تنها تالاب دائمي آب شيرين كشور در معرض خطر است تالاب‌پريشان، قرباني مصلحت‌انديشي

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: تنها تالاب دائمي آب شيرين كشور در معرض خطر است تالاب‌پريشان، قرباني مصلحت‌انديشي
جام جم آنلاين: درياچه پريشان، يكي از زيباترين درياچه‌هاي آب شيرين ايران است كه بسادگي در معرض يك مصلحت‌انديشي قرار گرفته است؛ تصميمي كه به‌زعم كارشناسان براحتي اين درياچه را قرباني توسعه‌اي بي‌دليل مي‌كند.

درياچه پريشان كه زخم خورده خشكسالي است و تنها 20 درصد از آب تالاب باقيمانده و 80 درصد ذخيره آبي خود را از دست داده، بي‌شك بسيار آسيب‌پذير و شكننده و نيازمند حمايتي دوچندان از سوي مسوولان است هرگز تصور نمي‌كرد كه خواب نه‌چندان آرامش، اينچنين با بيل و كلنگ براي عبور جاده از بدن نحيفش پريشان شود. شايد توقف اين جاده براي ادامه ساخت پس از اين‌كه به رسانه‌ها كشيده شد، خبري باشد كه دوستداران محيط‌زيست را كمي راضي كند؛ اما هرگز شايد فكر نكنيم كه همان درصد از ساخت و هجوم به بدنه اين تالاب نيز مي‌تواند جبران‌ناپذير باشد و بحراني براي اين تالاب به حساب آيد.

چشمه‌هاي درون‌جوش اين تالاب، فريادي هستند بر ضرورت توجه به اين درياچه آب شيرين كه تحت حفاظت طرحي بين‌المللي نيز قرار دارد و بودجه‌هاي كلان براي آن در نظر گرفته شده است.

حتي بوميان اين منطقه نيز تخريب تالاب پريشان را قرباني يك مصلحت‌انديشي مي‌دانند و ضرورت احداث جاده جديد را به قيمت نابودي و از ميان رفتن اين ميراث طبيعي ارزشمند نمي‌پذيرند؛ چرا كه يك جاده قديمي از محل روستاي پريشان به سمت كازرون وجود دارد و توجيه نزديك‌تر شدن فاصله زماني براي رسيدن به منطقه كازرون جهت احداث اين جاده را نمي‌پذيرند.

كارشناسان معتقدند، بهسازي اين جاده قديمي بسيار ارزشمندتر از ايجاد يك جاده جديد با هزينه‌هاي سنگين و مضاعف تحميل شده به جامعه و تخريب محيط‌زيست است كه اين تالاب خود سرمنشأ منافع زيست‌محيطي و اقتصادي براي جامعه وابسته به تالاب پريشان است.

خيلي از مردم روستاها نيز معتقدند، حتي احداث جاده جديد بر تالاب، روستاهاي قديمي در مسير جاده قديمي را از رونق مي‌اندازد. از سوي ديگر، علاوه بر وجود يك جاده قديمي در همين مسير احداث يك جاده ترانزيت از بوشهر به سمت شيراز در طرح دولت وجود دارد كه اگر طرح بزرگراه بوشهر به شيراز از منطقه بالاده به سمت شيراز اجرا شود كه در مصوبه دولت نيز هست اين منطقه را به كازرون نزديك‌تر مي‌كند، از اين رو ديگر چه نيازي است كه اصلي‌ترين منطقه و بكرترين جاي تالاب آن هم بدون هيچ‌گونه ارزيابي زيست‌محيطي مورد تهاجم قرار گيرد و تحت تاثير خطر توسعه واقع شود.

تالاب پريشان، تنها تالاب دائمي آب شيرين كشور است و به دليل آن كه چشمه‌هاي درون‌جوش متعددي دارد، بسيار ارزشمند بوده و اين چشمه‌ها كه بيشتر در حدفاصل روستاي پريشان و روستاي شهرنجان وجود دارد، بسيار آسيب‌پذير است.

به نظر مي‌رسد، سازمان حفاظت محيط‌زيست و اداره كل محيط‌زيست در منطقه مي‌توانست از ابتداي اين ماجرا با نشان دادن يك چراغ قرمز شديدتر، اين وضعيت را تحت كنترل درآورد؛ چراكه مدافع اصلي اين تالاب مي‌تواند سازمان حفاظت محيط‌زيست در مقابل هرگونه تهاجم و تخريب باشد. همچنين طرح مديريت جامع تالاب پريشان كه با همكاري يك سازمان بين‌المللي در حال اجراست نيز مي‌تواند به عنوان مدافع از حيات تالاب عمل كرده، نسبت به تخريب و تهديد اين تالاب اعتراض كند.

بسترسازي اين جاده كه هم‌اكنون به گفته افراد آگاه، حدود يك كيلومتر در منطقه حفاظت شده ادامه پيدا كرده است، منجر به بريده شدن نيزارها و ريختن شن برداشت شده از كوه به درون تالاب شده كه اگر اين مسير ادامه پيدا مي‌كرد، به چشمه‌هاي جوشان درياچه نزديك شده و دهانه آنها را مسدود مي‌كرد؛ اما اين جاده فعلا متوقف شده است.

اثرات تخريب تالاب

براساس گزارش كارشناسان كانون ديد‌بانان، زمين احداث اين جاده اثرات تخريبي جبران‌ناپذيري را بر بدنه محيط‌زيست منطقه وارد خواهد كرد.

نابودي زيستگاه‌هاي حاشيه‌اي تالاب كه از مهم‌ترين پهنه‌هاي آن به شمار مي‌آيند و در ناحيه‌بندي طرح مديريت تالاب، جزو مناطق امن و حساس طبقه‌بندي مي‌شوند، از جمله اين اثرات است كه با ترانشه زدن (بريدن) كوه‌هاي جنب تالاب شكل گرفت.

تخليه خاك، سنگ و لاشه بيشه‌زار‌هاي زيستگاه‌هاي امن حاشيه تالاب به داخل تالاب، به دليل تسطيح براي جاده‌سازي به دنبال بسترسازي جاده شكل مي‌گيرد.

قطع شبكه‌هاي هيدرولوژيكي و تخريب منابع آب زيرزميني كه در حال حاضر تامين‌كننده آب تالاب است، با توجه به شرايط خشكسالي در سال گذشته و امسال، با بحران كمبود آب روبه‌روست و اين تالاب را با آسيب‌پذيري مضاعفي روبه‌رو كرده است.

آب تالاب پريشان بخشي از طريق سيلاب‌هاي فصلي و نيز ريزآبه‌هاي كوه‌هاي محدوده آن تامين مي‌شود؛ اما بخش مهمي از آب تالاب از طريق چشمه‌هايي تامين مي‌شود كه اطراف تالاب يا زير تالاب بروز و ظهور دارند و علت آن ساختار زمين‌شناسي ذخيره‌گاه ارژن و پريشان است كه جاده‌سازي در آغاز احداث، چند چشمه بسيار حياتي تالاب را نشانه مي‌رود و بخش‌هاي مهمي از آن را تخريب و مسدود مي‌كند كه مي‌توان به چشمه بنك و گبر اشاره كرد.

همچنين بيش از 90 درصد چشمه‌هاي درون‌جوش اين تالاب در مسير همين جاده قرار دارند و همان طور كه گفته شد در حدفاصل روستاي پريشان و شهرنجان است.

آلودگي هوا، آب، خاك و آلودگي صوتي و در نتيجه برهم خوردن امنيت حيات وحش با ارزش منطقه، به دليل نزديك‌تر شدن تردد خودرو‌ها به كنار تالاب چه هنگام ساخت جاده و نيز پس از بهره‌برداري نيز ديگر عوامل تهديد اين تالاب به شمار مي‌رود.

از سوي ديگر كارشناسان معتقدند، بعلاوه قابل تامل است كه با تغييرات اقليمي چه از بعد جهاني و چه از بعد منطقه‌اي، با خشكسالي‌هاي طولاني‌تر و سخت‌تر و با سيلاب‌هاي مهلك مواجه خواهيم شد و اين تالاب است كه مي‌تواند در هر دوي اين شرايط، خود به عنوان مهاركننده و تعديل‌كننده، امنيت زيستي منطقه را حفظ كند و اينجاست كه مديريتي عاري از درك عملكرد تالاب و نيز شرايط اقليمي كنوني، موجب تشديد بحران‌هاي پيش رو مي‌شود و به همين دليل است كه شعار روز جهاني تالاب‌ها در سال 2009 با توجه به اين مضمون انتخاب شده است: اين شعار براساس مديريت تالاب‌ها و حوزه رودخانه‌ها و نقش تالاب‌ها در محيط اطراف آنها طراحي شده است و در حقيقت اين شعار جهاني تاكيد بر مديريت يكپارچه منابع آبي به عنوان يك رويكرد مهم و مشترك در چالش‌هاي مديريتي تالاب دارد.

طرح بين‌المللي حفاظت از تالاب پريشان

تالاب پريشان هم‌اكنون حدود 10 هزار نفر ذي‌نفع محلي دارد و طرح جف (GEF) نيز بر همين اساس و به منظور حفاظت تالاب و حمايت از ذي‌نفعان محلي براي اين تالاب طراحي شده است.

گفتني است طرح ملي حفاظت از درياچه پريشان با مشاركت صندوق تسهيلات بين‌المللي (GEF) با اعتبار 12 ميليون دلار، هم‌اكنون در حال اجراست (9 ميليون دلار آن را جمهوري اسلامي ايران و 3 ميليون دلار آن از محل صندوق تسهيلات جهاني دفتر عمران ملل متحد تامين خواهد شد.)

اين طرح كه از سال 1386 با كمك مشاوران داخلي و بين‌المللي شروع شده و تا 7 سال به طول مي‌انجامد، چنانچه به پيامد‌هايي كه در پي احداث جاده ارژن كازرون و اكنون جاده پريشان كازرون كه بدون شك، توسعه‌هايي با كنترل يا بدون كنترل را به دنبال خواهد داشت توجه نشود و آن را مورد نظر قرار ندهند. نه‌تنها اين طرح را از خاصيت خواهند انداخت؛ بلكه ضربه مهلكي به اين تالاب بين‌المللي خواهند زد.

كانون ديد‌بانان زمين بر اين باور است كه اين تالاب در ذخيره‌گاه ارژن و پريشان، يك ميراث طبيعي بسيار باارزش كشور است كه بايد براي نسل‌هاي آينده هم حفظ شود؛ زيرا از ارزش‌هاي زيستي جهاني برخوردار است و به همين دليل براي اجراي يك طرح بين‌المللي از سوي تسهيلات جهاني دفتر عمران ملل متحد انتخاب شده است.

درياچه پريشان

درياچه پريشان يكي از زيباترين درياچه‌هاي آب شيرين ايران است كه به نام‌هاي مور، پريشان، شور، كازرون، يون، موز، توز، پريشم، فزشويه و فامور نيز شناخته مي‌شود و آب‌هاي سطحي حاصل از باران و برف را در خود ذخيره مي‌كند. آب اين درياچه از صدها چشمه كوچك و بزرگ مناطق دشت ارژن و دشت فامور تامين مي‌شود.

با توجه به اين كه پريشان از جمله اكوسيستم‌هاي پايداري است كه بر اثر عوامل تكتونيك به وجود آمده، ميليون‌ها سال است كه شرايط خود را حفظ كرده و داراي 4 گونه ماهي بومي شامل ماهي زردك، ماهي سرخه، ماهي پرك و مارماهي آب شيرين و همچنين چند گونه ماهي وارداتي نظير ماهي كپور، ماهي فيتوفالك و آمور است كه در سال 1368 به درياچه وارده شده‌اند. در اين ميان تنها كپور معمولي با شرايط تالاب سازش پيدا كرده و 2 گونه ديگر، مشكلات عديده‌اي را در تالاب به وجود آورده‌اند.

به گفته يك فعال محيط‌زيست در كازرون، آتش زدن نيزارها و ورود ماشين‌هاي سنگين و خشن راهسازي در درياچه پريشان، نشان مي‌دهد راهسازان هيچ توجهي به موقعيت زيست‌محيطي اين درياچه ديدني نداشته‌اند.

بكرترين نقطه درياچه محل تخم‌ريزي پرندگان و لاك‌پشت‌ها و ديگر موجودات است و اين درياچه به لحاظ شرايط خاص خود، همه‌ساله در طول فصل زمستان پذيراي جمعيت زيادي از پرندگان است.

از 502 گونه پرنده‌اي كه در ايران شناسايي شده‌اند، چيزي بيش از 100 گونه آن در منطقه ارژن و پريشان مشاهده و شناسايي شده كه شامل 18 گونه مختلف اردك، پليكان، غاز، درنا، آنقوت، انواع پرندگان حاشيه آبچر مانند انواع حواصيل‌ها، اگرت‌ها، غاز، چنگر و طاووسك است كه در بين پرندگان ياد شده حدود 40 گونه مختلف از آنها در سطح تالاب‌ها جوجه‌آوري مي‌كنند. گونه‌هاي بسيار نادر و كمياب نيز گاهي در سطح درياچه ديده شده كه شامل عروس غاز، اردك مرمري، اردك سرسفيد است و پليكان پا خاكستري در درياچه پريشان زادآوري مي‌كند.

پوشش گياهي تالاب پريشان شامل پوشش حاشيه‌اي و آبزي نظير ني، لوئي و جگن است. تنها گياه آبزي كه به صورت گسترده در بستر تالاب‌ها ديده مي‌شود،Vajas marina با اسم محلي خارماهي است كه غذاي اصلي ماهي زردك (گونه بومي) است. ديگر گونه‌هاي گياهي درياچه پيرز، سريش، پشم لاخي و گوشاب است.

پتانسيل‌ها و امكانات

درياچه پريشان در سال 1355 به عنوان تالاب بااهميت بين‌المللي در فهرست كنوانسيون رامسر به ثبت رسيده و اين منطقه همچنين از سوي يونسكو به عنوان ذخيره‌گاه زيست‌كره معرفي شده است. اين تالاب به عنوان يكي از تالاب‌هاي داراي اهميت جهاني در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محيط‌زيست نيز ثبت شده و با عنوان منطقه حفاظت شده ارژن پريشان مديريت مي‌شود.

زيستگاه‌هاي تالابي از ديرباز نقش بسزايي در توسعه جوامع اطراف خود ايفا كرده‌‌اند. كهن‌ترين تمدن‌ها در كنار تالاب‌ها شكل گرفته و ارتباط تنگاتنگ جوامع انساني و اين اكوسيستم بوفور در بين شواهد باستان‌شناسي و سنن و دانش‌هاي بومي ديده مي‌شود.

حميده‌سادات هاشمي

يکشنبه|ا|27|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 139]