تحليل و ارزيابي وقفيات زنان مسلمان

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: تحليل و ارزيابي وقفيات زنان مسلمان
حجت الاسلام مهريزي مقاله تحقيقي «موقوفات زنان» را كه بخش اول و عمده آن روز دوشنبه ٢٣/١٠ در همين صفحه منتشر شد، در سه قسمت تنظيم و تدوين كرده است.١ - مرور منابعي كه در زمينه موقوفات زنان نگاشته شده است. ٢- گزارش موقوفات زنان در ايران و كشورهاي عربي اسلامي ٣- تحليل و ارزيابي وقفيات زنان.بخش اول و بيشتر قسمت دوم به چاپ رسيد. در بخش پاياني نوشتار ادامه موقوفات زنان در ايران و كشورهاي عرب مطرح شده و سپس وقفيات زنان از زاويه ها و ابعاد گوناگون تحليل شده است. به ٨٩ مورد از وقفيات زنان پيشتر اشاره شد. اينك ادامه آن را مي خوانيد.

"""

٩٠ . فانيذي خانم بنت حاجي محمدعلي قزويني، ترجمه اي از قرآن، تاريخ وقف، ٢٧ رمضان ١٠٩٠ ق، كتابخانه آستان قدس رضوي، مشهد.

٩١ . بدر جهان خانم، تاريخ وقف، ١١٠١ ق، قسمي بر مدرسه جده كوچك و باقي بر دو تن از فرزندانش و پس از آن ها برتمامي فرزندان به جز كساني كه به خارج از كشور مهاجرت كرده اند.

٩٢ . زينب بيگم، تاريخ وقف، ١١٠٣ ق، براي نيازمندان.

٩٣ . عزت نساء خانم، تاريخ وقف، ١١٠٤ ق، مدرسه علميه بيدآباد و ميرزاحسين و طلاب شيعه.

٩٤ . مريم بيگم از شاهزادگان صفوي، مدرسه علوي خونسار و املاك آن و مدرسه اي در اصفهان در خيابان نشاط، تاريخ وقف، ١١٠٦ ق.

٩٥ . حشمت النسا خانم، دختر محمدرضا منجم باشي، تاريخ وقف، ١١٣١ ق، يك سهم براي قرائت قرآن. يك سهم براي چند تن از كنيزان واقف و سهم ديگر با صواب ديد متولي براي امور خير.

٩٦ . خازنة الدولة بلقيس سيرت مريم سريرت، ترجمه اي از قرآن كريم، تاريخ وقف، جمادي الثاني ١٢٥٣ ق، موزه آستان قم، قم.

٩٧ . ضياءالسلطنه دختر فتحعلي شاه، ترجمه اي از قرآن، تاريخ وقف، ربيع الاول ١٢٦٧ ق، كتابخانه آستانه قم، قم.

٩٨ . حاجيه ننه همسر حاجي ملا ميرزا محمد اندرماني طهراني، تاريخ وقف، ١٧ جمادي الاول ١٢٧١ ق، وقف بر مدرسه مروي.

٩٩ . جهان خانم ملقب به مهدعليا از نواده هاي دختري فتحعلي شاه، تعمير و توسعه مدرسه و مسجد دروازه دولت تهران، تاريخ وقف، ربيع الاول، ١٢٧٢ ق.

١٠٠ . مادر اميرعلم خان حشمت الملك، سه نيم روز از مزرعه، تاريخ وقف ١٢ جمادي الثانيه ١٢٩١ ق، صرف تعزيه چهارده معصوم در حسينيه.

١٠١ . مادر اميرمحمدابراهيم خان شوكت الملك، يك سهم و نيم روز از قنات هاي سفلي و عليا و قنات ماشال و نيم روز از قنات آران و پانزده فنجان از قنات اسفيدنشان، تاريخ وقف اول شعبان ١٣٣١ ق، صرف عزاداري امام حسين و افطار بر صائمين.

١٠٢ . حاجيه هاجر خاتون، دو دكان، تاريخ وقف، ١٢٦٢ ق/١٨٤٨م، صرف تعزيه داري و كمك به دانشجويان.

١٠٣ . گوهرشاد بيگم، املاك و مستغلات، تاريخ وقف، ١٠٧١ق، زائران و مجاوران حرم حضرت علي و امام حسين عليهما السلام.

١٠٤ . زبيده بيگم دختر شاه سليمان، تاريخ وقف، ١٠٩٢ و ١١٠٧ ق، بر عتبات عاليات.

١٠٥ . مريم بيگم عمه بزرگ شاه سلطان حسين، تاريخ وقف، ١١٢٥ ق و ١١٣١ق، براي اطعام ماه رمضان و روضه خواني امام حسين عليه السلام در مدرسه احداثي واقف (مدرسه مريم بيگم).

١٠٦ . شرف نساء خانم، زمين هاي اطراف تهران، تاريخ وقف، ١٢٩٦ق/١٨٧٩م.

١٠٧ . حاجيه خاتون خانم، سيزده دكان، تاريخ وقف، ١٢٩٨ق/١٨٨١م. صرف تعزيه داري و كمك به فقرا و زوار.

١٠٨ . حاجيه سارا سلطان، سيزده دكان، تاريخ وقف، ١٢٩٨ق/١٨٨١م، صرف تعزيه داري و كمك به فقرا و زوار.

١٠٩ . تركان خاتون همسر قطب الدين، اموال و رقبات بسيار، تاريخ وقف، ٦٦٠ ق، مدرسه مقدسه، دارالشفا، مسجد جامع در نو.

١١٠ . بي بي تركان دخترتركان خاتون، قرآني سي پاره بر مقبره قراختاييان، تاريخ وقف، ٦٨٧ ق.

١١١ . حاجيه خاور خانم، تاريخ وقف، ١٠٤٩ ق، وقف بر اولاد، سهمي هم روضه خواني.

؛ب: كشورهاي عربي
؛ ١١٢ . الست سفري خاتون البارودي، مدرسة الباروديه در باب الناظر اردن، تاريخ وقف ٧٦٨ ق/١٣٦٦م.

١١٣ . خاتون البغدادقة، المدرسة الخاقونية در باب الحديث، تاريخ وقف ٧٥٥ ق/١٣٥٤ م.

١١٤ . الست طنش بنت عبدالله المظفرية، مدرسة الست در قدسي، تاريخ وقف ٨٠٠ ق/١٣٩٨ م.

١١٥ . مصر خاتون القادر، مدرسة القادرية در باب حطه، تاريخ وقف، ٨٣٦ ق.

١١٦ . اصفهان شاه خاتون العثمانية، مدرسة العثمانية در باب القطانين، تاريخ وقف، ٨٤٠ ق/١٤٣٧ م.

١١٧ . مني احمد جلال الدين حداد، تمام اموال منقول و غير منقول، موسسة الجنان در طرابلس لبنان، تاريخ وقف، ١٩٨٨/١٠/٢٣ م.

١١٨ . الاميرة سارة بنت الامام عبدالله بن فيصل بن تركي آل سعود، نخلستان بزرگ اهدايي از جانب ملك عبدالعزيز و ابتياعي به مبلغ.../.../١٣٠ ريال عربستان، تاريخ وقف،٣/١/ ١٣٩١ق، براي پدر و مادر و فرزندان و ساختن مسجد و احسان به فقرا.

١١٩ . أردكين دختر سيفي نوكيه، ٣٢ مكان در قاهره، تاريخ وقف١٨ ربيع الآخر، ٧١٧ ق، فقراي حرمين.

١٢٠ . خوند بركه ام السلطان اشرف، يك خانه و دو ساختمان و يك قريه، تاريخ وقف، ٢٥ ذي قعده ٧٧١ ق، زنان فقير حرمين.

١٢١ . حاجة سلمي، تاريخ وقف، ٩ رجب ٧٩٠ ق، نامعلوم.

١٢٢ . خوند شيرين والده سلطان فرج، تمامي اراضي ناحيه اخصاص و چند قريه، تاريخ وقف ٧ شوال ٨٠٢ ق، مصالح، فقرا و خدام حرمين.

١٢٣ . گزل دختر السندمر، نيمي از ساختماني در باب جامع طولوني، تاريخ وقف، ٥ رمضان، ٨٣٨ ق، مصالح حرمين.

١٢٤ . ست بيرم دختر سيفي قر قماش، خانه، ميدان و ساختمان داخل بازار امير الجيوش، تاريخ وقف ١٥ شوال ٨٦٤ ق، حرمين.

١٢٥ . مصونه خديجه دختر احمدبن ارغون شاه، سه قطعه زمين در اطراف قاهره، تاريخ وقف، ٦ شوال ٨٦٦ ق، حرمين.

١٢٦ . عايشه دختر برجك بن عبدالله الاقبناوي، زمين، تاريخ وقف، ١٢ جمادي الاخر ٨٦٦ ق، سالانه ٢٤٠٠ درهم فلوس صرف قاري قرآن در حرم پيامبر.

١٢٧ . مصونه بركت معروف به آمنه دختر شرف الدين، آسياب و چند ساختمان و منزل در قاهره، تاريخ وقف، ٢٣ ربيع الاول، ٨٦٨ ق، مصالح حرمين.

١٢٨ . مصونه فاطمه همسر زيني شعبان، خانه و زمين، تاريخ ١٩ ذي قعده، ٨٧٠ ق، سالانه ٢ دينار براي قاري قرآن در حرم پيامبر، ٤٠٠ فلوس براي آب در مقام حنابله در مسجدالحرام، ٥٠٥ دينار براي فقراي حرمين و قاهره.

١٢٩ . زينب دختر علاء علي بن جمال، تاريخ وقف، ٢٨ محرم ٨٧٠ ق، نامعلوم.

١٣٠ . فاطمه دختر ناصري محمد، بخشي از سه ساختمان در قاهره، تاريخ وقف ١٢ شوال ٨٧٣ ق، مصالح حرم پيامبر.

١٣١ . فاطمه دختر شهاب الدين احمد، زميني در دمياط، تاريخ وقف، ٢٤ ربيع الاول ٨٧٤ ق، مصالح حرم پيامبر.

١٣٢ . حليمه، ساختمان و زميني در قاهره، تاريخ وقف ٢٢ رمضان ٨٨٧ ق، حرمين.

١٣٣ . سيفي خشكلدي و همسرش زهرا، بخشي از زميني در ناحيه برشنيس در منوفيه، تاريخ وقف، ١٤ رمضان ٨٩٧ ق، فقراي حرمين.

١٣٤ . مصونه فاطمه مشهور به ستيته دختر تاج الدين، ساختماني در بولاق و ساختماني در بيرون قاهره، تاريخ وقف ٢٠ ذي حجه ٨٩٧ ق، فقراي حرمين.

١٣٥ . مصونه جان سوار، عقار، تاريخ وقف، ٢٧ ربيع الاول ٩١٢ ق، فقراي مجاور حرم پيامبر.

١٣٦ . سليي فرزند بدري حسن، تاريخ وقف، ١٨ صفر ٩٢١ ق، نامعلوم.

١٣٧ . فاطمه دختر عبدالله، تاريخ وقف، ٢١ جمادي الاخر ٩٢١ ق، نامعلوم.

تحليل و ارزيابي موقوفات زنان

در ابتداي تحليل بايد يادآوري كرد كه هنوز آمار كامل موقوفات مردان وزنان در جهان اسلام در دست نيست و بسياري از اسناد و سياهه هاي موقوفات هنوز به چاپ نرسيده و يا فهرست نشده است، بدين خاطر اين بررسي و تحليل كامل نخواهد بود.محورهايي كه در تحليل موقوفات بايد منظور شود عبارت اند از:١ . تعداد موقوفات زنان نسبت به مردان ٢. آمار موقوفات زنان برحسب قرون و زمان وقف٣ . بررسي و تحليل آماري بر اساس كشورها و شهرهاي محل سكونت زنان واقف٤ . تحليل طبقه اجتماعي زنان واقف٥ . تحليل و بررسي موقوفه ها(كتاب، مدرسه و مسجد، زمين و...) ٦ .تحليل و بررسي موقوف عليهم(اعضاي خانواده، ايتام و فقراء، سادات، مراكز زيارتي و...)

؛تحليل و ارزيابي موقوفات زنان
؛در ابتداي تحليل بايد يادآوري كرد كه هنوز آمار كامل موقوفات مردان وزنان در جهان اسلام در دست نيست و بسياري از اسناد و سياهه هاي موقوفات هنوز به چاپ نرسيده و يا فهرست نشده است، بدين خاطر اين بررسي و تحليل كامل نخواهد بود.محورهايي كه در تحليل موقوفات بايد منظور شود عبارت اند از:١ . تعداد موقوفات زنان نسبت به مردان ٢. آمار موقوفات زنان برحسب قرون و زمان وقف٣ . بررسي و تحليل آماري بر اساس كشورها و شهرهاي محل سكونت زنان واقف٤ . تحليل طبقه اجتماعي زنان واقف٥ . تحليل و بررسي موقوفه ها(كتاب، مدرسه و مسجد، زمين و...) ٦ .تحليل و بررسي موقوف عليهم(اعضاي خانواده، ايتام و فقراء، سادات، مراكز زيارتي و...)

؛ ١ . نسبت موقوفات زنان به مردان
؛در ابتداي مقاله ادعا شد كه موقوفات زنان نسبت به مردان ٢٠درصد مي باشد. مي توان براي اين ادعا شواهدي اقامه كرد.

كريستف ورنر در مقاله زنان واقف در تهران عهد قاجار، نوشته است:در فهرست راهنماي وقف نامه هاي استان تهران كه بيشتر مربوط به دوران قاجار است، ١١٦٠ مدخل وجود دارد كه نزديك به ١٧٠ مورد آن يعني حدود ١٥ درصد به نام زنان ثبت شده است.در مقاله زنان واقف در پايتخت صفوي مي خوانيم:از ميان ٥٩ وقف نامه موجوددر دايره كل اوقاف اصفهان كه به دوره صفوي تعلق دارد تعداد ١٧ وقف نامه از بانوان اين شهر باقي مانده است يعني در واقع واقف ٢٩ درصد موقوفات اصفهان در دوره صفويه بانوان هستند. اين رقم بسيار قابل توجه است چرا كه نزديك به يك سوم كل موقوفات را شامل مي شود. برخي آمارها كه نگارنده به آن ها دست يافته از اين قرار است:در كتاب اوقاف الحرمين الشريفين في العصر المملوكي از ١٢٨ مورد موقوفه هاي معرفي شده ١٨ مورد به زنان اختصاص دارد. يعني قريب به ١٥ درصد موقوفات از آن زنان بوده است.همچنين در كتاب يادگار ماندگار مجموعه اوقاف يزد، جلد اول، از مجموع ١١٥ وقف نامه معرفي شده ٢٣ مورد به زنان اختصاص دارد كه ٢٠ درصد كل موقوفات معرفي شده مي باشد.معدل اين چهار رقم ارائه شده، ١٩/٧٥ درصد مي باشد.بنابراين دعواي اختصاص ٢٠ درصد كل موقوفات به زنان قابل اثبات است كه البته رقم قابل توجهي مي باشد.در تحليل اين نسبت بايد موقعيت اقتصادي و استقلال مالي زنان را منظور كرد، كه با توجه بدان درصد قابل قبولي را نشان مي دهد.

؛٢ . آمار موقوفات زنان بر حسب قرون و زمان وقف
؛آمار ثبت شده در اين مقاله موقوفات زنان را از قرن هفتم نشان مي دهد و پراكندگي اين تعداد وقفيات بدين صورت است:

قرن هفتم: ٢ مورد

قرن هشتم: ٥ مورد

قرن نهم: ١٨ مورد،قرن دهم: ٤ مورد

قرن يازدهم: ١٥ مورد

قرن دوازدهم: ١٣ مورد،قرن سيزدهم: ٥٤ مورد

قرن چهاردهم: ٢٤ مورد

قرن پانزدهم: ١ مورد

نامعلوم: ١ مورد

نمودار فراواني قرون چنين است:

قرن سيزدهم: ٥٤ مورد

قرن چهاردهم: ٢٤ مورد،قرن نهم: ١٨ مورد

قرن يازدهم: ١٥ مورد

قرن دوازدهم: ١٣ مورد

قرن هشتم: ٥ مورد

قرن دهم: ٤ مورد

قرن هفتم: ٢ مورد

قرن پانزدهم: ١ مورد

نامعلوم: ١ مورد

؛٣ . بررسي و تحليل آماري براساس كشورها و شهرهاي محل سكونت زنان واقف
؛از ١٣٧زن واقف تعداد ١١١ زن ايراني و تعداد ٢٦ زن در جهان عرب زندگي مي كردند.زنان ايراني عمدتا در اين شهرها پراكنده بوده اند: تهران، اصفهان، يزد.در جهان عرب نيز اين كشورها به چشم مي خورد: مصر، اردن، لبنان

؛٤ . تحليل طبقه اجتماعي زنان واقف
؛اين امر به دليل عدم ثبت آگاهي هاي لازم در وقف نامه دشوار است ولي در اين ميان حضور زنان خانواده هاي سلطنتي و پادشاهان چشمگير است و اين تحليل نياز به كسب آگاهي هاي بيشتر دارد.

؛٥ . تحليل و بررسي موقوفه ها
؛در ميان اين تعداد وقف نامه اين موقوفه ها به چشم مي خورد:١ . قرآن، ٦١ مورد ٢ . زمين، املاك و مستغلات، ٧٦ مورد

؛٦ . تحليل و بررسي موقوفه عليهم
؛در بررسي و تحليل موقوف عليهم اين موارد به چشم مي خورد١ . وقف بر حرمين شريفين و بارگاه امامان و امام زادگان ٧٦ مورد ٢ . وقف بر ايتام و فقرا ١١ مورد ٣ . وقف بر مومنان و مسلمانان ١٧ مورد ٤ . وقف بر مساجد ٢ مورد ٥ . وقف بر مدارس علميه ١٠ مورد ٦ . وقف بر فرزندان و بستگان ٥ مورد ٧ . وقف در امور مذهبي (روضه خواني- قرائت قرآن) ١٦ مورد .در پايان يادآوري مي كند كه اين مقاله مي تواند درآمدي باشد براي گردآوري و فهرست كردن موقوفات زنان و تحليل و بررسي آن ها كه اميد است به همت پژوهشگران در دستور كارهاي علمي آنان قرار گيرد.

منابع در روزنامه موجود است
چهارشنبه 25 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 671]