بقاع متبركه؛ ذخاير معنوي خراسان رضوي‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: بقاع متبركه؛ ذخاير معنوي خراسان رضوي‌

خراسان رضوي با توجه به پيشينه تاريخي خود، از عرصه‌هاي شهير رويش‌هاي معنوي و كوشش‌هاي آييني و فرهنگي است.

ظهور دهها چهره نامدار علمي، سياسي و حكمت در تاريخ پيش از اسلام و سالهاي طلايي بعد از اسلام از اين خطه، نشانه‌اي از استعداد بي‌بديل خراسان رضوي در پرورش نخبگان و تأثيرگذاري آنها بر تاريخ كشور است.‌

خراسان بزرگ با ورود حضرت رضا(ع) در سال 201هجري به اين سرزمين شكل گرفت و با شهادت و دفن آن حضرت در مسهد به حيات خود ادامه داد.‌

وجود بارگاه رضوي در اين سرزمين و مبارزات ضدظلم بازماندگان آل رسول(ص) با خلفاي جور عباسي، انگيزه‌اي براي حضور شمار زيادي از امامزادگان در اين نقطه از ايران است. آنان پس از مصاف با عمال خليفه و نيل به شهادت و يا پس از عمري زندگي مردم محور و عزتمند، در گوشه و كنار اين ولايت مدفون شده‌اند.

از سده‌هاي قبل تاكنون بقاع متبركه امامزاده‌ها همواره مورد تكريم مجاوران و توجه زائراني بوده‌اند كه براي عرض ارادت به ثامن‌الائمه(ع) به مشهد مي‌آيند و در اين سفر معنوي براي اداي احترام به امامزادگان علاوه بر مشهد ديگر نقاط استان را نيز از نظر دور نمي‌دارند. امامزادگاني چون: ‌

امامزاده سيدابراهيم(ع) (نيشابور)

اين بنا در ضلع غربي بقعه امامزاده محروق(ع) قرار دارد و متصل به آن است.‌

اين بنا داراي گنبدي كوچك و كم ارتفاع است. ازاره حرم امامزاده ابراهيم(ع) مانند بقعه مجاور داراي تزئينات كاشيكاري معرق است.

در وسط حرم مطهر قبر بزرگي از آجر و كچ ساخته‌اند. فضاي داخل، نماي ساده‌اي دارد و روي ديوار حرم هيچ تزئيني به چشم نمي‌خورد.

‌امامزاده محمد محروق(ع)

اين بقعه متبركه كه در 5 كيلومتري شرق نيشابور واقع است، مدفن يكي از نوادگان امام زين‌العابدين(ع) است. اين بنا را گنبدي بلند با كاشي‌هاي لاجوردي سبز و زرد، ايواني بزرگ در ضلع شمالي، چهار غرفه، دو حرم، يك مسجد و 6 حجره شامل مي شود. تزئينات بنا كاشيكاري به صورت معرق و الوان است. عناصر تزئيني غرفه‌ها جديد است و تزئينات ايوان بزرگ را كاشيكاري 6 ضلعي در ازاره و شمسه‌هايي در بالاي ازراه و كاشي‌هاي معرق بالاي ايوان شامل مي شود.‌

امامزاده بي‌بي‌عليه خاتون(س)

اين بنا در حاشيه روستاي در 40 كيلومتري غرب سبزوار واقع است. اين بنا 12 ترك دارد و به‌وسيله حياطي به ابعاد0450 x متر محصور است. هر يك از ترك‌ها از داخل داراي يك طاقنماي تزئيني به ارتفاع 5/2 متر است. تغيير مصالح بنا لطمه شديدي به اصل آن زده است. گويا بناي اوليه متعلق به دوره صفويه بود.‌

امامزاده جعفر(ع)

اين بنا در حاشيه روستاي سبزوار و در كنار جاده خاكي چاهك به قبرستان واقع است. بناي امامزاده 8 ضلعي است كه دو ضلع شمالي و جنوبي آن از الحاقات خشتي ساخته شده‌اند و بناي اصلي و اتاق مقبره بر روي يك سكوي آجري شكل گرفته است. همچنين در داخل بنا سه طاقنما با قوسهاي زيبا وجود دارد. شواهد معماري حاكي از مرمت بنا در دوره قاجار است. از نظر مشخصه‌هاي معماري اين بنا معرف يك بناي عهد صفوي است.

امامزاده سلطان حسن(ع)‌

اين امامزاده در قريه آزادوار سبزوار واقع است. نماي بيروني بنا 8 ضلعي و در فضاي داخلي چهارضلعي است. فضاي حرم چهارگوشه‌اي است كه در چهارجهت، درگاه‌هايي در ارتباط با ايوان‌هاي چهارگانه خارجي دارد. در فاصله ميان ايوان‌ها و پيرامون حرم بر روي هم 9 غرفه با اندازه‌ها و شكل‌هاي مختلف به چشم مي‌خورد.

اين غرفه‌ها همه دو طبقه‌اند. بر روي بنا گنبدي كم‌ارتفاع ساخته‌اند. داخل بقعه جز مقرنس‌بندي ترنبه‌ها و مقرنس كاري داخل غرفه‌ها تزئين ديگري ديده نمي‌شود. مصالح اصلي بنا آجر است، هسته مركزي حرم را به سده هشتم هجري نسبت داده‌اند، اما ايوان‌ها و غرفه‌ها را الحاقاتي از قرن نهم و يازدهم هجري مي‌دانند.‌

امامزاده شعيب(ع)

اين ارامگاه باشكوه به ارتفاع 10 متر در ناحيه جنوب سبزوار و ضلع جنوبي خيابان رضوي واقع است. بناي اين امامزاده داراي چهار ايوان كاشيكاري در چهار طرف و گنبدخانه است.

در ايوان غربي به خط ثلث كتيبه‌اي از آيات قرآني ديده مي‌شود. بر سر در ايوان غربي نام امامزاده با خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشيكاري لاجوردي نقش بسته است. بخش وسيعي از گنبدخانه و ديواره‌ها آينه‌كاري است.‌

علاوه بر اين، بناي امامزاده داراي دومناره به ارتفاع 5متر به صورت 8 ضلعي است كه در راس استوانه‌اي شكل مي‌شود. بناي اصلي متعلق به دوره صفويه بوده و تزئينات و تعميرات آن اخيراً به انجام رسيده است.

امامزاده هفت معصوم(ع)

اين آرامگاه در مسير جاده سبزوار به جوين واقع است و شامل بقعه و ايوان الحاقي مقابل آن است. طرح بناي بقعه 8 ضلعي به بلندي 30/13 متر است و عرقچيني نوك‌تيز دارد كه بر روي گردني آن طاقنماهايي در پيرامون تعبيه شده‌اند.

اصل بنا مربوط به قرن نهم است كه در دوره صفويه ايواني با نيم طاق مقرنس‌بندي به آن افزوده‌اند. همچنين در داخل بقعه در دو رديف 8 طاقنما با قوس كليل تيز در بدنه جاسازي كرده‌اند.

چهار نورگير مشبك روشنايي داخل را تأمين مي‌كند. در داخل اين بقعه در مدح پيامبر(ص)، بر روي دو سنگ قبر آن به قلم ثلث كتيبه‌هايي نگاشته‌اند.‌

امامزاده يحيي(ع)

اين بقعه متبركه در محل تلاقي خيابان اسرار و بيهق سبزوار واقع است. مجموعه هاي بناي امامزاده شامل ايواني بزرگ با دو مناره بلند به ارتفاع 29 متر و يك حجره در جنوب ايوان و يك حجره در شمال آن است. گنبدخانه امامزاده داراي سر در بلندي با نماسازي معقلي و تزئينات آجري است و چهار شاه‌نشين دارد.‌

تمامي ازاره داخل بنا با سنگ مرمر پوشيده شده است و بالاي آن كتيبه كاشي با خط ثلث قرار دارد.

پوشش زيرين گنبد به گونه عرقچيني است و گنبد فراز آن 14 متر ارتفاع دارد. بناي اصلي امامزاده و بقعه بايد متعلق به حدود قرن ششم هجري باشد، اما تغييرات و تحولات اخير، بناي امامزاده يحيي(ع) را جديدالاحداث معرفي مي‌كند.‌

امامزادگان هاشم و محتشم(ع)

به فاصله 55 كيلومتري از شهر مشهد و در روستاي توقفگاهي قرار دارد كه علاوه بر جنبه مذهبي از نظر گردشگري نيز حائز اهميت است.

بنابر اقوال شخصيتهاي مدفون در بنا امامزادگان هاشم و محتشم(ع) از نوادگان حضرت موسي‌بن جعفر(ع) هستند. همه روزه زائران و مسافران بسياري براي زيارت، به اين مكان مي‌آيند. وجود قنات با آب فراوان سبب سرسبزي محدوده اين امامزاده شده است و از نظر امكانات رفاهي در حد مطلوبي قرار دارد.‌

امامزاده سيدمحمد علوي(ع)

اين امامزاده در فاصله 45 كيلومتري جاده مشهد به تربت حيدريه و در حاشيه جاده بر روي يك بلندي واقع است.

شخصيت مدفون در اين مكان امامزاده سيدمحمد علوي(ع) از نوادگان حضرت موسي‌بن جعفر(ع) است.

درحال حاضر اين مكان با امكانات نسبي و زيارتي علاوه بر زائران پذيراي مسافران عبوري است. اطراف اين مكان نيز از درختچه‌هاي كوتاه پوشيده شده است.

آستان مقدسه امامزاده يحيي(ع)

اين بقعه متبركه در جاده مشهد- سرخس به فاصله 55 كيلومتري از شهر مشهد بر فراز بلندي قرار دارد و فاصله آن با روستاي يك كيلومتر است.

وي از فرزندان و نوادگان امام زين‌العابدين(ع) است كه در سال 107 ه- .ق متولد شد و به دليل نداشتن امنيت جاني از نينوا به مدائن رفت و از آنجا به خراسان هجرت كرد. وي سرانجام در از توابع خراسان در سال 125 ه- .ق در هجده سالگي به شهادت رسيد.

بناي اين بقعه ويژگيهاي معماري سده دهم هجري تبعيت مي‌كند به‌طوري كه اجزا و عناصر بوجود آورنده آن معماري دوره صفويه را القاء مي‌كند.

تنها كتيبه سر در بنا تاريخ و باني آن را و در سال 937 ه- .ق ذكر كرده است. در مجاورت بناي مركزي بقعه امكاناتي همچون اتاق و محل اسكان موقت، فروشگاه و... براي زائران و مسافران پيش‌بيني شده است. در دامنه كوه نزديك به اين مكان نيز چشمه‌اي آب‌معدني جريان دارد.‌

امامزاده سيدعبدالعزيز(ع)

اين بقعه متبركه در فاصله 34 كيلومتري جنوب غربي و در بخش مشهد در روستاي واقع است.

پس از عبور سنگفرش‌هاي بر جا مانده از روزگاران پيشين در ضلع شمالي ده سرخ بنايي جلب‌نظر مي‌كند كه در ميان اهالي به بقعه امامزاده سيدعبدالعزيزبن عبدالله بن موسي بن جعفر(ع) برادرزاده امام رضا(ع) مشهور است.

از بناي اوليه بقعه شواهدي در دست نيست، اما بقعه فعلي در دوره قاجار بنا شد و سالهاي متمادي مرمتهايي بر روي آن انجام گرفت. بر فراز اين بنا با نماي 6 وجهي گنبدي قرار دارد و در سالهاي اخير نيز با ساخت فضايي وسيع به صورت حسينيه به وسعت بقعه افزوده‌اند.امامزاده سيدعبدالعزيز(ع) زائران بسياري در ده سرخ و مناطق مجاور دارد.

امامزادگان سيدياسر و سيدناصر(ع)

اين آستان متبركه روستاي گلستان در حدود 5 كيلومتري غرب شهر مشهد، در منطقه‌اي كوهپايه‌اي و كوهستاني قرار دارد. مسير دسترسي به اين محور از جاده آسفالته مجاور پمپ بنزين طرقبه ميسر است.

ابتداي حاشيه راه و در امتداد دره‌بند گلستان، بنايي جديد با نماي امروزي و آراسته به كاشيهاي معرق قرار دارد كه اين مكان آستان متبركه امامزادگان
نوسازي بقعه و ديگر ابنيه وابسته به اين مكان در سال 1362 شمسي با نظارت و همت مردمي و هداياي نقدي و غيرنقدي نيكوكاران و با توجه به امكانات موجود به انجام رسيد.

درحال حاضر زيرسازي بقعه و فضاهاي جانبي آن حدود 1500 مترمربع است كه در آينده نزديك با اجراي طرحهاي ويژه در محدوده آن، اين آستان متبركه گسترش و توسعه خواهد يافت.

آستان متبركه امامزادگان سيدياسر و سيدناصر(ع) علاوه بر زائران داخل كشور پذيراي زائراني از كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس است.

وجود دو ضريح فلزي بسيار زيبا نيز جذابيت ويژه‌اي به اين مكان بخشيده است.

امامزادگان بي‌بي صنوبر(س) و ميرسبحان ولي(ع)

از جمله اماكن مذهبي و زيارتگاههاي شهر مشهد بايد به مقبره امامزادگان بي‌بي‌صنوبر(س) و ميرسبحان‌ولي(ع) اشاره كرد. اين بنا در 22 كيلومتري جاده مشهد به سد كارده واقع است.

براي زيارت اين مكان بايد از انتهاي خيابان خواجه ربيع جاده‌اي را پيمود كه به كلات منتهي مي‌شود. مسير دسترسي به امامزادگان نيز داراي يك كيلومتر راه شني است. بنابر روايات مدفونين در اين بنا از منسوبين به حضرت موسي‌بن جعفر(ع) هستند.‌

مزار شاهزاده قاسم (مشهد ريزه)

در فاصله 29 كيلومتري تايباد واقع است. در ضلع جنوب غربي اين مكان در ميان قبرستان قديمي بنايي قرار دارد كه به مشهور است.

اين بنا مشتمل بر اتاقهايي پيرامون يك فضا است و داخل بنا 8 مكان چله‌خانه دارد. پوشش مياني آن با استفاده از 8 ‌طاق به صورت گنبدي است و ساقه‌اي چندوجهي دارد كه بر فراز بنا قرار گرفته است.‌

در مقابل جبهه شرقي و در محوطه جلو بنا قبري برآمده مشاهده مي‌شود كه بر روي آن درختي روييده است. به استناد كتيبه بر جا مانده پيرامون آن سال 1060 ه- .ق به اهتمام ساخته شده است. اهالي بر اين باورند مقبره متعلق به و پدر است و معتقدند سنگ قبرهاي اطراف مزار متعلق به شهيداني است كه اوايل اسلام در جنگي واقع در يا ريزه به شهادت رسيدند. زمان ساخت اين بقعه به دوره صفويه برمي‌گردد.

باغمزار

بقعه و بارگاهي كه در محل باغمزار به چشم مي‌خورد مدفن حضرت سيدحمزه(ع) فرزند حضرت موسي بن جعفر(ع) است. بنابر شواهد اين بقعه در دوران صفويه بنا شد و در دوره‌هاي مختلف از جمله در سالهاي اخير ضمن مرمت و كاشيكاري، بناهايي نيز به آن افزوده شد.

ساختمان و بارگاه امامزاده بر سكوي بلندي قرار دارد و تزئينات آن از جمله كاشيكاريها، آيينه‌كاري و ديگر عناصر تزئيني مربوط به سال 1399 ه- .ق است. وسعت كلي باغمزار به 9 هكتار مي‌رسد و ساختمان آن با 2 هزار مترمربع زيربنا داراي گنبدخانه مركزي، دو گلدسته، رواقهاي صحن و سالن پذيرايي است.‌

امامزاده سيدمرتضي(ع)

اين امامزاده واقع در پنج كيلومتري شمال كاشمر، مدفن برادر امامزاده سيدحمزه(ع) و امام رضا(ع) است. به استناد تواريخ كهن، وي در سده دوم هجري به دست عمال اموي در همين مكان به شهادت رسيد و به خاك سپرده شد. بناي اصلي بقعه داراي يك ايوان ورودي كاشيكاري شده با دو مأذنه در طرفين ايوان و گنبدي فيروزه‌اي رنگ بر فراز آن است.‌

بناي پيشين بقعه خشت و گلي بود و ساختمان فعلي در سال 1399 ه- .ق توسط واقف نيكوكار شادروان مهندس فتحي ساخته شد. زيربناي حرم و ابنيه مجاور آن حدود 1800 مترمربع است. اين مجموعه به دليل قرار گرفتن در مسير جاده ييلاقي كاشمر به نيشابور از فضايي دلپذير برخوردار است.

امامزاده سلطان ابراهيم(ع)

اين بقعه تنها بناي برجا مانده از خيل ابنيه‌اي است كه در شهر كهنه وجود داشت و درحال حاضر در مسير قوچان به فاروج و در 12 كيلومتري شمال غربي اين شهر واقع است. اين مكان مذهبي بارها بر اثر زمين‌لرزه آسيب ديد اما صاحبنظران بنيان اوليه آن را به دوران سلطان محمد خوارزمشاه نسبت داده‌اند.‌

امامزاده سلطان ابراهيم(ع) برادر حضرت رضا(ع) است.

بناي اين امامزاده مشتمل بر ايوان، گنبدخانه با پوشش بلند، شبستانهاي شرقي و غربي، گلدسته‌هاي دو سوي بنا، رواق و اتاقهايي پيرامون آن است. قديمي‌ترين بخش اين محدوده سر در ضلع شمالي محوطه امامزاده است كه در سال 1343 ه- .ق، ساخته شد.

مزار بوري آباد

مزار بوري‌آباد مدفن امامزاده سلطان احمدالرضا(ع) از نوادگان امام موسي كاظم(ع) است كه در ميان باغي زيبا در 5 كيلومتري جنوب غربي شهر تربت حيدريه قرار دارد.

اين بارگاه گنبدخانه‌اي است با چهار درگاه ورودي به باغ كه ضريح فلزي سلطان احمدالرضا(ع) در ميان آن قرار دارد. قدمت اين بنا به دوره صفويه بازمي‌گردد.

بقعه كمر زيارت‌

ارتفاعات موسوم به كمر زيارت به عنوان مكان تفرجگاهي و زيارتگاه در 45 كيلومتري شمال گناباد واقع است. بر راس يكي از اين بلنديها، بنايي است آجري و جديدالاحداث كه منسوب به مقبره امامزاده يحيي‌بن موسي‌بن جعفر(ع) است. در منتهي اليه جاده متصل به اين ارتفاعات در مكاني كه كوهها به هم مي‌رسند با استفاده از سنگ، پله‌هايي را براي دسترسي به امامزاده ساخته‌اند. امروزه كمر زيارت استراحتگاه و تفرجگاهي مناسب براي اهالي گناباد به شمار مي‌آيد.

بقعه سلطان محمد عابد(ع)

اين بقعه در 24 كيلومتري جنوب شهر گناباد مشرف به كاخك بر فراز مدفن سلطان محمدبن موسي‌الكاظم(ع) واقع است. قرائن تاريخي اين شخصيت را برادر حضرت رضا(ع) معرفي كرده‌اند كه بعد از شهادت آن حضرت به قصد مبارزه با حكومت مأمون با ياران خود وارد خراسان شد و سرانجام توسط مأموران عباسي در كاخك به شهادت رسيد. بنابر اقوال گوناگون بنيان اوليه امامزاده متعلق به اواخر دوره سلجوقي است و ساختمان فعلي پس از سالها تغيير و تحول در زمان شاه طهماسب صفوي ساخته شد.

بقعه سلطان محمدعابد(ع) مشتمل بر تالاري وسيع در ميان بنا و دو فضاي ديگر در طرفين است. در سالهاي اخير اين مجموعه مرمت و ساماندهي شد.

گزارش: محمد ابراهيمي فاروجي‌

يکشنبه 8 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 113]