تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835043551
سوره حمد از نگاه مقدس اردبیلی
واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: سوره حمد از نگاه مقدس اردبيلي رحمه الله
زبدة البيان، اثر گران سنگ احمدبنمحمد اردبيلي (معروف به مقدس و محقق اردبيلي، متوفاي رجب 993 قمري) در آيات الاحکام است . در اين کتاب بعد از مقدمهاي نسبتا کوتاه در باره تفسير و رفع شبهاتي که در زمينه تفسير قرآن وجود دارد، به مبحث اصلي کتاب (آياتي که احکام فقهي از آنها استنباط و استخراج ميشود) پرداخته است . معمول در اينگونه کتابها چنين است که بر اساس مباحثي که علما در کتابهاي فقهي مطرح کردهاند، به ذکر آيات فقهي از کتاب طهارت تا ديات ميپردازند . روش مقدس اردبيلي نيز در زبدةالبيان چنين است، ولي وقتي سر فصل کتاب الطهارة را گشوده، به تفسير و توضيح سوره حمد و برداشتهايي که از آن در جهت احکام مربوط به آن ميتوان نمود، پرداخته است . برداشتهايي که به تعبير وي کسي متوجه آنها نشده است . صراط المستقيم، ديني است که خداوند متعال به آن امر کرده و شامل توحيد و عدل و ولايت کساني که خدا فرمانبريشان را واجب فرموده، ميشود البته مقدس اردبيلي متذکر اين نکته شده که علما و مفسران در تفسير آن، مطالبي گفتهاند که امکان استنباط يافتههاي مورد نظر وي از آنها وجود دارد . به هر حال چون نکات ارزشمندي در اين تفسير کوتاه وجود دارد به انعکاس آن در اين نوشتار ميپردازيم . (1) بسم الله الرحمان الرحيمخداوند متعال اين سوره را با بسم الله الرحمان الرحيم آغاز فرموده است . و از همينجا ميتوان به رجحان چنين کاري به هنگام شروع به طهارت، بلکه آغاز هر کاري استدلال کرد; مگر اموري که دليل وجود دارد که در آغاز آنها گفتن بسم الله لزومي ندارد . طريق استدلال بدين صورت است که بگوييم مقصود از طرح بسم الله در آغاز اين سوره، آموزش اين مهم است که بندگان خدا، کارهايشان را با آن شروع کنند . چون مفهوم بسم الله الرحمان الرحيم آنگونه که طبرسي در تفسير خويش گفته اين است: ياري بجوييد در کارها به نام خداوند تعالي; يعني امور خويش را با بسم الله الرحمان الرحيم آغاز کنيد، به همان صورتي که خداوند متعال در قرآن بيان نموده است . بنابراين، تقدير بسم الله الرحمان الرحيم، «استعينوا باسمائه الحسني» است . يعني از نامهاي نيکوي خداوند استعانتبجوييد . گويا مقصود آن است که در اول و ابتداي امورتان از آن اسامي نيکو ياري بجوييد به اين نحوه که بگوييد: بسم الله . بنابراين شايسته است که در ابتداي خوردن و نوشيدن و لباس پوشيدن و سربريدن حيوانات و مانند آن، بسم الله گفته شود . آن چه اين مطلب را تاييد ميکند، روايتي است که ميفرمايد: «کل امر ذي بال لم يبدا فيه باسمالله فهو ابتر» هر کار اهميت داري که با نام خدا آغاز نگردد، نافرجام است (يا خواهد شد .) شواهد ديگري هم بر اين مطلب وجود دارد . حتي ميتوان با توجه به آيه بسم الله الرحمان الرحيم به وجوب و لزوم گفتن بسم الله در آغاز هر کاري مثل: ذبح حيوانات استدلال کرد، مگر کارهايي که اتفاق و اجماع علما (يا دليلي ديگر غير از اجماع) بر واجب نبودن بسم الله در آغاز آنها وجود دارد . در تفسير کشاف در توضيح اين مطلب که «با» در بسم الله، براي استعانت است، آمده است: چون مؤمن اعتقاد دارد که هر کار و عملي تا با نام خدا آغاز نگردد، در نظر شرع قابل اعتنا نيست و طبق سنت واقع نشده، زيرا در فرمايش پيامبر صلي الله عليه و آله آمده: کل امر ذي بال لم يبدا فيه باسم الله فهو ابتر . عملي است که مثل لاعمل است کارش را با نام خدا انجام ميدهد چنان که نوشتن را با قلم انجام ميدهد; و اين يعني استقامت و ياري جستن از خدا . (2) در همان ماخذ در توضيح اين که «باي» بسم الله به معناي مصاحبت (همراهي) است (3) ، آمده: چنين معنايي از با، در بسم الله، طبق محاورات مردمي و از زبان آنان گفته شده است، هم چنان که کسي شعري را از زبان ديگري ميگويد . و همين طور است الحمدلله رب العالمين تا آخر، و منظور، آن است که به بندگان خدا نحوه تبرک جستن به اسم خدا و چگونگي حمد و ستايش او تعليم داده شود . (4) الحمد لله رب العالمين استدلال به اين آيه بر رجحان و پسنديدگي گفتن الحمدلله در هر کاري، مثل استدلال نخست است و آن چه اين استدلال را مانند استدلال نخست تاييد ميکند، روايت مشهوري است که ميگويد: کل امر ذي بال لم يبدا فيه بالحمدلله فهو ابتر و اجذم . يعني هر کار اهميت داري که با حمد خداوند آغاز نگردد، نافرجام و ناقص است .(يا خواهد شد .) جز اين روايت نيز در اين باره وجود دارد، مانند آن چه در کتاب کافي از امام صادق عليه السلام نقل شده که فرموده: هر گاه کسي بخواهد غذا بخورد، پس دست دراز کرده بسم الله و الحمدلله رب العالمين بگويد، خدا گناه (يا گناهان) او را پيش از آن که لقمه به دهانش برسد، ميبخشد . اين روايت نيز گفتن بسم الله در آغاز هر کاري را تاييد ميکند . بعيد نيست که بودن سوره فاتحه در آغاز قرآن و شروع شدنش با بسم الله الرحمان الرحيم و بعد حمد خداوند، تاييد ديگري بر اين مطلب باشد . بيضاوي ذيل «رب العالمين» ميگويد: رب العالمين يعني مربي عالمين و اين دلالت ميکند که ممکن الوجود در بقاي خويش مانند زمان حادث شدن و به وجود آمدنش به علت نياز دارد . مقدس اردبيلي ميگويد: ولي سخن و استفادهاي که بيضاوي از آيه نموده، واضح و آشکار نيست . البته در الحمد لله رب العالمين از دو جهت دلالتبر اين موضوع است که خداوند متعال، قادر و مختار است: يکي اين که خداي متعال آفريننده ماسواي خود (و از جمله موجود حادث) است . . . و دوم آن که حمد و ستايش تنها بر فعل اختياري ميباشد، لذا کسي که مورد ستايش قرار ميگيرد، حتما مختار است . لازمه اين مطلب، حادث بودن تمامي عالم است، زيرا اثر و پديده موجود مختار، قديم نيست . بنابراين از دلالت الحمد لله رب العالمين بر قادر و مختار بودن خداوند، حادث بودن عالم استنباط ميشود . الرحمان الرحيم در الرحمان الرحيم دلالتبر عفو و گذشت وجود دارد . مالک يوم الدين در مالک يوم الدين دلالتبر ترغيب و ترهيب (ترساندن) و اثبات قيامت و معاد وجود دارد، زيرا وقتي مکلف آگاه شد و دانست که خداوند، صاحب و مالک روز جزاست، دچار بيم و اميد ميشود . اين گونه گفتهاند . در نظم و ترتيب سوره حمد، آموزش دعا هم وجود دارد و آن اين که دعا بايد بعد از بسم الله و حمد و ثناي الهي و چنگ زدن به عبادت باشداياک نعبد در تفسير کشاف و تفسير بيضاوي آمده است که: عبادت، نهايتخضوع و تذلل است . و در مجمع البيان آمده که: عبادت، نوعي شکر و بلکه نهايتشکرگزاري است، زيرا عبادت يعني خضوع به اعلي مراتب آن به همراه تعظيم و بزرگداشت معبود مقدس اردبيلي ميگويد: در اين که مراد از عبادت، مطالبي باشد که مفسران فوق گفتهاند، تامل و اشکال وجود دارد، زيرا ظاهرا چنين چيزي (5) واجب نيست و بندگان خدا هم آن را در هنگام گفتن اياک نعبد ادعا نميکنند . و اين جمله (6) بر وجوب تخصيص خداوند تعالي به عبادت دلالت ميکند، زيرا حاصل و نتيجه اياک نعبد اين است که بگوييد: خدايا تو را به عبادت، اختصاص دادهايم و غير تو را نميپرستيم، که در اين صورت، عبادت خداوند و اخلاص در عبادت او، واجب است تا آن که دستور به گفتن اياک نعبد نيکو و شايسته باشد (7) و بندگان در اياک نعبد، صادق و راستگو باشند، بلکه ظاهرا مقصود از اياک نعبد، تخصيص عبادت به عبادت صحيح و اخلاص در عبادت (يعني نيت قربة الي الله در آن) است . (8) پس وجوب نيت از آن فهميده ميشود، لذا ريا حرام است . اياک نستعين اين جمله، بر جايز نبودن ياري خواستن در عبادت، از غير خداوند تعالي دلالت ميکند، بلکه در هر کاري نبايد از غير او ياري خواست، مگر در مواردي که دليل و حجت وجود دارد که کمک خواستن از غير خداوند رواست . اما استنباط بخش اول، از اين جمله روشنتر است و بخش دوم، دايره شمولش بيشتر است . نظر اول (9) دلالت ميکند که کمک کردن در عباداتي چون وضو و غسل، جايز نيست، بلکه دلالت ميکند که وکالت گرفتن هم در عبادتهاي ديگر روا نيست . هم چنين بر عدم جواز ياري خواستن در نماز به صورت اعتماد بر غير (نظير تکيه بر انسان يا ديوار) در هنگام ايستادن يا نشستن يا رکوع يا سجود، يا غير آن که به شمارش در نميآيد، دلالت ميکند . و نظر دوم هم عدم جواز موارد نظر اول را شامل ميشود و هم بر اين که ياري خواستن از غير خداوند متعال در هيچ امري از امور (حتي درخواست کردن از ديگران) جايز نيست . علت اين که استعانت از غير خداوند جايز نيست، آن است که در روايات آمده که درخواست از غيرخداوند، مذموم است، حتي از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده که به گروهي که به ايشان عرض کردند: بهشت را براي ما ضمانت کن، فرمود: به شرط آن که از هيچ کس چيزي نخواهيد . لذا اصحاب حضرت به گونهاي شده بودند که اگر يکي از آنها تازيانهاش (در حالي که سواره بود) ميافتاد، از کسي نميخواست آن را به او بدهد بلکه خودش پايين ميآمد و آن را برميداشت . وقتي تشنه ميشدند، از جايي که نشسته بودند بلند شده و آب را برداشته، به دستخود مينوشيدند و از کسي که نزديک آب قرار داشت، درخواست نميکردند . نتيجه اين که نکوهش درخواست از غير خداوند تعالي بر اساس عقل و روايات (بدون توجه به آيه اياک نستعين) هم معلوم است . بنابراين شايد بتوان آيه را بر مرجوح بودن استعانت از غير خداست (هر کس که باشد) حمل کرد، مگر در مواردي که دليل معتبر وجود دارد که از غير خدا ميتوان ياري خواست . اما اين که در چه موردي استعانت از غير خدا حرام است و در چه موردي مکروه، اين را از آيه اياک نستعين نميتوان فهميد، بلکه بايد از جايي ديگر استنباط کرد . يا آن که آيه را بر کراهت استعانت از غير خدا حمل کنيم، مگر در مواردي که از دليل يا دلايل ديگري فهميدهايم که در آن مورد يا موارد استعانت از غير او حرام است، و بديهي است که آيه شامل موارد حرام نميشود . يا آن که آيه را بر حرمت استعانت از غير خدا حمل کنيم; البته مواردي که جواز يا کراهت استعانت از غير خداوند، از شمول آيه خارج است . اهدنا الصراط المستقيم اين آيه بر رجحان و پسنديده بودن طلب خير بويژه اصل و اساس خير از خداوند متعال دلالت ميکند . مفسران گفتهاند که اصل و اساس خير، دين اسلام است . برخي گفتهاند که اصل و اساس خير، پيامبر صلي الله عليه و آله و اماماني هستند که قائم مقائم او ميباشند . اين از ائمه ما روايتشده و شيخ ابوعلي طبرسي رحمه الله آن را بيان کرده است . او در پي آن گفته است: «بهتر آن است که آيه را بر عموم حمل کنيم تا تمامي خيرها تحت آن داخل شود (10) ; زيرا صراط المستقيم، ديني است که خداوند متعال به آن امر کرده و شامل توحيد و عدل و ولايت کساني که خدا فرمانبريشان را واجب فرموده، ميشود .» که از آيه شده، مسامحه رخ داده است . (12) يا آن که مقصود از صراط المستقيم، عبادت خداوند است فقط . بر اين تفسير برخي از آيات مثل آيه 61 سوره يس «و ان اعبدوني هذا صراط مستقيم» دلالت ميکند . بنابراين، آيه بر مشروعيت دعا دلالت ميکند، بلکه بر مستحب بودن هر دعايي حتي براي اصل دين و دگرگون نشدن آن به مسلک و مرام مغضوب عليهم و کساني که گمراهند، دلالت ميکند . پس آيه به انقطاع از خداي متعال و طلب توفيق از او در هر کاري ترغيب و تشويق ميکند و بيانگر اين عقيده است که انسان با عمل خويش، بدون توفيق و هدايت الهي، مورد قبول حق واقع نميگردد، بلکه حتي مسلمان هم نخواهد بود . عبادت، نوعي شکر و بلکه نهايتشکرگزاري است، زيرا عبادت يعني خضوع به اعلي مراتب آن به همراه تعظيم و بزرگداشت معبود طريق صحيح دعا افزون بر مطالب گذشته بايد دانست که در نظم و ترتيب سوره حمد، آموزش دعا هم وجود دارد و آن اين که دعا بايد بعد از بسم الله و حمد و ثناي الهي و چنگ زدن به عبادت باشد; چنان که متعارف چنين است و روايت هم در اين باره وارد شده است . نکته آخر نکته ديگري که بايد دانست، آن است که من نديدهام کسي متوجه استنباط اين احکام از سوره فاتحه باشد، البته در تفسير آن مطالبي گفتهاند که اين احکام را ميشود از آنها استنباط کرد . شايد اين احکام را به خاطر آن که از اين سوره پيدا و مشخص بوده، ترک گفتهاند، يا آن که چون در غير اين سوره وجود داشته، لذا در ذيل اين سوره بيان نکردهاند . خداوند به واقعيت امر آگاه است . ------------------------1) يعني به انعکاس مضمون و مفهوم آن، و در موارد لازم، شرح و توضيح هم خواهيم کرد . 2) در دنباله حديث در کلام زمخشري آمده است: «و الاکان فعلا کلا افعل» و اين جمله ظاهرا جزو حديثشريف نيست; لذا آن را به صورت فارسي در متن آورديم . 3) يعني احتمال دارد «باي» بسمالله به معناي استعانتباشد و احتمال دارد به معناي مصاحبتباشد . 4) در متن چنين آمده است: هذا مقول علي السنة العباد . . . . و معناه تعليم عباده کيف يتبرکون باسمه و کيف يحمدونه . 5) يعني نهايتخضوع و تذلل يا اعلي مراتب خضوع به همراه تعظيم معبود . 6) ظاهرا اين جمله، دنباله و پيامد و نتيجه قول صاحب کشاف و بيضاوي و مجمعالبيان است و از آنها قابل استظهار و استفاده است . 7) يعني براي آنکه دستور به گفتن «اياک نعبد» جايگاه و محل ويژه و صحيح خود را داشته باشد، بايد ضمن عبادت خداوند، اخلاص در آن را هم رعايت کند . 8) عبارت متن در اين جا چنين است: «بل الظاهر ان المقصود من هذا القول هو التخصيص بالعباده اي العبادة و الاخلاص فيها وهي النية . . .» 9) که در عبادات نبايد از غير خدا ياري جست . 10) بنابراين معناي اهدنا الصراط المستقيم آن است که: ما را به کليه خيرها راهنمايي کن . 11) يعني تفسيري که ميگفت منظور از صراط المستقيم، نبي گرامي اسلام و ائمه اطهار عليهم السلام ميباشند . 12) اين چهارمين تفسير آيه شريفه است . محمد اصغرينژاد، مجله پيام حوزه، زمستان 1380، شماره 32.تنظيم براي تبيان: گروه دين و انديشه_شکوري
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 877]
-
گوناگون
پربازدیدترینها