وقتی رایانه ها خوش خط شدند

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: خوشنویسی در ایام گذشته و دنیای سنتی، پیوسته با نوعی تحول آرام و نوآوری در قالب رعایت قواعد همراه بوده است اما در جهان مدرن به دلیل نیاز نداشتن عامه مردم به طور مستمر و روزمره به خط و فقدان نیازهای تجاری و انتشاراتی و تبلیغاتی، اهداف خوشنویسی ترکیبی بوده است.

خوشنویسی در ایام گذشته و دنیای سنتی، پیوسته با نوعی تحول آرام و نوآوری در قالب رعایت قواعد همراه بوده است اما در جهان مدرن به دلیل نیاز نداشتن عامه مردم به طور مستمر و روزمره به خط و فقدان نیازهای تجاری و انتشاراتی و تبلیغاتی، اهداف خوشنویسی ترکیبی بوده است.
زیبایی خط از زیبایی بصری تا سرعت و سهولت نگارش و خوانایی، می تواند روند مراسلات و مکاتبات و امور دیوانی و تا حدودی نیز انتقال دانش و اطلاعات را سرعت و سهولت بخشد. از طرف دیگر، هم در نظام سنتی و هم در دنیای معاصر و مدرن، انگیزه های کارکردی عاملی مهم و درجه اول در تحولات خط محسوب می شود. اگرچه زیبایی بصری نیز بدون شک موردنظر خطاطان قرار گرفته، اما امروز، صنعت چاپ و یک دستی و متحدالشکلی مکاتبات، این بعد عملکردی خطاطی را به حداقل رسانده و در کنار آن جنبه های دیگر خطاطی اهمیت یافته است. تحولات فرهنگی هنری و سیاسی اجتماعی و فن آوری زمینه ساز نوآوری متفاوتی در خط شده اند و در ایران با همه گیر شدن رایانه ها و بعد از آن هم ورود نرم افزارهای خطاطی، وجوه کارکردی و کاربردی خوشنویسی تقلیل یافت تا آنجا که امروز دیگر خوشنویسی بیشتر تبدیل به یک هنر شده است؛ البته هنری که در سده های پیش جزو هنرهای کاملاً کاربردی بوده است. آنچه بر خوشنویسی ایران گذشته است خوشنویسی معاصر ایران با مشکل اساسی رو در روست و با چندتایی مشکل خرده ریز. قرن هاست عادت داریم با انکار هر آنچه که باورداشت های همیشگی مان را می تواند نقض کند، مخالفت کرده تا لحظه ای امن و امان و گذرا را حراست کنیم. مشکل اول خوشنویسی معاصر ایران میراث تحولی است که در صد سال گذشته، به ناچار کاربرد آن را تقریباً از میان برد و موقعیت محکم و بی خدشه اش را متزلزل کرد.
روشن است که خوشنویسی عربی، که در طول این هزاره به دست خوشنویسان بزرگ ایرانی، از ابن مقله بیضاوی تا میرعماد و درویش عبدالمجید طالقانی و میرزا غلامرضا اصفهانی، براساس کتابت و انتقال مضامین علمی و ادبی به مردم استوار بود، در کار کتابت کتاب خدا تا دیگر متون مورد نیاز، واسطه نقل معانی شد. خطاطان نیاز اصلی مردم متمدنی را برآورده کردند که باید می خواندند و خوشنویسان این وظیفه را، با خط خوش و سلامت همراه کردند و احترام عمده ای که داشتند، بابت همین لطف و وسواسی بود که در راه انتقال معرفت به خرج می دادند. بنابراین کاربرد خوشنویسی، کاربردی بسیار وسیع، گسترده و ضروری بود که اهمیتش را تا زمان اختراع چاپ و ورود آن به سرزمین های شرقی حفظ کرد و می دانیم که آخرین نسل خوشنویسان بزرگ ما، همچنان به کتابت مشغول بودند و آن را بخش عمده ای از اعتبار خود می دانستند. از این رو تقریباً هیچ یک از خوشنویسان بزرگ ما، در طول این هزار سال، از کار کتابت دور نبوده اند و مثلاً از میرزارضا کلهر، خوشنویس معتبر عصر ناصری تنها نمونه های مهمی که به جا مانده، همان چاپ نویسی هایی بوده است که برای سفرنامه ها و روزنامه ها می نوشت. خوشنویسان گذشته ایران، می دانستند که کتابت متون، کاربرد اصلی خوشنویسی است و خطاطانی چون میرزا ابراهیم قمی، تنها از همین راه گذران می کرده اند و قطعه نویسی برای مرقع ها، که وجه شخصی تر و هنری تر خوشنویسی بود، در کنار و همراه کتابت انجام می شد. با گسترش صنعت چاپ، جنبه کاربردی خوشنویسی تقلیل بسیار پیدا کرد و خوشنویسان ناچار شدند به جنبه های دیگر آن توجه کنند و این توجه، در حفظ جایگاه سنتی خوشنویسی چندان موثر نیفتاد. خوشنویسی نظیر هر هنری که کاربرد اصلی اش را از دست بدهد، به بحران اساسی دچار شد و ناچار شد آفاق تازه ای را جست وجو کند و اگر در نظر داشته باشیم که هنر های ایرانی به استثنای شعر و موسیقی تقریباً همیشه کاربردی بوده اند، به اهمیت این مساله بیشتر توجه خواهیم کرد.
در کنار این مشکل، امروزه خوشنویسی با مشکل بزرگ دیگری دست و پنجه نرم می کند و آن هم ورود فن آوری و رایانه ها به این عرصه است. چندین سال پیش بود که نرم افزارهای خوشنویسی مانند چلیپا، کلک و زرین قلم پا به عرصه گذاشتند و بیش از پیش کارکردهای خوشنویسی را کم کردند، هر چند که بسیاری از هنرمندان خطاطی معاصر معتقدند که این روند جا را برای تنفس بیشتر خوشنویسی هنری باز کرده است، ولی این را هم باید در نظر داشت که عرصه را برای درآمدهای خوشنویسان تنگ کردند. خوشنویسی با وجود رایانه ها هم راه خود را می رود اسفندیار ستارپور، هنرمند خوشنویس در این رابطه می گوید: خوشنویسی یک هنر است و هنر اصولاً راه حیات خود را در شرایط مختلف پیدا می کند و مسیری را که باید برود، می پیماید. نرم افزارهای خوشنویسی را نمی توان به عنوان سدی برای پیشرفت خوشنویسی حساب کرد، زیرا خطاطی در کنار رایانه ها هم به راه خود ادامه می دهد. وی می افزاید: به طور حتم نمی توان تاثیری را که نرم افزارهای خوشنویسی بر خوشنویسی می گذارند، نادیده گرفت ولی باید به این نکته توجه داشت که راه این نرم افزارها و کارهایی که با آنها می شود، از خطاطی هنری جداست. خوشنویسی و خطاطی دستی و هنری، ریشه در تاریخ و فرهنگ این کشور دارد و نمی توان آن را با آثاری که نرم افزارهایی چون چلیپا، کلک یا زرین قلم ارایه می دهند، مقایسه کرد. ستارپور کارهای کامپیوتری را آثاری بازاری که برای رفع نیازمندی های روزانه استفاده می شوند، برمی شمرد و اظهار می کند: به عقیده من، همین که برگه های ساده پرینتی که از کامپیوترها و برای کاربردهای روزمره استفاده می شوند هم با خط زیبا چاپ شود، خوب است. وی به تاثیر این جریان بر روند زیباشناسی و زیبابینی مردم جامعه اشاره می کند: پس از روی کار آمدن این نرم افزارها مردم خطوط زیبای بیشتری دیدند و به همین دلیل قدرت ادراک بصری آنها بالاتر رفته است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 79]