آشنايي با مجموعه گنجعلي‌خان - كرمان

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: آشنايي با مجموعه گنجعلي‌خان - كرمان
گردشگري- همشهري آنلاين:
گنجعلي‌خان از سرداران سلحشور دربار صفويه بود كه به سال 1005 قمري به فرمان شاه عباس صفوي حاكم كرمان شد.

او مردي لايق و حاكمي دلير و مدير بود. دوران حكومت وي در كرمان از روشن‌ترين دوران تاريخي اين ديار است.

در اين دوره كرمان از ثبات سياسي، اقتصادي و اجتماعي خوبي برخوردار بود و اين وضعيت از لياقت و كفايت حاكم گنجعلي‌خان سرچشمه مي‌گرفت.

اقدامات عمراني چشمگيري در دوران حكومت وي (1005 – 1034 قمري) صورت گرفت و او سعي داشت شهر ضعفا را لااقل به دهكده اغنيا تبديل نمايد.

از جمله بناهاي عام المنفعه كه به دستور اين حاكم در شهر كرمان ساخته شد، مجموعه گنجعلي‌خان است كه در دوران حكومت او احداث و امروزه از جاذبه‌هاي تاريخي و ديدني شهر كرمان محسوب مي‌شوند.

مجموعه گنجعلي‌خان از جاذبه‌هاي مهم گردشگري شهر كرمان است و شامل ميدان، مسجد، حمام، بازار، سرا و ساير ابنيه ديگري است.

اين مجموعه كه در مركز شهر كرمان و در حاشيه بازار واقع شده، در ساخت، شكل گيري و تكامل بازار كرمان تأثير گذار بوده است.

مساحت مجموعه قريب به 11000 متر مربع است كه داراي يك ميدان مي‌باشد و ساير آثار و ابنيه در محورهاي شرقي – غربي و شمالي – جنوبي آن شكل گرفته‌اند.

به منظور تكامل مجموعه و با توجه به كاربري‌هاي متفاوت بازارها و مساجد كوچكي در چهار جناح ميدان بنا كرده‌اند و يك مسجد اختصاصي در ضلع شرقي ميدان وجود دارد كه با توجه به تزيينات منحصر به فرد، مي‌توان آن را موزه‌اي از هنرهاي بديع معماري برشمرد.

حمام گنجعلي‌خان:

يكي از مهمترين بناهاي مجموعه، حمامي است كه در ضلع جنوب ميدان و در ميانه بازار بزرگ كرمان واقع است و در سال 1020 قمري ساخته شده و معمار آن سلطان محمد، معمار يزدي بوده است.

حمام گنجعلي‌خان اثري بديع از نقاشي‌ها، مقرنس كاري‌ها، كاشيكاري‌ها و گچبرهاي زيبا همراه با استفاده از تزيينات سنگي بسيار ظريف است.

اين حمام 26 متر طول 30 متر عرض و حدود 1300 متر مربع زيربنا دارد، كه شامل سردر، دالان ورودي، رختكن، هشتي حدفاصل گرمخانه، خزينه، چال حوض، بخش خصوصي و تون مي‌باشد.

اين حمام تا حدود 60 سال پيش داير بوده اما در حال حاضر كاربري گردشگري پيدا كرده و همه روزه به ويژه در ايام تعطيل، پذيراي بازديدكنندگان بسياري است.

در اين حمام مجسمه‌هاي مومي ملبس به لباس‌هاي سنتي مردم كرمان، صحنه‌هايي از استحمام به شيوه سنتي را به نمايش گذاشته‌اند.

در كنار اين مجسمه‌ها وسايل مختلف حمام نيز نمايش داده مي‌شود. اين مجسمه‌ها در سال 1352 در دانشكده هنرهاي زيباي تهران، طراحي و به اين محل منتقل شدند.

ميدان گنجعلي‌خان:

از ديگر آثاري كه از مجموعه گنجعلي‌خان بر جاي مانده، ميداني در بخش مركزي شهر كرمان است كه در حاشيه بازار بزرگ واقع شده است و همانند ميدان‌هاي نقش جهان در اصفهان و يا ميرچخماق در يزد، در اطراف خود بعضي از عناصر شهري را گردآورده است.

در 3 ضلع ميدان گنجعلي‌خان بازار واقع شده و در ضلع ديگرش سراي گنجعلي‌خان قرار دارد.

وجود حمام، آب انبار، ضرابخانه و همجواري با بازارها و چهار سوق، اين مجموعه به هم تنيده را كامل كرده است. طاق‌نماهاي آجري، كاشيكاري، فضاي سبز، حوض آب و ديگر آثار ديدني، بر زيبايي اين ميدان افزوده اند.

مسجد گنجعلي‌خان:

مسجد در ضلع شرقي و در جوار سراي گنجعلي‌خان واقع شده است. ورودي آن از طريق طاق‌نماهاي ميدان است كه ساده اجرا شده‌اند. در بدنه داخلي طاق‌نما تزيينات گچبري با طرح گره ديده مي‌شود كه تماشاگر را به خود جلب مي‌كند.

تاريخ احداث مسجد سال 1700 قمري است. نقشه گنبدخانه مربع است كه در پاكار تبديل به 8 و در مركز گنبد تبديل به نورگير 12 ضلعي شده است. تمامي سطح داخلي گنبد با مقرنسكاري و تزيينات مرسوم دوره صفويه تزيين شده است.

ضرابخانه (موزه سكه):

اين بنا در اواسط بازار غربي و در شمال ميدان واقع است. نقشه آن چهار طاقي و به شكل 8 ضلعي مي باشد كه داراي گنبد مركزي و ايوان هاي جانبي است. طاق‌ها و ايوان‌هاي ضرابخانه با گچبري‌هاي زيبايي تزيين گرديده است.

اين بنا از آثار اواخر دوره گنجعلي‌خان است و محل ضرب سكه و مسكوكات طلا و و نقره دولتي بوده است و در حال حاضر انواع سكه‌هاي قديمي در غرفه‌هاي آن به نمايش گذاشته شده و يكي از معتبرترين موزه‌هاي سكه ايران است.

آب انبار:

اين بنا در حد مياني بازار غربي قرارگرفته است و داراي سردري زيبا با تزيينات مربوط به دوره صفويه مي‌باشد. تاريخ احداث آن 1029 قمري است. آب انبار به دستور عليمردان خان پسر گنجعلي‌خان بنا شده است و معمار آن استاد عبدا… بوده است.

اين آب انبار با دهليزي طولاني و راه پله به پا آب راه دارد و مخزن آن در اين قسمت واقع شده است. اين محل يكي از معتبرترين آب انبارهاي شهر در عصر خود تلقي مي‌شده است.

سراي گنجعلي‌خان:

در ضلع شرقي ميدان و در محور آن سردر بلند و زيبايي وجود دارد كه تاريخ احداث آن سال 1007 قمري مي‌باشد. ساختمان اين سرا در دو طبقه احداث شده است.

در طبقه زيرين دكاكين و در طبقه بالا حجره‌هاي تجار ساخته شده‌اند. نماي اين سرا داراي كاشيكاري معرق بوده است. طرح‌هاي مورد استفاده نقوش مرسوم عصر صفويه است كه تحت تأثير هنر نقاشي چين و مغول مي‌باشند.

نقشه سرا چهار ايواني است كه در ايوان‌هاي شرقي و شمالي و جنوبي تزييناتي از نوع گچبري و نقاشي وجود دارد و در دوره‌هاي بعدي ورودي‌هايي از طرفين شمال و جنوب به داخل آن گشوده‌اند كه سرا را به بازارهاي اختياري و نمد مالي متصل مي نمايد.

بازار گنجعلي‌خان:

اين بازار خط مستقيمي است كه در دو سوي آن دو دروازه ورودي و خروجي شهر يعني دروازه ارگ و دروازه مسجد (وكيل) قرار دارد.

طول آن حدود 3 كليومتر است و متشكل از كاروانسراها، سراها و تيمچه‌هايي است كه همگي در دو راستاي عمود بر هم جاي گرفته‌اند.

بخشي از بازار بزرگ كرمان در مجاورت مجموعه گنجعلي‌خان قرار دارد كه بازار مسگري و بازار گنجعلي‌خان از آن جمله‌اند. بازار مسگري در امتداد بازار كلاه مالي در ضلع شمالي و شرقي ميدان گنجعلي‌خان هستند كه عناصري مثل ضرابخانه و آب انبار در آن قرار گرفته‌اند.

همچنين بازار جنوبي گنجعلي‌خان كه حمام در اواسط آن قرار دارد و بخشي از بازار بزرگ (راسته بازار) را تشكيل مي‌دهد و در امتداد بازار سراج‌ها قرار دارد.

در تلاقي بازار غربي و جنوبي در گوشه جنوب غربي، چهار سوق بزرگ شكل گرفته كه معماري اين فضا در نوع خود كم نظيراست.
يکشنبه 6 بهمن 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 350]