ژئوتوريسم‌ راهى نو در كهنه صنعت گردشگري

واضح آرشیو وب فارسی:حيات نو: ژئوتوريسم‌ راهى نو در كهنه صنعت گردشگري
امروزه ارتباط علوم و صنايع وهمچنين بوجود آمدن شاخه‌هاى بين رشته‌اي، باعث بروز ديدگاه‌هاى نو، ايجاد فرصت‌هاى جديد شغلى و شناخت بهتر از جهان گشته است، كه صنعت گردشگرى و ديدگاه‌هاى نو آن، در ارتباط با علوم طبيعى از اين قاعده مستثنى نيست.

طبيعت به دو بخش جاندار و بى جان تقسيم مى‌شود؛ مطالعـه طبيعت جـاندار و جذابيت‌هاى آن شامل : گياهان و جانوران محـلى و منحصر به‌فرد وغيره است،كه با ادغام آن بـا صنعت گـردشگري، صنعت بين رشته اى اكـوتوريسم (بوم گردشگري) ظاهـر مى‌شود. در صورت توسعه، اين شاخه مى‌تواند به زير بخش‌هاى توريسم حشرات، توريسم گياهان دارويـي، توريسم گياهـان كميـاب، توريسم جـانوران، توريسم شكـار و ماهيگيري، توريسم پرندگـان (بومى‌، مهاجر، نيمـه مهاجر)، توريسم خزندگان، دوزيستان و غيره، تقسيم و مورد استفاده قرار گيرد.

از طرف ديگر با مطالعه طبيعت بى جان و جذابيت‌هاى آن در بحث توجه به صنعت گـردشگـرى طبيعت غير زنده، صنعت بين رشته اى ژئوتوريسم (يا زمين گردشگري) ظاهر مى‌شود ؛ و با بسط و توسعه آن به توريسم بيـابـان، توريسم كوير، توريسم غار، توريسم معـادن و نيز توجـه به توريسم زمين شناسي، توريسم زمين ريخت شناسى و توريسم عكاسى از طبيعت بى جان وغيره تقسيم مى‌شود، كه در جهان، در ده سال اخير اين شاخه‌ها به سرعت رو به رشد و توسعه است ؛ چنـانچـه حتى عربستـان سعودى با داشتن بزرگ‌ترين توريسم زيـارتى مسلمانان جهان، در حومه شهر مدينه به فعال سازى صنعت زمين گـردشگرى پـرداخته است و گردشگران علاقمند را در بازديد از مناظر حاصل از سرد شدن گدازه‌هاى آتشفشانى و دهانه‌هاى آتشفشان‌هاى حوالى مدينه ميزبانى مى‌نمايد.در اين مجال ضمن تبيين حد و مرزهاى زمين گـردشگرى با طبيعت‌گردى ( و اين كه مجموع بوم گردشگرى و زمين گردشگري، صنعت طبيعت‌گردى را شكل مى‌دهد)، نگاهى اجمالى به هر يك خواهيم داشت.

همه مردم طبيعت را دوست دارند. رويكرد انسان به طبيعت، رويكرد تازه اى نيست، كمتر كسى از افراد عامى‌ را مى‌توان يافت كه از چشم اندازهاى طبيعت بى جان شامل كوه، دشت و دره‌هاى كنارجاده در طول سفرهاى رايج بين شهري، لذت نبرده باشد و به توصيف آنچه ديده است نپردازد، همچنين كمتر كسى را مى‌توان يافت كه هيچ علاقه‌هاى به يكى از برنامه‌هاى مستند تلويزيونى حيات وحش و طبيعت زنده نداشته باشد يا از رفتن به باغ وحش لذت نبرده باشد. همين طور در روستاها نيز اغلب اهالي، از دانستن خواص گياهان دارويى اطراف روستا و نحوه تشخيص آنها، برخوردار بوده و به وقت لزوم از آن بهره مند مى‌شوند اهميت طبيعت به قدرى است كه در فرهنگ باستانى ما ايرانيان نيز روزى را به عنوان نماد طبيعت نامگذارى كرده‌اند. امروزه شاخه‌هاى منفرد علمى‌به تنهايى قادر به رفع كليه نيازهاى جوامع نمى‌باشد و ناگزير علوم و صنايع بين رشته‌هاى متولد مى‌شوند. تلفيق علومى‌مثل زمين شناسي، زمين ريخت شناسي، زيست شناسى و بوم شناسى با صنعت گردشگري، باعث خلق افق‌هاى نو و افكار جديد مى‌شود كه مى‌توانند باعث حل معضل‌ بيكارى شده و سبب توسعه اقتصادي- اجتماعى گردد و گامى‌به سوى فقرزدايي، توسعه پايدار و در نهايت، عدالت اجتماعى باشد. با استناد به مقاله آقاى گولتا، گردشگرى مهم‌ترين صنعت جهان مى‌باشد و مى‌تواند به عنوان يكى از اصلى ترين راه‌هاى فقرزدايى و ايجاد اشتغال براى كشورهاى با ظرفيت بالا، نظير كشور ما باشد. عموم مردم معناى گردشگردى را بازديد از ميراث فرهنگى از قبيل بناهاى تاريخى و موزه‌هاى مردم شناسى و... قلمداد مى‌كنند در حالى‌كه باديدگاه نو تعداد علاقمندان به ميراث طبيعى بسيار بيش از ميراث فرهنگى خواهد بود. در اين بين، در ديدگاه‌هاى توسعه گردشگرى استان، ميراث طبيعى با ميراث فرهنگي، به‌رغم تفاوت موضوعى در پيوند با يكديگرند.

از گذشته‌هاى دور، گرايش به طبيعت و زيبايي،در دل‌هاى مردم، روشن بوده است و آنچه در طبيعت‌گردى به آن پرداخته مى‌شود، تلفيق علم با زيبايى طبيعت و خلقت،‌ كار منسجم جهت شناخت و بهرمندى از كليه زيباى‌هاى طبيعت، حفاظت از ميراث طبيعى و در نهايت ايجاد گردشگاه‌ها و مسيرهاى مخصوص طبيعت‌گردى است.

معرفى گردشگرى طبيعت-پايه يا طبيعت‌گردي

طبيعت به دو بخش جاندار و بى جان، تقسيم مى‌شود. صنعت گردشگرى طبيعت- پايه يا Nature based turism اصطلاح متداولى در كشورهاى غربى است‌ و مى‌توان آن را به ‌فارسى معادل طبيعت‌گردى نام نهاد. اما برخلاف تصور فعلى در كشور، طبيعت‌گردى در شناخت و لذت بردن از طبيعت جاندار خلاصه نميشود، چرا كه با اين اتلاق از آن، بخش بزرگى از طبيعت‌گردى كه شامل طبيعت بى جان و جاذبه‌هاى آن است، ناديده گرفته مى‌شود.

بنابراين آن قسمت از طبيعت‌گردى را كه مربوط به طبيعت زنده است، در جهان اكوتوريسم ناميده شده و قسمت ديگرى از طبيعت‌گردى كه شامل شناخت و لذت بردن از پديده‌هاى طبيعت غيرزنده است، ژئوتوريسم نام دارد و ما در اين جا به ترتيب آنها را بوم-گردشگرى و زمين-گردشگرى معرفى نموده ايم.

آشنايى با بوم-گردشگري

صنعت بوم گردشگرى (يا اكوتوريسم) يكى از دو زيرشاخه طبيعت‌گردى است. و از تلفيق علوم زيست‌شناسى و بوم شناسى با گردشگري، به‌وجود مى‌آيد.

شناخت و لذت از دنياى حشرات، شناخت گياهان دارويى كمياب و بومى‌، شناخت انواع درختان نادر، جانورشناسي، شناخت انواع ماهى‌ها و موجودات دريايى و پرداختن به غواصى به منظور شناخت و تفريح، شناخت و لذت بردن از محيط زيست پرندگان و شناسايى انواع بومى‌و مهاجر و نيمه مهاجر آنها، شناخت خزندگان و دوزيستان،شناخت انواع قارچ‌ها از جمله خوراكى و سمى‌، پوششهاى گياهى و اقليم‌هاى متفاوت در ارتفاعات مختلف، عكاسى و راهپيمايى به قصد تفريح در تك تك موارد فوق و تلفيق آن با گردشگرى به تولّد زير بخش‌هايى از صنعت بوم گردشگرى به‌نام‌هاى توريسم حشرات، توريسم گياهان، توريسم جانوران، توريسم شكار و ماهيگيري، توريسم غواصّي، توريسم پرندگان، توريسم خزندگان و دوزيستان،توريسم عكاسى از طبيعت جاندار و حيات وحش و غيره منجر مى‌شود.اين موضوع نسبت به پتانسيل هر منطقه از لحاظ جاندار و نيز نسبت به علاقمندى بوم-گردشگران، در برخى از زمينه‌ها در مناطق مختلف،توسعه و رونق مى‌يابد.

بازديد از جاذبه‌هاى حاصل از طبيعت جاندار براى علاقمندان طبيعت به قصد گذراندن اوقات فراغت و متأثر شدن از زيبايى‌هاى خلقت - با اعمال سياست‌هاى محافظت از طبيعت زنده – به رونق اقتصاد محلى مناطق دوردست و رشد فرهنگى و شناخت بيشتر و درك طبيعت و اشتغالزايى محلى مى‌انجامد.

آشنايى با زمين-گردشگرى

صنعت زمين-گردشگرى (يا ژئوتوريسم) يكى ديگر از زيرشاخه‌هاى طبيعت‌گردى است و از تلفيق علوم زمين با صنعت گردشگري، بوجود مى‌آيد. اين شاخه در واقع شامل بخش جذاب و عوام پسند علوم زمين‌شناسى و زمين ريخت‌شناسى يا ژئومورفولوژى است.اين مورد مى‌تواند در‌بر دارنده جذابيتهاى اكتشافى معادن و معادن شدّادى در مناطق مختلف بوده وبه همراه جاذبه‌هاى متنوعى همچون كوه‌ها، غارها، آتشفشان‌ها و دهانه‌هاى آنها، دهانه‌هاى برخوردى شهابسنگ‌ها با زمين يا همان كراترها، كانيها و سنگهاى زيباى كمياب و كانيهاى جواهري، سواحل، پرتگاه‌ها، كويرها، بيابان‌ها، خليج‌ها، چال‌ها و گودال‌هاى عجيب درزمين‌هاى كارستى يا همان پنجره‌هاى كارستي، رنگهاى متنوع ناهموارى‌ها و سنگ‌ها در چشماندازهاى وسيع و چشم‌نواز، سنگواره‌ها(فسيل‌ها)، آبشارها، آبهاى گرم و سرد معدني، آبفشان‌ها، گلفشان‌ها و... و همچنين عكاسي، پيادهروي، كوهپيمايى وجمع‌آورى كلكسيون‌هاى مختلف موزه‌اى باشد.

اين صنعت نيز با شناخت و درك طبيعت و با متأثر شدن از عظمت خلقت، آغاز و به توسعه اجتماعي- اقتصادى كشور و حفاظت از ميراث طبيعى بيجان آن مى‌انجامد.ديگر فوايد اين صنعت شامل ايجاد اشتغال و آموزش از سطح عوام گرفته تا دانش‌آموزان و دانشجويان دانشگاه‌ها مى‌باشد كه مى‌تواند منجر به اهداف عالى عدالت اجتماعى و فقر زدايى در مناطق دوردست و محروم شود.

تاريخچه توجه به صنعت زمين گردشگرى به كمتر از سال اخير برميگردد، با اين حال پيشرفت‌هاى قابل‌توجهى در جهان صورت گرفته است، براى مثال در كشور عربستان صعودى به رغم دارا بودن بزرگ‌ترين صنعت توريسم زيارتى در كشورهاى مسلمان و جهان، در حوالى شهر مدينه توجه ويژه‌اى به صنعت زمين-گردشگرى شده است و با داشتن پهنه‌هاى وسيع گدازه‌هاى سرد شده آتشفشانى به شكل ريسمانى و دهانه‌هاى آتشفشانى در كوير، تعدادى از زمين- گردشگران غربى را نيز به سوى اين پديده‌هاى متنوع طبيعت بيجان جذب نموده و از كارشناسان محدود زمين‌شناس خود، به‌عنوان راهنمايان اين ژئوتورها استفاده مى‌نمايد. چه بسا بسط و توسعه زمين-گردشگرى درايران نهايتا به صدور كارشناسان زمين‌شناسى و زمين‌ريخت‌شناسى و معدن، به كشورهاى عربى به عنوان راهنماى زمين-گردشگرى بينجامد كه اين مطلب گامى‌در جهت وارد شدن ارز به كشور و اشتغالزايى كارشناسان جوياى كار مى‌باشد.

اهميت طبيعت‌گردى و منافع آن

براى رواج طبيعت‌گردى در كشور، نياز به شناسايى طبيعت جاندار و بيجان مى‌باشد اگر تاكنون كار تحقيق و شناسايى طبيعت كشور، توجيه اقتصادى نداشته است اما در حال حاضر با رويكردهاى جهاني، شناسايى و طبقه‌بندى كليه پديده‌هاى طبيعى كشور اعم از زنده و غيرزنده توجيه اقتصادى يافته است و پس از طراحى مسيرها و ايجاد گردشگاه‌ها، بازگشت سرمايه را به دنبال خواهد داشت. با طبيعت‌گردى تحقق دو امر بطور يك جا ميسر ميشود : هم سرمايه‌هاى طبيعى ملى كشور شناسايى مى‌شود و هم منافع بعدى حاصل از توسعه گردشگرى استان را به دنبال خواهد داشت. اگرچه تاكنون ناگزير به مشاهده طبيعت آفريقا و استراليا و آمازون و آمريكا پرداخته‌ايم، با اطمينان ميتوان گفت كه طبيعت‌گردى و منافع حاصل از آن، مستندسازان ايران را با همراهى متخصصين علوم متنوع زيستى و اكولوژيكى و زمين‌شناسى و ژئومورفولوژى و همچنين مهندسان معدن و محيط زيست، قادر به تهيه برنامه‌هاى تلويزيونى از حيات وحش و طبيعت جذاب و بى جان كشور مى‌سازد كه قابل ارائه به شبكه‌هاى مختلف تلويزيونى داخلى و خارجى جهت شناساندن طبيعت كشورمان باشند. معضلات فقر و بيكاري، اعتياد نوجوانان و جوانان به مواد مخدر، معضل رويكرد به فساد و فحشا و مواردى از اين دست تا حدودى از عدم تكاپوى نوجوانان و جوانان و همچنين عدم توانايى مقابله با فشارهاى روانى و محيطى و اجتماعى و فقر است. امروزه گردشگرى نفى كامل دنياى كار نمى‌باشد، بلكه شكل مثبتى از گذران وقت آزاد است كه به شكل لذت بردن از جاذبه‌هاى طبيعى ‌ سياره اى كه روى آن زندگى مى‌كنيم، نيزمى‌باشد. اشتغال، حمايت از ميراث طبيعى و محيط زيست، درمان افسردگي، جلوگيرى از تخريب شاخصهاى بوم شناختى و زمين‌شناختى از جمله منافع طبيعت‌گردى است.

آقاى اول ريچ در سال نشان داد « كه انسان‌هاى عصبى و افسرده بعد از مشاهده تصاويرى از طبيعت احساس بسيار بهترى پيدا مى‌كنند تا از مناظر شهري»بنابراين طبيعت‌گردى هم براى گردشگران و هم براى مردم داخل كشور منافع مادى و معنوى بسيارى در پى خواهد داشت. به عقيده دلاكى ييزا(‌): « راهنماى توريستي، شى مورد استفاده توريستى را زينت مى‌بخشد و آن را طورى جذاب مى‌سازد كه قابليت كشش فراوان داشته باشد» در مورد طبيعت‌گردي، محصول، محيط طبيعى است و از قبل موجود است و ديگر لازم نيست آن را اختراع كرد و چيزى بوجود آورد بنابراين با سرمايه‌گذارى اندك مى‌توان توليدات محيط طبيعى را زينت بخشيد و جذاب ساخت و مردم ديگر را به سوى آن كشانيد. طبيعت‌گردى حتى جاذبه‌هاى معدنى كشور را نيز شامل مى‌شود. ذكر مثالى از توريسم معادن متروكه و عملكرد ايالت متحده در بخشى از شمال آمريكا جالب خواهد بود كه در آن درآمد ناشى از اخذ وروديه و اجازه كمپينگ و كرايه وسايل و تشت‌هاى طلاييشويى براى استحصال اتفاقى ذرات طلا به همراه ماهيگيرى خانواده‌هاى طبيعت دوست در آخر هفته در محدوده طلادار پلاسرى رودخانه، بيش از درآمد جداسازى آن با روش‌هاى معدن كارى است.

امروزه در جهان، مشكلات فقر و بيكارى به‌خاطر ازدياد جمعيت نيست بلكه بواسطه عدم برنامه‌ريزى صحيح و بهره‌بردارى مناسب از زمين با توجه به توان زمين است. از ديگر منافع طبيعت‌گردي، اهميت آن در توسعه پايدار است. تخمين توان اكولوژيك هر منطقه و تعيين كاربرى مناسب آن با توجه به پتانسيل منطقه، اساس توسعه پايدار در هر منطقه است. خصوصيات اكولوژيك هر كشور در اقليم، خاك، پوشش گياهي، منابع طبيعى و قابليت زمين‌هاى آن از لحاظ اعمال مديريت در زمينه‌هاى كشاورزي، مرتعداري، جنگلداري، توسعه شهري، توسعه صنعتي(همچون گردشگري)، حفاظت تفرجگاه‌ها و گردشگاه‌ها... خلاصه مى‌شود.

البته در مبحث طبيعت‌گردى يك نكته بسيار مهم وجود دارد كه بايد در تمام سطوح آن مورد توجه قرار گيرد و آن اينكه بايد حريم طبيعت به طور كامل حفظ گردد به اين معنى كه بايد دست نخوردگى آن حفظ گرديده و به شدت به پاكيزگى آن توجه گردد.

مباحث از پيش گذشته به منظور اجرايى شدن نياز به زيرساخت‌هايى نظير راهنمايان متخصص،تورهاى منظم، ساختارهاى نظارتى و... دارد كه بايد مد نظر ارگان‌هاى ذيربط قرار داشته باشد.

با توجه به آنكه شاخه طبيعت‌گردى ذاتا يك موضوع بين رشته‌اى است، براى اجرايى شدن نياز به هماهنگى ارگان‌هاى مختلف نظير سازمان محيط زيست، سازمان گردشگرى و ميراث فرهنگي، سازمان زمين شناسى و اكتشافات معدنى و... دارد كه اميد است با توجه به شرايط منحصر به فرد ايران در اين زمينه و داشتن مردمى‌طبيعت دوست هر چه زودتر اين هماهنگى‌هاى وقت گير صورت گرفته و ما شاهد رشد و توسعه اقتصاي-اجتماعى در سايه اين صنعت نو ظهور باشيم.
دوشنبه 2 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: حيات نو]

[مشاهده در: www.hayateno.ws]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 66]