیلت عدالت انسانی؛ تشخیص فرایند رشد معنوی و تنظیم عوامل درونی و بیرونی در جهت رشد بهینة این فرایند معنوی؛ تشخیص الگوهای معنوی و تنظیم رفتار بر مبنای الگوی معنوی؛ همچنین توانایی درک حضور خداوند در زندگی روزمرّه و درک زیبایی‌های هنری و طبیعی و ایجاد حس قدردانی و تشکر. عوامل مؤثر در معنویت، که در متون اسلامی «تقوا و پرهیزگاری» قلمداد شده است، به همراه تمرینات روزمرّه از قبیل تفکر در خلقت، اندیشه در آفاق و انفس، روزه‌داری، عبادات، خواندن قرآن، تدبّر صادقانه در آیات آن می‌تواند نقش اساسی در تقویت معنویت داشته باشد.19 با در نظر گرفتن تعاریف مطرح شده، می‌توان به وجوه اشتراک بسیاری در بین تمامی تعاریف دست یافت که از آن جمله، می‌توان به نکات کلیدی ذیل اشاره کرد: 1. اعتقاد به وجودی متعالی و درک حضور او و برقراری ارتباط با او؛ 2. تلاش برای پاسخ به چراها و یافتن معنا و هدف در زندگی؛ 3. توجه و درک پدیده‌های فرا مادی؛ 4. هشیاری بالا وآگاهی نسبت به خود و محیط اطراف و تلاش برای رسیدن به خودشناسی؛ 5. قرارگرفتن در یک فرایند رشد و تکامل که احتمالاً از اوایل کودکی آغاز می‌شود. در نهایت، دیدگاهی که از همه جامع‌تر است و تمامی وجوه اشتراک با دیدگاه‌های دیگر را دربر می‌گیرد و در کنار آن بهترین شیوه‌های عملی برای قرار گرفتن در مسیر رشد معنوی و رسیدن به تعالی را مطرح می‌کند، دیدگاه ارائه شده توسط قرآن و دین مبین اسلام است بر اساس آیاتی از قرآن، که در زمینة آفرینش خاص انسان است (برای مثال، آیات 30ـ33 سورة «بقره» و آیة 30 سورة «روم»: (پس روی خود را متوجه آیین خالص پروردگار کن. این فطرتی است که خداوند، انسان‌ها را بر آن آفریده) و روایاتی از ائمّة اطهار(ع) که می‌فرمایند: «خدا انسان‌ها را چنین آفرید که او را بشناسند و بدانند جز او پروردگارى نیست»20و یا «خداى متعال همة انسان‌ها را بر اساس توحید آفریده است»)،21 می‌توان به این نتیجه رسید که همة انسان‌ها دارای گرایش‌های معنوی بالقوّه‌ای هستند که خاص نوع انسان و ملاک برتری او بر دیگر موجودات است.22 بر اساس آنچه ذکر شد، وجود گرایش‌های معنوی به وجود قوّة تعقل در انسان برمی‌گردد؛ اینکه انسان با قوّة تعقّل خویش می‌تواند به تفکر و تفحّص در خود و محیط اطراف خویش بپردازد و به علت و معنای امور پی ببرد. در واقع، توجه به گرایش‌های معنوی با پشتوانة تعقّل، موجب به وجود آمدن نگرش معنوی در انسان می‌شود. در نتیجه، نگرش معنوی را می‌توان ناشی از عمق آگاهی انسان و شناخت او دانست که ازسطح و ظاهر اشیا و امور عبور می‌کند و به درون و ذات و ماهیت آنها و روابط و وابستگی‌های آنها با هدف جست‌وجوی علت و معنا نفوذ می‌نماید؛ همچنان که در قرآن کریم، آیات متعددی به تفکر و تعقّل در مخلوقات و پدیده‌های طبیعی برای رسیدن به شناخت نسبت به خداوند و درک حضور او دعوت می‌کند. از آن جمله، می‌توان به آیات 190 و 191 سورة «آل عمران» اشاره کرد که خداوند می‌فرماید: «مسلماً در آفرینش آسمان‌ها و زمین، و آمد و شد شب و روز، نشانه‌های روشنی برای خردمندان است؛ همان‌ها که خدا را یاد می‌کنند و در اسرار آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند و می‌گویند: بار الها! این‌ها را بیهوده نیافریده‌ای.» بنابراین، هر قدر گرایش‌ها و نگرش‌های معنوی انسان پایه و زیربنای اعتقادی (اعتقاد به وجود و حضور خداوند) و فکری (تفکر و دانش دربارة آفرینش و معنای آن) پیدا کند، او بیشتر و عمیق‌تر در جریان فرایند رشد معنوی قرار می‌گیرد. این قرار گرفتن در فرایند رشد معنوی و توجه و ایمان به خداوند و درک حضور او در زندگی تأثیر عمیقی بر دیدگاه و رفتار وی دربارة خودش و روابطش با انسان‌های دیگر می‌گذارد و راه پیدا کردن هدف و معنای صحیح برای زندگی را به او نشان می‌دهد، و این همان دست یافتن به توانایی معنوی و نتیجة نگرش معنوی سالم است. به بیان دیگر، نگرش از سه بعد «شناختى»، «عاطفى» و «رفتارى» تشکیل مى‌شود.23 بعد «شناختى» به اطلاعات و دانسته‌هاى فرد دربارة یک موضوع، رویداد یا عمل مربوط مى‌گردد. بعد «عاطفى» به احساس خوب یا بد، مثبت یا منفى، مفید یا غیرمفید بودن اشاره دارد. و بعد «رفتارى» نگرش، به آمادگى شخصی براى عمل نظر دارد. این سه عنصر مؤلّفه‌هاى تشکیل‌دهندة حالتى به نام «نگرش» است. این حالت نه تنها از ترکیب این سه عامل ناشى مى‌شود، بلکه تعامل آنها با یکدیگر نیز در این زمینه نقش دارد؛ به این صورت که شناخت فرد و اطلاعات او در امور گوناگون، احساسات و عواطف او را تحت تأثیر قرار داده، حالت خوشایند یا ناخوشایندی در او پدید مى‌آورد. از سوى دیگر، احساسات مثبت یا منفى و عواطف خوشایند یا ناخوشایند بر شناخت فرد اثر گذاشته، برداشت‌هاى متفاوتى در او پدید مى‌آورد. هر یک از این شناخت‌ها و احساس‌ها آمادگى انسان را براى عمل متأثر مى‌سازد.24 بنابراین، با توجه به تعاریفی که ارائه شد، می‌توان چنین نتیجه گرفت که نگرش معنوی در حیطة شناختی و عاطفی، و توانایی معنوی در حیطة رفتاری نگرش قرار می‌گیرد. با توجه به نکات مطرح شده، توجه به معنویت و رشد معنوی در هر فرد از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا قرار گرفتن در مسیر رشد معنوی همان مسیر رسیدن به کمال و سعادتی است که مورد رضایت و خواست خداوند برای تک تک انسان‌ها و آرزوی انسان‌های متعالی است. از این‌رو، چالش عمدة پیش روی روانشناسی معاصر سنجش پدیدة پیچیدة «معنویت» است؛ چرا که بسیاری از مؤلّفه‌های معنویت ماهیت کیفی درونی و ذهنی دارد.25 از جمله ابزارهای ساخته شده در این زمینه، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: 1. پرسشنامة «ماتریس ـ روانی معنویت»26 ساخته شده توسط ولمن:27 این پرسشنامه بیشتر جهت‌گیری معنوی را می‌سنجد و دارای 80 گزینه به روش پاسخ دهی «لیکرت» است. 2. مقیاس «هوش معنوی»28 ساخته شده توسط نزل29 که دارای 17 گزینه به روش پاسخ‌دهی «لیکرت» است. 3. مقیاس «هوش معنوی یکپارچه»30 ساخته شده توسط آمرام و درایر:31 نوع بلند این پرسشنامه دارای 83 گزینه و نوع کوتاه آن دارای 45 گزینه است و از 4 مؤلّفة «هشیاری»، «فیض الهی»، «معنایابی» و «حقیقت» تشکیل شده است. 4. مقیاس «معنویت و مراقبت معنوی»32 ساخته شده توسط مک شری و همکاران او: این مقیاس دارای 17 ماده است که دارای ابعاد امیدواری، معنایابی در زندگی، توانمندی گذشت از خطای دیگران، باورها و ارزش‌های اخلاقی، مراقبت‌های معنوی، داشتن رابطة خوب با دیگران، باور به خدا، اخلاقی بودن، خلّاقیت و اظهار وجود است.33 5. مقیاس «باورهای معنوی» ساخته شده توسط هاچ و همکاران او: این مقیاس دارای 35 ماده و چهار خرده مقیاس مراسم عبادی بیرونی، سیّالی درونی، مراقبه و هستی‌نگری، و تواضع و فروتنی است.34 6. مقیاس «خودگزارشی معنوی» کینگ:35 این مقیاس دارای 24 گزینه به روش پاسخ‌دهی «لیکرت» است و از 4 مؤلّفة تفکر نقّادانه، معناسازی شخصی، آگاهی متعالی و گسترش خودآگاهی تشکیل شده است.36 7. پرسشنامة «تجربة معنوی دانشجویان» ساخته شده توسط غباری بناب، لواسانی و محمّدی: این پرسشنامه شامل 75 ماده به روش پاسخ‌دهی «لیکرت» است و دارای 6 مؤلّفة «معنایابی در زندگی»، «تأثیر ارتباط با خداوند»، «شکوفایی و فعالیت معنوی»، «تجربیات متعالی و عرفانی»، «تجربیات سلبی»، و «فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی» است.37 8. پرسشنامة «هوش معنوی» ساخته شده توسط عبدالله‌زاده: این پرسشنامه شامل 29 ماده به روش پاسخ‌دهی «لیکرت» است.38 9. پرسشنامة «گرایش‌های معنوی» ساخته شده توسط شریفی و همکاران او: این پرسشنامه شامل 33 سؤال به روش پاسخ‌دهی «لیکرت» است و دارای چهار مؤلّفة «باورهای معنوی در زندگی»، «تجربة معنویت در زندگی»، «خودشکوفایی معنوی»، و «فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی» است.39 نکتة قابل توجه در بیشتر پرسشنامه هایی که در زمینة معنویت و رشد معنوی ساخته شده، ابهام موجود در تعریف‌ها و سؤالات مطرح شده است. به عبارت دیگر، بسیاری از سؤالات پرسش‌نامه‌ها به دلیل در نظر نگرفتن تعریف دقیق و روشنی از «معنویت» و فرایند رشد معنوی، به صورت کلی و در هاله‌ای از ابهام بیان شده که در نتیجه، توانایی کافی در تفکیک افراد معنوی از غیرمعنوی را دارا نیست.40 در واقع، چالش اصلی پیش رو وجود پرسش‌نامه‌ای با سؤالات واضح و روشن است که در آنها به طور مشخص، به وجود و حضور خداوند در زندگی انسان معناگرا و تأثیر شناخت و درک این حضور بر زندگی و دیدگاه او اشاره کرده باشد. لازم به ذکر است که برخی از محققان41 پدیدة «معنویت» را تحت عنوان یکی از انواع هوش مطرح کرده اند. این دسته از محققان معتقدند: احساسات و ابعاد متعالی یا روحانی در انسان، در انواع متعارف هوش نادیده گرفته شده است. با وجود این، به کار گیری واژة «هوش» برای معنویت همچنان مبهم است؛ زیرا هوش مستلزم وجود مجموعه ای از توانایی‌های ذهنی است که در طول عمر رشد می‌کند و باید قابل انداره گیری باشد. پس باید جنبه‌های پدیدارشناختی معنویت ـ مانند حالات روحانی و متعالی ـ را از جنبه‌های عقلانی حل مسئله و پردازش اطلاعات جدا کرد یا دست کم ابزاری طرّاحی نمود که بتواند این توانایی‌ها را به درستی و به طور علمی بسنجد.42 از این‌رو، توانایی پرسش‌نامه‌هایی که با عنوان «هوش معنوی» ساخته شده است، در رابطه با سنجش مقولة پیچیدة «هوش معنوی»، زیر سؤال خواهد رفت. با این تفاصیل، بیشتر محققان «معنویت» را به عنوان یک نگرش یا تمایل بررسی کرده‌اند که با استفاده از ابزار متداول روانشناسی قابل سنجش و اندازه گیری باشد.43 با توجه به آنچه گذشت و با توجه به نیاز به تدوین پرسشنامه ای مناسب برای سنجش نگرش معنوی به طورخاص، مقالة حاضر بر آن است تا ابزار مناسب، معتبر و مؤثری را برای سنجش نگرش معنوی ارائه دهد که بتوان از آن در پژوهش‌هایی در زمینة معنویت و رشد معنوی استفاده کرد. لازم به ذکر است که در تدوین سؤالات پرسشنامه، در کنار زیربنای فکری برگرفته از قرآن و دین اسلام، سعی بر این بود که سؤالات برای افراد مختلف با ادیان و اعتقادات متفاوت، نیز قابل استفاده باشد. روش به منظور سنجش سطح معنویت و رشد معنویت، پرسش‌نامه‌ای تحت عنوان پرسشنامة «سنجش نگرش معنوی» تهیه شد. این پرسشنامه شامل 43 سؤال 5 گزینه ای از نوع «لیکرت» است. فرایند تهیه و آماده‌سازی این پرسشنامه به شرح ذیل می‌باشد: ابتدا از طریق مطالعة منابع مربوط به «معنویت» و «هوش معنوی» و همچنین گفت‌وگوهای گروه‌محور، موضوعات و زمینه‌های کلی نشان‌دهندة وجود معنویت در هر شخص مورد بررسی قرار گرفت که از آن جمله، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: 1. معنا و هدف در زندگی؛ 2. تجربه‌های معنوی؛ 3. معنویت و مذهب؛ 4. نوع‌دوستی؛ 5. توجه به بعد فرامادی و روحانی؛ 6. ویژگی‌های انسان معنوی؛ 7. اثرات معنویت. با توجه به موضوعات مشخص شده، ابتدا 46 سؤال با هدف «سنجش نگرش معنوی» مطرح شد. (لازم به ذکر است که از این 46 سؤال، 16 سؤال به طور مشخص و3 سؤال با ایجاد تغییر، از پرسشنامة «هوش معنوی» ساخته شده توسط عبدالله‌زاده(1388) اقتباس گردید.) سپس به منظور بررسی روایی صوری44 و محتوایی45 سؤالات، پرسشنامه به 19 نفر از استادان متخصص در این زمینه (شامل8 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه «شهید بهشتی» در رشتة روانشناسی و مشاوره، 1 نفر دانشیار رشتة روانشناسی تربیتی از دانشگاه تهران، 1 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه «امام صادق(ع)»، 3 نفر از اعضای «انستیتو روان‌پزشکی تهران»، 1 نفر کارشناس علوم قرآنی و حدیث و 5 نفر از استادان حوزه و دانشگاه) ارائه و از آنها خواسته شد که با توجه به تعریف مطرح شده برای «نگرش معنوی» و هدف در نظر گرفته شده در طرح مواد پرسشنامه، به هر کدام از سؤالات به صورت 4 برای «کاملاً مناسب»،3 برای «مناسب»، 2 برای «تا حدی مناسب»،1 برای «نامناسب» و0 برای «کاملاً نامناسب» نمره دهند و در زیر هر سؤال، نظر و دیدگاه خود را بیان کنند. سپس میانگین نمرة داده شده توسط استادان محترم برای هرسؤال محاسبه شد و سؤالاتی که نمرة آنها کمتر از 5/2 به دست آمد، حذف گردید. در نهایت، براساس نقطه نظرهای ارائه شده توسط استادان مورد مشاوره، 1 سؤال حذف و 2 سؤال جدید اضافه شد و برخی تغییرات لفظی و مفهومی در برخی از سؤالات باقی مانده اعمال شد. بر این اساس، نسخة جدیدی شامل 47 سؤال تهیه شد که پایایی آن با روش «بازآزمایی»46 روی 40 آزمودنی به فاصلة زمانی 5 هفته (35 روز) مورد آزمون قرار گرفت که ضریب همبستگی به‌دست آمده از این بازآزمایی، 61/0 محاسبه شد. همچنین همسانی درونی پرسشنامه از طریق «آلفای کرونباخ»47 محاسبه و ضریب به‌دست آمده برای کل آزمون، 91/0 محاسبه گردید. بررسی همسانی درونی سؤالات هر مؤلّفه نیز نشان داد که مؤلّفه‌های به‌دست آمده از همسانی درونی بالایی برخوردارند. برای هریک از سؤالات پرسشنامه،5 گزینه شامل پاسخ‌های ذیل در نظر گرفته شد: «کاملاً موافقم»، «موافقم»، «تا حدودی موافقم»، «مخالفم» و «کاملا مخالفم» در نظر گرفته شد. در این پرسشنامه، نمره‌گذاری مربوط به پاسخ‌ها به صورت 4 برای «کاملاً موافقم»، 3 برای «موافقم»، 2 برای «تا حدودی موافقم»، 1 برای «مخالفم» و 0 برای «کاملاّ مخالفم» در نظر گرفته شد، بجز پاسخ‌های مربوط به سؤالات 5، 10، 15، 20، 25، که نمره‌گذاری آنها به صورت 0 برای «کاملاً موافقم»، 1 برای «موافقم»، 2 برای «تا حدی موافقم»، 3 برای «مخالفم»، 4 برای «کاملاً مخالفم» مشخص گردید. نمونه و روش نمونه گیری؛ نمونه‌گیری این پژوهش در دو مرحله صورت گرفت. در مرحلة اول، نمونه‌گیری برای بررسی پایایی آن که شامل 40 نفر از دانشجویان دانشگاه «شهید بهشتی» به روش «نمونه‌گیری در دسترس» انجام شد، و مرحلة دوم، به منظور تحلیل داده‌ها، یک نمونة 235 نفری از دانشجویان دانشگاه «شهید بهشتی» به روش «نمونه‌گیری در دسترس» انتخاب شد که این گروه شامل 119 پسر با میانگین48 سنّی 22 و انحراف معیار73/1 و نیز 116 دختر با میانگین سنّی 21 و انحراف معیار92/1 بود. همچنین مقدار ضریب KMO 49برابر 88/0 به‌دست آمد که در سطح 001/0 معنادار و حاکی از کفایت نمونه‌گیری و ماتریس همبستگی مؤلّفه‌ها برای انجام تحلیل عاملی بود. یافته‌ها برای تحلیل داده‌ها، روش تحلیل «مؤلّفه‌های اساسی»50 با استفاده از روش «چرخشی» از نوع «واریماکس»51 و بررسی نمودار «اسکری»52 مورد استفاده قرار گرفت که ابتدا 3 عامل با مقدار ویژة53 بالاتر از 2 مشخص شد، اما پس از بررسی ماتریس همبستگی، به دلیل همبستگی پایین مؤلفة سوم با کل آزمون و2 مؤلفة دیگر تحلیل عاملی، مجدّداً برای به‌دست آوردن 2 مؤلّفة انجام شد که در نهایت، 4 سؤال حذف گردید و 2 عامل با مقدار ویژة بالاتر از 5 مشخص شد. در جدول(1) مشخصه‌های نهایی آماری تحلیل عوامل ارائه شده است: جدول 1: مشخصه‌های نهایی آماری بر پایة پردازش 3 مؤلّفة با ارزش ویژة بالاتر از 5 مؤلفه‌های اصلی نگرش معنوی توانایی معنوی مقدار ویژة هر عامل 9/36 5/69 درصد واریانس تبیینی توسط هر عامل 19/92 12/10 درصد کل واریانس تبیین شده 32/03 بنابراین، پرسشنامة «سنجش نگرش معنوی» دارای 43 سؤال است که این سؤالات در2 عامل دسته‌بندی شده است. در جدول (2) شمارة مربوط به هر سؤال در هر مؤلّفة و بار عاملی54 مربوط به آن آورده شده است: جدول 2: نتایج تحلیل عوامل پرسشنامة «سنجش نگرش معنوی» مولفه‌ها نگرش معنوی توانایی معنوی ماده ها بارعاملی ماده ها بارعاملی ماده ها بارعاملی ماده ها بارعاملی 21 0/79 22 0/59 41 0/65 12 0/39 7 0/78 6 0/59 18 0/60 2 0/39 9 0/78 43 0/58 39 0/58 11 0/39 3 0/73 37 0/53 36 0/56 40 0/39 19 0/71 16 0/51 38 0/55 20 0/38 31 0/71 13 0/50 23 0/53 4 0/30 34 0/71 30 0/45 24 0/48 33 0/28 32 0/71 15 0/40 35 0/45 42 0/69 1 0/36 14 0/44 36 0/66 10 0/32 27 0/44 17 0/64 5 0/29 8 0/41 28 0/63 25 0/28 29 0/40 همان‌گونه که در جدول 2 ملاحظه می‌شود، عامل اول از 24 ماده با دامنة بار عاملی بین 79/0 تا 28/0، و عامل دوم از 19 ماده با دامنة بار عاملی بین 65/0 تا 28/0 تشکیل شده است. در نهایت، از این پرسشنامه 3 نمرة شامل 2 نمره برای هر یک از مؤلّفه‌ها و یک نمرة کل به‌دست می‌آید. ماتریس همبستگی55 بین 2 عامل و نمرة کل مقیاس 43 ماده ای در جدول 3 گزارش می‌شود. جدول 3: ماتریس همبستگی 3 عامل و نمرة کل مقیاس نگرش معنوی 3 2 1 مولفه ها - 1. نگرش معنوی - 0/56 2. توانایی معنوی - 0/80 0/94 3. نمرة کل مقیاس همان‌گونه که ماتریس همبستگی 2 عامل و نمرة کل مقیاس نشان می‌دهد، همبستگی نمرة کل مقیاس با هر2 عامل در سطح(01/0P بحث ونتیجه‌گیری هدف از پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی پرسشنامة «سنجش نگرش معنوی» بود. نتایج نشان داد که دو عامل اصلی «نگرش» و «توانایی» در سنجش معنویت قابل شناسایی است و پرسشنامه از همسانی درونی و پایایی کافی برخوردار است. شناخت انسان از معنویت در چند قرن اخیر، چندان پیشرفتی نداشته او حال آنکه توانایی ذهنی بشر رشد قابل ملاحظه‌ای کرده است. حاصل آنکه میان سطح فکری انسان و اصول معنوی فاصله ای روز افزون به وجود آمده و همین فاصله است که علاوه بر عوامل دیگر، سبب سردرگمی در معنویت گردیده است.56 از این‌رو، چالش عمدة پیش روی روان‌شناسان، برنامه‌ریزی در جهت مطالعة نظام‌دار و علمی پدیدة «معنویت» در جامعه است و شکی نیست که تدوین ابزار مناسب سنجش، در نیل به این مقصود اولویت دارد. بر اساس تعاریف ارائه شده در مقدّمة مقاله، معنویت یک مسیر و یک فرایند رشد با هدف رسیدن به تعالی و شناخت هر چه بیشتر خداوند و نزدیک شدن به او، به شمار می‌آید که زمینة مورد نیاز برای قرار گرفتن در این فرایند به صورت گرایش‌های بالقوّه در وجود انسان نهاده شده و اولین مرحله پس از توجه به این گرایش‌ها، دست یافتن به نگرش معنوی، و در مرحلة بعد، عمل و رفتار بر اساس آن نگرش است. از این‌رو، برای تدوین پرسش‌نامه‌ای به منظور سنجش اولین مراحل مربوط به فرایند رشد معنوی تلاش شد و در پی آن و با انجام تحلیل‌های آماری بر روی داده‌های به‌دست آمده از این پژوهش، دو مؤلّفة در سنجش معنویت شناسایی شد و تحت عناوین «نگرش معنوی» و «توانایی معنوی» نام گذاری شد. مؤلّفة اول دارای 24 سؤال و دربر گیرندة بعد شناختی نگرش معنوی شامل ایمان به خدا و درک حضور او، درک معنا و هدف زندگی، اعتماد به خدا، امید، توجه به خود و خدا، و باور به درستی اعمال مذهبی، و بعد عاطفی نگرش معنوی، شامل احساس آرامش، ارتباط مثبت با خدا، درک محبت و توجه خداست. مؤلفة دوم نیز دارای 19 سؤال بود و بعد رفتاری نگرش را، که شامل رابطة خوب با دیگران، گذشت و بخشش، تلاش برای کمال و رسیدن به تعالی، توکّل به خدا، خدمت به دیگران، مسئولیت‌پذیری و اعتماد به خود می‌شود، دربر می‌گیرد. از میان پرسش‌نامه‌های بومی ساخته شده در این زمینه، می‌توان به پرسش‌نامه‌های سنجش «تجربة معنوی»، گرایش‌های معنوی، و سنجش هوش معنوی اشاره کرد در نقد پرسشنامة «سنجش تجربة معنوی»، می‌توان به کلی و مبهم بودن برخی از سؤالات و عدم توانایی آنها در تفکیک دیدگاه درست از نادرست دربارة معنویت وتجربة معنوی اشاره کرد؛ زیرا مهمترین مسئلة پیش رو در بررسی تجربة معنوی، وجود آگاهی کامل با پشتوانة عقل سلیم در درک و بیان این تجربه است که متأسفانه برخی از سؤالات پرسشنامه مزبور توانایی تفکیک درست در این زمینه را ندارد. در خصوص پرسشنامة مزبور، همچنین باید به عدم رعایت اصول علمی دقیق و درست در استانداردسازی و هنجاریابی و فقدان توانایی آن در سنجش مقولة پیچیدة «هوش معنوی» اشاره کرد. دربارة پرسشنامة «گرایش‌های معنوی» می‌توان گفت: این پرسشنامه از دیدگاه و سؤالات خوبی برخوردار است، اما نکتة قابل توجه این است که با توجه به عنوان در نظر گرفته شده برای این پرسشنامه، این موضوع مطرح می‌شود که گرایش‌های معنوی با توجه به خلقت ویژة انسان، در نهاد همة انسان‌ها وجود دارد و در واقع، آنچه این پرسشنامه به سنجش آن می‌پردازد نتیجه و بازتاب توجه به این گرایش‌ها در افکار، اعتقادات و رفتار فرد است. همچنین در مقایسه بین عنوان این پرسشنامه با پرسش‌نامه‌های دیگر، باید به این نکته اشاره کرد که با توجه به بررسی‌های انجام شده، تا کنون پرسش‌نامه‌ای با عنوان «سنجش نگرش معنوی» ساخته نشده است و دربارة مقایسة محتوای مؤلّفه‌های به‌دست آمده از این پرسشنامه با سایر پرسش‌نامه‌های ساخته شده در زمینة سنجش معنویت نیز می‌توان گفت: 1. مؤلّفه‌های به‌دست آمده از پرسشنامة «گرایش‌های معنوی» ساخته شده توسط شریفی و همکاران او، شامل 4 مؤلّفة بوده که هر کدام دارای زیرمؤلفه‌های خاص خود به شرح ذیل است: مؤلفة اول «باورهای معنوی» است که رضایت از زندگی، کسب معنا در زندگی، امیدواری، اعتقاد به خداوند، و راز و نیاز با خداوند را دربر می‌گیرد. مؤلّفة دوم «تجربة معنویت در زندگی» است که شامل احساس رضایت از زندگی، رعایت مسائل اخلاقی و داشتن احساسات پاک در رابطه با خود و خداوند می‌شود. مؤلّفة سوم «خود شکوفایی معنوی» نام‌گذاری شده است و عوامل خودشکوفایی، رابطة صمیمی با خود و خداوند و حرکت در جهت دست‌یابی به معنویت با انجام افعال معنوی را شامل می‌شود. مؤلّفة چهارم «فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی» را می‌سنجد. در مقایسة ارتباط محتوایی این مؤلّفه‌ها ـ با توجه به زیرمؤلّفه‌های هر کدام ـ با مؤلّفه‌های پرسشنامة «نگرش معنوی»، می‌توان به این نتیجه رسید که مؤلّفة باورهای معنوی با بعد شناختی مؤلّفة نگرش معنوی، مؤلّفة تجربة معنویت در زندگی با بعد عاطفی مؤلّفة نگرش معنوی و مؤلّفة خودشکوفایی معنوی با بعد رفتاری نگرش معنوی، که همان مؤلّفة توانایی معنوی است ارتباط دارد. 2. مؤلّفه‌ها و زیر مؤلّفه‌های پرسشنامة «تجربة معنوی»، که توسط غباری بناب و همکاران او ساخته شده، عبارت است از: مؤلّفة اول «معنایابی در زندگی» که دربر گیرندة درک معنای زندگی، تجربة مثبت در زندگی، احساس خوش‌بختی و رضایت از زندگی است. مؤلّفة دوم «تأثیر ارتباط با خدا» که شامل رابطة انسان با خدا، عبادت، راز و نیاز، دوستی با خدا، و احساس مثبت از داشتن رابطه با خداست. مؤلّفة سوم «شکوفایی و فعالیت معنوی» که شامل شکوفایی روحانی معنوی، شکوفا کردن استعدادهای معنوی و شکوفایی مذهبی می‌شود. مؤلّفة چهارم «تجربیات متعالی و عرفانی» که نشان‌دهندة تجارب توحید یافتگی، تجربة حقیقت و کمال مطلق، تجربة حیرت و انکشاف حقیقت مطلق و یگانگی و رویارویی با امر قدسی است. مؤلّفة پنجم، «تجارب سلبی» که بیانگر عدم تجارب عرفانی و معنوی است. و مؤلّفة ششم «فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی» است که معرّف شرکت فرد در فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی و کمک به مساجد و مؤسسات مذهبی است. در مقایسة این مؤلّفة‌ها با مؤلّفه‌های پرسشنامه «نگرش معنوی»، می‌توان گفت: زیر مؤلّفه‌های تجربه مثبت در زندگی، احساس خوش‌بختی، رضایت از زندگی و احساس مثبت داشتن از رابطه با خدا با بعد عاطفی مؤلّفة نگرش معنوی، و مؤلّفة شکوفایی و فعالیت معنوی با مؤلّفة توانایی معنوی رابطه دارد. 3. با توجه به ابعاد مقیاس معنویت و مراقبت معنوی که مک شری و همکاران او آن را تهیه کرده اند نیز می‌توان به رابطة ابعاد امیدواری، معنایابی در زندگی، باورها و ارزش‌های اخلاقی و باور به خدا با بعد شناختی نگرش معنوی و ابعاد توانمندی گذشت از خطای دیگران، مراقبت‌های معنوی و داشتن رابطة خوب با دیگران با بعد رفتاری نگرش معنوی، که همان مؤلّفة توانایی معنوی می‌شود، اشاره کرد. 4. از میان مؤلّفه‌های مقیاس باورهای معنوی ساخته شده توسط هاچ و همکاران او، که شامل مراسم عبادی بیرونی، رشد و باورهای درونی، مراقبه و هستی نگری، و تواضع و فروتنی می‌شود، می‌توان به رابطة مؤلّفة رشد و باورهای درونی با مؤلّفة نگرش معنوی و مراقبه و تواضع و فروتنی با مؤلّفة توانایی معنوی، اشاره کرد. 5. ابعاد مطرح شده برای پرسشنامة معنوی کینگ نیز شامل تفکر نقّادانه، معناسازی شخصی، آگاهی متعالی و گسترش خودآگاهی است که از این بین، معناسازی شخصی و آگاهی متعالی با مؤلّفة نگرش معنوی، و تفکر نقّادانه و گسترش خودآگاهی با مؤلّفة توانایی معنوی در ارتباط است. در پایان، لازم به ذکر است که این پژوهش با همکاری دانشجویان دانشگاه انجام گرفت بدین‌روی تعمیم نتایج به گروه‌های سنّی، قومی و مذهبی دیگر باید با احتیاط صورت گیرد و روشن است که پژوهش‌های آتی باید ویژگی‌های آماری و اعتبار و پایایی پرسشنامه را در گروه‌ها و جوامع متفاوت بررسی کند. همچنین با وجود تلاش‌های انجام شده در این پژوهش، تدوین ابزار دقیق‌تر، که بتواند معنویت و ابعاد آن را به طور عینی تر ارزیابی کند، همچنان به عنوان یک چالش در حیطة روانشناسی باقی می‌ماند. امید است با انجام مطالعات و پژوهش‌های بیشتر در زمینة معنویت و رشد معنوی، مراحل بالاتر این فرایند شناسایی شده، ابزاری مناسب برای سنجش آن به منظور هر چه علمی تر کردن و کاربردی تر کردن این پدیدة متعالی، تهیه شود. پیوست (پرسشنامه نگرش وتوانایی معنوی) این سوالات طی جدولی به پرسشگران با 5 گزینه کاملاً موافقم –موافقم- تا حدود موافقم- مخالفم- کاملاً مخالفم ارائه شده است: 1 با مشاهده جهان خلقت متحیرمی‌شوم. 2 به جستجوکردن و پرسیدن سوالات بنیادی و اساسی زندگی و هستی علاقه دارم. 3 همیشه احساس می‌کنم خداوند ناظر اعمال من است. 4 تمایل دارم با دیگران رابطه‌ای همراه با همدلی ومحبت برقرارکنم. 5 در برابر انجام کارهای خوب، انتظاردریافت پاداش از خداوند را دارم. 6 همیشه در برابر زندگی که دارم شکرگذار هستم. 7 نیایش و راز و نیاز با خدا برایم لذت بخش است و پس از عبادت احساس آرامش می کنم. 8 در مقابل انسان بودن خود احساس وظیفه و مسئولیت می‌کنم. 9 حضورملکوتی و الهی خداوند در جهان را باور دارم. 10 معنویت وانسانیت را دو مقولة جدا از هم می‌دانم. 11 از خدمت کردن به دیگران بدون چشمداشت لذت می‌برم. 12 توانایی ایستادگی دربرابرجمع و هم رأی نشدن با عامه مردم درصورت مخالفت با اصول اعتقادی و اساسی زندگی را دارم. 13 در صورت احساس نا امیدی خدا را فراموش نمی‌کنم. 14 درمقابل تغییرات دنیا آسیب‌پذیر نمی‌باشم چون معتقدم دنیا درحال تغییراست و توانایی انعطاف‌پذیری را دارم. 15 کار را فقط وسیله‌ای برای کسب مادیات (پول،مقام،شهرت،اعتبار...) می‌دانم. 16 در هنگام مواجه با مشکلات به معنی وحکمت آنها توجه می‌کنم. 17 زندگی خود را درراه خدمت به خداوند قرارمی دهم. 18 افکار و اعمالم را کنترل می‌کنم و سعی می کنم برای بهبود و تکامل خود بکوشم. 19 مهر و محبت خدا را نسبت به خودم، چه مستقیم و چه به واسطة دیگران احساس می‌کنم. 20 معتقدم حق دارم، هرکاری راکه درآن توانایی دارم انجام دهم. 21 در مواجهه با مشکلات علاوه برسعی و تلاش به دعا و نیایش هم می‌پردازم. 22 حس می‌کنم ارتباط قوی با خداوند دارم. 23 به دنبال شناسایی و ایجاد تغییردرباورهای غلط هستم. 24 توانایی دوست داشتن و بخشش دیگران راجدا از جنس،نژاد و ملیت دارم. 25 ترس از خدا،یکی از مهمترین دلایل من برای پرستش اوست. 26 اساسا هرچه در دنیاوجود دارد را نشانه‌ای ازوجود و حضورخداوند می‌بینم و درک می‌کنم. 27 با کسی که به کمک و حمایتش می‌روم نوعی ارتباط روحی و معنوی برقرار می‌کنم. 28 درطول شبانه روز لحظاتی را صرف توجه به خودم با حضورخداوندمی کنم. 29 معنا وتأثیرمراحل گذشته زندگی خود را درمرحله کنونی و آینده زندگی ام درک می‌کنم. 30 معتقدم چیزی برای ازدست دادن ندارم چون خداوندمالک واقعی همه چیزاست. 31 رسیدن به سعادت وکمال را درسایة توجه به معنویات می‌دانم. 32 معنا و حکمت اعمال مذهبی را درک می‌کنم و عمل به آنها را وسیله‌ای برای رسیدن به رشد معنوی می‌دانم. 33 جدا از اعتقادات شخصی خودم درهمة مذاهب الهی، جنبه‌هایی ازحقیقت را می‌بینم و به دنبال درک مردم در غالب این الگوها هستم. 34 در زندگی به دنبال عمل براساس خواست خداوند و جلب رضایت او هستم. 35 حس می‌کنم به لحاظ معنوی فردی تأثیرگذار بر انسان‌ها و محیط اطرافم هستم. 36 توانایی بیان کردن اشتباهاتم را درموقعیت‌های مختلف دارم. 37 همواره صرف نظر از پیشامدها و رویدادها با اطمینان به حمایت خداوند با یک آرامش درونی رفتار می‌کنم. 38 احساس می کنم درشادی و آرامش روانی اطرافیانم سهیم هستم. 39 زندگی‌ام بامعنا و همراه با احساس ارزشمندی و هدفمندی است. 40 به آداب و رسوم و تاریخ به عنوان یک منبع موثق برای تفکر توجه دارم. 41 براساس توانایی‌ها، پایداری‌ها و ویژگی‌های درونی انسانی خودم احساس امنیت می‌کنم. 42 به خاطر توجه به خواست و رضایت خداوند در درون خود احساس رضایت و آرامش می‌کنم. 43 علی رغم همة بدی‌ها،اعتقاد به بهترشدن دنیا و پایانی خوش و سرشار از معنویت دارم. پی‌نوشت‌ها: 1. مصطفی حمدیه و شهریار شهیدی، اصول و مبانی بهداشت روانی، ص 128. 2. م، کلانتری، « رابطه ی سبک زندگی و سلامت»، برگرفته از سایت نهادرهبری. 3. پری سیما اژدری و دیگران، « بررسی تاثیر عرفان و معنویت بر سلامت روان دانش‌آموزان»، اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی، ش 2، ص 105- 127. 4. ویلیام وست، روان درمانی و معنویت، ترجمة شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن، ص 9. 5 .D. N.Elkins, & others ,((towards a humanistic-phenomenological spirituality)), Journal of Humanistic Psychology, 28(4),p: 5- 18. 6 .Spiritus. 7 .Hardy. 8. T ranscendental. 9. I-thou. 10. Vaughan. 11. مهدیه کشمیری و فاطمه عرب احمدی، « هنجاریابی مقدماتی آزمون هوش معنوی در دانشجویان دانشگاه منابع طبیعی گرگان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ص 137. 12 .Emmons. 13. Abraham maslow. 14 .Being-values. 15.حسن عبداله‌زاده و دیگران، هوش معنوی(مفاهیم،سنجش و کاربردهای آن)، ص 18-19. 16. شهریار شهیدی، « روان درمانی و معنویت»، سخنرانی ماهانه انجمن روانشناسی ایران. 17. باقر غباری بناب و دیگران، « هوش معنوی»، اندیشه نوین دینی، ص 129. 18. رحیم نارویی نصرتی، « دین و معنویت نگاهی دینی- روان‌شناختی»، مبانی نظری مقیاس‌های دینی، گزیده مقالات همایش مبانی نظری وروان‌سنجی مقیاس دینی، به کوشش محمدرضا سالاری‌فر، مسعود آذربایجانی، عباس رحیمی‌نژاد، ص 264. 19. باقر غباری بناب و دیگران، همان، ص 136. 20. بحارالانوار، ج 3، باب 11، ص 279، روایت 13. 21. همان، ص277، روایت 6. 22. مرتضی مطهری، انسان و ایمان، ص 10 23. یوسف کریمی، روانشناسی اجتماعی، ص 168. 24 .D, Albarracin & others , The Handbook of Attitudes, NJ Laurence Erlbaum Associates. 25. C .Peterson, and Seligman, MEP, Character Strengths and Virtues, A Handbook and Classification, Oxford University Press, Oxford. 26. Psycho – Matrix Spirituality Inventory(PSI). 27. Woolman. 28 .Spiritual Intelligence Scale(SIS). 29. Nasel. 30 .Integrated Spiritual Intelligence Scale(ISIS). 31 .Amram & Drayer. 32 .Spirituality & Spiritual Care Roting Scale(SSCRS). 33. باقر غباری بناب و دیگران، « ساخت مقیاس تجربه معنوی دانشجویان»، روانشناسی، ش 3، ص 275. 34. باقر غباری بناب و دیگران، همان، ص 276. 35 .King. 36. مسعود حسین چاری و حمیدرضا ذاکری، « تاثیر زمینه‌های تحصیلی دانشگاهی، علوم دینی و هنری بر هوش معنوی»، اندازه‌گیری تربیتی، ش 1، ص 93- 73. 37. باقر غباری بناب و دیگران، همان، ص 261- 278. 38. ر.ک: حسن عبداله‌زاده، ساخت و هنجاریابی پرسش نامه هوش معنوی. 39. احسان شریفی و همکاران، « ساخت و بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه گرایش‌های معنوی در دانشجویان دانشگاه اصفهان»، مطالعات اسلام و روانشناسی، ش 2، ص 59- 78. 40 برای مثال، در پرسشنامة «خودگزارشی معنوی» کینگ، از عبارت‌های ذیل استفاده شده که نشانة کلی و مبهم بودن زیربنای فکری این پرسشنامه در رابطه با مفهوم «معنویت» و «هوش معنوی» است: ـ به این موضوع که آیا نیرو یا قدرت برتری(مثلاً، خدا یا چیز مشابهی) وجود دارد یا نه، عمیقاً فکر کرده ام.(قرار دادن عبارت «چیز مشابه» در کنار مفهوم «خداوند»، هم منجر به مبهم شدن عبارت می شود و هم به نوعی تفکر شرک آلود اشاره می کند.) ـ شناخت جنبه‌های غیرمادی حیات کمکم می کند تا احساس کنم در نقطة مرکزی هستی قرار دارم. («نقطة مرکزی هستی» یک عبارت بسیار کلی و مبهم است.) ـ می‌توانم مطابق هدفم در زندگی، تصمیم‌گیری کنم.(تصمیم گیری بر اساس هدف، در حیطة تخصصی سنجش معنویت قرار نمی‌گیرد.) مواردی از این دست در پرسش‌نامه‌های دیگر نیز مشهود است. ـ عبارت‌هایی از پرسشنامه «تجربة معنوی» بسیار مبهم بوده و در تمایز بین دیدگاه معنوی و غیر معنوی ناتوان است: ـ در جریانی که زندگی من دارد پیش می رود، احساس خوش‌بختی و رضایت می کنم. (این رضایت بسیار مبهم است؛ زیرا می تواند دربر گیرندة تمایلات مادی و دنیوی نیز باشد.) ـ دربارة آینده خود، احساس خوشایندی دارم. احساسی پر از شور و هیجان در زندگی حال حاضر دارم. و یا: احساسی همراه با کام‌روایی در زندگی حال حاضر دارم.(اشکالی مشابه نمونة قبل.) هرگز تجربه ای که فکر کنم وجود من در چیز بزرگ‌تر از خودم جذب شده باشد، نداشته‌ام. و یا: تجربه ای داشتم که متوجه شدم حقیقت مطلق برایم مکشوف شده است.(مفهوم «چیز بزرگ‌تر» و «حقیقت مطلق»، که در سؤالات دیگر نیز مورد استفاده قرار گرفته، مبهم است.) 41 .J. D , Mayer, "Spiritual Intelligence or Spiritual Consciousness?" , Journal of Psychology and Religion, 10,p: 47-56. k , Noble, ((Spiritual intelligence: A new frame of mind)), Advanced Development, 9,p: 1 – 29. 42 .H , Gardner, (( A case against spiritual intelligence)), The International Journal for the Psychology of Religion, 10(1),p: 27 – 34. 43- .R. F, Poloutzian and, C. L Park, Handbook of Psychology of Religion and Spirituality, Guilford Press, NY. 44 .Face validity. 45 .Content validity. 46. T_test. 47 .Cronbach’s Alpha. 48 .Mean. 49 .Kaiser - Meyer – Olkim. 50 .Factor analysis. 51 .Varimax. 52 .Scree plot. 53 .Eigenvalue. 54 .Component. 55 .Correlations. 56. بهرام الهی، معنویت یک علم است، ترجمة فرزاد یمینی، ص 21. منابع الهی، بهرام، معنویت یک علم است، ترجمة فرزاد یمینی، چ چهارم، تهران، جیحون، 1380. اژدری، پری سیما و دیگران، « بررسی تاثیر عرفان و معنویت بر سلامت روان دانش آموزان»، فصلنامه اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی، سال پنجم، ش دوم، 1389، ص 105- 127. حسین‌چاری، مسعود و حمیدرضا ذاکری، « تاثیر زمینه‌های تحصیلی دانشگاهی، علوم دینی و هنری بر هوش معنوی؛ کوششی در راستای رواسازی و پایایی سنجی مقیاس هوش معنوی»، اندازه‌گیری تربیتی، سال اول، ش اول، 1389، ص73- 93. حمدیه، مصطفی و شهریار شهیدی، اصول و مبانی بهداشت روانی، چ چهارم، تهران، سمت، 1389. شریفی، احسان و دیگران، « ساخت و بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه گرایش‌های معنوی در دانشجویان دانشگاه اصفهان»، مطالعات اسلام و روانشناسی، سال اول، ش دوم، 1387، ص 59- 78. شهیدی، شهریار، روان درمانی ومعنویت، سخنرانی ماهانة انجمن روانشناسی ایران، تهران، فرهنگسرای اندیشه، 1379. عبداله‌زاده، حسن و دیگران، هوش معنوی(مفاهیم،سنجش و کاربردهای آن)، تهران، روان‌سنجی، 1388. عبداله‌زاده،حسن، ساخت وهنجاریابی پرسشنامه هوش معنوی، تهران، روان سنجی، 1388. غباری‌بناب، باقر و دیگران، « ساخت مقیاس تجربه معنوی دانشجویان»، روانشناسی، سال نهم، ش سوم، 1384، ص 261- 278. ـــــ، « هوش معنوی»، اندیشه نوین دینی، ش دهم، 1386، ص 125-147. کریمی، یوسف، روانشناسی اجتماعی، چ دوم، تهران، ارسباران، 1375. کشمیری، مهدیه و فاطمه عرب احمدی، « هنجاریابی مقدماتی آزمون هوش معنوی در دانشجویان دانشگاه منابع طبیعی گرگان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز بهشهر، 1387. کلانتری، م، « رابطه‌ی سبک زندگی و سلامت»، برگرفته از سایت نهاد رهبری، 1386. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 26، تهران، صدرا، 1387. ـــــ، انسان و ایمان، چ سی و هفتم، تهران، صدرا، 1389. نارویی‌نصرتی، رحیم، « دین و معنویت نگاهی دینی-روان‌شناختی»، مبانی نظری مقیاس‌های دینی، گزیده مقالات همایش مبانی نظری و روان‌سنجی مقیاس دینی، به کوشش محمدرضا سالاری فر، مسعود آذربایجانی، عباس رحیمی‌نژاد، تهران، حوزه ودانشگاه، 1390. وست، ویلیام، روان درمانی و معنویت، ترجمة شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن، تهران، رشد، 1388. Albarracin, D., Johnson, B.T., Zanna, M.P, The Handbook of Attitudes, NJ Laurence Erlbaum Associates, 2005. Amram,Y& Drayer,C, The Development and Preliminary validation of the Integrated Spiritual Intelligence scale(ISIS), Palo Alto,CA: Institute of Transpersonal Psychology working Paper.Available on http://www.Geocities.com/isisfindings/ , 2007. Elkins,D.N.,Hedstorm,L.J.,Hughes,L.L.,Leaf,J.A.and saunders,C,((towards a humanistic-phenomenological spirituality)), Journal of Humanistic Psychology, 28(4), 1988,P: 5-18. Emmons,R.A,(( The Psychology of ultimate cancerns)), Motivation and Spirituality in personality, Guilford Press, NY, 1999. Emmons, RA , ((Is spirituality an intelligence? Motivation, cognition and the psychology of ultimate concern)), The International Journal for the Psychology of Religion, 10(2), 2000, 54 – 64. Gardner, H ,(( A case against spiritual intelligence)), The International Journal for the Psychology of Religion, 10(1), 2000, 27 – 34. Hardy.A, The spiritual Nature of Man, Oxford, Clarendon Press, 1979. King,D.B, Rethinking claims of spiritual intelligence:A definition,modal &measure, Unpublished master’s thesis, Trent Univercity,Peterborough, Ontario,Canada, 2008. Mayer, J.D, ((Spiritual Intelligence or Spiritual Consciousness?)) , Journal of Psychology and Religion, 10, 2000 , 47-56. Nasel,D. D, Spiritual orientation in Relation to spiritual intelligence: A consideration of traditional Chrisitanity and New Age/individualistic spirituality, unpubished thesis, Australia, 2004. Noble, K ,((Spiritual intelligence: A new frame of mind)), Advanced Development, 9, 2000, 1 – 29. Peterson, C and Seligman, MEP, Character Strengths and Virtues, A Handbook and Classification, Oxford University Press, Oxford, 2004. Poloutzian, RF and Park, CL, Handbook of Psychology of Religion and Spirituality, Guilford Press, NY, 2005. Vaughan,F,The Future of Transpersonal Psychology, Paper presented to the 25th convocation of the Association for Transpersonal Psychology, Monterey, California, 1993. Vaughan,F, ((What is spiritual intelligence?)) Journal of Humanistic Psychology, 42,(2), 2003. Woolman,R.R,Thinking with your soul: Spiritual intelligence and why it matters, New York, Harmony, 2001. منبع: فصلنامه روانشناسی دین – شماره 19 انتهای متن/
93/07/05 - 01:05
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 31]
-
گوناگون
پربازدیدترینها