آشنايي با سل و شيوه هاي درمان آن همه در معرض خطرند

واضح آرشیو وب فارسی:بازتاب آنلاین: آشنايي با سل و شيوه هاي درمان آن همه در معرض خطرند
دكتر رامين علاسوند*، افسانه طاعتي**

سل يا توبركولوز (TB) بيماري عفوني ناشي از ميكروبي به نام ميكوباكتريوم توبركولوز است كه عمدتاً ريه ها را درگير مي كند، ولي گاهي به ساير قسمت هاي بدن نيز حمله و آنها را نيز درگير مي كند كه به آن سل خارج ريوي مي گويند. سل به راحتي قابل تشخيص و درمان است، ولي در صورت عدم تشخيص و درمان به موقع مي تواند نتايج مصيبت باري به وجود بياورد.

اين بيماري مشابه سرماخوردگي از راه هوا منتقل مي شود. فقط افرادي كه مبتلا به سل ريوي هستند، قابليت انتقال بيماري به ديگران را دارند. اين افراد از طريق سرفه، عطسه، صحبت، بزاق، خنديدن يا آواز خواندن، ميكروب بيماري را (كه تحت عنوان باسيل شناخته مي شود) در هوا پخش مي كنند. زماني كه فرد سالم، هواي حاوي ميكروب را استنشاق مي كند، آلوده مي شود، ولي بيمار نمي شود.

خوشبختانه اين بيماري تنها به واسطه تماس طولاني مدت و نزديك فرد سالم با فرد بيمار منتقل مي شود. مهم ترين عامل خطر انتقال بيماري، خانه هاي كوچك و پرجمعيت و همه مكان هاي پرازدحام است.

فهم تفاوت ميان آلوده شدن با باسيل سل و بيماري ناشي از آن بسيار مهم است. فرد آلوده (به باسيل سل)، ميكروب بيماري را در بدن دارد، اما سيستم دفاعي بدنش از وي در مقابل گسترش بيماري محافظت مي كند. اين فرد قابليت انتقال بيماري به ديگران را ندارد. در مقابل فرد مبتلا به بيماري سل (فعال)، رنجور، نزار و داراي علائم است و اگر درمان مناسب صورت نگيرد، بيماري را به ديگران انتقال مي دهد و در عرض چند ماه تا چند سال مي ميرد.

چه كسي در معرض خطر ابتلا به بيماري است

هر فردي ممكن است به سل مبتلا شود. اين بيماري تمامي افراد از نژادهاي مختلف، سنين و سطوح درآمدي متفاوت را درگير مي كند. عوامل ذيل با خطر بالاتري براي ابتلا به بيماري همراه هستند.

- تماس نزديك با فرد مبتلا به بيماري سل فعال

- عفونت اچ آي وي

- فقر

- سوءتغذيه

- بي خانماني

خطر بروز بيماري فعال كاملاً وابسته به سيستم دفاعي ميزبان است. بعضي وضعيت ها مانند ابتلا به ايدز، ديابت، اعتياد تزريقي و درمان طولاني مدت با كورتيكواستروئيدها (كورتون) به دليل اختلال در سيستم دفاعي بدن، فرد را مستعد ابتلا به بيماري سل مي كنند.

علائم بيماري

1- فرد آلوده و بدون بيماري فعال، بي علامت است.

2- فرد مبتلا به سل ريوي تعدادي يا همه علائم زير را خواهد داشت، گرچه ممكن است بدون علامت نيز باشد

- سرفه مداوم

- كاهش وزن

- تب

- كاهش اشتها

- خستگي

- عرق شبانه

- تنگي نفس

- خلط خوني

3- فرد با سل خارج ريوي بسته به عضو درگير علائم متفاوتي را بروز خواهد داد.

- كاهش وزن

- تب

- عرق شبانه

- در صورت درگيري غدد لنفاوي؛ ورم همراه خروج چرك

- در صورت گرفتاري مفاصل؛ درد و تورم

- در مننژيت سلي؛ سردرد، تب، سفتي گردن و خواب آلودگي

تست پوستي سل چيست

اين آزمايش آلودگي فرد با باسيل سل را مشخص مي كند. معروف ترين آزمايش پوستي سل تست مانتو است. در اين روش مقدار بسيار كمي ماده (حاوي آنتي ژن تخليص شده سل) به پوست ساعد تلقيح مي شود. سه روز بعد محل تلقيح از نظر برجستگي و اندازه آن بررسي مي شود. اگر برجستگي از حد مشخصي بيشتر باشد فرد آلوده به باسيل در نظر گرفته مي شود. تفسير اين آزمايش در افرادي كه واكسن سل دريافت كرده اند، بايد توسط پزشك معالج صورت گيرد.

بيماريابي و تشخيص

بررسي نمونه خلط زير ميكروسكوپ موثرترين روش كم هزينه در بيماريابي سل ريوي افراد مشكوك است. سل براساس شرح حال، معاينه هاي باليني و تست هاي آزمايشگاهي و راديولوژيك تشخيص داده مي شود.

واكسن سل

هنوز واكسني كه به طور موثر از سل ريوي پيشگيري كند، وجود ندارد. واكسن BCG (باسيل كالمت گورين) در سال 1921 (1300هجري شمسي) ارائه شد. همان طوري كه پيش از اين نيز اشاره شد، اين واكسن از دو فرم بسيار كشنده سل در سال هاي اوليه زندگي جلوگيري كرد، ولي در پيشگيري از سل ريوي در بالغان ناتوان است. BCG، 80 سال پيش عرضه شد و از آن زمان تاكنون در سراسر دنيا استفاده مي شود. واكسن از راه ضعيف سازي ميكروب سل گاوي (مايكوبكتريوم بويس) به دست مي آيد و از راه تلقيح داخل جلدي تجويز مي شود. شديدترين اشكال سل موسوم به سل ارزني و مننژيت سلي با اين واكسن قابل پيشگيري است و پزشكان اين واكسن را در دوران كودكي (بدو تولد) توصيه مي كنند. BCG، بي خطرترين واكسن شناخته شده است.

داروهاي سل

درمان موثر بيماري از دهه 1940 در اختيار است. در حال حاضر بيماران به آساني با درمان كوتاه مدت تحت نظارت مستقيم (موسوم به DOTS) بهبود مي يابند. داروهاي شايع مورد استفاده ريفامپين، ايزونيازيد، استرپتومايسين، اتامبوتول و تعدادي داروي ديگر است.

DOTS چيست

اين روش خط مشي سازمان بهداشت جهاني براي درمان بيماري سل است. در روش DOTS، وقتي بيمار با وجود باسيل در نمونه خلط شناخته شد كاركنان بهداشتي در تمام مدت درمان (شش ماه)، ضمن دادن دارو به بيمار، خوردن آن را مشاهده و ثبت مي كنند. بايد اضافه كرد DOTS موثرترين استراتژي شناخته شده در درمان بيماري سل است، زيرا؛

- DOTS حتي در فقيرترين كشورها تا 95 درصد موفقيت درمان را بالا مي برد.

DOTS- به دليل درمان افراد آلوده از پيدايش موارد جديد جلوگيري مي كند.

DOTS- از بروز سل مقاوم به درمان

(MDR-TB) به واسطه اطمينان از تكميل درمان بيماران جلوگيري مي كند.

- هزينه درمان به روش DOTS بسيار پايين است و بانك جهاني اين روش را به صرفه ترين روش درمان در تمامي مداخلات درماني اعلام كرده است.

به دليل اجراي DOTS در مقياس جهاني، ميليون ها نفر از بيماران در سراسر دنيا اين درمان موثر را دريافت مي كنند.

سل و ايدز

به واسطه بروز اختلال در سيستم دفاعي افراد مبتلا به ايدز، سل به اولين قاتل اين افراد تبديل شده است. خوشبختانه سل در برابر ديگر عوارض ايدز، قابليت شناسايي و درمان بهتر، موثرتر و ارزان تري دارد. حدود يك سوم افراد مبتلا به ايدز همزمان به باسيل سل نيز آلوده هستند. ويروس اچ آي وي مهم ترين عامل شناخته شده تبديل عفونت نهفته سل به بيماري سل فعال است، در مقابل افراد آلوده به ايدز كه به ميكروب سل آلوده شده اند نيز سريعاً به سمت سل فعال پيشروي مي كنند. از طرفي برخي بررسي ها نشان داده اند واكنش سيستم دفاعي بدن به ميكروب سل، تكثير ويروس اچ آي وي را تشديد كرده و ممكن است سير طبيعي بيماري ايدز را تسريع كند.

سل و كودكان

تفسير اشتباه و شايعي علي الخصوص در كشورهاي صنعتي وجود دارد كه سل بيماري دنياي قديم است. در اين كشورها، 50 سال پيش عمده بخش هاي كودكان به موارد بستري سل در كودكان اختصاص داشت. وقتي سل در اين مناطق طي قرن نوزدهم شايع شد، افراد كم سن و سال زيادي مبتلا شدند. در كشورهاي در حال توسعه و حتي در كشورهاي توسعه يافته در ميان برخي جوامع بسيار مستعد، ميزان سل در كودكان كم سن و سال زياد است. در كشورهاي در حال توسعه قسمت عمده يي از جمعيت عمومي زير 15 سال است، لذا تا 40 درصد مبتلايان ممكن است از كودكان باشند. سل سبب 10 درصد يا بيشتر موارد بستري در بيمارستان ها و به همين ميزان مرگ و مير در بيمارستان است. علاوه براين با توجه به ميزان خطر بروز سالانه 2 تا 3 درصدي ابتلا به سل، تا 40 درصد جمعيت زير 15 سال ممكن است به اين باسيل آلوده شوند. كودكان آلوده به اچ آي وي نيز مانند بالغان، به سل مستعدتر هستند. مشكل تشخيص سل در كودكان به اين دليل است كه تاييد تشخيص (حتي به رغم وجود تسهيلات آزمايشگاهي خوب) به واسطه عدم توانايي كودكان در دفع خلط به سختي صورت مي گيرد. استراتژي رايج بين المللي در درمان سل، تمركز روي درمان بالغان مبتلا به سل فعال ريوي (مهم ترين منبع آلودگي كودكان) است. شايان ذكر است واكسيناسيون نوزادان با BCG از بروز سل در زمان بزرگسالي جلوگيري نخواهد كرد، بلكه كودكان را از ابتلا به اشكال خطرناك و كشنده مننژيت سلي و سل ارزني محافظت مي كند. كودكان به طور مستقيم يا غيرمستقيم تحت نفوذ ديگر افراد مبتلا به سل در خانواده هستند.

مقاومت دارويي

چگونه سل حساس به دارو به سل مقاوم به دارو تبديل مي شود؟ مقاومت دارويي (MDR-TB) به دليل استفاده نامناسب از آنتي بيوتيك ها در درمان بيماران مبتلا به سل حساس به داروست و از تجويز نامناسب رژيم درماني توسط پزشك و فقدان نظارت بر نحوه مصرف دارو توسط بيمار به وجود مي آيد. اساساً مقاومت دارويي در نواحي كه برنامه هاي كنترل سل خوب نباشد، به وجود خواهد آمد و اغلب بازتابي از فقدان اجراي DOTS در اين مناطق است.

سل مقاوم به چند دارو

سل مقاوم به چند دارو (MDR-TB) نوع اختصاصي از سل مقاوم به داروست كه باسيل سل به حداقل دو داروي قوي ضدسل (موسوم به ايزونيازيد و ريفامپين) مقاوم است. در نواحي با حداقل يا بدون مقاومت دارويي، اجراي DOTS ميزان بهبودي را تا 95 درصد بالا مي برد كه اين ميزان آنقدر كافي است كه از بروز سل مقاوم به دارو جلوگيري كند. برخلاف سل حساس به دارو كه استراتژي درماني مشخص و موثري دارد، درمان اين نوع سل هنوز يك معضل است. در حالي كه سل حساس به دارو طي شش ماه بهبود مي يابد، MDR-TB نياز به درمان با داروهاي جديدتر، گران تر و داراي عوارض بيشتر از دو سال دارد. در حال حاضر سل دومين علت مهم مرگ ومير ناشي از بيماري هاي عفوني و مسوول مرگ ومير نزديك به دو ميليون نفر در سال در سرتاسر دنياست. سازمان بهداشت جهاني تخمين مي زند يك سوم جمعيت دنيا به «ميكوباكتريوم توبركولوز» آلوده هستند. مدل سازي رياضي پيشنهاد مي كند كه MDR-TB بايد قاطعانه درمان شود، زيرا استراتژي DOTS سازمان بهداشت جهاني براي كنترل سل حساس به درمان، براي كنترل اين نوع كشنده سل كافي نخواهد بود. با افزايش جهاني سازي، مهاجرت و توريسم همه كشورها در معرض خطر خواهند بود.

*متخصص اطفال و نوزادان

**كارشناس مامايي
پنجشنبه 3 بهمن 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: بازتاب آنلاین]

[مشاهده در: www.baztabonline.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 311]