تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
سه برند برتر کلید و پریز خارجی، لگراند، ویکو و اشنایدر
مراحل قانونی انحصار وراثت در یک نگاه: از کجا شروع کنیم؟
چگونه برای دریافت ویزای ایران اقدام کنیم؟ مدارک لازم و نکات کاربردی
راهنمای خرید یو پی اس برای مراکز درمانی و بیمارستانی مطابق الزامات قانونی
آیا طلاق توافقی نیاز به وکیل دارد؟
چگونه ویزای آفریقای جنوبی را به آسانی دریافت کنیم؟ راهنمای قدم به قدم
همه چیز درباره ویزای آلمان و مراحل دریافت آن
چرا پاسارگاد به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران شناخته می‌شود؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1820798396
تحلیل شرایط فرهنگی سیاسی زمانه در آثار سعدی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
تحلیل شرایط فرهنگی سیاسی زمانه در آثار سعدی
سعدی سرشار از تجربیاتی است که در سفرها آموخته و این تجربیات موجب پختگی اش شده چنانچه خود می گوید: «بسیار سفر باید تا پخته شود خامی». بازتاب این پختگی ها در کتاب «گلستان» به خوبی قابل رویت است.
اول اردیبهشت ماه جلالی / بلبل گوینده بر منابر قضبان برگل سرخ از نم اوفتاده لآلی / همچو عرق بر عذار شاهد غضبان این ابیات بخشی از دیباچه فاخر و دلنشین کتابی است که در روزگاری نه چندان دور از اصلی ترین منابع درسی مکتب خانه های قدیم محسوب می شد و کودکان و نوآموزانی که بخت تحصیل در این مکان ها نصیب شان می شد، بدون استثنا تجربه مطالعه «گلستان سعدی» را درخاطر داشتند. کتابی که تحمیدیه معروف و دلنشین اش با مطلع «منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است و به شکراندرش مزید نعمت…..» در حافظه جمعی فارسی زبانان حک شده است. اینک «اول اردیبهشت ماه جلالی» هرسال با نام «شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی» (691-606 ه.ق) شاعر نام آور و شیرین سخن ایرانی گره خورده است. این روز فرصت و بهانه ای است تا درآثار و اندیشه های این چهره ماندگار تاریخ، که بیشتر با دو کتاب نغز و دل انگیز «گلستان» به نثر و «بوستان» به نظم و همچنین غزلیات عاشقانه اش شناخته می شود تأمل و درنگ بیشتری داشته باشیم. درگفتگویی با دکتر «سید نعمت الله تقوی بهبهانی» استاد ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد مهم ترین پیام سعدی برای جامعه خود را مرور کرده ایم. او لزوم رعایت تعادل در امور دنیوی و اخروی را مهم ترین پیام این شاعر نامی برای امروز ما می داند. این گفت وگو را در ادامه می خوانید. شرایط سیاسی و فرهنگی زمانه سعدی در آثار او چه انعکاسی داشت و اصولاً او در چه حوزه هایی از ادب فارسی نامور و صاحب سبک است؟ بی تردید سعدی از بزرگترین چهره های ادبی و هنری ایران زمین بوده و هست. سعدی متعادل ترین چهره ادبی بوده که هم در بُعد دنیوی و هم در عرصه آموزه های دینی و اخروی صاحب نظر است. او در کودکی یتیم شد و با علاقه ای که به کسب دانش داشت پس از حضور در مکتب خانه های شیراز در حدود سال 621 ه.ق برای ادامه تحصیل به بغداد و «مدرسه نظامیه» که خواجه نظام الملک موسس آن بود رفت. سعدی اهل فارس بود و خوشبختانه با درایتی که خاندان حاکم بر فارس یعنی اتابکان و به ویژه اتابک ابوبکر سعدزنگی داشتند، مغول ها به فارس هجوم نیاوردند. در نتیجه فارس از گزند و آسیب مغولان در امان ماند و آسیبی به آن نرسید و آن قتل عام ها، بحران های روحی و روانی، مشکلات فرهنگی و تیره روزی هایی که سایر نقاط ایران به خصوص خراسان بزرگ و شهرهایی مثل نیشابور، توس، مرو، هرات، خیوه، خوارزم و… با آن مواجه شدند، در شیراز رخ نداد. یورش مغولان در سال 616 ه.ق رخ داد و سعدی پنج سال بعد به بغداد رفت لذا او از این لحاظ دچار مشکلی نشد. بغداد از مراکز علمی معتبر آن عصر بود و سعدی در آنجا با هوش و فراست و علاقه ای که داشته، علم و دانش حوزوی را فرا می گیرد. طبق شواهد و ظواهر شافعی مذهب و اشعری بود. شاعر جهاندیده شیرازی تقریباً در حدود سال 650 ه.ق به فارس می آید و در شیراز مستقر می شود. در آنجا مورد احترام اتابکان فارس بوده و شخصیت وزین و بزرگی محسوب می شده که با جایگاه شعری و فرهنگی اش آشنا بودند و قدرش را می دانستند، در آنجاست که سعدی جهان آرمانی خویش را در قالب حکمت عملی در سه بُعد اخلاق، تدبیرمنزل و سیاست مُدن با به نظم کشیدن بوستان، ترسیم می کند. کتاب «گلستان» هم که به نثر نوشته شده و درحکایات آن از شعر هم استفاده شده است، اثر بی بدیل و بی نظیری است. آن گونه که از زمان نگارش آن بارها مورد تقلید قرار گرفت و ادیبان و شاعران معروف وکاربلدی مانند عبدالرحمن جامی در بهارستان و قاآنی شیرازی در پریشان و حتی قائم مقام فراهانی در منشآت تلاش داشتند تا اثری در آن حدواندازه خلق کنند اما نتوانستند به پایگاه و جایگاه سعدی در نثرنویسی برسند. در این سبک سعدی جایگاه والایی دارد و همه به استادی و والایی هنر او اذعان دارند و خودش هم اشاره ای در این باره دارد که:« سخن ملکی است سعدی را مسلم» یعنی سخن پارسی قلمرو و سرزمینی است که در اختیار سعدی است. کتاب بوستان هم فوق العاده پرمحتوا و ارزشمند است. بی جهت نیست که این کتاب ها صدها سال در مکتب خانه ها در کنار قرآن کریم و دیوان حافظ تدریس می شد و نوآموزان موظف بودند سواد و روخوانی زبان فارسی را از دریچه این آثار فراگیرند. سعدی به جز دو آوردگاه نظم و نثر، در عرصه دیگری هم قله های رفیع موفقیت را فتح کرده است و آن هم این که عشق و غزل عاشقانه را به جایگاهی دست نیافتنی در ادبیات ایران رساند. عجیب است که پس از گذشت بیش از700 سال از فقدان وی، هنوز در غزل عاشقانه همتایی برایش پیدا نشده است. بنابراین سعدی هم در قالب نظم و نثر و هم در محتوای ادبیات تعلیمی (بوستان) و غنایی (غزلیات عاشقانه) برجسته بود. زندگی سعدی و این که حدود سه دهه در سیر وسفر آن هم در جغرافیای وسیع اسلامی آن روزگار به سر برد چه تأثیری بر اندیشه وی داشت؟ سعدی پس از پایان درس، به سفرهای متعددی در نقاط مختلف می رود و خودش هم می گوید: «در اقصای عالم بگشتم بسی/ به سر بردم ایام با هرکسی». بنابر این زندگی سعدی سرشار از تجربیاتی است که در سفرها آموخته و این تجربیات موجب پختگی اش شده چنانچه خود می گوید: «بسیار سفر باید تا پخته شود خامی». بازتاب این پختگی ها در کتاب «گلستان» به خوبی قابل رویت است. این کتاب در حقیقت جهان واقعی سعدی است؛ یعنی جهانی است که در آن زندگی می کرده است. جهانی که سعدی توصیف می کند جهانی است همراه با خوبی ها، مشقات، نیکی ها، زشتی ها و خلاصه همه آن چه بشر با آن روبه روست که در «گلستان» شما همه این ها را مشاهده می کنید. شما وقتی این کتاب را مطالعه می کنید انسان جهاندیده ای می بینید که سرد وگرم روزگار را چشیده و با همه اقشار در ارتباط بوده است. مثلا در جزیره کیش با بازرگانی متمول و جاه طلب هم حجره می شود و در جای دیگر از جامع (دانشگاه امروزی)کاشغر سخن می گوید. روزی در جامع دمشق است و درجای دیگر از دریای مشوش مغرب (مدیترانه امروزی) حکایت می کند. در آن روزگار مرسوم بوده است که کسانی که ذوق ادبی داشتند یا در رشته ای علمی صاحب نظر بودند، برای کسب تجربیات جدید و شناخت جهان اطراف خویش، ترک دیار می کردند. در طول مسیر، در مدارس و خانقاه ها سکونت می گزیدند لذا با کمترین هزینه می توانستند با فرهنگ ها و ملت های مختلف آشنا شوند. سعدی هم چنین فرایندی را طی کرد. برخلاف حافظ که شخصیتی درونگرا داشت و خیلی مایل به سیر و سفر نبوده و پابند آب وهوا و آن نزهت و پاکیزگی شیراز بود. تنها سفرحافظ به مقصد یزد بود و قصد داشت سفری به هندوستان هم داشته باشد، اما وقوع طوفان شدید در هنگام عزیمت از بندر گمبرون (بندرعباس) او را منصرف ساخت. لذا به شیراز بازمی گردد و غزلی با مطلع «دمی با غم به سربردن جهان یک سر نمی ارزد» را سروده و برای پادشاه هند که اورا دعوت کرده بود می فرستد. از ویژگی های سبک عراقی که سعدی از سرآمدان آن است این است که در مقایسه با سبک خراسانی، واقع گرایی و خردگرایی تا حد زیادی به نفع احساس و صورخیال کنار می رود. آیا آثار سعدی واجد چنین ویژگی بود؟ از مشخصه های خاصی که سعدی دارد این است که در هر قلمرویی که وارد می شود سایر عرصه ها را با هم مخلوط نمی کند. شما وقتی گلستان یا بوستان را که حکمت عملی است می خوانید می بینید یکپارچه عقل است. در آنجا اثرچندانی از مواردی که شما اشاره کردید نیست. آنچه برجسته است عقل و خرد و اندیشیدن به دنیای آرمانی اما در عین حال واقعی و قابل دسترس است. ولی وقتی وارد دنیای غزل عاشقانه می شود آنجاست که می توان گفت در تقابل بین عقل وعشق، عقل و خرد کمرنگ می شوند و عشق حاکم می شود. این وضعیتی طبیعی است. نه تنها سعدی، بلکه بسیاری از بزرگان و شاعران، ستیز و رزم بین عقل و عشق و شکست عقل در برابر عشق را بیان کرده اند. شما ببینید حتی حکیم ملاهادی سبزواری که یک فیلسوف و حکیم است و خردگراست در این زمینه می گوید «مرد رزم عشق شیرافکن نئی یک سوی رو/ ای خردآزر می آخر توکجا و جنگ عشق». وقتی حاج ملاهادی سبزواریِ فیلسوف این گونه عقل را به مسلخ عشق برده و قربانی می کند، از سعدی شیرین سخن چه توقعی هست. البته این ویژگی در غزلیات عاشقانه و قصاید اوست. یک نقطه اوج دیگر سعدی، نیایش های اوست به خصوص در قصایدش. در یکی از این اشعار چنین می گوید: ایها الناس جهان جای تن آسانی نیست/ مرد دانا به جهان داشتن ارزانی نیست خفتگان را چه خبر زمزمه مرغ سحر؟ / حَیَوان را خبر از عالم انسانی نیست و در انتها، در راز و نیاز با خالق یکتا شرط بندگی به جای آورده و می گوید: گر برانی وگرم بنده مخلص خوانی/ روی نومیدیم از حضرت سلطانی نیست ناامید از در لطف تو کجا شاید رفت؟ تو ببخشای که درگاه تو را ثانی نیست این شعر بسیار زیبا وتأثیرگذار است. می بینیم که تدین سعدی در جای جای اشعارش نمود دارد. زمانی که غزل های عاشقانه اش را می خوانیم این برداشت شکل می گیرد که سعدی یکسره انسان عاشقی بوده است رها از قید و بندهای دنیوی و مذهبی، در حالی که سعدی فوق العاده متشرع بوده و این قلمروها را را با هم نمی آمیخت و معتقد بود:« سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی/ عشق محمد بس است وآل محمد» همان گونه که عرض کردم، سعدی در برقراری تعادل بین دنیا و آخرت بسیار فرد معتدلی محسوب می شود. یعنی مذهبی است اما متعصب نیست. دلیلش هم همان جهاندیده بودن است. وقتی فرهنگ ها و ادیان مختلف را از نزدیک دیده، قطعاً نمی تواند متعصب و تندرو باشد. پای بند و وابسته به دین بوده اما متعصب نیست. روان بودن واژگان در نثر و نظم سعدی هنر بزرگی است و از این جهت سعدی را پیشوا و استاد شیوه «سهل و ممتنع» لقب داده اند. یعنی خواندن شعر یا متن برای خواننده راحت و روان است اما خلق اثری همانند آن، کاری بس دشوار و مردافکن. ویژگی نثر سعدی چه بود که آن را تا این حد همه فهم، ماندکار و دلپذیر ساخت؟ می دانید که نثر فارسی در آغاز پیدایش در قرون چهارم و پنجم بسیار ساده و روان بود و از آن با عنوان «نثر مرسل» یاد می شود. به تدریج در قرن ششم و هفتم، نثر فارسی از منظر فنی به تکلف و دشوارنویسی روی آورد که در آثار مشهوری مانند: نفثه الصدور شهاب الدین نسوی، راحه الصدور راوندی،تاریخ وصاف، دره نادری، تاریخ جهانگشای جوینی و امثال این ها قابل مشاهده است. شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی، با تیزبینی و درایت وارد این قلمرو نمی شود و در عوض نثر مسجع را که خواجه عبدالله انصاری پدید آورده بود به اوج می رساند. او سعی می کند آرایه های ادبی و هنرهای شعری را با روانی واژه ها بیامیزد در حالی که کتبی که نام بردم به دشوارگویی و واژه های بسیار ثقیل و نأمانوس روی آورده بودند. سعدی آرایه های دلپذیری را به وجود آورد و سجع ها را روی واژه های فارسی به کاربرد و سعی داشت جناس ها را روی واژه های فارسی بسازد. از این جهت کتاب گلستان بسیار ماندنی و خواندنی است. یعنی کسی که اندک آشنایی با زبان فارسی داشته باشد و این اثر را بخواند برایش قابل فهم است، در حالی که از نظر نثر سرشار از زیبایی های هنری است. این هنر بزرگی است چراکه در همان دوران نفثه المصدور شهاب الدین نسوی نوشته شده است و آثار بسیار پیچیده و مغلق دیگری در زمینه نثر. سعدی با کتاب گلستان، منبع تغذیه ای برای جامعه فارسی زبانان تهیه کرده است که حدود هشت قرن است به عنوان نمونه عالی نثر، آن هم نثری که اصول زندگی می آموزد به کار می رود و هنوز هم این روانی و پیرایی باقی است. پیام سعدی برای جامعه امروز ما چیست و چگونه می توان نسل جوان کشور را با آثار واندیشه های او آشنا کرد؟ جوانان امروز بیش از هر چیزی لازم است در زندگی شان تعادل به وجود بیاورند. نمونه عالی وعینی این تعادل را ما در آثار سعدی می بینیم. یعنی نه دنیاگرای صرف باشند و نه آخرت گرای محض. نه دنیا را برای آخرت رهاکنند و نه آخرت را برای دنیا. امام موسی کاظم(ع) در همین راستا فرموده اند: «از ما نیست کسی که دنیایش را برای دینش ترک بگوید یا دینش را برای دنیایش رها سازد». بی تردید یکی از مصادیق این حدیث، دنیای مدنظر سعدی درآثارش است که تدین را با حیات دنیوی می آمیزد و بین این ها تضادی نمی بیند و از این جهت می تواند معرف فرهنگ اصیل اسلامی- ایرانی باشد. درباره آشنا کردن جوانان با متون کهن، باید گفت این مسئله بیشتر متوجه اولیای امور و متولیان فرهنگی است. با گرفتن بزرگداشت برای این مشاهیر، در اختیار گذاشتن آثار آن ها با قیمت های مناسبی که در توان مردم وجوانان باشد و همین طور توجه به آثار آن ها در متون درسی دانشگاه ها. خوشبختانه قسمت هایی از گلستان و بوستان در دروس ادبیات عمومی (البته گونه ای گذرا) و در کتب تخصصی رشته ادبیات با تفصیل بیشتر آمده است. این ها الگوهای ارزشمندی هستند که نسل جوان بایدآن ها را بشناسد. سعدی نه تنها درایران بلکه در سایر جوامع هم مورد توجه است. «ویکتور هوگو» شاعر ونویسنده شهیر فرانسوی در خطابه ای می گوید: «ای رهگذر! هنگامی که از جوار خانه سعدی می گذری آیین ادب به جای آر!». درست است ما فارسی زبانان به آثار سعدی می بالیم اما او متعلق به همه جوامع بشری بوده و همه باید سعدی را از آن خود بدانند. در عین حال، ما فارسی زبانان که بزرگانی مثل فردوسی، سعدی، حافظ و مولانا داریم از این جهت خوشبختیم که زبان آن ها زبان ماست و آثار آن ها را می فهمیم و درک می کنیم. منبع: رصد
93/02/02 - 01:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 85]
-
گوناگون
پربازدیدترینها