واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: معرفی آیندهپژوهیقسمت اول آینده پژوهی حوزه ای نو برای رشد و کند و کاو است که به تفکر نظام مند و صریح در مورد آینده های بدیل می پردازد.
تاریخچهی شکلگیریتوانایی نگاه به آینده از همان بدو تولد در انسان شکل میگیرد نوزاد با نخستین گریه که همراه با عکسالعمل دیگران است، پیشبینی آینده را فرا میگیرد. هر چند که این پیشبینی، زمانی بیش از چند لحظه ورای زمان حال را در بر نمیگیرد اما با رشد انسان عمق نگاه به آینده افزایش مییابد. با این وجود از دیرباز انسان فراتر از چنین نگاهی به دنبال پیشبینی آینده به منظور ارضای حس کنجکاوی و بسترسازی برای تحقق اهداف کوچک و بزرگ خود بوده است. طالعبینی و غیبگویی، شواهدی بر این مدعا هستند که انسان از گذشتههای دور به آینده توجه داشته است، با گذر زمان این تلاشها زمینهساز شکلگیری نهضت مدرن آیندهگرایی شدند. بذر آینده پژوهی به عنوان محصول مدرن این نهضت در ابتدای قرن بیستم در اندیشههای دانشمندانی چون ولز و آگبرن کاشته شد، به گونهای که در دهه 1930 میلادی نخستین پروژهی پیشبینی با موضوع فناوریهای آینده به شکلی موفقیتآمیز انجام شد. در این پروژه ظهور بسیاری از فناوریها مانند الکترونیک و لیزر پیشبینی شده بود. اما دانش آیندهپروهی به شکل امروزی آن، که به دنبال نگاه فاعلانه به جای نگاهی مفعولانه به آینده است، پس از پایان جنگ جهانی دوم در اندیشگاه رند نیروی هوایی ایالات متحده شکل گرفت. این اندیشگاه با توجه به رشد سرسامآور سرعت تغییرات در حوزههای مختلف که در پی توسعه روزافزون علم و فناوری پدید آمده بود به آیندهپژوهی به عنوان ابزاری برای جلوگیری از غافلگیری در برابر این تهدید روی آورد. در این اندیشگاه مبانی نظری، اصول موضوعه و روشهای علمی این دانش توسعه یافت، و این دانش به یک رشتهی علمی و دانشگاهی مبدل گشت. دیری نپایید که اهمیت آیندهپژوهی در تحقق اهداف نظامی آمریکا موجب شد که اندیشگاه رند از نیروی هوایی به پنتاگون منتقل گردد. از دههی 1960 میلادی پروژههای غیرنظامی نیز در دستور کار رند قرار گرفت. در پی این امر اندیشگاه رند از حالت یک موسسهی نظامی خارج و به بازوی تفکر کاخ سفید مبدل گشت. با این اتفاق در دانشگاههای مختلف رشتهی آیندهپژوهی راهاندازی شد و دانش مدرن آیندهپژوهی در خدمت اهداف غیرنظامی نیز قرار گرفت. از آن زمان تاکنون بهطور روز افزونی این دانش نقش پررنگتری در زندگی بشر پیدا کرده و هر روز با اقبال بیشتری از سوی دولتها، سازمانها و گروههای مختلف جامعه رو به رو میشود.اهداف و اصول موضوعهی آیندهپژوهی همان گونه که گفته شد آینده پژوهی علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به آیندهی مطلوب است. آیندهپژوهی همواره صحبت از آیندهها میکند. هدف اصلی این دانش کشف یا ابداع، امتحان، ارزیابی و پیشنهاد آیندههای ممکن، محتمل و مرجع به منظور شکلگیری آیندهای مطلوب است. آیندهپژوهان میخواهند بدانند چه آیندههایی میتوانند رخ دهند (ممکن)، چه آیندههایی با احتمال بیشتری شکل میگیرند (متحمل) و چه آیندههایی باید برپا شوند (مرجع). آینده پژوهان در تلاش هستند که تصاویری بدیل و نو از آینده خلق نمایند، تصاویری از اکتشافات و چشماندازهای ممکن، نتایج بررسیهای نظاممند آیندههای محتمل و ارزیابیهای با عظمت و مرجح از آینده.آینده پژوهان برای مطالعهی آینده از سه رویکرد بهره میگیرند؛ رویکرد تحلیلی (چه آیندههایی را میتوان ساخت؟)، رویکرد تجویزی یا هنجاری (چه آیندهای را باید ساخت؟)، رویکرد تصویرپردازی (آینده چگونه است؟) و از این طریق آینده پژوهان عوامل و فرایندهای تغییر در حوزههای گوناگون مانند سیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع را به منظور تحلیل، طراحی و مهندسی آینده شناسایی مینمایند. همچنین آیندهپژوهی کشف فرصتها، افزایش امید به آینده، وفاق ملی و تعمیق آینده آگاهی در سطح جامعه را نیز در پی دارد. اما بهطور کلی اهداف آیندهپژوهی عبارتند از:- مطالعهی آیندههای ممکن، محتمل و مرجح- مطالعهی تصاویر آینده- مطالعهی مبانی اخلاقی و دانشآیندهپژوهی- تفسیر گذشته و جهتگیریهای حال- تفسیر ارزشها و معلومات برای طراحی عوامل کلیدی اجتماعی- افزایش مشارکت عمومی در تصویرپردازی و طراحی آینده- ترویج و اشاعهی تصاویر مطلوب آیندهآیندهپژوهی مانند هر حوزهی معرفتی دیگر، بر پیش فرضهای ویژهای بنا شده است. این پیشفرضها بر تلقی مدرن از جهان هستی و نقش انسان استوار است، از این رو چنانچه جامعهای تلقی دیگری از جهان داشته باشد، پیش فرضهای متفاوتی در این حوزه مطالعاتی خواهد داشت. این نکته توجه به خصلت بومی و ارزشی بودن دانش آیندهپژوهی را به خوبی نشان میدهد. بسط آیندهپژوهی با میانی اسلامی در جامعهی ما با تامل و ایجاد تغییر در همین پیشفرضها ممکن است. به هر حال ورود به حوزهی آیندهپژوهی مستلزم توجه به این پیش فرضهاست. تلقی خطی از زمان، حتمی نبودن آینده و امکان تغییر دادن آن و تلقی ما از آرمان شهر را که دستیابی به آن هدف نهایی تمامی فعالیتهای آیندهگرایانه است، از اصول موضوعهی آیندهپژوهی به حساب میآیند.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 1485]