تاثير بازي‌هاي رايانه‌اي بر سلامت كودكان‌ بازي با شمشير دولبه‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: تاثير بازي‌هاي رايانه‌اي بر سلامت كودكان‌ بازي با شمشير دولبه‌
جام جم آنلاين: روزي روزگاري بازي‌هاي كودكان به هفت‌سنگ و الك دولك محدود بود. در بهترين شرايط توپ پلاستيكي وجود داشت و فوتبال گل كوچك، اما امروز سيماي بازي‌هاي كودكان نيز تغيير كرده است. امروزه ديگر به جاي گل‌كوچك فيفا 2008 بر قلوب بچه‌ها حكمفرمايي مي‌كند و جاي هفت‌سنگ را مرد عنكبوتي گرفته است.

ديگر به جاي كودكاني كه در كوچه‌ها دنبال يكديگر مي‌دويدند، كودكاني را مي‌بينيم كه پاي رايانه با يك مشت سيم و كليد و نور مشغول نابود كردن و كشتن دشمنان هستند. رايانه وسيله‌اي است كه جاي خود را در همه قسمت‌ هاي زندگي انسان باز كرده است و همچون ديگر ساخته‌هاي دست بشر، دو روي مثبت و منفي دارد.

يكي از جذابيت‌هاي دنياي رايانه كه بيشتر از بقيه جنبه‌ها كودكان و نوجوانان را مجذوب و شيفته خود كرده است، بازي‌هاي رايانه‌اي است، اما آيا اين بازي‌ها براي كودكان مفيد است؟ اين پرسشي است كه پاسخ متخصصان به آن قدري با باورهاي عمومي در تضاد است.

بازي اساسي‌ترين فعاليت كودك است در عين حال يكي از نيازهاي اساسي كودكان نيز به شمار مي‌رود. نقش بازي در روند رشد جسماني و روحي رواني كودكان انكارناپذير است. يكي از كاركردهاي مهم بازي اين است كه كودك را براي ورود به زندگي بزرگسالي آماده مي‌كنند.

كودك بسياري از مهارت‌هاي فردي و اجتماعي مورد نياز براي زندگي آينده خود را از طريق همين بازي‌هايي كه به نظر بسياري بي‌اهميت جلوه مي‌كند، مي‌آموزد. بسياري از متخصصان تعليم و تربيت سفارش مي‌كنند كه مطالب آموزشي در كلاس‌هاي درس از طريق بازي آموزش داده شود و نتايج حاصله گوياي موفقيت استفاده از اين شيوه است.

بازي‌هاي رايانه‌اي، با استفاده از تصاوير جذاب، پرتحرك و زنده و صداهاي مهيج، دنيايي از هيجان را به كودكان پرجنب و جوش ارزاني مي‌كند. اين جذبه و كشش كودك را به عالمي از تخيلات مي‌برد كه در آن خود را قهرمان اصلي ماجرا مي‌پندارند. اين بازي‌ها با ترفندهاي مختلف، چنان تاثيري بر فكر و اعصاب كودك تاثير مي‌گذارند كه وي خود را جزيي از اين مجموعه ماشيني مي‌پندارد.

شكل‌گيري بازي‌هاي رايانه‌اي‌

براساس تعاريف موجود، بازي رايانه‌اي نوعي سرگرمي تعاملي است كه به وسيله يك دستگاه الكترونيكي مجهز به پردازشگر يا ميكرو كنترلر انجام مي‌شود. بسياري از بازي‌هاي رايانه‌اي به دليل توليد تصوير متحرك با قابليت نمايش روي صفحه تلويزيون يا نمايشگر رايانه، بازي ويدئويي نيز محسوب مي‌شوند.

تعداد مخاطبان بازي‌هاي رايانه‌اي در سال‌هاي گذشته افزايش چشمگيري داشته و اين بازي‌ها به يكي از پرهوادارترين سرگرمي‌هاي موجود تبديل شده‌اند. توليد و پيدايش بازي‌هاي رايانه‌اي در دنيا به سال 1947 ميلادي برمي‌گردد طبق آمارهاي منتشر شده، روزانه 2 بازي رايانه‌اي جديد به بازار مي‌آيد و تخمين زده مي‌شود كه گردش مالي اين بازي‌ها تنها در آمريكا، تا پايان اين دهه به بيش از يك ميليارد دلار در سال برسد.

امروزه صنعت بازي‌هاي رايانه‌اي در جهان از چنان جايگاه ويژه‌اي برخوردار است كه در 6 ماهه نخست سال 2007 ميلادي فروش اين بازي‌ها در كشورهاي اروپايي از فروش فيلم‌هاي هاليوودي بيشتر بوده است.

تقسيم‌بندي بازي‌هاي رايانه‌اي‌

بازي‌هاي رايانه‌اي براساس شيوه انجام بازي و حالت گرافيكي به گروه‌هاي زيادي ازجمله آموزشي، اتومبيلراني، استراتژي، اكشن ماجرايي، اينترنتي، تيراندازي، شبيه‌سازي، ضرباهنگي، ماجرايي، مبارزه‌اي، معمايي، نقش‌آفريني (ايفاي نقش)‌، ورزشي و هزارتو (لابيرينتي) تقسيم مي‌‌شوند.

تاثيرگذاري بالا

ماهيت تاثيرگذار رسانه‌ها مانند سينما و تلويزيون مدت‌هاست كه به دلمشغولي روان‌شناسان كودك تبديل شده است، اما اكنون اين مساله مطرح است كه تاثيرگذاري بازي‌هاي رايانه‌اي با قابليت‌ها و ويژگي‌هاي خاص خود، از سينما و تلويزيون نيز بالاتر است. وقتي كودك مشغول تماشاي فيلم است با يك روايت يا داستان مواجه مي‌شود كه تا حدي بر او تاثير مي‌گذارد؛ اما اين روايت بسته است و كودك نمي‌تواند آن را به ميل خود تغيير دهد.

در مقابل هنگام بازي‌هاي رايانه‌اي، داستان وجود دارد، با اين تفاوت كه داستان‌ها عمدتا باز هستند و كودك مي‌تواند به ميل خود آن را تغيير دهد يا انتخاب كند. اين مساله به كودك احساس آزادي مي‌دهد. در اين بازي‌ها بسياري از اصول يادگيري مانند همذات‌پنداري، تمرين، تكرار و پاداش و تقويت به كار رفته است و مي‌تواند اثر شگرفي بر كودك داشته باشد.

افزايش خشونت‌

در بدو ورود بازي‌هاي رايانه‌اي به بازارهاي آمريكا، هراس بزرگي در ميان والدين، مربيان و مراقبان اخلاقي جامعه در زمينه خشونت موجود در اين بازي‌ها به وجود آمد. هراسي كه چندان هم بي‌پايه نبود.

محتواي خشن برخي از اين بازي‌ها به گونه‌اي است كه بچه ‌ها به صورت گروهي يا فردي در پي ضربه زدن، متلاشي كردن ، له كردن و نابودي برمي‌آيند. اگر به چهره آنها هنگامي كه در بازي و در برابر رقيب تصويري خود يا مانع فيزيكي گرافيكي قرار مي‌گيرند، نگاه كنيد، براحتي آثار خشم توام با اضطراب را در چهره آنها مي‌توانيد ببينيد. بعضي از بچه‌ها از اين حالت هم فراتر مي‌روند و ناخواسته فرياد مي‌كشند. اين حالت از نظر رواني بتدريج در ذهن و روح بچه‌ها باقي مي‌ماند و در رفتارهاي روزمره آنان مشاهده مي‌شود.

بسياري معتقدند بازي‌هاي رايانه‌اي جنگي كه در آن كودكان با قرار گرفتن در نقش مهاجم جنگجو و سعي در از بين بردن دشمنان فرضي خود دارند، به نوعي تمرين خشونت محسوب مي‌شود.

دكتر سيدمهدي صميمي اردستاني، استاديار دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي در اين خصوص مي‌گويد: افزايش خشونت، محدود كردن خلاقيت و كم تحركي 3 عارضه مهم استفاده بيش از حد از بازي‌هاي رايانه‌اي است و بازي‌هاي رايانه‌اي به علت چارچوب و طراحي محدودي كه دارند، نمي‌توانند به اندازه كافي و لازم در پرورش خلاقيت‌هاي كودكان موثر باشند.

اين روانپزشك بازي‌هاي فيزيكي، فكري و حركتي كودكانه مثل توپ‌بازي و پازل دستي را براي تقويت خلاقيت‌هاي فكري و حركتي كودك در مقايسه با بازي‌هاي رايانه‌اي فكري و ورزشي موثرتر مي‌داند و مي‌افزايد: والدين بايد زمان و فضاي لازم را براي بازي كودك فراهم كنند؛ چراكه تفريح در پارك‌ها به همراه پدر و مادر بيشتر از بازي‌هاي رايانه‌اي براي كودكان لذتبخش است.

آسيب‌هاي جسماني بازي‌هاي رايانه‌اي‌

هنگام بازي چشم به دليل خيره شدن مداوم به صفحه نمايش رايانه و كم شدن پلك زدن بشدت تحت فشار نور قرار مي‌گيرد و دچار عوارض مختلفي مي‌شود. نوجوانان چنان غرق بازي مي‌شوند كه توجه نمي‌كنند تا چه حد از لحاظ بينايي و ذهني بر خود فشار مي‌آورند.

مهم‌ترين علايم بينايي‌ ناشي‌ از بازي رايانه‌اي به مدت طولاني خستگي چشم، خشكي چشم، سوزش، اشك ريزش و تاري ديد است. علت اين است كه وظيفه اصلي اشك چشم مرطوب نگه داشتن و شستشوي مداوم سطح كره چشم و رساندن اكسيژن و مواد غذايي به قرنيه است. يكي از مهم‌ترين دلايل خشكي و سوزش چشم هنگام كار با رايانه كاهش ميزان پلك زدن است. اين مساله به همراه خيره شدن به صفحه مانيتور و تمركز روي موضوع كار سبب مي‌شود پلك‌ها مدت بيشتري باز بمانند و در نتيجه اشك روي سطح چشم سريع‌تر تبخير مي‌شود.

از سوي ديگر، به دليل اين كه كودك در يك وضعيت ثابت تا ساعت‌ها مي‌نشيند، ستون فقرات و استخوان‌بندي او دچارمشكل مي‌شود. همچنين احساس سوزش و سفت شدن گردن، كتف‌ها و مچ دست از ديگر عوارض كار نسبتا ثابت و طولاني مدت با رايانه است. ايجاد تهوع و سرگيجه خصوصا در كودكان و نوجواناني كه زمينه صرع دارند، از ديگر عوارض بازي‌ها رايانه‌اي است.

متخصصان اعصاب معتقدند بازي‌هاي پرهيجان رايانه‌اي كه در آن صفحه نمايشگر رايانه، پي‌درپي از فلاش‌ها و شعاع‌هاي خيره‌كننده نوري پوشيده مي‌شود، در نوجوانان كه از نظر عصبي ضعيف‌اند و براي ابتلا به صرع آمادگي دارند، هيجانات شديد عصبي پديد مي‌آورد.

ضمن اين ‌كه، در حدود يك درصد از كودكان غيرمبتلا به بيماري صرع، به نور حساسيت دارند، اين حساسيت و تحمل تغيير مداوم شدت و ضعف نور در بازي‌هاي رايانه‌اي براي اين گروه نيز مشكل ايجاد مي‌كند.

انزواطلبي

كودكاني كه به طور مداوم با اين بازي‌ها درگيرند درونگرا و در جامعه منزوي و در برقراري ارتباط اجتماعي با ديگران ناتوان مي‌شوند. روحيه انزواطلبي باعث مي‌شود كودك از گروه همسالان جدا شود كه اين خود سرآغازي براي بروز ناهنجاري‌هاي ديگر است. وقت‌گذاري و ارتباط درست ميان پدر و مادر و فرزندان هر اندازه بيشتر باشد، زمينه چنين بازي‌هايي كم‌تر فراهم مي‌شود.

از سوي ديگر، در بعضي خانواده‌ها كه زن و مرد شاغل هستند و دركنار هم بودن خانواده كمتر شده، بازي‌هاي رايانه‌اي مشكلات را دوچندان كرده است.

تاثيرات مثبت‌

با وجود محتواي خشن اين بازي‌ها كه سبب انتقال ناهنجاري‌هاي فردي در كودكان و نوجوانان و گرايش به خشونت و مصرف‌گرايي مي‌شود، روان‌شناسان كمك به هماهنگي بين دست و چشم، رشد كودكان عقب‌افتاده ذهني، درك بهتر از فضا، حل بهتر مسائل رياضي و افزايش دايره لغات و نيز افزايش تجربه اجتماعي را به عنوان پيامدهاي مثبت اين بازي‌ها دانستند.

علاوه بر آن، يادگيري و آموزش كه توجه ناچيزي به آن شده است، از طريق بازي‌هاي رايانه‌اي ميسر مي‌شود.

در واقع گروهي از روانپزشكان معتقدند بازي‌هاي رايانه‌اي و فكري به دليل داشتن تنوع زندگي براي كودكان مفيد است.

دكتر شيرازي، استاديار دانشكده علوم پزشكي ايران در اين خصوص مي‌گويد: اين بازي‌ها به سرعت واكنش و گسترش فضاي ديداري كودكان اضافه مي‌كند. او مي‌افزايد: برخلاف نظر والدين، اين بازي‌ها علاوه بر موارد گفته شده با آموزش اولويت‌هاي مكاني و زماني و رقابت سالم، آنها را براي ورود به اجتماع آماده مي‌كند.

البته اين فوق‌تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان تاكيد مي‌كند: وقتي كودكان تا حدي درگير اين بازي‌ها شوند كه از ديگر فعاليت‌هاي خود باز بمانند يا در مواردي كه با استفاده از آموخته‌هاي خود از اين بازي به بزرگ‌ترها يا همسالان خود آسيب بزنند، والدين بايد به طور موقت انجام اين بازي را ممنوع كنند.

عدم نظارت‌

تنها 20 درصد از كل بازي‌هاي توليد شده در جهان به بازي‌هاي خشونت‌آميز اختصاص دارد و 80 درصد بقيه عاري از هر گونه خشونت و صرفا به منظور به‌كارگيري قوه تخيل، ادراك و تصميم‌گيري كاربران طراحي شده است؛ اما جدا كردن اين بازي‌ها از يكديگر نياز به يك ارگان نظارتي دارد.

در بسياري از كشورها روي هر لوح فشرده بازي، رده سني مختص به آن مشخص شده و فروشنده موظف است آن را در اختيار گروه سني مذكور قرار دهد؛ همچنين ناشران و توزيع‌كنندگان بازي‌هاي رايانه هنگام خريد به والدين، رده سني بازي را متذكر مي‌شوند، اما در ايران اين طور نيست.

نبود يك ارگان نظارتي قوي براي نظارت بر ورود بازي‌هاي رايانه‌اي خارجي به كشور، رواج مفاهيمي چون خشونت، شهوت، ترس، تضعيف باورهاي ديني، كشتار را به دنبال دارد.اين بازي‌ها به صورت كپي شده و با نازل ترين قيمت در اختيار كاربران قرار مي‌گيرد.

به دليل نبود نظارت، كاربر ايراني هر نوع بازي را كه حتي برايش مضر باشد مي‌خرد. بد نيست بدانيد به اعتقاد برخي كارشناسان، هر هفته بين 7 تا 10 عنوان بازي وارد ايران مي‌شود.

مشكلات فرهنگي

بازي‌هاي رايانه‌اي به عنوان بخشي از فناوري‌هاي نوين، تاثيرات ماندگاري بر فرهنگ، رشد و تكوين شخصيت افراد و روش‌هاي آموزشي گذاشته است و به دليل پر كردن بخشي از اوقات فراغت جمعيت سني كودك، نوجوان و جوان نيازمند توجه جدي است.

متاسفانه به دليل ناآشنايي والدين با عارضه‌هاي ناشي از اين بازي‌ها و همچنين نبود قوه نظارتي قدرتمند و تاثيرگذار در كشور، دايره آسيب‌پذيري كودكان ايراني بيش از ديگر كودكان در دنياي بازي‌هاي رايانه‌اي است.

بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد نظارت مستمر و موثر در بازار نشر و عرضه بازي‌هاي رايانه‌اي وجود ندارد. بازي‌هاي رايانه‌اي به گونه‌اي طراحي و ساخته مي‌شوند كه مخاطب را وادار كند تا به هر شكل ممكن، به گمان خود به انتهاي بازي و در نهايت برتري در آن دست يابد. اين نقطه آغازين حمله به ذهن و روح يك كودك يا نوجوان است. استرس و اضطراب ناشي از برتري‌جويي از همان لحظات اول بازي، ذهن و روح او را تحت فشار مي‌گذارد.

دكتر مخبر دزفولي، دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي نيز با تاكيد بر اين مطلب مي‌گويد: رشد سريع فناوري‌هاي اطلاعات، تاثيرات بسياري بر عرصه فرهنگي داشته است و بازي‌هاي رايانه‌اي و ويدئويي هم به عنوان بخشي از فناوري‌هاي نوين تاثيرات ماندگاري بر فرهنگ، رشد و تكوين شخصيت افراد و روش‌هاي آموزشي گذاشته و به دليل پر كردن بخشي از اوقات فراغت جمعيت سني كودك، نوجوان و جوان ما نيازمند توجه جدي است.

وي مي‌افزايد: با توجه به رسالت فرهنگي كه به عهده شوراي عالي انقلاب فرهنگي است و تاكيدي كه رهبر معظم انقلاب (در ديدارهاي سالانه خود با اعضاي شورا) بر اهميت مساله فرهنگ عمومي و مهندسي فرهنگي جامعه داشتند، ضرورت برنامه‌ريزي براي محصولات فرهنگي جديد بويژه در بخش بازي‌هاي رايانه‌اي از مدت‌ها پيش احساس مي‌شد.

به گفته دكتر مخبر با توجه به دلايل ذكر شده و ضرورت تاسيس بنيادي براي بازي‌هاي رايانه‌اي، اين مساله در دستور كار شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار گرفت تا برنامه‌ريزي، هماهنگي و حمايت از فعاليت‌هاي مرتبط با صنعت بازي‌هاي رايانه‌اي را در تمامي زمينه‌هاي فرهنگي، هنري، فني و اجرايي به عهده بگيرد.

علي اخوان بهبهاني‌
چهارشنبه 15 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 379]