چالش‌ها و راهبردهاي اقتصاد گردشگري

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: چالش‌ها و راهبردهاي اقتصاد گردشگري

صنعت گردشگري در دنياي امروز از صنعت‌هاي مهم و درآمد زاي كشورها است و بخش قابل توجهي از مشكلات اقتصادي آنها را سرو سامان مي‌دهد. نتيجتاً كشورها كوشش مي‌كنند تا سهم بيشتري از آن را نصيب خود كنند. بسياري از كشورها با وجود اينكه از منابع بزرگ انرژي بي‌بهره هستند، ولي توانسته‌اند با استفاده از امكانات محدود و جاذبه‌هاي اندك خود بيشترين بهره‌ از اين صنعت ببرند.

در حال حاضر اين صنعت به‌عنوان سومين صنعت بزرگ دنيا بعد از صنعت نفت و اتومبيل سازي محسوب مي‌شود. دليل رشد صنعت گردشگري، رشد چشمگير افزايش درآمدها، اوقات فراغت، توسعه و پيشرفت حمل و نقل جهاني، بالا رفتن سطح عمومي دانش و آگاهي‌هاي مردم نسبت به ساير نقاط جهان است. البته اين پيشرفت‌ها را بايستي بيشتر مربوط به فناوري اطلاعات و ارتباطات و تأثير شگرف تبليغات و رسانه‌ها دانست كه در نتيجه سبب شده تا زمينه رشد اقتصادي ميليون‌ها نفر را در جهان فراهم كند. گردشگري صنعتي است كه اثرات مختلف اقتصادي، اجتماعي، زيست محيطي و فرهنگي را دربرمي‌گيرد و ورود هر گردشگر خارجي 3 تا 9 شغل ايجاد مي‌كند.

برخي از كارشناسان معتقدند كه علاوه بر رويكرد صنعتي مي‌توان گردشگري را نوعي صادرات نامريي خواند يعني صادرات خدمات گردشگري همان ورود گردشگران و بهره‌گيري آنان از خدمات بخش گردشگري است. به مفهوم ديگر توسعه گردشگري بين‌المللي با ورود گردشگران خارجي به داخل كشور نه تنها بر ارزش افزوده اقتصادي كشور مي‌افزايد، بلكه توليد ناخالص داخلي را هم ارتقاء مي‌دهد.

خدمات گردشگري بايستي بافناوري‌هاي الكترونيكي هم همراه باشد. گردشگري الكترونيكي يا گردشگري مجازي نقطه عطفي در گردشگري است اين فناوري اطلاعات به افراد امكان مي‌دهد قبل از آنكه به‌صورت فيزيكي سفر خود را آغاز كنند به صورت مجازي از راه اينترنت وارد محل مورد نظر شده و با مشاهده و مطالعه برنامه‌ها، مقاله‌ها، گزارش نشريات، مزايا و معايب مسافرت را بررسي و به آساني در مورد سفر خود تصميم‌گيري كنند. خريد آنلاين بليط در گردشگري الكترونيك از اهميت زيادي برخوردار است. زير ساخت‌هايي مانند ايجاد وب سايت، رزرو مراكز اقامتي و گردشگري، اجاره وسايل نقليه و غيره لازم است. ممكن است رزرواسيوني كه به صورت مجازي انجام شود، به‌طور عملي از آن استفاده نشود و اين عمل نبايستي ايجاد ناراحتي و اشكال كند. از طرف ديگر گردشگري الكترونيكي يا مجازي نوعي تبليغات مناسب گردشگري به شمار مي‌رود. كشورهاي موفق در عرصه گردشگري توانسته‌اند با ايجاد وب سايت‌هاي متنوع و تسهيل در امر خريد بليط و ارايه خدمات به‌صورت آنلاين پذيراي گردشگران نقاط مختلف جهان باشند.

چنانچه زير ساخت‌هاي گردشگري به ويژه گردشگري مذهبي در مكانهاي مذهبي به نحو صحيح برنامه‌ريزي شود، مي‌توان به‌جاي يك‌ميليون زاير كه در سال گذشته از مكانهاي مزبور ديدن كردند، از ميليونها زاير شيعه مذهب جهان بهره‌گيري كرد.

آمارهاي نادرست از ظرفيت گردشگري شهرها به ويژه شهرهاي كوچك از نظر فيزيكي، اجتماعي، اقتصادي، زيست محيطي و غيره مشكلاتي چند ايجاد مي‌كند. فقدان برقراري مراكز درماني، كمبود امكانات درماني مطلوب، ارائه خدمات بيمه‌اي، پرداخت هزينه‌هاي اجتماعي خسارت‌هاي وارده به گردشگران به‌ويژه گردشگران خارجي نامناسب بودن امكانات اوليه از قبيل هتل، متل، تالار، فضاي مجاور مراكز باستاني، مذهبي و فرهنگي، استاندارد نبودن راهها از لحاظ ايمني، وسايل و امكانات مربوط به راهنمايي و رانندگي در جاده‌ها، نبود تسهيلات لازم در قوانين رفت و آمد، وجود مشكلات در امكان استفاده از كارتهاي اعتباري مخصوصاً براي گردشگران خارجي، استاندارد نبودن محل‌هاي اقامت و مراكز تفريحي با استانداردهاي جهاني، برخورد نامناسب مديران، كارگران رستورانها، هتل‌ها، متل‌ها، مسئولين موزه‌ها، مراكز بناهاي تاريخي و رانندگان تاكسي با گردشگران، فقدان مراكز آموزشي براي تربيت افراد مورد نياز گردشگران، حفظ و نگهداري آثار ابنيه باستاني و مذهبي، فرصت‌هاي آموزشي و كارآموزي براي برنامه‌ريزان، پژوهشگران، طراحان، معماران و راهنمايان كه در اين زمينه فعاليت دارند، از مشكلات صنعت گردشگري است كه بايستي با بهره‌گيري از تجارب كشورهاي پيشرفته كه در اين موارد فعاليت دارند، نسبت به رفع مشكلات مزبور اقدام نمود.

گردشگري نوعي مهمانداري و مهمان نوازي است زماني كه خدمتي ارائه مي‌شود بايستي توسط اشخاص وارد و داراي تخصص مربوطه و تربيت شده انجام شود. از آنجا كه گردشگر سفر به كشور يا مكاني را ترجيح مي‌دهد كه از خدمات داده شده به او راضي و با وي برخورد مناسبي شده باشد، به نحوي كه نقش‌هاي ميزبان و ميهمان براي گردشگر به ميزان زيادي تجربه فراموش نشدني است. بنابراين؛ اين صنعت ناگزير به نيروي انساني متخصص از جمله راهنمايان ماهر و نيروهاي مناسب مختلف در هتل‌ها، رستوران‌ها، آژانس‌هاي مسافرتي و غيره نياز دارد. زيرا اين نيروهاي متخصص و ماهر تضمين كننده بازگشت دوباره گردشگران همراه با گردشگران جديد به كشور خواهند بود. حفظ امينت گردشگران اولين و مهمترين موضوع سفر است. از اين رو بسياري پيش از برگزاري تور گردشگران خود را بيمه حوادث و مسئوليت براي پرداخت خسارت مي‌كنند كه مهمترين مفاد قرارداد، سفر است كه بايد مورد توجه ويژه گردشگران قرار گيرد و براي افزايش ضريب ايمني و آرامش گردشگران بايستي نسبت به ارايه پوشش بيمه‌اي در قالب طرح بيمه‌ي سفر اقدام شود.

بر پايه‌ي آمارهاي اعلام شده توسط سازمان گردشگري جهاني، شمار گردشگران جهان از 25 ميليون نفر در سال 1950 ميلادي به 277 ميليون نفر در سال 1980 و در سال 1990 به 438 ميليون نفر و در سال 2000 به 681 ميليون نفر و در سال 2009 به 880 ميليون نفر و در سال 2010 اين تعداد به 935 ميليون گردشگر افزايش يافت.طبق پيش‌بيني كارشناسان در سال 2020 به 6/1 ميليارد نفر خواهد رسيد. ناگفته نماند كه سالهاي 2009 و 2010 جهان با بحران اقتصادي مواجه بود و تصور مي‌رفت اين بحران روي تعداد و درآمد حاصل از گردشگري هم اثر منفي بگذارد.

بقيه درصفحه 18

بقيه ازصفحه 17

ولي برخلاف اين تصور متوسط نرخ گردشگران با رشد چند درصدي همراه بود. به طوري كه در كشورهاي پيشرفته اين نرخ در حدود چهار درصد و در كشورهاي در حال توسعه هشت درصد بود. گردشگري آسيا در سال 2010 با جذب 204 ميليون گردشگر نسبت به سال 2009 رشد 13 درصدي ( با افزايش 23 ميليون نفر) داشت. ولي اروپا با كندترين روند مواجه بود و رشد 3 درصدي داشت. اين قاره در سال 2011 هم به دليل نوسانات ارزي دستخوش كاستي‌هايي خواهد بود.

در سال 2008 شمار گردشگران جهاني 922 ميليون گردشگر بود و در حدود 944 ميليارد دلار هزينه‌ي‌ ارزي آنان شد. در سال 2009 شمار گردشگران به 880 ميليون نفر كاهش يافت و در سال 2010 تعداد گردشگران جهاني به 935 ميليون نفر افزايش يافت و متجاوز از 1241 ميليارد دلار هزينه ارزي آنها شد. براساس پيش‌بيني سازمان گردشگري جهاني تا سال 2020 رقم هزينه ارزي به 2757 ميليارد دلار خواهد رسيد.

1ـ آمريكا در سال 2009 از صنعت گردشگري‌ جهاني 94 ميليارد دلار و در سال‌هاي 2008 و 2007 به ترتيب 110 ميليارد دلار و 94 ميليارد دلار جذب كرد.

2ـ اسپانيا در سال 2009 ، 2/53 ميليارد دلار و در سال‌هاي 2008 و 2007 به ترتيب 60 ميليارد دلار و 53 ميليارد دلار به خود اختصاص داد.

3ـ فرانسه در سال 2009 بالغ بر 74 ميليون بازديدكننده داشت و درآمد ارزي آن 4/49 ميليارد دلار بود و در سال‌هاي 2008 و 2007 به ترتيب 79 ميليون و 77 ميليون گردشگر جذب كرد كه از نظر جذب شمار گردشگران در رده‌ي اول و از نظر درآمد ارزي در رده‌ي سوم قرار داشت.

4ـ ايتاليا در سال 2009 درآمد ارزي آن 2/40 ميليارد دلار و درسال‌هاي 2008 و 2007 به ترتيب 45 ميليارد دلار و 2/40 ميليارد دلار بود.

5ـ چين در سال 2009 درآمد ارزي آن از صنعت گردشگري جهاني 7/39 ميليارد دلار و جذب شمار گردشگران خارجي 50 ميليون نفر و در سال‌هاي 2008 و 2007 به ترتيب 53 ميليون نفر و 50 ميليون نفر گردشگر خارجي جذب كرد و درآمد ارزي آن از اين صنعت در سال 2007 حدود 39 ميليارد دلار بود . سه شهر پكن،شانگهاي و گوانگ‌ژو به عنوان پربازديد‌كننده‌ و ثروتمندترين شهرهاي چين انتخاب شدند.

6ـ آلمان در سال 2009 از صنعت گردشگري جهاني 7/34 ميليارد دلار و در سال‌هاي 2008 و 2007 به ترتيب 40 ميليارد دلار و 33 ميليارد دلار و هرساله 25 ميليون گردشگر خارجي جذب كرده است.

7ـ انگلستان در سال 2009 شمار بازديدكنندگان خارجي‌اش 28 ميليون نفر و 30 ميليارد دلار درآمد ارزي آن از اين صنعت بود. در سال 2008 بالغ بر 30 ميليون نفر بازديدكننده خارجي داشت و در سال 2007 ، 32 ميليارد دلار ارز جذب كرد.

8 ـ استراليا درسال 2009 حدود 6/25 ميليارد دلار و در سال‌هاي 2008 و 2007 به ترتيب 8/24 ميليارد دلار و 14 ميليارد دلار درآمد ارزي جذب كرد.

9 ـ تركيه در سال 2009 بالغ بر 25 ميليون گردشگر خارجي و 3/21 ميليارد دلار ارز جذب كرد و در سال‌هاي 2000 تا 2008 شمار گردشگران خارجي خود را از 8 ميليون نفر به 25 ميليون نفر افزايش داد.

10 ـ اتريش در سال 2009 از صنعت گردشگري جهاني 4/19 ميليارد دلار ارز به خود اختصاص داد كه معادل 9 درصد درآمد ناخالص داخلي آن بود و در سال 2007 از اين صنعت 17 ميليارد دلار ارز جذب كرد.

ايران در كجاي اين صنعت گردشگري جهاني قرار دارد؟

ايران در سال‌هاي 1387 و 1388 هر سال در حدود 2 ميليون گردشگر خارجي به خود اختصاص داد و در سال 1389 تعداد گردشگر خارجي آن به 3 ميليون نفر افزايش يافته است كه از اين 3 ميليون گردشگر خارجي 930 هزار نفر‌آن زاير بودند.

سهم ايران در اين سه سال يك درصد بوده است و با توجه به برنامه گردشگري ايران براي جذب گردشگران خارجي 20 ميليون نفر در سال است. بنابراين ارقام بالا نسبت به برنامه 20 ميليون گردشگر خارجي ناچيز است. حتي از 250 تا 300 ميليون نفر جمعيت شيعه مذهب فقط توانستيم در حدود يك ميليون آنها را جذب كنيم. تحقق نيافتن اين مهم نشان دهنده‌ي اين است كه خدمات گردشگري در كشورمان در پائين‌ترين حد خود است.

صنعت گردشگري جهاني در 10 سال گذشته از پيشرفت خوبي برخوردار بوده است، ولي ايران در عرض اين مدت نه تنها پيشرفت نكرده، بلكه عقب‌گرد هم كرده است. هرچند كه در سال 2009 گردشگران خارجي آن به 3 ميليون نفر افزايش يافته است. ولي كشورهاي رقيب مانند تركيه، ژاپن، تايلند، كره‌جنوبي، مالزي، امارات و غيره از پيشرفت‌هاي چشمگيري برخوردار بودند. جاي بسي تعجب و شگفتي است كشوري كه داراي تمدن‌هاي كهن چند هزار ساله ميراث فرهنگي و جاذبه‌هاي شگفت‌آور معماري، كاشي‌كاري بيش از 2000 اثر باستاني ثبت شده، اقليم‌هاي گوناگون و متنوع آب و هوايي و ساير جاذبه‌هاي گردشگري در شمال و جنوب و سواحل آرام و گسترده كرانه‌هاي درياي مازندران، خليج‌فارس و درياي عمان و قرار داشتن آن در مسير جاده ابريشم، وجود مناطق بكر و دست‌نخورده طبيعي و حفاظت‌شده، كويرها، دژها، قلعه‌هاي تاريخي كهن، نوع زندگي اجتماعي شهري و روستايي ايرانيان و همچنين صنايع دستي با قدمت هفت هزار ساله كه نشانه‌ استمرار تمدن و بناي فرهنگ ما است و از نظر تنوع و توليد در رده اول، بازار جهاني در رده چهارم، به لحاظ جاذبه گردشگري در رديف دهم و از نظر ميراث جهاني در رده چهاردهم كشورهاي جهان است، چگونه نتوانسته از كشورهاي رقيب پيشي گرفته و در جاي به حق خود قرار گيرد. تمامي كشورها آرزو مي‌كنند گوشه‌اي از اين شمار بيكران را از آن خود داشته تا بتوانند ثروت وافري وارد كشورشان كنند.با توجه به اينكه اين صنعت در جهان امروز از صنايع مهم درآمدزاي كشورها است بايد دقيقاً بررسي و تحقيق شود كه آيا اين برنامه‌هايي كه تاكنون اجرا و به طور صحيح برنامه‌ريزي شده يا خير و چنانچه نشده است، كجاي آن اشكال دارد. آيا زيرساخت‌هاي گردشگري و گردشگري مذهبي به گونه‌اي برنامه‌ريزي شده كه 20 ميليون گردشگر را جذب كند. متأسفانه آمار مي‌گويد خير اينطور نيست. اكثر گردشگران كه به ايران سفر مي‌كنند، براي ديدن موارد فرهنگي آن است. براي ساير موارد به دليل مشكلات نمي‌آيند. به نظر يك گردشگر مكزيكي كه از ايران بازديد كرده، مهمان‌نوازي ايرانيان را ستوده است ولي به نظر وي امكانات و زيرساخت‌ها به ويژه در شهرهاي كوچك كم است.

امارات متحده عربي با سرمايه مناسب توانسته در سال 2009 هفت ميليون جهانگرد به سوي كشور خود جذب كند. تركيه هم با جذب حدود 30 ميليون گردشگر خارجي خود را در رده نخست جهان قرار داد. استانبول با مديريت كارآمد خود توانست اثرات ويرانگر بمب‌گذاري سال‌هاي پيش را بي‌اثر كند. همچنين بمبئي با وجود كشته شدن 130 هزار نفر در اثر بمب‌گذاري كه در ميان آنها جهانگردان هم وجود داشتند نتوانست از شمار بازديدكنندگان خارجي خود بكاهد.

كشورهاي توريستي جهان دريافته‌اند كه مي‌توانند از اين طريق كارآفريني كنند. مثلاً كشور انگليس با وجود ماليات بالا و گراني رفت و آمد در شمار 10 كشور توريستي جهان قرار دارد و سوئيس آرام و صلح‌طلب رقابتي‌ترين كشور در صنعت توريسم شناخته شده است.

براي جذب جهانگردان، كشورها گذشته از تبليغات گسترده جهاني، مديران آژانس‌هاي جهاني به كشورهاي گوناگون سفر كرده، جزئيات علائق و خواست‌هاي آن‌ها را زير ذره‌بين مي‌گيرند و بررسي مي‌كنند سپس بر پايه آن‌ها تبليغات خويش را با خواست جهانگردان آن كشور سازگاري مي‌دهند.

در سال‌هاي اخير به علت گراني خدمات درماني و آزمايشگاهي و پاراكلينيكي در اروپا صنعت گردشگري سالانه رقم قابل ملاحظه‌اي به كشورهاي مالزي، سنگاپور، تركيه، تايلند، هند و چين روانه كرده تا از فرار متخصصان خويش پيشگيري كند. به صورتي كه گردشگران در زمان اقامت در كشوري با تشكيل پرونده درماني ضمن آنكه در آبهاي گرم طبيعي و ديدار از مكان‌هاي باستاني روح خويش را آرامش مي‌دهند به درمان جسمي خود هم مي‌پردازند. درمان چشم‌پزشكي، بيماران قلبي، گوارشي، پيوند كليه و اعضا و بهره‌گيري از سلول‌هاي بنيادي مورد علاقه جهانگردان است. تركيه در زمينه خدمات چشم‌پزشكي، جراحي عمومي، دندانپزشكي، جراحي مغز و اعصاب و خدمات فيزيوتراپي سالانه از 190 هزار گردشگر 500 ميليون دلار ارز وارد كشور خود مي‌كند. بيشتر جهانگردان پزشكي تركيه از كشورهاي خاورميانه و كشورهاي اروپايي مانند هلند، بلغارستان، انگلستان، بلژيك، فرانسه، روماني، اوكراين و كشورهاي آسيايي مانند بحرين، جمهوري آذربايجان و غيره هستند. هزينه جراحي زيبايي و پلاستيك در بيمارستان‌هاي مصر به طور ميانگين 50 درصد ارزانتر از بيمارستان‌هاي اروپا و آمريكا است. در جراحي ليپوساكشن در آمريكا و انگليس بايد دست‌كم 2000 دلار پرداخت و حال آنكه اين جراحي در مصر فقط با 250 دلار انجام مي‌شود.

ايران با داشتن روستاهاي شمالي، جنوبي و كويري مي‌تواند به جذب جهانگرد بپردازد. همان‌طور كه در ژاپن گردشگران در سر سفره روستائيان مي‌نشينند و در كره زندگي گروهي با ساكنين روستاها تشكيل مي‌دهند. در اندونزي گردشگري روستايي در كشتزارهاي برنج جاوه و سوماترا تشكيل داده و راهنمايان، گردشگران را به تماشاي كشت برنج به كشتزارها و كائوچو به جنگل مي‌برند، در مالزي دولت مستقيماً وارد اين صنعت شده و سرمايه‌گذاري كرده است و روستائيان را در اين زمينه آموزش‌هاي لازم مي‌دهد و در برخي ديگر آژانس‌هاي خصوصي در اين بخش فعال هستند. زنان روستايي هم در توسعه و گسترش گردشگري روستايي فعال هستند. آنچه كه گردشگران را به روستاها مي‌كشاند گونه‌هاي جانوري و گياهي مختلف، صنايع دستي، غذاهاي محلي سنتي و آثار باستاني است. الگوي كشورهاي آسيايي در جذب گردشگري روستايي كشور فرانسه است. در اين كشور روستائيان با آغوش باز و رويي گشاده گردشگران را با خودروهاي روستارو به محل زندگي خود مي‌برند و كشتزارها را به آنها نشان مي‌دهند. البته خودروهاي روستارو به گردشگران اجاره مي‌دهند.

راهكارها

از آنجايي كه در ايران در زمينه گردشگري سرمايه‌گذاري چنداني نشده است، بهره‌وري چنداني هم حاصل نشده است. براي اينكه گردشگري و جذب گردشگران به نحو مطلوب صورت پذيرد بايستي به نكات زير توجه شود:

1ـ حتي موضوع زمان‌بندي براي گردشگران در مورد حمل و نقل و فرودگاه كه براي ساير كشورها امري ساده است براي كشور ما يك مشكل حل نشدني است كه بايستي در اين مورد اقدامات اساسي صورت گيرد.

2ـ مراكز اقامتي بايستي داراي كيفيت مطلوب و قيمت‌هاي منظور شده قابل رقابت با كشورهاي رقيب باشد. با هتل‌هاي موجود و تخت‌هاي فعلي نمي‌توان گردشگري خاورميانه‌اي برقرار كرد.

3ـ براي شهرهاي بزرگ و كوچك ناوگان مناسب و راهنمايان متبحر وجود ندارد بايستي در اين مورد سرمايه‌گذاري و اقدامات اساسي صورت گيرد.

4ـ منوهاي غذايي رستوران‌ها و هتل‌ها حتي ترجمه انگليسي هم ندارند. بدين ترتيب گردشگران خارجي براي سفارش غذا و خوردن غذا مواجه با مشكل مي‌شوند كه بايستي در رفع آن اقدام شود.

5ـ گردشگر خارجي بعد از آمدن به ايران موقعي كه متوجه مي‌شود با پرداخت هزينه زياد حتي از كمترين امكانات از وي دريغ شده است ديگر حاضر به بازگشت به ايران نخواهد بود. با توجه به اينكه گردشگر، گردشگران زيادي را به همراه خود مي‌آورد، بايد هزينه‌ها با هزينه خدمات سازمان گردشگري جهاني هماهنگ شود تا بدين ترتيب مشكلي به وجود نيايد.

6ـ امروزه گردشگر با كارت اعتباري جهاني سفر مي‌كند و تمام نيازهاي خود را در تمامي كشورها برطرف كرده و بليط مي‌خرد و به كشورش بازمي‌گردد. ولي در ايران اين كارت به سيستم بانكي متصل نيست و با آن در اين كشور نمي‌توان كاري انجام داد. در اين خصوص هم بايد بررسي و اقدام لازم صورت پذيرد.

7ـ ديدني‌ها نبايستي فقط به آثار باستاني بسنده شود. گردشگري‌هاي درماني (آب گرم درماني)، درمان پزشكي، توريسم روستايي و اكوتوريسم به نحو مطلوب برقرار شود و در اين زمينه سرمايه‌گذاري مناسبي به كار رود.

8ـ گرمابه‌هاي قديمي و كهن، كاروانسراها گردشگرپسند هستند. از اين رو بايد آنها را به نحو مطلوبي مرمت و بازسازي كرد.

9ـ تبليغات نسبت به كشورهاي رقيب بسيار نارسا و ناچيز است. بايستي در اين مورد هم اقدام لازم صورت گيرد.

مهندس سيدرضا عظيمي حسيني

جمعه|ا|19|ا|اسفند|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 275]