واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
ریشه خرافهگویی درباره هواپیمای گمشده مالزی هواپیمای بوئینگ 777 مالزی که در هشتم مارس 2013 از کوالالامپور، پایتخت مالزی با 239 مسافر تبعه 14 کشور گوناگون عازم پکن بود به دلیل نامعلومی پس از تغییر مسیر و قطع تماس با رادار ناپدید گردید.
عملیاتی بین المللی برای پیدا کردن این هواپیما توسط بیش از 26 کشور در جریان است و گفته می شود این عملیات، بزرگ ترین عملیات جستجو در تاریخ به شمار می آید. اما این که چطور داستان ناپدید شدن این هواپیما بستری برای گمانه زنی های رازورزانه شده و پای رمالی و جن گیری هم به میان آمده موضوعی است که از زوایای مختلفی می تواند مورد بررسی قرار گیرد. می شود همه چیز را به دولت مالزی ربط داد چنان که خانواده مفقودان هواپیما بخصوص چینی ها که بیشترین مسافر را در این پرواز داشته اند معتقدند مالزی از بیان حقیقت طفره رفته و سعی در لاپوشانی اهمال خود در تأمین امنیت این پرواز دارد. می شود ماجرای دو ایرانی مهاجر حاضر در این هواپیما و غیرقانونی بودن گذرنامه شان را مرکز توجه قرار داد و به زور ربطش داد به تروریسم؛ که پاسخ کلیشه ای غربی ها در مواجهه با هر رویداد نامنتظری است. می شود هم ماجرا را رسانه ای دید و حواشی پررنگ تر از متن این واقعه را ساخته و پرداخته فرصت طلبی رسانه هایی دانست که اولویت نخست را همیشه به جنجال و حاشیه می دهند و جلب نظر مخاطب برایشان مهم تر از بیان واقعیت است و از همین روست که معروفیت، مشهوریت و محبوبیت را جزو ارزش های خبری اصلی به حساب می آورند. اما زاویه دید کلی تری هم هست که می تواند همه این گمانه ها و همچنین گزینه های محتمل دیگر را شامل بشود؛ این که بگوییم مشکل، نیاز امروزی مخاطب است که نشأت گرفته از سردرگمی او میان فهم و وهم است. ما امروز در جهان، پاسخ های بی پرسش علم و پرسش های بی پاسخ فلسفه، دین و آیین های خرافی به سر می بریم. علوم مدعی شناخت هستند با تکیه بر عینیات و امور دسترس پذیر، فلسفه، دین و حتی خرافه هم مدعی شناخت هستند، ولی با تکیه بر ذهنیات و امور انتزاعی که از دسترس حواس پنجگانه خارج است. انسان امروز حیران است میان دید محدود و صرفا پیش پای علم و پاسخ های قطعی ولی ابطال پذیرش یا ژرفای وسیع دریافت های فلسفی که سراسر اما و اگرند، یا نگرش های دینی که از جهانی دیگر سخن می گویند یا آیین های خرافی که به پیشگویی، کف بینی، جادو و جنبل تکیه دارند. انسان امروز تشنه است و آب می خواهد، ولی چون شب است و نوری نیست که تشخیص را ممکن کند، هر مایعی می تواند آب تلقی شود، حتی شوکران. اگر مثلث برمودا بهانه نگارش این همه کتاب و این اندازه توجه عمومی شده و اگر سریال «گمشده/ Lost » آن همه مخاطب می یابد و درباره اش حتی کتاب منتشر می شود، پس تعجبی ندارد اگر هواپیمای ناپدید شده مالزی هم بستر این رازپردازی های گوناگون بشود و سیاستمداران، فرصت طلبان و سوداگران نام و مقام را هم بر موج خروشان خود سوار کند. در دنیایی که از فرط پاسخگویی عجولانه به هر چرا و آیا، علوم و رهیافت های مادی نزد عموم از عیار افتاده، بشر تشنه معنویت است، اما کدام معنویت؟ نمی داند. فقط می داند اسطوره و راز و خرافه به آن نزدیک تر است تا واقعیتی که به چشم دیدنی است و در این میان، ادیان از همه مغفول ترند چون بر سعادت تکیه دارند و بر اخلاق، نه بر مدعای توضیح و تشریح هر رویداد گذشته، حال و آینده. تشنگی مردم این عصر و عطشی که نسبت به حقیقت و معنا به جای واقعیت و ماده دارند، هم می تواند مقدمه شناخت باشد، هم موجب گمراهی و این بستگی کامل دارد به عملکرد سردمداران معنویت اصیل یعنی معنویت دینی در پاسخ درخور به نیازهای فطری آنها. درخور یعنی بجا و به اندازه. نه کمتر که شک بزاید و نه بیشتر که تعصب بسازد. دین ساحتی از معنویت است که سر ستیز با عقل و رهیافت های علمی ندارد. برنامه سعادت است و آرمانش تحصیل ذکر است، نه تعطیل فکر. پس حساب دین به روشنی از حساب خرافه جداست چنان که فیلسوف نام آشنای غربی، لودویگ ویتگنشتاین هم در این عبارت به آن تصریح کرده است: «باور دینی و خرافات یکسر متفاوتند. یکی از وحشت برمی خیزد و گونه ای علم غلط است، دیگری در حکم اعتماد است.» (گزین گویه های ویتگنشتاین، ترجمه امید مهرگان) اما این اعتماد که باور دینی را تشکیل می دهد قرار نیست جای واقع بینی را بگیرد و راه را بر خرافه باز کند. ماجرای گم شدن بوئینگ 777 مالزی به وضوح نمونه بارز وحشتی است که موجب ایجاد علم غلط می شود یا به تعبیر بهتر جهلی که علم فرض شده است. خرافه، روی آوردن به ماوراء و عالم غیب است، ولی نه برای کشف نامکشوفات عالم واقع، که برای فرار از واقعیت و پناه جستن در آغوش دروغی که بناست خلأهای واقعیت را بپوشاند و آن را معنادار و عبرت آموز یا دست کم زیبا و تحمل پذیر جلوه بدهد. خرافه، تسکین است. تسکین درد حاصل از بی جوابی و فقدان پاسخ، یا تسکین درد حاصل از زشتی واقعیت و تحمل ناپذیری آن. وقتی پیشگوی مالزیایی، ماهاگورو ابراهیم ادعا می کند هواپیما را جن ها ربوده اند و او می تواند از بامبو و قلاب ماهیگیری برای شناسایی موقعیت هواپیما استفاده کند یا وقتی پیشگوی کویتی، سلوی مطیری می گوید از نوعی کرامت برخوردار است و با ارسال پیامی خطاب به دولت انگلستان می گوید: «این فرصتی برای کشف توانایی های من است و من می توانم هواپیما را بیابم»، این ادعاها هرچقدر هم بی اساس باشد برای خانواده قربانیان یا هر شخص دیگر علاقه مند به سرنوشت مسافران، یک امکان است و دریچه امید. پس نمی توانند اعتنا نکنند. چه این که «الغریق یتشبث بکل حشیش» یعنی کسی که در حال غرق شدن است به هر علف هرزی برای نجات، چنگ می زند. خرافه همیشه جایی شروع می شود که تکاپوی علمی و عملی بی نتیجه می ماند، اما این تنها یک شروع ساده است. چیزی که به خرافه دامن می زند و مانع می شود دروغ بودنش احراز گردد، آن درصد اندکی از تلاقیات و همزمانی های حاکم بر روابط پدیده هاست که نوعی نظام علّی و معلولی موهوم می سازد، ولی اهمیتی ندارد که درصد تحقق چه اندازه است. فقط کافی است یک بار همزمانی اتفاق بیفتد تا انسان درمانده و مستأصلی که از همه جا بریده و قبله حاجاتش را در خرافه دیده، ایمان بیاورد به دروغی که برای او راهگشاتر از هر واقعیتی بوده است و همین یک بار ایمان آوردن کافی است برای یک عمر وا پس ماندن؛ چراکه به گفته فرانتس کافکا: «کافی است یک بار شیطان را به درون خویش راه دهیم تا شیطان دیگر هیچ وقت از ما نخواهد به او اعتقاد داشته باشیم.» (کلمات قصار کافکا، شماره 28، ترجمه سیاوش جمادی) آزاد جعفری / جام جم
چهارشنبه 03 اردیبهشت 1393 3:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 106]