محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1827706784
نسخه شناسي يک جلد قرآن نفيس وقف بر آستانه مقدسه حضرت معصومه
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
نسخه شناسي يک جلد قرآن نفيس وقف بر آستانه مقدسه حضرت معصومه نويسنده: قربان عزيززاده مقدمهاين اثر نفيسِ مذهَّب، اينک به شماره 1224ـ153/م جزء اموال فرهنگي موزه آستانه حضرت معصومه (س) به ثبت رسيده و به مثابه يکي از شاخصههاي کتابت، تذهيب و تجليد دوره صفوي به معرض تماشاي علاقهمندان گذارده شده است.اين اثر خطي، قرآني است که قطع آن را ميتوان وزيري ناميد؛ هر ورق آن به ابعاد 19/5 ضربدر 30 سانتيمتر و صفحات افتتاح و اختتام، تمامي اوراقش در ده سطر به خط فاخر ثلث ريحان بر کاغذ ترمه سمرقندي تحرير يافته است.کاتب اين مُصْحَف شريف، حاجي غياثالدين محمد بن احمد خليلي تبريزي (1) است که به سال 992هـ.ق در زمان حکومت سلطانمحمد خدابنده (چهارمين امير خاندان صفوي) کتابت آن را به اتمام رسانيده و بر زمينه زرافشان غباري در ده سطر به طرز خاصي در سه ستون، متفاوت با کتابت متن و ساير ملحقات آن به رنگ قهوهاي روشن به اين ترتيب رقم زده است:الحَمْدُللّهِ الَّذي أنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ/عَبْدَهُ فَوَفَّقَ کاتِبَ هذَا الجامِعِ الحَميدِ//المُنْزَلِ مِنْ حکيمٍ حميدٍ الّذي هُوَ/ المُصْحَفُ الثّامِنُ والخمسونَ مِنَ المَصاحِفِ/ المرقومةِ المختومةِ عَلي يَدِ/ العَبْدِ الفاني وَ هُوَ العبيدُ/ الجاني خادِمُ کلامِاللّهِ/ الغَنيِّ حاجي غياثُالدّين/ محمّد بن أحمد الخليليّ التّبريزي/ في سَنَةِ إثْنَي وَ تِسْعينَ وَ تِسْعَمِائة/.مقايسه سالهاي کتابت و وقف اثر، معلوم ميدارد که پس از گذشت 106 سال از تاريخ کتابت آن، به هنگام سلطنت شاهسليمان صفوي (صفي دوم) توسط «فاطمه» مادر پادشاه به وقفيت آستانه مقدسه حضرتمعصومه (س) سپرده شده است و وقفنامه آن در يکي از اوراق آستر کتاب در پانزده سطر به قلم تحريري به شرح ذيل ثبت شده است:متن وقف بر آستان مقدسه حضرت معصومههُوَ الواقِفُ عَلَي الضَّمايِربسماللّه الرحمن الرحيمالحَمْدُللّهِ الَّذي نَزَّلَ القُرآنَ و بَيَّنَ الأحکامَ والصَّلوةُ والسَّلامُ عَلي فَخْرِ المُرْسَلينَ وَ سَيِّدِ الأنامِ الَّذي نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمينُ/عَلي قَلْبِهِ لِيَکونَ نَذيرَ الأنامِ وَ لَهُ الأيِمَةُ الکِرامُ الَّذينَ هُمْ حَفَظَةُ الشَّرعِ وَ حَمَلَةُ القُرآنِ لَکَ قيامُ السّاعَةِ والسّاعةُ القيامِ، و بعد، سبب/ تبيين اين کلمات صحّت آيات شرعيّت بيّنات آنکه وقف مخلّد شرعي فرمودند وکلاء اجلاء نواب مستطاب قمر رکاب خورشيد/احتجاب قُدسيةالألقاب فاطمهسيرت مريمسريرت خديجهمنزلت صفوراطينت بلقيسمرتبت پردهنشين حرم سلطنت و شهرياري/محجوبه حجابِ عظمت و بختياري، حاکمه سراپرده دولت و کامراني، حاويه اسباب دولت دوجهاني، گرامي دُرجِ گوهرِ گرانبهاي شاهي، زيبنده/برج مهر عالمافروز شاهنشاهي، عليه عاليه متعاليه، أدامَ اللّهُ أيّامَ دَوْلَتِها و حِشْمَتِها لَکَ يَومُ الدّين، اين قرآن مجيد و فُرقان حميد را بر/روضه منوره مقدسه متبرکه معصومه مطهره جليلةالقدر والمنزلة صَلَواتُاللّهِ عَلَيها و عَلي آبائِهَا الطّاهرين که واقع است/در مدينةالمؤمنينِ قم و توليت آن را تفويض فرمودند به متولي جليلالقدر آستانه مزبوره و بعد از او به هر کس که حَسَبالرقم مبارک اشرف/متولي باشد، مشروط به آنکه از روضه مقدسه به جاي ديگر نقل ننمايند، مگر آنکه در نقل از آنجا رعايت حفظ و حراست/آن منظور باشد و حُفّاظ و زُوّار روضه مزبوره تلاوت نمايند و ثواب آن را به روزگار فرخنده آثار نواب اشرف اقدس ارفع هُميون/اعلي و نواب مستطاب واقفه موفّقه عايد ساخته، بعد از فراغ از تلاوت فاتحه به جهت خلود دولت ابدمدت بخوانند و/صيغه شرعيه جريان يافت، فَمَن بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سِمِعَهُ فَانَّما إثْمُهُ عَلَي الَّذينَ يُبَدِّلونَهُ إنَّ اللّهَ سَميعٌ عَليمٌ و کانَ ذلِکَ في التّاسعِ/مِن شَهْرِ جُمادَيالأولي ختم بالاحسن والاولي مِنْ شُهورِ سَنَةِ ثَمانٍ و تِسْعينَ وَ ألْفٍواقف نام خود را در يک نقش مُهر مربع متضمن يک بيت شعر به اين شرح:«در حشـر [که] مادر سليماناز فاطمه دارد چشـم احسـان»به خط نستعليق با تزئينات اسليمي، در سمت چپ از پيشاني وقفنامه به جاي گذارده است.ذيل وقفنامه را مرحوم علاّمه محمدباقر بن محمدتقي مجلسي به عنوان وکيل واقف در شش سطر تحريري به شرح ذيل رقم زده و نقش مُهر خود را به جاي گذارده است.بسماللّه الرحمن الرحيم/ لَقَدْ أجْرَيْتُ الصّيغةَ عَلَي الشُّروطِ/ المَرْقومةِ وکالةً عَنِ الحضرةِ العليّةِ العاليةِ/ و کَتَبَ الدّاعي لِدَوامِ الدَّولَةِ القاهِرةِ/ الباهِرةِ أحْوَجُ العِبادِ إلي عَفْوِ رَبِّهِ/ الغَنيِّ محمّد باقرُ بْنُ محمّد تقيّ عُفيَ عَنْهُما/با نقش يک مُهر با سجع «محمد باقرالعلوم» در ذيل دستخط ايشان، ايضا يک اثر انگشت در همين قسمت مشاهده ميشود (2)آنگونه که از مفاد وقفنامه مستفاد ميشود، مُصْحَف مورد بحث را مرحوم علامه مجلسي در تاريخ جماديالاول سال 1098هـ.ق به هنگام سلطنت شاهسليمان صفوي وکالتا از سوي مادر پادشاه به وقفيت «روضه منوره در مدينةالمؤمنين قم» سپرده است.حواشي اين صفحه توسط کتابداران دوره صفوي تا قاجاريه به نشانه تحويل و تحول کتاب به اين شرح رقم گذاشته شده است:«به تاريخ 23 شهر جُمادَيالاول سنه 1125 مطابق سيچقانئيل (3) ملاحظه و تحويل کتابدار سرکار شد»مُهر مربع «محمدرحيم بن محمدمهدي حسيني»«به تاريخ شهر محرم سنه 1172 ملاحظه و تحويل کتابدار شد» با نقش مُهر مربع «محمدخليل بن محمد الحسيني 1129»«به تاريخ 3 شهر ربيعالثاني سنه 1143 مطابق سنه لويئيل(4) ملاحظه و تحويل تحويلدار شد». با نقش مُهر «محمدخليل بن محمدمهدي الحسيني 1129». «به تاريخ 24 شهر ذيحجةالحرام سنه 1111 مطابق لويئيل در خزانه سرکار ملاحظه و عرض ديده شد» با نقش مُهر بيضوي «محمدمعصوم بن ابوطالب».«به تاريخ 13 شهر رمضانالمبارک سنه 1102 قويئيل (5) ملاحظه شد»، با نقش مُهر بيضوي «محمدامين بن محمدمهدي الحسيني»«به تاريخ 19 شهر رمضان سنه 1104 تخاقويئيل (6) ملاحظه شد» با نقش مُهر بيضوي «لا اله الا اللّه محمد اميناللّه عليّ وليّاللّه»«به تاريخ دهم شهر جماديالاولي سنه 1125 در خزانه سرکار عرض ديده شد» با نقش مُهر «يا علي بن ابوطالب».به علاوه دو مورد تحويل و تحول کتابداران در سالهاي 1172 و 1253 در ذيل صفحه مقابل وقفنامه.يادداشتهاي کتابداران مؤيد وجود تنظيمات نظارتي در کتابخانههاي صفوي است، ايضا دريافته ميشود که غالب متصديان از يک خانواده هستند و کتابداري در مدت هفتاد سال به صورت موروثي منتقل شده است.شروع نسخه شريف، صفحات دوم و سوم پس از وقفنامه، در دو صفحه متقابل سراسر مذهّب و مرصّع با نقش لچک ترنج و هر ترنج با کتيبهاي به خط رِقاع تحرير سفيدابي شامل کلام قرآني «إنَّهُ لَقرآنٌ کريمٌ/ في کتابٍ مَکْنونٍ/ لايَمَسُّهُ إلاَّ المُطَهَّرونَ/ تَنْزيلٌ مِنْ رَبِّ العالَمين» ميباشد.پس از دو صفحه اخير، متن شريف آغاز ميگردد و دو صفحه (7) نخستين، فاتحةالکتاب و آغاز سوره مبارکه بقره به تحرير سفيدابي خط رِقاع و هر صفحه در شش سطر بر زمينه کلاً زرپوش مرصع با جدول ستونبندي و شرفه است و دو کتيبه در صدر و ذيل مشتمل بر عنوان، شماره آيات و محل نزول سوره مذکور دارد؛ تزئينات اخير نمونههاي ارزشمندي از تذهيب و کتابآرايي در مکتب اصفهان است.ـ مسطر عموم صفحات داخلي اين مجلد به استثناي افتتاح و اوراق اختتاميه به ابعاد 10ضربدر17 سانتيمتر و هر صفحه در ده سطر به شيوهاي تنظيم يافته که شروع صفحات يکدرميان به تحرير مشکي و سطر ديگر به قلم زر، طلاي اشرفي است و نمونه بسيار نفيسي از رنگيننويسي و توأماننگاري در رنگ و خط را عرضه ميدارد. مسطر کليه صفحات با جدولکشيهاي متعدد زر، لاجورد، شنجرف و... احاطه شده و حاشيههاي خارجي در عموم اوراق، زرافشان پرموري و طبعا آهار مهره شده است.سر سورههاي اين مُصْحَف شريف کلاً مذهَّب و مرصّع بوده، عناوين و شماره آيات آنها به قلم سفيداب به خط رقاع تحرير يافته است؛ تذهيب سر سورهها عموما در آغاز سوره اجرا گرديده بجز چند مورد استثنايي نظير سوره الانفال که تذهيب سر سوره در صفحه ماقبل از متن سوره است. در سر سورهها بنا به ضرورت مکاني و موقعيت سطرها، تغييراتي در شيوه تنظيم و اجراي آنها داده شده است. در يک مورد (سوره مبارکه الصافات) عنوان سوره بدون عدد آيات و به صورت دوپاره به شکل «سورة الصّافات» قيد شده است، و يا نظير عنوان «سورة فُصّلت» فقط نام سوره تحرير يافته. ايضا محل نزول سوره نيز استثنائا ذکر ميگردد؛ نظير سوره مبارکه «ص»، و بهطور کاملاً استثنايي دو صفحه شروع سوره مبارکه «کهف» و پايان سوره «الاسري» همانند افتتاح کتاب سراسر مذهّب و مرصّع اجرا شده است.در آغاز کليه سورهها، وقفيت اثر به صورت عبارتهاي «وقف حضرت معصومه (ع)»، «وقف آستانه معصومه (ع)»، «وقف خاص» و «وقف» به قلم شنجرف افزوده شده تا علاوه بر صفحه مستقل وقفنامه در افتتاح نسخه، اجزاي کتاب شريف نيز بهطور مجزا نشانه وقفيت را به همراه داشته باشند و در يک مورد کاملاً منفرد، عبارت «وقف حضرت معصومه (ع)» در گوشه سمت راست فوقاني از مسطرِ آغازِ سوره مبارکه «توبه» قيد شده است.علايم و نشانههاتقسيمات معمول در مصاحف خطي در اين جلد نيز به صورتهاي مختلف درج و اجرا شده است و در آنها، بيان تقسيمات گوناگون با ابداعات هنري همراه شده و بويژه نشانههاي پاياني آيات به صورت گلهاي ششپر مذهّب و تقسيمات پنجگانه و دهگانه آيهها (خمس و عشر يا تخميس و تعشير) به شکل شمسههاي مذهّب در حاشيه صفحات اجرا شدهاند؛ در اين طرحها کلمات «خمس» و «عشر» به قلم سفيداب و به خط کوفي زينتي بهگونهاي تحرير يافتهاند که در نگاه نخستين، کلمات کاملاً شبيه يکديگرند (عکس). حاشيه اين طرحها را شرفههاي پايهبلند به رنگ لاجوردي تکميل مينمايد؛ اين شرفهها مختص به خمسها هستند و با اندکي دقت ميتوان دريافت که شمسههاي عشر بدون شرفه و يا با شرفههاي بسيار کوتاه بهگونهاي که طول شرفهها ميتواند وجه تمايز تقسيمات پنجگانه و دهگانه باشد (عکس).در بسياري موارد علاوه بر شمسهها، کلمات عشر نيز در جوار شمسههاي مربوطه به تحرير شنجرفي افزوده شدهاند.تقسيمات ديگر اين مجلد شريف، نظير حزب، جزو، الجزو، نصف، نصفالقرآن، و تقسيمات کماستعمال، همانند «نصفالقرآن باعتبارالحروف» و «نصفالقرآن باعتبارالکلمات» و تعيين مواضع سجدات (8) با کلمه «سجده»، همگي به تحرير شنجرفي در حاشيه صفحات افزوده شدهاند تا راهنماي قاريان باشند.الحاقات مزين در اختتاميه اين نسخه شريف به دنبال سوره مبارکه «ناس» آغاز ميگردد و بخش عمده آنها را بيش از دو صفحه اسماء جلاله شامل ميشود که به طرز خاصي در هر سطر سه و چهار اسم از اسماءاللّه رنگيننويسي به تحرير زر، لاجورد و شنجرف با يک کتيبه مذهّب و عنوان «هُوَاللّهُ الَّذي لا اله الا هو» به قلم سفيداب و خط رِقاع آغاز ميشود. پس از اسماء جلاله پنج سطر دعاي بعد از تلاوت با يک سطر عنوان «الدُّعاءُ الَّتي تُتْلي بَعْدَ خَتْمِ القرآنِ و يُسْتَحَبُّ قِرائَتُها» به تحرير شنجرفي، زر و لاجورد است و نهايتا رقم کاتب به شيوهاي که پيش از اين بيان شده به ملحقاتِ مزينِ اين مصحف نفيس خاتمه ميدهد.ـ اين مجلد جمعا شامل 305 برگ است که دو ورق آن را برگهاي آستر و بدرقه تشکيل ميدهد و عموم صفحات آن به شيوه ايراني رادهگذاري شده است تا قاريان، نسخهبرداران و بويژه صحافان و مرمتکاران را در حفظ توالي اوراق و تسلسل کلام رباني ياري نمايد.جلداين مجلد شريف را جلد سوخت طبلهدار(9) از تيماج سرخ ـ قهوهاي با رويه زرپوش و طرح لچک ترنج با شاخههاي اسليمي و حواشي واگيرهدار پوشانيده، اندرون آن معرّق و مرصّع با نقش شاخههاي اسليمي روي چهار قطعه ورق طلا با حواشي واگيرهاي اجرا شده است؛ سرطبل مربوط، طلاپوش و نظير رويه با طرح لچک ترنج و به شيوه مرسوم داراي يک نيمترنج است.رويه، عطف و سرطبل، بويژه تزئينات اندرون جلد به دليل ظرافت بسيار بهطور جزئي مصدوم و برخي قسمتهاي کوچک از تزئينات آن کسر است، شيرازه اين مجلد تهدوخت و گسيختگي دارد، اوراق آستر و بدرقه آن شکافته و در معدودي صفحات به علت هجوم حشرات، سوراخهاي ريزي پديد آمده است؛ به منظور پيشگيري از گسترش آسيبها و تثبيت وضعيت اين نسخه نفيس، نيازمند اقدامات حفاظتي ـ مرمتي است، گرچه برخي علايم کوچک از وصّاليهاي ناشيانه بويژه در جلد آن وجود دارد که محتملاً از دوره قاجاريه است.اين نسخه شريف از نمونههاي بسيار نفيس کتابت، جلدسازي و هنر تذهيب ايراني دوره صفويه است که هر بخش آن حاکي از احاطه هنرمندان و فنآوران اين مرز و بوم بر قواعد کاغذسازي، استخراج رنگهاي اصيل از مواد معدني، خوشنويسي، تذهيب، صحافي و جلدسازي است.عليرغم همه جستجوهايي که به عمل آمد، متأسفانه نشاني از مذهِّب، صحاف و جلدساز اين اثر نفيس به دست نيامد، ليکن اين امر چيزي از نفاست خط و تذهيب و ظرافت جلد آن، که همچون شاهکاري از هنرهاي ايراني است، نميکاهد.در خاتمه، نگارنده ضروري ميداند به خاطر مساعدتهايي که بويژه از سوي مقام محترم توليت آستانه حضرت معصومه (س) و مسؤولان محترم موزه قم بهعمل آمد و دستيابي به بايگاني، تهيه عکس و بررسي اين مجلد کلاماللّه را ميسّر ساخت، از آن عزيزان قدرداني نمايد.پي نوشت : 1-مؤلف کتاب راهنماي قم، چاپ تهران، 1317هـ.ش، چاپخانه مجلس، ص91. نام کاتب را با افزودن الحسيني به صورت حاج غياثالدين محمد بن احمد الحسيني التبريزي ذکر نموده است. ايضا مرحوم محمدتقي دانشپژوه در فهرست نسخ خطي کتابخانه آستانه مقدسه قم، ص هفدهم نام کاتب را غياثالدين محمد بن احمد خليلي حسيني تبريزي ثبت نموده است، دلايل مغايرتها با اصل سند، بر نگارنده معلوم نشد.2-در صورتي که اثر انگشت را متعلق به مرحوم مجلسي فرض کنيم، موضوع به لحاظ تاريخي اهميت ويژهاي مييابد. در عين حال به احتمال ضعيفتر، اثر انگشت ميتواند به شخص واقف تعلق داشته باشد.3-اسامي سالها با منشأ اويغوري است؛ نظير سال موش، سال گاو و...4-اسامي سالها با منشأ اويغوري است؛ نظير سال موش، سال گاو و...5-اسامي سالها با منشأ اويغوري است؛ نظير سال موش، سال گاو و...6-اسامي سالها با منشأ اويغوري است؛ نظير سال موش، سال گاو و...7-مرحوم بياني در احوال و آثار خوشنويسان، دانشگاه تهران، ج4، 1358هـ.ش، ص118 اين دو صفحه را متن و حاشيه ذکر نموده است، ليکن با همه دقتي که به عمل آمد، چنين موردي در هيچ يک از اوراق اين مجلد مشاهده نشد.8-در تعيين مواضع سجدهها، ذکري از تقسيم آنان به سجدههاي واجب و مندوبه يا مستحب نشده است، و فقط تعيين سجدههاي واجب مورد نظر بوده است.9-مرحوم دانشپژوه در فهرست يادشده جلد را لولادار ذکر نمودهاند؛ احتمالاً منظور آن فقيد، طبلهدار يا سرطبلدار بوده است. (فهرست نسخ خطي آستانه، ص17).منبع: ميراث جاويدانمعرفي سايت مرتبط با اين مقاله تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 364]
-
گوناگون
پربازدیدترینها