اکتشافات فضایی در قید و بند های زمینی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: اکتشافات فضایی در قید و بند های زمینی

به طور کلی صدور و انتقال فناوری فضایی به سایر کشورها امری است که مقامات آمریکایی به هیچ عنوان دوست ندارند به آن تن در دهند.

در بهار سال ۲۰۰۶از "رابرت بیگو"،ریس مرکز هوا فضای نودا دعوت شد تا ضمن سفر به روسیه ،از فرایند فرود آمدن یک ماهواره روسی بازدید کند.پس از فرود آمدن ماهواره مذکور ،آقای بیلگو با چیزی روبه رو شد که بیشتر شبیه به یک میز غذا خوری آلومینیومی بود که از یک قسمت دایره ای شکل به همراه چند پایه تشکیل شده بود.این همان ماهواره روسی بود که پس از منتقل شدن از محل فرود ،به شدت توسط افسران امنیتی حفاظت می شد!
به طور کلی صدور و انتقال فناوری فضایی به سایر کشورها امری است که مقامات آمریکایی به هیچ عنوان دوست ندارند به آن تن در دهند.هم اکنون آمریکا در بسیاری از زمینه های دانش و فناوری از جمله در زمینه اکتشافات فضایی و استفاده از ماهواره ها برای اهداف نظامی ،حرف اول را در جهان می زند.دولتمردان آمریکایی بر این اعتقادند که تساهل و تسامح آنها در زمینه صدور دانش فنی و عملیاتی مربوط به تجهیزات ماهواره ایی ،می تواند به لو رفتن اسرار محرمانه این کشور و فراهم شدن زمینه برای کپی برداری سایر کشورها از فناوری های برتر فضایی آمریکا منتهی شود.اما باید دانست که سختگیری بیش از حد در این مورد نیز نتیجه ایی جز محدود کردن حوزه پیشرفت و ترقی صنعت هوا فضای آمریکا و کندتر شدن روند اکتشافات فضایی نخواهد داشت و شکل گیری نسل جدید فناوری های فضایی را به تاخیر خواهند انداخت.به عقیده بسیاری از کارشناسان ،آمریکا از حیث ممانعت از افشای پیشرفت های فضایی خود راه افراط در پیش گرفته است و همین مساله به مهمترین مانع و تهدید بر سر راه گسترش صنعت هوا فضای آمریکا و حتی جهان تبدیل شده است.رهبری بلامنازع آمریکا در زمینه پرواز به فضا موجب به وجود آمدن یک نوع انحصار مخرب و بازدارنده فضایی شده و بخش عمده ایی از پتانسیل های موجود را از میان برده است.متاسفانه مقامات آمریکایی نتوانسته اند مسایل حساس و محرمانه ایی چون ماهواره های جاسوسی و اطلاعاتی را از سایر فناوری های غیر نظامی و تجاری قابل استفاده در فضا تفکیک کنند و با همه آنها به یک صورت،آن هم با محافظه کارانه ترین حالت،برخورد می کنند.
● چرا محافظه کاری؟
کنترل های اعمال شده بر افشای اطلاعات مربوط به ماهواره های آمریکا بخشی از برنامه ای موسوم به ITARاست که توسط وزارت امور خارجه آمریکا هدایت می شود.
تا چند سال پیش،مسائل مربوط به کنترل اطلاعات ماهواره ای و فضایی آمریکا توسط وزارت تجارت و بازرگانی این کشور مدیریت می شد اما در اواسط دهه ۱۹۹۰و پس از لو رفتن اطلاعات سری مربوط به شرکت های تولید کننده ماهواره های اطلاعاتی و جاسوسی و دستیابی چینی ها به این اسرار،کنترل این اطلاعات به وزارت امور خارجه محول شد.به طور کلی ،طبقه بندی ماهواره نظامی در زمره "ابزار های نظامی که مشمول مسائل امنیتی و سری می شود ،موجب شده تا مسیر پیشرفت های فضایی بسیار کند و زمان بر شود.به عنوان مثال ،تقاضای یک ایستگاه زمینی مخصوص GPSجهت تعویض یک رایانه لپ تاپ می بایستی به وسیله یک هیئت عالی رتبه اطلاعاتی مورد بررسی و تایید قرار گیرد؛چرا که فعالیت های مرتبط با این نوع ایستگاه ها نیز در محدوده نظارتی برنامه ITARقرار دارد.!
امنیتی کردن بیش از حد مسائل مرتبط با فناوری های فضایی، ضربه مهلک به این وضعیت به ویژه در آمریکا وارد کرده است.بسیاری از کارشناسان مسائل فضایی بر این اعتقادند که ITARمانند فیلتر نامناسبی عمل می کند که بسیاری از ضرورت های مربوط به پیشرفت های در آن گیر می کنند و به مقصد نمی رسند.
در مقابل ،هستند کسانی که وجود این چنین محدودیت های و کنترل هایی را به سود پیشرفت های فضایی می دانند."لون رینز"،سردبیر اخبار فضا ،معتقد است که ITARسایر کشورها را وادار ساخته است تا به جای تقلید و کپی برداری از فناوری های فضایی آمریکا ،به سمت نوآوری و اتکا به خود گام بردارند و از این طریق موجبات پیشرفت های فنی و علمی در عرصه اکتشافات فضایی را فراهم آورند."چو راگ"، مدیر سازمان ملی امنیت فضایی وابسته به پنتاگون می گوید" برنامه ITARیکی از ضروریات مربوط به فعالیت های فضایی در دهه ۱۹۹۰ به شمار می آمد ،اما امروزه به ابزاری کم فایده و گاه کند کننده تبدیل شده است که بایستی اصلاح شود.مقامات مسئول باید بدانند که بسیاری از تجهیزاتی که هم اکنون مشمول این برنامه بوده و از افشای اطلاعات مربوط به آنها جلوگیری می شود.در بسیاری از کشورهای دنیا با کیفیتی عالی یافت می شود.و لذا دلیلی برای پنهان کردن آنها از دیگران نیست."
محافظه کاری بیش از حد آمریکا در زمینه اطلاعات مربوط به قطعات و تجهیزات ماهواره ایی،بیشتر به نفع رقبای این کشور تمام شده است.بر اساس گزارش اخیر نشریه "بررسی های فضایی" ،سهم آمریکا از بازار جهانی قطعات ماهواره ای تجاری از ۸۳درصد در سال های وا پسین دهه ۱۹۹۰(یعنی زمان اجرای برنامه ITAR)به کمتر از ۵۰درصد درحال حاضر تنزل یافته است.هنگامی که مناقصه بزرگ اروپایی ها برای اجرای برنامه ۵میلیارد دلاری گالیه با هدف ساخت ۳۰ ماهواره موقعیت یاب در ماه جولای سال ۲۰۰۸ آغاز شد .بسیاری از مقامات اروپایی از عدم مشارکت آمریکا در این برنامه ابراز ناخوشنودی کردند و وجود کنترل ها و محدودیت های ناشی از وجود برنامه هایی چون ITARرا به عنوان مشکل و مانعی اساسی بر سر راه توسعه فعالیت های فضایی معرفی کردند.
به هرحال ،محدودیت های موجود بر سر راه انتقال فناوری های فضایی از آمریکا به سایر کشورها ،موجب شده تا بسیاری از کشورهای جهان –حتی نزدیک ترین هم پیما نان آمریکا –نیز به سمت رقبای این کشور در عرصه هوا فضا کشیده شود.اخیرا سازمان ملی تجهیزات ماهواره ایی کانادا و اپراتور ماهواره ای Telesatدر اقدامی مشترک از سازندگان قطعات ماهواره ایی اروپایی خواسته اند تا تامین قطعات مورد نیاز آنها را برعهده گیرند.،که این تقاضا با استقبال چشمگیر اروپایی ها مواجه شد.
چندی پیش، شرکت فرانسوی-آلمانی EADS Sodernکه از جمله شرکت های بزرگ سازنده سیستم های موقعیت یاب و ارتباطات ماهواره ای جهان به شمار می آید،سیاست عدم نیاز به قطعات آمریکایی و جایگزین کردن آن به وسیله تولیدات اروپا را به مرحله اجرا درآورد.از سویی دیگر ،ممنوعیت صدور قطعات ماهواره ها و فناوری سیستم های موقعیت یاب،موجب وارد آمدن خسارت های سنگین ملی بر شرکت های آمریکایی شده و آنهارا در امر بازاریابی محصولات خود دچار مشکل کرده است.تمام این پیامد ها منفی مربوط به وضع قوانین محدود کننده از قبیل ITARباعث شده تا سود آوری و پیشرفت صنعت هوا فضا در ایلات متحده آمریکا به شدت کاهش یابد که این مسئله به نوبه خود به تاخیر افتادن بسیاری از برنامه های فضایی ناسا را نیز به دنبال داشته است.به نظر بسیاری از کارشناسان ،تداوم وضعیت کنونی و اصرار بی مورد مقامات آمریکایی بر حفظ اطلاعات فضایی و فنی این کشور،نتیجه ایی جز لطمه خوردن تمامی برنامه ها و پروژه ها برای تسخیر فضا به دنبال نخواهد داشت.
سازمان فضایی اورپا "اسا" اخیراً اعلام کرده است به دلیل وجود محدودیت ها و پیچیدگی های فراوان ناشی از اعمال محدودیت ها و کنترل های مربوط به ITAR،قادر نیست با سازمان فضایی آمریکا "ناسا" در زمینه ، پیشبرد پروژه "مریخ نورد" همکاری کند.در تحولی دیگر،دست اندرکاران ایستگاه فضایی بین المللی به طور جدی از مقامات آمریکایی خواسته اند تا نسبت به حذف یا کاهش کنترل های ITARاقدام کنند؛چرا که در غیر اینصورت ،ادامه فعالت های تحقیقاتی و عملیات اکتشافی این ایستگاه به دلیل عدم همکاری آمریکا با سایر کشورها در زمینه عمل به مواد موافقت نامه کمک های فنی ،بسیار دشوار و شاید ناممکن شود.
متاسفانه سیاست گذاران و مقامات امنیتی آمریکا مواردی چون قرار دادن اخبار جدید مربوط به پیشرفت های فنی فضایی در وبلاگ ها،شرکت مهندسان عالی رتبه فضایی آمریکا در همایش های علمی و اطلاع رسانی در زمینه موفقیت های فنی و مهندسی دانشمندان فضایی آمریکا را نیز مشمول یک سری محدودیت های بی مورد کرده اند در حالی که جامعه علمی بین المللی چنین محدودیت هایی را نمی پذیرد و آنها را به عنوان موانعی جدی بر سر راه پیشرفت های علمی می داند.
وجود جنین محدودیت هایی در حالی در آمریکا تداوم می یابد که کشورهای دیگر به ویزه چین و هند به طور جدی در راستای پیشرفت های فنی فضایی گام بر می دارند و در این راه به بی نیازی نسبی از آمریکا و فناوری آمریکا نائل شده اند.به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان و حتی مهندسان شاغل در سازمان فضایی آمریکا نیز لب به انتقاد های تند و گزنده ای از رویکرد امنیتی وزارت امور خارجه آمریکا در قبال صدور فناوری فضایی به سایر نقاط جهان گشوده اند و خواستار گشودن درها به روی فناوری های خارجی شده اند.برخی دیگر از کارشناسان هم پا را از این فراتر نهاده و تقاضای تجدید نظر در مورد مدیریت اطلاعاتی فعالیت های فضایی آمریکا و واگذاری مجدد آن به وزارت تجارت و بازرگانی این کشور را مطرح ساخته اند.
● نشانه های تحول
خوشبختانه نشانه هایی از بروز تغییر در رویکرد ها و سیاست های دولت و کنگره آمریکا در قبال اطلاع رسانی مرتبط با پیشرفت های فضایی و صدور فناوری های فضایی آمریکا و خارج به چشم می خورد.در اواخر ما ژانویه سال ۲۰۰۸ ،کاخ سفید اقدام به بازبینی مقررات ITARکرد و کوشید تا بخش عمده ای از فناوری هایی که تاکنون در فهرست ممنوعه ITARقرار داشته اند را آزاد کند.کنگره امریکا نیز با تصویب چند طرح کوشید تا با تفکیک قائل شدن بین فناوری های فضایی و فناوری های نظامی و اعمال قوانین و مقررات جداگانه برای افشای اطلاعات مربوط به هر کدام از آنها ،گامی در جهت بهبود اوضاع و خارج شدن سازمان فضایی آمریکا از بن بست کنونی بردارد و از فدا شدن تجارت فضایی به خاطر مسائل امنیتی جلوگیری شود.