واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
لزوم بازشناسی مخاطب ایرانی با افزایش مخاطب برنامههای دینی
ورود مفاهیم کلیدی اسلامی مانند حرمت رباخواری، به لطف ورود نسل جدید فیلمسازان، که کلیشههای پیشین فیلمسازی مانند اختلافات پیش پا افتاده زوجها را شکسته، مخاطبان بسیاری به سوی تلویزیون جذب کرده است.
جسارت سعید نعمت الله برای انتخاب سوژه های دینی ستودنیست. سوژه های نعمت الله در عین اینکه در تقید به موازینی دینی پیشروست توانسته مخاطبان را راضی نگه دارد و گزاره هایی که در پی اثبات مخاطب گریز بودن مفاهیم دینی در انعکاس از رسانه دارد به چالش بکشد. وی که پیشتر فیلمنامه هایی با موضوعات ملتهب مثل زیر هشت، جراحت و دیوار را در کارنامه خود دارد، اینبار سوژه جنگ با خدا را برای سریال مدینه استفاده کرده بود. عبارتی که به کرات از سوی مدینه (با بازی پریوش نظریه) گفته می شد به زیبایی از آیه شریفه 278 و 279 سوره بقره برگرفته شده است: «یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله وذروا ما بقی من الربا إن کنتم مؤمنین (278) فإن لم تفعلوا فأذنوا بحرب من الله ورسوله وإن تبتم فلکم رءوس أموالکم لا تظلمون ولا تظلمون (279): ای کسانی که ایمان آورده اید ! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید ، و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده ، رها کنید ، اگر ایمان دارید ! اگر (چنین) نمی کنید ، بدانید خدا و رسولش ، باشما پیکار خواهد کرد و اگر توبه کنید ، سرمایه های شما ، از آن شماست (اصل سرمایه ، بدون سود) ، نه ستم می کنید و نه بر شما ستم وارد می شود . مدینه در قسمت نهم این سریال، جملاتی را نقل می کند که ترجمه دراماتیک آیه شریفه است؛ «همه از جنگ بدشون مییاد. ولی یه وقتایی چارهای بجز جنگیدن نیست. جنگ برد داره، باخت داره. اما تنها جنگی که باختش از قبل معلومه جنگ با خداست. خدا هیچ کاری رو نگفته جنگ با من، الی نزول.» عبارت جنگ با خدا اگرچه به صراحت و وضوح در قرآن کریم به کار رفته اما به طرز عجیبی جای خالی آن در ادبیات کلامی مردم کشور خالی است. این در حالیست که بسیاری از فعالان دینی و مذهبی از خطر فراگیر شدن ربا در میان تجار و بازاریان به عناوین مختلف مانند، اسکونت»، «سود پول» و «بهره» می گویند تا جائیکه همین امر باعث شد جنبش مبارزه با ربا اعلام موجودیت کرده و با برگزاری نشستها و همایشهایی این امر را روشن کند. اینکه انتخاب این عبارت از سوی جناب نعمت الله با هدف جانمایی واژگان دینی مغفول مانده و انس دادن مردم به چنین واژه هایی بوده یا خیر، اهمیتی ندارد مهم این است که قلم نعمت الله ولو ناخواسته، مجرای بیان این عبارت مهم شده و مردم را به تنها موردی که خداوند از آن به جنگ بندگان با خودش یاد می کند توجه داده است. نعمت الله وظیفه خودش را در تقبیح ربا از همان سکانس دوم قسمت اول سریال شروع میکند؛ روحی(که بعد می فهیم مادر تنی بهمن است) در دفتر دو مرد نشسته است و منتظر دریافت سود پول است. یکی از نزول گیرندگان باحالتی اعتراضی می گوید: «ما خودمون سر ماه سود پولو میاریم دم خونه تحویل میدیم» و روحی با حالت تندی جواب می دهد: «جلوی پسرم نمیخوام سود نزول بگیرم» (دقیقه 5 قسمت اول)، و این کار را در حد فحشاء تنزل میدهد. تدبیری که جای خالیش در نقلهای متفاوت از ربا خالی بود. ربا بیش از آنکه مخل اقتصاد باشد به حکم امر خداوند تفاوتی با فحشاء ندارد و روحی به عنوان مادر بهمن باید هم از این حرکت شرم داشته باشد. تکلیف روشن است. با فیلمی طرف هستیم که قرار نیست برای روایت اعتقاداتش رضایت این و آن را جلب کند. رویکردی که «نعمت الله» برای انتقاد از ربا دارد از منظر خانواده است. سراسر سریال بحث ربا را با تزلزل بنیان خانواده گره می زند. تصور غالب رباگیرندگان این است که از قبل این پول میتوانند خانواده خود را در رفاه قرار دهند. و نقد این تصور از طریق این سریال هم نکته بدیع دیگری بود. اما نقص مهم سریال در این است که شخصیت ربا دهنده به گونهای تصویر میکند که حتی نمیتوان در عالم خارج برای آن یک مصداق یافت. زندگی افلاطون در اتومبیل و ترس او از قرار گرفتن زیر سقف (بدلیل کشته شدن خانوادهاش در زیر آوار) اگرچه تدبیر بصری خوبیست برای بی خانه و خانمان نشان دادن نزول دهنده اما همین زندگی عجیب باعث شده فاصله زیادی با عالم واقع پیدا کند. اگر قرار است این «جنگ با خدا» مورد نقد قرار گیرد باید تصور درستی از آن برای مخاطب ایجاد کنیم. واقعیت این است که بسیاری از ربا دهندگان اتفاقاً زندگی عادی و ساده ای دارند. آنها هم مثل سایر مردم در حال زندگی در جامعه هستند و همین امر کار را برای مخاطبین در تشخیص مصداق دچار مشکل کرده است. ورود مفاهیم کلیدی اسلامی مانند حرمت رباخواری که به لطف ورود نسل جدید فیلمسازان که کلیشههای پیشین فیلمسازی مانند اختلافات پیش پا افتاده زوجها را شکسته مخاطبان بسیاری به سوی تلویزیون جذب کرده است. برخلاف آنچه تبلیغ میشود این مفاهیم مورد مخاطبگریزی رسانه نشده و بر عکس مخاطبان بیشتری را برای رسانه فراهم آورده است و پوچی این ادعاها را ثابت کرده است. تولید سریالهای پیشرو در تصویرسازی مفاهیم دینی مانند «مدینه» که مفهوم بسیاری ظاهراً افراطی حرمت ربا را دستمایه روایت داستان کرده رسانه را قدم به قدم به سوی رسانه بومی نزدیک میکند. ابراهیم میرعزیزی منبع: بصیرت انتهای متن/
93/05/22 - 06:06
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 42]