واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
شگفتیهای حرکت حرکت یکی از نشانههای حیات است. حیوانات معمولا برای حرکت و جابهجایی از ماهیچههای خود استفاده میکنند. اما قدرت ماهیچهها از کجا نشات میگیرد؟ همه ماهیچهها از سلولهای خاصی با قابلیت انقباض و سست شدن تشکیل شده است. آنها برای انجام کار به انرژی نیاز دارند و این انرژی را از غذا بهدست میآورند.
موجوداتی مانند قورباغه، کک و کانگورو ماهیچه های منحصربه فردی دارند که به آنها اجازه جهش یا پریدن را می دهد. به عنوان مثال، ماهیچه های پاهای قورباغه با انقباض، قدرت کافی را برای رانده شدن در فضا به دست می آورند. قدرت جهش این موجودات نیز نسبت به جثه آنها قابل توجه است. یک کک با استفاده از انرژی ذخیره شده در بند پاهایش می تواند صد مرتبه بیشتر از ارتفاع قد خود بپرد. پرش فوق العاده نوع خاصی از کک به نام کک گربه ای که اغلب در بدن گربه ها و سگ ها یافت می شود، این پرش فوق العاده گاه به مرز 34 سانتی متر می رسد، در حالی که طول بدن خود این حشره تنها یک تا سه میلی متر است. اما درخصوص حیوانات چهارپا حرکت اغلب به صورت هماهنگ انجام می شود. به عنوان مثال، یک یوزپلنگ برای راه رفتن معمولی، نخست پای راست جلویی و در برخی موارد پای چپ را حرکت می دهد و سپس جفت پاهای عقبی به صورت معکوس جابه جا می شود. اما وقتی بنا بر دویدن باشد، پاهای جلویی همزمان با یکدیگر و سپس پاهای عقبی باز هم به صورت همزمان حرکت می کنند. سریع ترین دونده های جهان دویدن یوزپلنگ به اندازه ای حساب شده و دقیق است که باعث شده این حیوان رکورددار سریع ترین حیوان خشکی البته در مسافت های کوتاه باشد. یک یوزپلنگ طی سه ثانیه به سرعت 96 کیلومتر بر ساعت می رسد. بیشترین سرعت ثبت شده برای یوزپلنگ ها، رقمی حدود 105 کیلومتر در ساعت است. اما این حیوان به دلیل از دست دادن انرژی نمی تواند این شرایط را زیاد ادامه دهد. یک نوع بز کوهی به نام پرونگورن آنتلوپ که بومی نواحی غربی و مرکزی آمریکای شمالی است، از نظر سرعت مقام دوم را در جهان دارد. وجه تمایز پرونگورن با یوزپلنگ این است که در مسافت های طولانی پرونگورن سریع تر است. سرعت این حیوان حداکثر به 86 کیلومتر در ساعت می رسد، اما مقام سوم را همزمان آهوی مغولی و اسپرینگ بوک یا غزال آفریقایی با سرعت حداکثر 80 کیلومتر بر ساعت کسب کرده اند. پس از آنها نیز به ترتیب غزال گرنتز، غزال تامسونز و خرگوش صحرایی اروپایی با سرعت 76، 76 و 72 کیلومتر در ساعت عنوان سریع ترین ها را
به دست آورده اند. ماهیچه های نرم تنان یکی از انواع ماهیچه های منحصربه فرد را می توان در نرم تنانی از جمله خاره چسب جستجو کرد. ماهیچه های این صدف ها گاه تا ساعت ها منقبض باقی می ماند و این امکان را به آنها می دهد بتوانند برای مدت زمان مدیدی خود را چسبیده به صخره های سنگی نگه دارند. چنین شرایطی برای بیشتر مهره داران فراهم نیست؛ چرا که ماهیچه های آنها به دلیل صرف انرژی رفته رفته از بین می رود. اما این نرم تن قلمروطلب برای انقباض ماهیچه های خود، انرژی بسیار کمی را مصرف می کند. تکنیک پرتاب به جلو در مارها مارهای عضو خانواده زنوفیدیا که بیشتر گونه ها و بخصوص گونه های مشهوری همچون کبری ها، افعی ها و مارهای دریایی را شامل می شود، گاه برای حرکت، استراتژی خاصی به نام «پرتاب رو به جلو» را در پیش می گیرند. این روش مختص گذر از زمین های سست، ناپایدار و لغزان است. افعی شاخدار صحرایی و مار زنگوله دار شاخدار را باید جزو خبره های این فن به حساب آورد. این تکنیک برگرفته از قانونی به نام جنبش نوسانی جانبی است. مار در این حرکت، سر خود را بلند کرده و با نوعی پرتاب به جلو، نخست سر و سپس سایر اندام های بدن و دم را بر زمین می کشد. این حرکت بارها تکرار می شود، به طوری که در نهایت شکل ایجاد شده بر زمین درست شبیه تعدادی خط موازی اما ناتمام است. رازهای پرواز یک حشره برای بلند شدن از جای خود، حتما باید از ماهیچه های پاهایش کمک بگیرد. در این حالت بال ها نیز به شکل مسطح و در خلاف جهت بدن باز می شود. زمانی که حشره به هوا رفت، بال های عریضش تا حد ممکن باز می شده و بال زدن با تمام قدرت آغاز می شود. اما پیش از آن لازم است ماهیچه ها با قدرت بدن را به سمت بالا سوق دهند. در مورد پرواز پرنده ها نیز قواعدی وجود دارد. به عنوان مثال، پرندگان ماهیچه های سینه ای قوی دارند که به آنها اجازه می دهد بال هایشان را به طرف بالا بکشند. هنگام حرکت به طرف بالا، بال های عریض پرنده باز شده و سطح آنها به وسیله پرها تا حد امکان افزایش می یابد. پس از آن ماهیچه ها دوباره بال ها را به سمت پایین هل می دهند. ضربه های به طرف پایین نیز پرنده را به سمت بالا و جلو هدایت می کند. در واقع این قدرت حرکت و جابه جایی ماهیچه هاست که به پرندگان اجازه می دهد خلاف جهت جاذبه حرکت کنند. شنای متفاوت اختاپوس جانوری مانند اختاپوس نیز برای حرکت شیوه خاص خود را دارد. این آبزی هشت پا به کمک پاها یا همان زواید پشت سر خود شنا می کند. این شیوه از تاثیر فشار تا حد امکان می کاهد، اما این موجود برای آن که بتواند خود را به سمت جلو سوق دهد، نخست باید از کلاهک جلوی سر که غرق در آب است، کمک بگیرد. عملکرد این محفظه به این شکل است که آب را با فشار از خود بیرون می دهد و با این کار، انرژی لازم برای حرکت رو به جلو مهیا می شود./ ضمیمه سیب فرناز حیدری / کارشناس ارشد مهندسی محیط زیست
جمعه 27 دی 1392 9:50
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 58]