آیا تشیع مکتبی ایرانی است؟

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: آیا تشیع مکتبی ایرانی است؟

حضرت آیت.الله سبحانی در نوشتاری پیشینه تاسیس مکتب تشیع را بررسی و تشریح نمودند.

به گزارش خبرگزاری اهل‏بیت(ع) ـ ابنا ـ این مرجع تقلید در این نوشتار به شبهات مطرح شده در خصوص ایرانی بودن مکتب تشیع مستدل و محکم پاسخ گفتند.

بر اساس یافته.ها و ادله قطعی تشیع در عصررسول خدا.(ص) هستی پذیرفته و بذر آن به وسیله خود پیامبر.(ص) افشانده شده است و گروهی در زمان پیامبر(ص) و پس از رحلت وی، به نام شیعه علی.(ص) شناخته می.شدند و همگی این گروه، از تبار عرب عدنانی یا قحطانی بودند.

*نظر مستشرقان

ولی برخی از مستشرقان، غافل از ریشه.های تشیع، آن را زاییده فکر ایرانیان دانسته و می.گویند: در جامعه ایرانی شاهان سلطنت می.کردند و سلطنت آنان موروثی بود، ایرانیان نیز پس از ورود به اسلام، اصل خود را در مورد اسلام پیاده کرده و علی و فرزندان او را وارث پیامبر دانستند، بر این اساس، هر امامی، وارث امام پیشین بوده و از این طریق اصل وراثت حکومت را محفوظ نگاه داشتند.

*رد نظریه مستشرقان
این اندیشه به قدری نارسا و بی.پایه است که اصلا نباید آن را جزو فرضیه.ها شمرد.

اولا در امت.های گذشته که نبوت بالاترین مقام دینی است، به ظاهر موروثی بود، چنان که قرآن می.فرماید:« أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آَتَيْنَا آَلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآَتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا»[1]

یا این که نسبت به پیامبر.(ص) و خاندانش بر آنچه خدا از فضلش به آنان بخشیده، حسد می.ورزند، ما به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و حکومت عظیمی در اختیار آنان نهادیم.

آنگاه که ابراهیم به مقام امامت رسید، از خدا خواست امامت را در ذریه او نیز قرار دهد، خدا نیز با درخواست او موافقت کرد اما مشروط بر این که در میان فرزندان صالح و عادل او قرار گیرد چنان که می.فرماید:

« وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ»[2]

«خدا گفت: من تو را پیشوای مردم می.سازم ابراهیم عرض کرد : از دودمانم نیز امامانی قرار بده فرمود: عهد و پیمان من به ستمکاران نمی.رسد.
اوصیای تمام پیامبران، از همان دودمان بودند و نه غیر آن، حتی در جامعه عرب که بت.پرست بودند، آنچنان نبود که با مرگ شیخ قبیله شیرازه قدرت پاشیده شود و فرد بیگانه.ای جای او را بگیرد، بنابراین موروثی بودن رهبری از ویژگی.های ایرانیان نبود، بلکه این اصل در جوامع دیگر نیز به نوعی حاکم بوده و اگر موروثی بودن حکومت، سبب گرایش ایرانیان به تشیع گردد، باید سبب گرایش دیگر جوامع نیز بشود، زیرا این اصل در چشم.انداز تمام مردم آن زمان قرار داشت.

ثانیا، همان.طوری که گفته شد، تشیع در مدینه متولد شد و در زمان رسول خدا(ص) پیش رفت و این؛ پیش از آن بود که ایرانیان به اسلام مشرف شوند.

امیرمومنان(ع) آنگاه که به منصب خلافت ظاهری رسید، سه نبرد سنگین با پیمان شکنان و ستمکاران و خوارج داشت و لشکر او را عمدتا عرب.های اصیل یمنی و حجازی تشکیل می.دادند، تاریخ می.گوید: ستون فقرات ارتش علی را گروهی از قریش و گروه دیگری از اوس و خزرج و قبائلی از یمن مانند: «مذحج»،« همدان»، «طی»، «کنده»، «تمیم» و «مضر» تشکیل می.دادند، سران و فرماندهان سپاه او همگان عرب اصیل بودند، مانند: عمار یاسر، هاشم مرقال، مالک اشتر، صعصعة بن صوحان و برادر او زید بن صوحان و... امام علی(ع) با همین ارتش عربی، پیمان.شکنان ستمکاران و خوارج را سرکوب کرد، هرگز ایرانیان در ارتش علی(ع) حضور چشمگیری نداشتند از این گذشته، تشیع را تنها ایرانیان نپذیرفته.اند، بلکه جمع عظیمی از عرب پذیرای آن شدند.

*شهادت برخی از خاورشناسان بر ضد این اندیشه

اگر خاورشناسی مانند «دوزی» اندیشه ایرانی بودن تشیع را مطرح می.کند، ولی در این میان بسیاری از خاورشناسان، تشیع را کاملا عربی دانسته و فرضیه ایرانی بودن را بی.پایه دانسته.اند، خاورشناس معروف آلمانی به نام «ولهاوزن» می.گوید: همه ملت عراق، در عصر معاویه خصوصا اهل کوفه، شیعه بودند، بلکه قبایل و روسای آن.ها نیز بر این عقیده می.زیستند.[3]

خاورشناس دیگری به نام «گولدزیهر» می.گوید: یکی از خطاها این است که تشیع را مولود افکار ایرانی بدانیم، این نوع اندیشه بر اساس فهم نادرست از تاریخ رویدادهاست در حالی که حرکت.های علوی همه و همه در سرزمین عربی بوده است.[4]

خاورشناس سومی به نام «آدام متز» می.نویسند: هرگز مذهب شیعه عکس.العمل کار ایرانیان در برابر تسلط اسلام بر آنان نبود، زیرا جزیرةالعرب به جز شهرهای بزرگ مانند مکه، صنعا، عمان و هجر و صعده از شیعه موج می.زد، و در همان زمان اکثریت ملت ایران را جز مردم قم، اهل تسنن تشکیل می.دادند، حتی مردم اصفهان، درباره معاویه راه غلو در پیش گرفتند که برخی از آنان او را «نبی مرسل» می.پنداشتند.[5]

این افراد که بیش از «دوزی» درباره تاریخ اسلام دقت کرده.اند، اندیشه ایرانی بودن تشیع را به کلی رد کرده و هرگز تشیع را وامدار ایرانیان ندانسته.اند، هر چند بعدها ایرانیان نسبت به آن علاقه بیشتری اظهار کردند خوشبختانه دو نویسنده مصری نیز به این حقیقت اعتراف کرده.اند که اینک از آنان یاد می.کنیم:

احمد امین مصری که رابطه درستی با تشیع ندارد می.گوید: پیروی از علی(ع) پیش از ورود ایرانیان به اسلام، آغاز شد، ولی بعدها تشیع به وسیله عناصری ایرانی، رنگ جدیدی به خود گرفت.[6]

سخن نخست احمد امین، سخن پابرجایی است، اما سخن دیگرش کاملا بی.اساس است، زیرا تشیع یک معنی بیش ندارد و آن پذیرش نسخه اصیل اسلام و پیروی از تمام تعلیمات حضرت رسول ا کرم(ص) است.

شیخ محمد ابوزهره می.گوید: ایرانیان، تشیع را از عرب آموختند و تشیع پدیده.ای ایرانی نیست، گروهی از علمای اسلام که پیرو اهل.بیت(ع) بودند، از ظلم و ستم اموی.ها و عباسی.ها به فارس و خراسان هجرت کرده و تشیع در این سرزمین.ها پیش از سقوط اموی.ها به ویژه پس از پناهنده شدن پیروان زیدبن علی.(ع) به ایران منتشر گشت.[7]

چگونه می.توان گفت: تشیع ساخته و پرداخته ایرانی.هاست، در حالی که بزرگان اهل.سنت در قرون اول هجری برخاسته از ایران هستند مانند بخاری، مسلم، ترمذی، نسائی، ابن ماجه، حاکم نیشابوری و بیهقی. همچنین کسانی که پس از این طبقه آمده.اند.
اصولا روزی که ایرانیان اسلام را پذیرفتند آن را با صبغه تسنن قبول کردند و قرن.ها بر همان عقیده پا برجا بودند و شیعه را جز جمعیت.های کوچک پراکنده در گوشه و کنار ایران تشکیل نمی.داد.

اصولا بذر تشیع در ایران با مهاجرت عرب.های اشعری یمنی به قم و کاشان، افشانده شد آن هم در اواخر قرن اول، در حالی که اسلام در سال 17 هجری وارد ایران شد و پس از گذشت سال.ها جست و گریخته شیعیان در ایران ظهور کردند.
نتیجه این تشیع، در منطقه عربی پا به عرصه نهاده و با همین صبغه اسلامی عرضه شده و هیچ رنگ و بویی جز اسلام نداشت.

*ورّاثی بودن خلافت

در آغاز بحث یادآور شدیم که وراثی بودن، امامت دستاویزی برای برخی از مستشرقان شده که بگویند تشیع رنگ ایرانی دارد، در حالی که خلافت سنی نیز پس از قتل عثمان تا قرن هفتم رنگ ورّاثی داشت و پس از درگذشت معاویه دوم خلافت به ال.مروان رسید و تا سال 132 به صورت وراثی دست به دست می.گشت، پس از روی کار آمدن عباسیان نیز خلافت موروثی گشت و تا سال 656 که به وسیله هلاکو منقرض گشت، همچنان با وراثت انتقال می.یافت، خلافت عثمانی.ها نیز از قرن نهم تا انقراض، حالت موروثی داشت.

بنابراین، نباید موروثی بودن امامت، نشانه ایرانی بودن تشیع باشد، اگر شیعیان امامت را در فرزندان علی(ع) منحصر می.دانند به خاطر نصوص نبوی بود که در گذشته یادآور شدیم و حالت وراثتی به معنای اصطلاحی نداشت.

گاهی با وجود فرزند بزرگ.تر، امام منصوص، فرزند کوچک.تر بود پس از درگذشت امام صادق(ع) عبدالله افطح فرزند بزرگ.تر امام صادق(ع) بود، ولی امامت از آن موسی.بن.جعفر(ع) فرزند کوچک.تر او شد.

*بررسی جغرافیایی انسانی ایران پس از اسلام

کسانی که فکر می.کنند، تشیع ساخته و پرداخته ایرانیان است، از تاریخ مذهبی ایران تا آغاز قرن دهم نا آگاهند اصولا قبل از روی کار آمدن صفویان (905) جز شهرهای ری و قم و کاشان و سبزوار، نقطه خاصی به نام مرکز تشیع نبود، در حالی که دیگر شهرها همه از تسنن موج می.زد، فقط از آغاز قرن دهم، تشیع رواج و گسترش بیشتری یافت، اینک ما جغرافیای انسانی و سیاسی شهرهای ایران را از کتاب «احسن التقاسیم» نگارش مقدسی ذکر می.کنیم، مقدسی این کتاب را در سال 375 نوشته است او می.گوید.

سرزمین خراسان از آن معتزله و شیعه ولی غلبه از آن اصحاب ابوحنیفه است، الا در نقطه «شاش» که همگی شافعی مذهبند، و اقلیم «رحاب»[8] مذهب درستی دارند، ولی اهل حدیث حنبلی هستند، غالب مردم اربیل حنفی و همچنین مناطق کوهستانی غرب ایران چنین هستند، اما در ری مذاهب مختلفی است و غلبه با حنفیان است و در عین حال چنین هستند، اما در ری مذاهب مختلفی است و غلبه با حنفیان است و در عین حال حنبلی.ها نیز فراوان هستند قمی.ها شیعه و مردم «دینور» پیرو سفیان ثوری هستند و در اقلیم خوزستان مذاهب مختلفی هست، بیشتر مردم اهواز و رامهرمز و دورق، حنبلی مذهبند و نیمی از مردم اهواز شیعه.اند و در عین حال، حنفی و مالکی فراوان است.

بیشتر مردم سرزمین فارس اصحاب حدیث و پیروان معاویه.اند بیشتر مردم کرمان شافعی مذهب و در منطقه سند، اصحاب حدیث نیز فراوان به چشم می.خورد، مردم «مُلتان»[9] شیعه.اند و در اذان «حی علی خیر العمل» می.گویند و جملات اقامه را تکرار می.کنند، ولی در روستاهای آن فقهای حنفی فراوانند[10].

*ابن بَطُوطه جهانگرد معروف می.نویسد:

پادشاه عراق، خدابنده بود و یک فقیه رافضی به نام « ابن مطهّر» ]علامه حلی[ با او رابطه دوستی پیدا کرد و او اسلام آورد و به دنبال او ارتش مغول نیز اسلام پذیرفتند. این عالم رافضی مذهب، تشیع را در نظر او آراست از این جهت خدابنده، مردم را به پیروی از مذاهب شیعه دعوت کرد. گروهی از شهرها فرمان خدابنده را پذیرفتند، ولی مردم بغداد، در برابر « درب ازج» گرد آمدند و گفتند: « لا سمعاً و لا طاعة» و خطیبی را که پیام شاه را می.خواند، تهدید کردند. عین همین برنامه را مردم شیراز و اصفهان انجام دادند[11].

قاضی عیاض در پیشگفتار کتاب « ترتیب المدارک» درباره انتشار مذهب مالکی می.نویسد:

مذهب امام مالک به خراسان و ماورای عراق از طریق یحیی بن یحیی تمیمی و برخی دیگر راه یافت و سالیان درازی، امامانی به مذهب مالکی در آن جا فتوا می.دادند. آن.گاه در قزوین و در نقاط کوهستانی ایران مانند همدان و کرمانشاهان نفوذ کرد و در عین حال برخی از این شهرها مذهب ابوحنیفه و شافعی چیرگی داشت.[12]

*«بروکلمان» خاورشناس مشهور اروپایی می.نویسد:

آنگاه که شاه اسماعیل صفوی بر تبریز دست یافت، این شهر سیصد هزار نفر جمعیت داشت که یک سوم آن را شیعه و دو سوم آن را سنی تشکیل می.داد.[13]

این کلمات که خلاصه آن را از محققان تاریخ نقل کردیم، حاکی از آن است که مذهب حاکم بر ایرانیان به صورت کلی، تا اواخر قرن دهم، تسنن بوده و از دوران صفویه به بعد، مذهب شیعه گسترش یافت.

*ابن اثیر در «الکامل فی.التاریخ» می.نویسد:

سلطان محمود بر خلاف روش پدر، بارگاه حضرت علی.بن.موسی.الرضا.(ع) را تعمیر کرد در حالی که پدر او آن را ویران کرده بود و مردم طوس هر کس را که به زیارت آن حضرت می.رفت، اذیت می.کردند علت این که او راه خلاف پدر را در پیش گرفت، آن بود که امیر مومنان علی.(ع) را در خواب دید که به او می.گوید: تا کی این جریان به همین حالت، خواهد ماند؟ او در عالم رویا فهمید که مولا از ویرانی بارگاه فرزندش ناراحت است.[14]

مامون عباسی تصمیم گرفت کتابی درباره زشتی.های معاویه بنویسد ولی یحیی.بن اکثم قاضی القضاة، وی را از نوشتن این کتاب، بازداشت و گفت: مردم خراسان، تاب شنیدن این مطالب را در باره خلیفه خود ندارند.[15]

از این بیان نتیجه می.گیریم که این فرضیه نیز مانند دو فرضیه پیشین، اساس دوستی نداشته و گرایش ایرانیان به تشیع، قرن.ها پس از انتشار آن در حجاز و عراق بوده است.

منبع: مکتب اسلام
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - نساء: 56.
[2] - بقره: 124
[3] - الخوارج و الشیعه، ص113.
[4] - العقیدة و الشریعه، ص204.
[5] - الحضارة الاسلامیه، ص102.
[6] - فجرالاسلام، ص176.
[7] - الامام جعفر بن محمدالصادق.، ص545.
[8] - ناحیه.ای است در آذربایجان و این نام رو بهمرفته بر دربند و بیشتر ارمنستان، اطلاق می.شود (و اکثر ارمنستان است)(لعت.نامه دهخدا، ج25، ص305، به نقل از معجم البلدان).
[9] - شهری میان پنجاب و سند.
[10] - احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص119.
[11] - الرحة ابن بطوطه، ص219-220.
[12] - ترتیب المدارک، ج1، ص53.
[13] - تاریخ المذاهب الاسلامیه، ج1، ص140.
[14] - الکامل فی.التاریخ ج5، ص139.
.[15] - المحاسن و المساوی، ج1، ص108
..........................................
انتهای پیام/

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 129]