تصاوير گلچين از ۲۱ سال فعاليت تلسكوپ فضايي هابل / بخش اول

واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاين: تصاوير گلچين از ۲۱ سال فعاليت تلسكوپ فضايي هابل / بخش اول
نجوم - تلسكوپ فضايي هابل پس از 21 سال فعاليت در مدار زمين، هنوز تيزبين‌ترين چشم زمين است و به‌قدري اطلاعات ارزشمند براي ما فراهم آورده كه اخترشناسان، آن‌را پرچم‌دار طلايي‌ترين دوره اخترشناسي لقب داده‌اند.

محمود حاج‌زمان: بخش دوم اين گزارش را صبح جمعه 16 دي در خبرآنلاين ملاحظه كنيد. براي مشاهده تصاوير بزرگ و پركيفيت نيز گزينه دانلود عكس را انتخاب كنيد.

متغير 838 تكشاخ
در ژانويه 2002 / دي‌ماه 1380، ستاره‌اي كم‌نور در صورت‌فلكي نه‌چندان مشخص تكشاخ ناگهان 600 هزار بار نوراني‌تر از خورشيد شد و موقتا به درخشان‌ترين ستاره كهكشان راه‌شيري تبديل گشت. انفجار نور اين ستاره عجيب در فضا گسترده شد و با بازتاب از پوسته غبارهاي پيرامون، مجموعه‌اي تماشايي از تصاوير را آشكار كرد. اين ستاره كه تكشاخ V838 ناميده شد، مدت‌ها قبل دوباره به تاريكي فرو رفت؛ اما مشاهدات تلسكوپ فضايي هابل از پديده‌اي موسوم به «پژواك نور» در اطراف ستاره، خصوصيات قابل توجهي را نمايان ساخت.

خوشه ستاره‌اي جوان
اين مجموعه از ستارگان چشمك‌زن كه NGC 6611 خوانده مي‌شود، يك خوشه ستاره‌اي باز است كه 5.5 ميليون سال قبل شكل گرفته و در فاصله حدود 6500 سال نوري از زمين قرار دارد. اين مجموعه، يك خوشه بسيار جوان و شامل تعداد زيادي ستاره آبي داغ است كه تابش فرابنفش شديد آنها باعث درخشند‌ه‌تر شدن تابش سحابي عقاب اطراف آن شده است. اين خوشه و سحابي همراه آن همچنين به عنوان جرم 16 فهرست مسيه نيز شناخته مي‌شود. اخترشناسان به مناطقي همانند سحابي عقاب با عنوان نواحي HII اشاره مي‌كنند. بر اساس شواهد و در آينده‌اي دور، امواج ضربه‌اي ناشي از انفجارهاي ابرنواختري ستارگان جوان پرجرم‌تر كه در انتهاي زندگي كوتاه ولي درخشان آنها اتفاق مي‌افتد، نواحي HII را از بين مي‌برند. در اين تصوير، قطعات تيره‌اي نيز مشاهده مي‌شود كه اين چشم‌انداز ستاره‌اي را لكه‌دار كرده‌اند. اين نواحي ظاهرا خالي در واقع ابرهاي بسيار چگال از گاز و غبار هستند كه مانع عبور نور مريي از ميان خود مي‌شوند. بسياري از اين نواحي مخفي‌گاه‌هايي هستند كه مراحل اوليه شكل‌گيري ستارگان در آنجا اتفاق مي‌افتد.

سحابي شبكيه
ستاره در حال مرگ IC 4406 كه لقب سحابي شبكيه را يدك مي‌كشد، شكلي متقارن را به نمايش گذاشته است. نيمه‌هاي چپ و راست اين تصوير، تقريبا تصاوير آيينه‌اي يكديگرند. اگر ما بتوانيم با يك فضاپيما اطراف اين سحابي پرواز كنيم، مي‌بينيم كه گاز و غبار، حلقه وسيعي از ماده را تشكيل مي‌دهند كه از يك ستاره در حال مرگ رو به بيرون فوران مي‌كند. از روي زمين، تصوير اين حلقه را از زاويه كناري آن مشاهده مي‌كنيم. اين نگاه جانبي به ما اجازه مي‌دهد كه رشته‌هاي پيچيده غبار را ببينيم كه قابل مقايسه با شبكيه چشم انسان هستند. در سحابي‌هاي ستاره‌اي ديگر مانند سحابي حلقه (NGC 6720) ما اين حلقه را از بالا مي‌بينيم. اين حلقه‌ها تابش شديد ناشي از بقاياي ستاره مرده را در خود محبوس مي‌كنند. گاز درون حلقه توسط نور ستاره مركزي يونيزه شده و شروع به درخشيدن مي‌كند. نور اتم‌هاي اكسيژن در اين تصوير به رنگ آبي، نور اتم‌هاي هيدروژن به رنگ سبز و نور اتم‌هاي نيتروژن به رنگ سرخ ديده مي‌شود. بازه رنگي در تصوير نهايي اختلاف غلظت اين سه گاز را سحابي نشان مي‌دهد. چيزي كه در اين تصوير هابل ديده نمي‌شود، ناحيه بزرگ‌تري از گاز خنثي است كه نور مرئي ساطع نمي‌كند، اما توسط راديوتلسكوپ‌ها قابل مشاهده است. يكي از هيجان‌انگيزترين ويژگي‌هاي IC 4406 شبكه نامنظم خطوط تاريكي است كه مركز سحابي را خط‌خطي كرده‌اند. اين خطوط حدود 160 واحد نجومي (هر واحد نجومي معادل فاصله ميان زمين تا خورشيد است) پهنا دارند كه دقيقا در مرز بين گازهاي داغ درخشان توليدكننده نور مرئي و گاز خنثي قابل مشاهده راديوتلسكوپ‌ها قرار گرفته‌اند. ما اين خطوط را به شكل سايه مي‌بينيم، چرا كه چگالي گاز و غبار موجود در آنها هزاران برابر بيشتر از بقيه سحابي است. سرنوشت اين نقاط متمركز ماده نامعلوم است. شايد آنها از انفجار سحابي جان سالم به در برند و به ساكنان تاريك فضاي ميان‌ستاره‌اي تبديل شوند، و شايد هم به سادگي محو و نابود شوند.

اختفاي قمر گاليله‌اي
تلسكوپ فضايي هابل تصوير گانيمد، بزرگ‌ترين قمر منظومه شمسي را درست قبل از پنهان شدن آن در پشت غول گازي مشتري ثبت كرده است. يك دور كامل گردش مداري گانيمد به دور مشتري 7 روز طول مي‌كشد. اين قمر ساخته شده از سنگ و يخ، بزرگ‌ترين قمر منظومه شمسي و حتي از سياره عطارد نيز بزرگ‌تر است. اما گانيمد در كنار مشتري كه بزرگ‌ترين سياره منظومه شمسي است، تنها شبيه يك گلوله برفي كثيف به نظر مي‌رسد. سياره مشتري آن‌قدر بزرگ است كه تنها بخشي از نيمكره جنوبي آن در اين تصوير ديده مي‌شود. اگرچه در اين تصوير مشتري در فاصله حدود 730 ميليون كيلومتري قرار دارد، تصوير هابل چنان شفاف است كه اخترشناسان مي‌توانند عوارض سطحي گانيمد را به خوبي تشخيص دهند. بارزترين اين عارضه‌ها، دهانه برخوردي سفيدرنگ Tros و رگه‌هاي روشن مواد خارج شده از اين دهانه است. تراس و رگه‌هاي شعاعي آن مساحتي در حدود صحراي آريزوناي آمريكا را اشغال كرده‌اند. اين تصوير همچنين لكه سرخ بزرگ مشتري را نشان مي‌دهد، عارضه چشمي‌شكل بزرگي كه يك ناحيه طوفاني به طول 3 برابر زمين است و بيش از 300 سال است كه ادامه دارد. زماني‌كه گانيمد به پشت اين غول گازي مي‌رود، نور خورشيد را بازتاب مي‌كند. با بررسي اين نور بازتابي كه از اتمسفر مشتري عبور مي‌كند،اطلاعاتي در خصوص اتمسفر مشتري به دست مي‌آيد كه نشانه‌هايي از مشخصات مه بالاي سطح مشتري را در اختيار اخترشناسان قرار داده است.

خوشه ستاره‌اي پير
اين چشم‌انداز پرستاره دستاورد دوربين پيشرفته نقشه‌برداري هابل، اي.سي.اس است و بخشي از NGC 6791 را نشان مي‌دهد، يك خوشه ستاره‌اي باز و پير در صورت فلكي شلياق (چنگ رومي). ستارگان روشن اين تصوير 13300 سال نوري از زمين فاصله دارند. در پس‌زمينه گوشه بالا و چپ تصوير، دو كهكشان ديده مي‌شوند كه در فاصله‌اي دور از كهكشان راه‌شيري قرار دارند.

سحابي پروانه‌اي
سحابي پروانه‌اي يا NGC 6302، يكي از روشن‌ترين و كامل‌ترين سحابي‌هاي ستاره‌اي شناخته شده است. آن‌چه شبيه بال‌هايي ظريف به نظر مي‌رسد، در حقيقت مناطق آشفته‌اي از گازهاي داغ با دماي بيش از 20هزار درجه سانتي‌گراد است. اين گاز با سرعت بيش از يك ميليون كيلومتر بر ساعت فضا را درمي‌نوردد. در مركز اين آشوب، ستاره مرده‌اي قرار دارد كه زماني 5 برابر خورشيد جرم داشت. اين ستاره پوشش گازي خود را بيرون ريخته و اكنون در حال ساطع كردن تابش فرابنفشي است كه باعث درخشش مواد فوران‌يافته از آن مي‌شود. اين سحابي در فاصله 3800 سال‌نوري از زمين و در صورت فلكي عقرب قرار دارد. سحابي پروانه‌اي بيش از دو سال نوري پهنا دارد كه در حدود نصف فاصله خورشيد از نزديك‌ترين همسايه ستاره‌اي خود، آلفا قنطورس است.

كهكشان مارپيچي
جزئيات ريز و ساختار استثنايي مارپيچي كامل در اين تصوير از كهكشان NGC 634 مشاهده مي‌شود. اين كهكشان مارپيچي در قرن نوزدهم و توسط اخترشناس فرانسوي، ادوارد جين‌ماري استفان كشف شد؛ اما به لطف ميراث يك ستاره كوتوله سفيد در سال 2008 / 1387، به هدفي مهم براي اخترشناسان تبديل شد، زماني‌كه ابرنواختري از نوع اول به نام SN2008a در اين كهكشان شناسايي شد و اندكي بعد به درخشش خيره‌كننده‌اي به اندازه كل كهكشان ميزبان خود رسيد. علي‌رغم انرژي زياد حاصل از انفجار، اين ابرنواختر در اين تصوير تلسكوپ فضايي هابل كه در حدود يك سال و نيم بعد از انفجار گرفته شده، ديده نمي‌شود. به جاي آن، تعداد زيادي كهكشان دوردست در پس زمينه اين عكس كه زمان نوردهي آن معادل 3 ساعت بوده، ديده مي‌شوند.

خوشه‌هاي كهكشاني دوردست
در نگاه اول، غبارهاي كم‌رنگ پراكنده موجود در اين تصوير تلسكوپ فضايي هابل، شبيه كولاك برف در آسمان شب به نظر مي‌رسد. اما تقريبا هر يك از اين دانه‌هاي برف، كهكشاني دوردست در خوشه MACS J0717.5+3745 هستند و هر يك خانه ميلياردها ستاره هستند. اين عكس ناحيه‌اي را نشان مي‌دهد كه در آن سه خوشه كهكشاني در حال ادغام با يكديگر و آزاد كردن مقادير عظيم انرژي به شكل پرتو ايكس هستند. اين اجسام دوردست در حدود 5.4 ميليارد سال نوري از زمين فاصله دارند و در طي نقشه‌برداري خوشه‌اي عظيم، پروژه‌اي براي مطالعه خوشه‌هاي كهكشاني دوردست با استفاده از تلسكوپ فضايي هابل، تصويربرداري شده‌اند. ميزان جرم موجود در اين درياي كهكشان‌ها بسيار عظيم است و به اندازه كافي بزرگ هست تا باعث ديده شدن خميدگي ساختار فضا-زمان شود. اعوجاج عجيب و غريب ايجاد شده در شكل بسياري از كهكشان‌هاي موجود در اين تصوير كه به ظاهر كشيده و خم شده به نظر مي رسند، نتيجه ايجاد عدسي‌هاي گرانشي است. ميدان‌هاي گرانشي اطراف اجسام پرجرم باعث مي‌شوند كه نور در اطراف آنها خم شود. اين عكس با استفاده از تصاوير گرفته شده توسط دوربين نقشه‌برداري پيشرفته هابل در فيلترهاي زرد و فروسرخ نزديك خلق شده است.

جريان گاز سبز
در اين تصوير، يك حباب سبز غيرعادي و روح‌مانند را مي‌بينيم كه ظاهرا در نزديكي يك كهكشان مارپيچي معمولي شناور است. اين جسم عجيب و غريب كه عنوان Hanny’s Voorwerp (در زبان آلماني به معناي جسم هاني) به آن اعطا شده، تنها بخش مرئي از يك جريان گازي به طول 300هزار سال نوري است كه به دور كهكشان IC 2497 كشيده شده است. ووروِرپ سبز به اين دليل مرئي است كه پرتو باريك نور شبيه به نور فانوس دريايي از هسته كهكشان آن را روشن مي‌سازد. اين پرتو نور از يك اختروش منشاء مي‌گيرد؛ جسم پرانرژي و روشني كه منبع انرژي آن سياه‌چاله‌اي سنگين است. اين اختروش ممكن است 200هزار سال قبل خاموش شده باشد. تصوير هابل حبابي از خوشه‌هاي ستاره‌اي زرد متمايل به نارنجي را در نوك وورورپ هاني نمايان كرده است. خوشه‌هاي ستاره‌اي در ناحيه‌اي كه تنها چند هزار سال نوري پهنا دارد محبوس شده‌اند و جوان‌ترين اين ستارگان چندين ميليون سال عمر دارند. وورورپ هم‌اندازه كهكشان راه شيري است و رنگ سبز روشن آن ناشي از تابش اتم‌هاي اكسيژن است. هابل همچنين نشان داد كه گاز جريان يافته از كهكشان IC 2497 ممكن است با فشرده كردن گاز در وورورپ هاني باعث تحريك زايش ستارگان شود. اين كهكشان در فاصله 650 ميليون سال نوري از زمين قرار دارد. چيزي كه در ظاهر سوراخي در وورورپ است، در واقع ممكن است سايه جسمي در مسير نور كوازار باشد كه تصوير سوراخي به پهناي 20هزار سال نوري را ايجاد كرده باشد. تصوير هابل به جز لبه‌هاي تيز هيچ تغييري را در گاز اطراف اين سوراخ ظاهري نشان نمي‌دهد كه منجر به چنين حدسي شده است. اين پديده مانند مگسي است كه با نشستن بر روي لنز پروژكتور، باعث سايه انداختن بر روي پرده سينما مي‌شود.

سحابي سر اسبي
سحابي سر اسبي كه با نام بارنارد 33 نيز شناخته مي‌شود، ابري تاريك و سرد از گاز و غبار است كه بر روي سحاب روشن IC 434 سايه انداخته است. ناحيه روشن در لبه بالا سمت چپ، ستاره جواني است كه هنوز در يك پرورشگاه گاز و غبار محصور شده است، اما تابش اين ستاره داغ باعث فرسايش اين پرورشگاه ستاره‌اي مي‌شود. ناحيه بالاي اين سحابي همچنين توسط تابش ستاره‌اي عظيم كه خارج از ديد هابل قرار دارد منقوش شده است. شباهت حدودي اين سحابي به كله اسب بسيار اتفاقي است، شكل غيرمعمولي كه براي نخستين بار در يك صفحه عكاسي در اواخر دهه 1800 ميلادي كشف شد.

شفق قطبي در زحل
نور رقصان نماينگر شفق قطبي در زحل است. اگر از فضا نگاه شود، شفق قطبي به شكل حلقه‌اي از گاز درخشان به نظر مي‌رسد كه در اطراف قطبين مغناطيسي يك سياره چنبره زده است. نمايش شفق قطبي زماني آغاز مي‌شود كه ذرات باردار موجود در فضا با ميدان مغناطيسي سياره برخورد مي‌كنند. ذرات باردار تا انرژي‌هاي بالا شتاب مي‌گيرند و به سمت بالاي اتمسفر جريان مي‌يابند. برخورد با گازهاي موجود در اتمسفر سياره جرقه‌هايي از انرژي درخشان را به شكل نورهاي مرئي، فرابنفش و فروسرخ به وجود مي‌آورد. اخترشناسان تصاوير فرابنفش ناحيه قطب جنوب زحل را با تصاوير نور مرئي اين سياره و حلقه‌هاي آن تركيب كرده‌اند تا اين تصوير را خلق كنند. آبي بودن شفق قطبي به دليل درخشش نور فرابنفش است. در واقعيت و براي ناظري كه در زحل قرار دارد، شفق قطبي به دليل حضور هيدروژن برانگيخته در اتمسفر به رنگ قرمز ديده مي‌شود.

گل سرخ كيهاني
در جشن بيست و يكمين سالگرد قرارگيري تلسكوپ هابل در فضا، اخترشناسان موسسه علوم تلسكوپ فضايي، چشمان هابل را به يك گروه خوش‌عكس از كهكشان‌هاي تعاملي Arp 273 نشانه رفتند. اين عكس متعلق به كهكشان بزرگ‌تري است كه با نام UGC 1810 شناخته مي‌شود. صفحه اين كهكشان در اثر نيروهاي جزرومدي گرانشي كهكشان همدم موسوم به UGC 1813، به شكلي همانند گل سرخ اعوجاج يافته است. رديف جواهرات آبي در بالاي تصوير، تركيب نور خوشه‌هاي ستاره‌‌اي بسيار درخشان و ستارگان آبي داغ و جوان است. اين ستارگان عظيم در نور فرابنفش با شدت تمام مي‌درخشند. در سمت راست بالاي تصوير، يك كهكشان مارپيچي كوچك احتمالي را در بازوي مارپيچي UGC 1810 مي‌بينيد. چگونگي تغيير مشخصات بازوي مارپيچي خارجي در حين عبور از اين كهكشان سوم، از حالت مسطح با تعداد زيادي ستاره پير (به رنگ قرمز) در يك سو به توده‌اي از ستارگان آبي جوان در سوي ديگر، قابل توجه است. كهكشان UGC 1810 در صورت فلكي آندرومدا واقع شده و حدود 300 ميليون سال نوري از زمين فاصله دارد.
53275

پنجشنبه|ا|15|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبر آنلاين]

[مشاهده در: www.khabaronline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 316]