بررسي عملكرد تهران و كشورهاي اروپايي در قبال يكديگر چالش‌هاي‌روابط ‌ايران‌و‌اروپا

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: بررسي عملكرد تهران و كشورهاي اروپايي در قبال يكديگر چالش‌هاي‌روابط ‌ايران‌و‌اروپا
جام جم آنلاين: براي بررسي روابط ايران و اروپا بايد مروري به تغيير و تحولات سال‌هاي اخير داشته باشيم؛ روابطي كه ركود كنوني آن را بايد در نوع سياست خاص اتحاديه اروپايي جستجو كرد، سياستي كه بيشتر از آن‌كه مستقل بوده باشد تابعي از سياست‌هاي ‌آمريكا بوده است به نحوي كه هيچ‌گاه نتوانسته به عنوان يك طرف مذاكرات سياست و رويكردي مستقل از خود بروز و ظهور دهد.

اعضاي اتحاديه اروپايي همچنين نسبت به ايران و نوع رابطه اتحاديه با اين كشور موضع هماهنگ و واحدي ندارند و هر كدام كميت و كيفيت متفاوتي براي رابطه با ايران قائلند.

برخي عمدتا اهداف سياسي را در مذاكره با ايران دنبال مي‌كنند و برخي به اهداف اقتصادي اولويت مي‌دهند به اين دليل مسير مذاكرات اقتصادي و سياسي ايران با اتحاديه اروپايي مسيري دشوار و ناهموار است و به متغيرهاي داخلي، تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي بستگي خواهد داشت بنابراين چشم‌اندازي روشن در اين زمينه نمي‌توان تصور كرد.

كميسر روابط خارجي اتحاديه اروپايي در گزارش، تصوير خاصي از ايران و مذاكرات اتحاديه اروپايي با آن ارائه كرده است كه عمدتا نگاه اتحاديه اروپايي است و نه لزوما نگاه كشورهاي عضو. در اين گزارش تصريح شده بود اتحاديه اروپايي به طور جدي درصدد فراهم كردن امكان همكاري با ايران در زمينه انرژي، تجارت، سرمايه‌گذاري مشترك، مساله پناهندگان و مواد مخدر است. اين مقام عالي‌رتبه اروپايي معتقد است پيشرفت در 3 بعد سياسي، مبارزه با تروريسم و اقتصادي، مشروط به يكديگرند.

اين سخن از آنجا اهميت مي‌يابد كه رويكرد جديدي كه بين ايران و اتحاديه اروپايي از سال 1377 برقرار و دو طرف از فاز گفتگوهاي اقتصادي وارد مرحله گفتگوهاي فراگير شدند از سال 83 با طرح بهانه موضوع هسته‌اي ايران دچار ركود شد و با اين‌كه اروپا بشدت به تجارت و حوزه انرژي ايران وابسته است، اما چيره شدن مسائل سياسي بر اين روابط باعث شد ديگر مسائل في‌مابين دو طرف تحت تاثير قرار گيرد.

اهميت گسترش روابط ايران و اروپا براي طرفين

گسترش روابط ايران و اتحاديه اروپايي در بردارنده مزايا و منافعي براي جمهوري اسلامي ايران است كه اهم آن عبارتند از:

1- اتحاديه اروپايي مانند سازمان ملل متحد دريچه مناسبي براي ورود ايران به نظام جديد بين‌المللي و همخواني با قواعد بازي اين نظام است. اين مهم بويژه به لحاظ افزايش وزنه سياسي ايران قابل توجه است.

2- ماهيت مذاكرات تجاري ايران و اروپا پيش‌زمينه و مقدمه‌اي براي مذاكرات تجاري ايران و سازمان تجارت جهاني (WTO) خواهد بود. در واقع، مذاكرات تجاري ايران و اروپا عرصه محدودتر مذاكرات تجاري احتمالي ايران و WTO است. علاوه بر اين، اتحاديه اروپايي به عنوان يكي از اعضاي WTO و همچنين دولت‌هاي عضو اتحاديه مي‌توانند نقش مثبت و سازنده‌اي در پذيرش درخواست عضويت ايران در اين سازمان داشته باشند. ضمن اين‌كه اصل موافقت‌نامه تجاري، پشتوانه مناسبي براي مذاكرات ايران باWTO است.

3- ‌تسهيل دسترسي ايران به بازارهاي اروپايي ؛ اين مهم در شرايطي كه استراتژي توسعه صادرات غيرنفتي به يكي از اولويت‌هاي توسعه اقتصادي كشور تبديل شده ، قابل توجه است.

نكته قابل ذكر اين‌كه امضاي موافقت ‌نامه تجاري ايران و اتحاديه اروپايي بيش از آن‌كه تسهيل ‌كننده حضور اروپا در عرصه اقتصادي ملي ايران باشد ، فراهم‌كننده زمينه حضور ايران در حوزه اقتصادي اروپاست. در واقع، در شرايط كنوني اتحاديه اروپايي و كشورهاي عضو آن محدوديتي براي حضور در ايران ندارند و چندان به دنبال اين هدف نيستند كه ايران بازارهاي خود را روي آنها باز كند؛ اما در مقابل، ايران انتظار دارد محدوديت‌ها و موانع دسترسي ايران به بازارهاي اروپايي از ميان برده شود و زمينه صادرات غيرنفتي ايران به اروپا فراهم شود.

در مقابل، اروپا نيز به گسترش روابط اقتصادي و سياسي با ايران علاقه‌مند است، هرچند اين علاقه‌مندي در ظاهر چندان پررنگ نيست. در واقع، راهبرد جديد اتحاديه اروپايي در قرن بيست و يكم، تبديل شدن به يك قدرت بزرگ اقتصادي و سياسي در سطح جهاني است. اين مهم مستلزم دسترسي به منابع جديد و استراتژيك و جذب كشورهاي بالقوه و بالفعل قدرتمند است. از اين‌رو، اتحاديه اروپايي حساب ويژه‌اي روي خاورميانه و خليج‌فارس و بخصوص ايران باز كرده است. اين ذهنيت فرصت و مزيت مناسبي براي ايران به منظور در پيش گرفتن راهبرد و رهيافت مشخصي در مذاكرات سياسي و اقتصادي با اتحاديه است.

با توجه به رويكرد يكجانبه‌گرايي آمريكا و حضور پررنگ اين كشور در خليج‌فارس و اهميت انرژي در آينده اقتصاد كشورهاي توسعه‌يافته، موضوع رقابت در كسب سهميه مطمئن براي آينده، يكي از زمينه‌هاي رقابت كشورهاي اروپايي با آمريكا خواهد بود. اين موضوع مزيتي است كه ايران مي‌تواند روي آن برنامه‌ريزي كند.

روابط اقتصادي ايران و اروپا

از نقطه نظر انرژي، اتحاديه اروپايي يكي از مصرف‌كنندگان انرژي دنياست. ايران روزانه حدود 750 هزار بشكه نفت به اروپا صادر مي‌كند. از نظر اروپا، ايران به دليل برخورداري از منابع عظيم نفت و گاز از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. از نظر اروپا حوزه درياي خزر هم براي تامين انرژي جايگاه ويژه‌اي دارد. صدور 400 ميليون متر مكعب گاز از روسيه به اروپا نشان‌دهنده نقش منابعي است كه هم‌اكنون در درياي خزر موجود است و اروپا بشدت نيازمند آن است؛ همچنين طي 5 سال گذشته روند ثبات‌سازي در روابط تجاري ايران و اروپا جريان داشته و در چند ماه گذشته اين روند سير صعودي داشته كه اين سير صعودي به دليل افزايش صدور نفت ايران به اروپا بوده است.

اتحاديه‌ اروپايي با تجميع 27 كشور عضو كه 500 ميليون نفر از مردم جهان را در برمي‌گيرد، هم‌اكنون 23 درصد توليد ناخالص دنيا و 15.5 درصد تجارت جهاني را داراست و اين پتانسيل‌ در كنار داشتن منابع غني نفت و گاز در ايران باعث شده دو طرف براي گسترش روابط تلاش كنند، هر چند در سال‌هاي اخير اين روابط بيشتر تحت تاثير مسائل سياسي قرار گرفته است.

فوزي بن‌سارسا، مشاور انرژي در كميسيون اروپا مي‌گويد اتحاديه اروپايي يك بانك يا شركت نيست، بلكه يك نهاد سياسي است كه 500 ميليون مصرف‌كننده در داخل دارد. اين سيستم مي‌تواند بدون ايجاد بحران، بازار مشتركي داشته باشد.

وي مي‌افزايد مدل اتحاديه اروپايي، مدلي رهبري كننده است كه آينده نسل‌ها را تامين مي‌كند تا انرژي را در اختيار آنها قرار دهد. اين مسوول اروپايي مي‌گويد هدف ما اين است كه با هزينه كمتر، انرژي بيشتري توليد كنيم، ولي مي‌خواهيم به منابع بيشتري دسترسي پيدا كنيم و حتي ممكن است از ابزارهايي استفاده شود كه با حقوق بشر هماهنگي نداشته باشد.

وي ادامه مي‌‌دهد اتحاديه اروپايي در نظر دارد. 20 درصد كارايي انرژي را تا سال 2020 افزايش دهد ، در زمينه تامين انرژي، اروپا با همه ارتباط دارد و روسيه و كشورهاي حوزه خزر براي آن از اهميت زيادي برخوردار است.

بن‌سارسا مي‌گويد: با كشورهاي حوزه درياي خزر گفتگو كرده‌ايم و با جمهوري آذربايجان نير موافقت‌نامه‌اي امضا كرده‌ايم. تا پايان امسال نيز پيمان راهبردي با عراق امضا مي‌كنيم. در زمينه گاز نيازي به ايجاد ميدان گازي جديد در عراق نداريم، ولي بايد مانع هدر رفتن گاز در ميدان‌هاي موجود شويم. ما در تعامل با كشورها فناوري، دانش فني، كمك و قابليت‌هايمان را ارائه مي‌كنيم و در مقابل گاز مي‌خريم.

روابط سياسي دو طرف

روابط ايران و اروپا كه از سال 1377 وارد رويكرد تازه‌‌اي شده بود از سال 83 و پس از صدور قطعنامه شوراي امنيت عليه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران دچار واگرايي شد. تا پيش از اين، دو طرف در حال مذاكره درخصوص سند همكاري‌ هاي تجاري و اقتصادي به موازات سند سياسي بودند كه بايد به امضاي موافقت‌نامه مي‌رسيد، اما با طرح پرونده هسته‌اي ايران، اتحاديه اروپايي مذاكرات درباره اين اسناد را به حال تعليق درآورد و آخرين مذاكرات در 26 مي 2005 در حالي برگزار شد كه اروپا با در پيش گرفتن سياست حمايتي از سياست‌هاي ايالات متحده در قبال ايران راه را براي گسترش روابط با ايران بست.

پرونده هسته‌اي ايران

همان‌گونه كه پيشتر ذكر شد مساله هسته‌اي يكي از بهانه‌هاي عمده اروپا براي تعليق و كاهش سطح روابط با ايران بوده است و در اين ميان اگر چه مقامات اروپايي به حق ايران براي داشتن فناوري صلح‌آميز هسته‌اي اذعان دارند، اما همانند آمريكا رويكرد عدم اعتماد را در اين موضوع مطرح و تكرار مي‌كنند.

رابرت فرانسيس كوپر، ارشدترين مشاور خاوير سولانا، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپايي در ديدار هيات رسانه‌اي ايران مي‌گويد: ما با برنامه صلح‌آميز هسته‌اي ايران مشكل نداريم و حق اين كشور را در چارچوب پيمان ان.پي.تي به رسميت مي‌شناسيم و آماده‌ايم به ايران درباره اين برنامه كمك كنيم، چرا كه به دليل تغييرات آب و هوايي كشورهاي مختلف بايد از فناوري هسته‌اي استفاده كنند.

وي اضافه مي‌كند: گرچه ما فكر نمي‌كنيم كه ايران مي‌خواهد از مواد هسته‌اي بمب بسازد و آژانس نيز تاييد كرده كه انحرافي در فعاليت‌هاي ايران وجود ندارد اما هدف ايران را از غني‌سازي اورانيوم درك نمي‌كنيم، هر چند خود كوپر بدقولي اروپا را در قبال توافقنامه پاريس وارونه جلوه مي‌دهد و نقض آن را ناشي از اقدامات ايران مي‌داند.

بنيتا فررد والدنر، كميسر روابط خارجي اتحاديه اروپايي نيز در ديدار هيات رسانه‌اي ايران معترف بوده است كه ما حق ايران را براي برخورداري از انرژي هسته‌اي صلح‌آميز انكار نمي‌كنيم و تاكيد مي‌كنيم كه هيچ كس و هيچ‌گاه اين حق را انكار نكرده‌ايم، اما مشكل در مورد پرسش‌هايي است كه در ارتباط با فعاليت‌هاي غني‌سازي ايران وجود دارد؛ اما در خود اتحاديه اروپايي هم عناصر معقول‌تري هستند كه با درك شرايط ايران معتقدند اگر اروپا نه تنها به دنبال خاورميانه‌اي عاري از سلاح هسته‌اي بلكه به دنبال جهاني فاقد اين‌گونه سلاح‌هاست بايد تهيه و توليد اين جنگ‌افزار‌ها در خود اروپا و آمريكا نيز متوقف شود.

خانم آنجليكا بر، يكي از اعضاي تاثيرگذار در پارلمان اروپا در ديدار هيات رسانه‌اي ايران ضمن انتقاد از سياست‌هاي دوگانه غرب در قبال فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران تاكيد كرد كه ما از گفتگوها با ايران در تمامي عرصه‌ها حمايت مي‌كنيم. وي در عين حال به فشارهايي كه لابي‌هاي مختلف در پارلمان اروپا به گروه‌هاي حامي ايران وارد مي‌كنند، اشاره مي‌كند و مي‌گويد: ما بشدت از سوي لابي‌هاي قدرتمند مخالفان ايران تحت فشاريم.

درخصوص پرونده هسته‌اي ايران آنچه مشخص است اروپا بيشتر از آن كه سياستي مستقل در قبال ايران داشته باشد تحت تاثير سياست‌هاي آمريكا و شريك سنتي اروپايي‌اش يعني انگليس است و تا وقتي اين رويكرد تغيير نكند نمي‌توان از اروپا توقع تاثيرگذاري سياسي نه‌تنها در قبال پرونده هسته‌اي ايران بلكه در قبال ديگر مسائل سياسي بين‌المللي داشت.

غير از مسائل هسته‌اي، مسائل مربوط به حقوق بشر و صلح اعراب و اسرائيل ازجمله مسائلي است كه مقامات اروپايي از آنها به عنوان موانع گسترش روابط ايران و اروپا ذكر مي‌كنند. گفتگوهاي حقوق بشري ايران و اروپا از سال 2004 متوقف شد و از آن پس اروپا با گره زدن مسائل سياسي به مسائل حقوق بشري رويكرد غيرمنطقي را در قبال ايران پيش گرفت به طوري كه در دوره رياست فرانسه براي اتحاديه اروپايي كه تا پايان امسال ادامه خواهد داشت تاكنون حدود 16 قطعنامه حقوق بشري عليه ايران صادر شده است كه نشان دهنده رويكرد انتقادي اروپا در قبال ايران است.

اروپا همچنين با اعطاي آزادي عمل به منافقين براي فعاليت آزادانه در كشورهاي عضو اتحاديه اروپايي در عمل حالت تخاصمي به خود گرفت و در همين چارچوب چند روز پيش دادگاهي در لوكزامبورگ به خروج نام گروهك تروريستي منافقين از ليست گروه‌هاي تروريستي راي داد كه دورنماي روابط ايران و اروپا را تاريك خواهد كرد. آنچه مشخص است اروپا با داشتن پتانسيل جمعيتي، سياسي و اقتصادي مي‌تواند شريك مناسبي براي ايران باشد.

ايران نيز با داشتن منابع غني انرژي، بدون ترديد براي اروپا از جايگاه ويژه‌اش برخوردار است، اما اروپا بايد به اين مهم واقف باشد كه گره زدن منافع اقتصادي به مسائل سياسي، تنها كشورهاي عضو اين قاره را از منابع غني ايران محروم مي‌كند.

بعلاوه اين كه درخصوص مسائل سياسي هم ايران با داشتن موقعيت ژئوپليتيكي و ژئواستراتژيكي در منطقه حساس خاورميانه مي‌تواند كمك‌حال اروپا براي تاثيرگذاري مثبت در منطقه باشد و براي رسيدن به اين هدف اولا بايد سياست خود را از آمريكا جدا كند و ثانيا خود را از تحت تاثيرپذيري كشورهاي حامي آمريكا در اروپا همچون انگليس برهاند.

عباس محمدنژاد
دوشنبه 25 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 54]