نقشه اشتغال زايي آويزان دار قالي كند و كاوي درباره صنعت فرش در ايران-2

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: نقشه اشتغال زايي آويزان دار قالي كند و كاوي درباره صنعت فرش در ايران-2
رج به رج بته جقه ها در كنار هم نشسته اند. يك رديف به سمت راست و يك رديف به سمت چپ. فرشي با نام قهر و آشتي يادگار سرپنجه طراح اصفهاني اش كه شيدايي يك عمر چشم گذاشتن و عاشقانه زيستن را در اين نقشه ها به يادگار گذاشت و گذشت. ستاره دنباله دار يك دايره بزرگ 16پر در وسط زمينه آبي تند، فراخي آسمان انديشه هنرمندان اين مرز و بوم را به جلوه گري گذاشته است.
افسوس، از نام طراحان اصفهاني گروهي كه مجنوني ها خوانده مي شدند، حتي رد پاي كمرنگي هم نيست و افسوس بزرگتر اين كه فرش دست بافت اصفهان در خاموشي و مهجوريت قرار گرفته است. حالا نقشه طراحان ايراني در كيف تجار سودجوي بيگانه از كشور خارج شده و به هر نحو ممكن با ماشين هاي فرش بافي تكثير مي شوند.
فرش ماشيني اگرچه نياز سليقه هاي مختلف را برآورده ساخته و هزينه كمتري نيز دارد، اما علي رغم رنگ و لعاب خيره كننده اش بيشتر صنعت است تا هنر. در موارد بي شماري حتي طرح و نقشه ها هم تقليد از فرش هاي ديگر است، چنانچه هرازچندگاهي تجار چيني به مغازه هاي معتبر فرش هاي ماشيني در تهران سري زده، نمونه هايي را براي كار تكثير و كپي برداري خود خريداري كرده و مي برند.
آيا اين فرش ها يادآور احساس، انديشه و آرزوهاي زنان روستايي و عشايري ايران هستند؟ ماشين از روي آن چه از قبل تهيه شده مي بافد، اما زن روستايي يك سال تمام در كنار كار در مزرعه، پاي دار قالي نشسته و گره زده است. براي همين است كه هر تكه فرش اصيل ايراني ويژگي و هويتي مستقل و جداگانه دارد كه مستقيما به زندگي بافنده آن ارتباط پيدا كرده و پاره اي از روح او و هستي اش است. حتي در بازار فرش هاي دست بافت كمتر قاليچه هاي صددرصد جفت عشايري و روستايي را پيدا مي كنيم. هر تخته از قالي هاي اصيل در يك خانواده و تحت الشعاع انديشه اي منحصر به فرد بافته مي شوند، از اين روست كه به ندرت دو تخته فرش كاملا مشابه مي بينيم، مگر اين كه از ابتدا جفت بافته شده باشند.
بي رغبتي نسل جوان به بافندگي فرش
علي نقي تنعمي فروشنده جوان فرش هاي دست بافت كه اهل تبريز است، درباره وضعيت كارگاه هاي فرش بافي در شهرستان ها توضيح مي دهد: «پدر من در تبريز كارگاه فرش بافي دارد كه در آن 7، 8نفر بافنده مسن كار مي كنند. وقتي به آنها مي گوييم فرزندانشان را جايگزين كنند، مي گويند؛ آنها تن به چنين كارهايي نمي دهند!! نسل جديد به كار بافندگي رغبت ندارد و يا اصلا در اين زمينه آموزش هاي هدفمندي نداشته ايم. گاهي حس مي كنم جوان ها به دنبال مشاغل راحت تر با درآمد بيشتر هستند تا در كوتاهترين زمان ممكن به اهداف خود برسند.»
وي به نحوه رنگ آميزي فرش هاي اصيل اشاره كرده و مي گويد: «اغلب فرش هاي دست بافت با جوهر رنگ آميزي مي شوند، اما در قالي هاي عشايري اصيل پشم را در عصاره گياهي طبيعي رنگ آميزي كرده و در يك ظرف بزرگ قرار مي دهند. پشم گوسفند يا سفيد و يا قهوه اي است كه با عصاره گياهي به رنگ هاي مختلف درمي آيد.
اين ظرف در كنار جويبار به كمك قلوه سنگ ها جا مي گيرد. آب كه از كنار ظرف به مدت چند روز عبور مي كند و آفتاب هم به پشم هاي رنگ شده مي خورد يك رنگ منحصر به فرد مسي رنگ ايجاد مي شود كه براي بافتن قاليچه هاي اصيل به كار مي رود.»
اين كارشناس فرش در ادامه توضيح مي دهد: «فرش بافتن به همين راحتي ها نيست. فرش بافي صبر بسيار، عشق و نوآوري مي خواهد.»
سهم كم حمايت هاي دولتي
از صنعت فرش
در فرش هاي ماشيني رنگ هاي زنده و اميدبخش كمتر به چشم مي نشيند. كدام رنگ شيميايي (جوهر) مي تواند تلألو رنگ هاي درخشان طبيعي را داشته باشد؟ آيا رنگ هاي بي رمق و كسل كننده تجارتي نشانه اي از ملال و افسردگي و بي حركتي شهرنشيني نيست؟
محمدنادر حيدريان از سنقر كليايي كرمانشاه به عنوان يك مسئول كارگاه فرش بافي كه 10سال است در اين عرصه فعاليت دارد، مي گويد: «فرش بافي در اين شهر توسعه پيدا كرده و حتي جوانترها هم چون كار ديگري نيست، روي خوش نشان مي دهند، اما بعضا حمايت ها بسيار كم و حتي ناچيزند. بنده حدود 20تا 25نفر بافنده و نيروي اجرايي در كارگاه خود دارم. براي اداره اين كارگاه پارسال 80ميليون تومان وام گرفتم و ديگر بعيد مي دانم تا مدتها بتوانم وام ديگري بگيرم. 80ميليون تومان براي يك كارگاه با 30پرسنل رقم ناچيزي است، ولي براي همين رقم 200تا 300ميليون تومان وثيقه گذاشتم. در شرايط فعلي حتي اگر بخواهم وام ديگري بگيرم، وثيقه اي در كار نيست!»
وي در ادامه مي گويد: «بافنده اي كه تحت پوشش كارگاه ما كار مي كند، خانه اش در روستايي واقع در 35كيلومتري سنقر است. سواد آنچناني هم ندارد. ماهيانه 200هزار تومان دستمزد مي گيرد. حساب كنيد يك سال مي رود و مي آيد تا يك تخته فرش ببافد. هزينه خوراك و اياب و ذهاب را از اين 200هزار تومان كم كنيد، چيزي نمي ماند. اما اگر از سوي دولت شرايطي برايش فراهم شود كه در محل سكونت خود، در كنار فعاليت كشاورزي به كار بافندگي فرش هم بپردازد، سود بيشتري براي اين قبيل بافندگان خواهد داشت. دولت بايد به اين قشر سوبسيد بدهد.»
حيدريان به پتانسيل مناسب سنقر براي پرورش استعدادهاي قالي بافان و نقشه كشي جوان اشاره كرده و مي گويد: «كارگاه ما با خانمي طرف قرارداد است كه زيردست او 17دختر جوان كار تهيه نقشه قالي را انجام مي دهند. فرش باعث شده در اين منطقه مشاغلي ايجاد شود و نياز به حمايت دارد.»
اين كارشناس فرش به نوسانات و ركود اقتصادي اروپا نيز اشاره داشته و بر اين عقيده است كه بحران اقتصادي اروپا سبب شده چك هاي بانكي تجار ايراني پاس نشود. به همين دليل به صادرات فرش ايراني در بازارهاي جهاني لطمات جبران ناپذيري وارد شده است.
چشمان نگران قاليباف
آن چه كه در مغازه هاي فرش دست بافت بازار بيشتر به چشم مي خورد اين است كه مغازه دارهاي معتبر ديگر مثل گذشته ها تمايل چنداني به تربيت كارگر و به كارگيري جوانان ندارند. پرداخت پول بيمه كارگر و از سوي ديگر بازاركساد فرش كسبه را بر آن داشته كه فرزندان خود را با هر ميزان تحصيلاتي به عنوان شاگرد خود انتخاب كنند. اين گونه هم اعتماد بيشتري هست و هم اين كه لزومي ندارد هزينه هايي چون پول بيمه كارگر را متقبل شوند.
سيدامير مرعشي كه از سنين نوجواني در مغازه پدرش مشغول به كار بوده است، مي گويد: «چون قيمت فرش دست بافت بسيار بالاست، صنف دست بافان به فروش تابلو فرش روي آورده اند. اين تابلوها علي رغم اين كه دست بافند، چون در ابعاد كوچكتر از قالي تهيه مي شوند، قيمت شان كمتر است و با استقبال بهتري روبرو شده اند. براي قالي دست بافت روزانه شايد كمتر از انگشت يك دست مشتري نداشته باشيم، ولي براي تابلو فرش تقاضاي بيشتري داريم. الان هم به كمك تكنولوژي حتي مي توانيم تصوير چهره افراد را به صورت تابلو فرش درآوريم و اين گونه چهره ها در يك خاندان چندين نسل به يادگار مي مانند.»
سيدتقي مرعشي (پدر) نيز كه از قديمي هاي اين صنف است، مي گويد: «قبل از انقلاب وضع قاليبافان در كارگاه هاي روستايي چه از نظر مادي و چه از نظر بهداشتي بسيار بغرنج بود. بعد از انقلاب الحمدلله كارهاي خوبي صورت گرفت. الان اكثر قاليبافان در كارگاه هاي تبريز بيمه هستند و از طرف صنف دستمزد روزانه 15 هزار تومان برايشان در نظر گرفته شده است.
با اين حال هزينه هاي زندگي بالاست و قاليبافان ناراضي اند.»
سيدامير مرعشي در تكميل صحبت هاي پدرش به ارائه راهكار پرداخته و پيشنهادات كاربردي خود را براي بهبود اوضاع اين گونه بيان مي كند: «الان پشم را از كره وارد مي كنيم يك زماني از منچستر مي آمد، ولي چون گران شد به فكر كشورهاي آسيايي افتاديم. ابريشم هم از چين وارد مي شود.
در حالي كه يك كارخانه بزرگ ابريشم در مشهد داريم، اگر توسعه پيدا كند هزينه مواد اوليه فرش ارزان تر تمام مي شود و اين بر قيمت فرش دست بافت در داخل اثر مي گذارد. هر چه هزينه بافت فرش ارزان تر تمام شود، مردم استقبال بيشتري خواهند داشت.»
مرعشي(پدر) نيز مي گويد: «تحريم هاي آمريكا بر صادرات فرش ايراني تاثير منفي گذاشته است. ما بايد از هر روشي استفاده كنيم تا توليد در داخل ارزان تر تمام شده و مردم بتوانند خريداري كنند. بيمه درماني كارگران قاليباف نيز بايد در اولويت قرار گيرد. الان شرايط به گونه اي است كه كارفرما تا مدتي حق بيمه براي كارگر مي پردازد، اما با گذشت زمان خسته شده و رها مي كند.»
شيوه نگهداري فرش
علي نقي تنعمي فروشنده فرش دستباف قلق هاي زيادي از رفوگري و تميز كردن فرش دستباف را مي داند كه به ذكر بعضي از اين فوت و فن ها مي پردازد. وي براي تميز كردن لكه شربت آلبالو و چاي كه به گفته وي سمج ترين لكه ها بر پيكر فرش هستند توصيه مي كند از دوغ يا ماست ترشيده استفاده كنيم. به اين طريق كه بر لكه مقداري ماست يا دوغ ترشيده ماليده، لحظه اي صبر كرده و پس از گذشت مدت زماني با يك پارچه ضخيم پاك كنيم.
اين فروشند فرش مي گويد: «هيچ گاه تابلو فرش را بر بالاي شومينه نصب نكنيد، چون حرارت بر رنگ فرش تاثير مي گذارد.
ضمناً فرش هاي دورو (در هر طرف يك نقش كار شده و از هر دو طرف مي شود استفاده كرد). را بر كف اتاق پهن نكنيد. حرارت كف بر رنگ هاي سمتي كه با آن در تماس است تاثير مي گذارد. فرش هاي دو رو را بايد بين دو اتاق به صورت پرده آويزان كرد.»
اين كارشناس فرش به تكه فرش غبار گرفته اي كه به اصطلاح دم دست پهن شده اشاره كرده و مي گويد: «اين فرش نقش ساروق بيجار است- نقشه گل و گلدان- نوي آن 12 تا 20 ميليون است، در حالي كه هر چه بيشتر پا بخورد گرانقيمت تر شده و به 30 ميليون هم مي رسد. فرش دستبافت اصيل اين قابليت رادارد كه با پا خوردن پشم و گره هايش در جاي مناسب خود قرار مي گيرند.»
تنعمي در انتها فاصله انگشت شست و ساير انگشتان در حالت كاملاً باز را از پايين فرش نشانم داده و مي گويد: «اگر در اين فاصله 90 رج به بالا كار شده باشد، فرش ارزشمندتر است. من تا به حال فقط يك فرش 140 رجي در يك نمايشگاه ديده ام.»
چهارشنبه 6 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 136]