عوامل گرديدن تكاملى را خنثى نكنيم

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: در تعيين عوامل گرديدن‏هاى تكاملى ، در ميان صاحبنظران اختلاف نظرهايى وجود دارد كه عمده آنها مسئله درون و برون است . يعنى اختلاف عمده در اين است .
كه آيا عامل « گرديدن » يك موجود در حال جريان ، از موقعيتى به موقعيت ديگر ،
درونى است يا برونى ؟ سه نظريه قابل توجه در مسئله مزبور وجود دارد :
نظريه يكم عامل تحول و گرديدن اشياء درونى است . باين معنى كه هر موجودى عامل دگرگونى را در درون خود مى‏پروراند و پديده‏ها و ديگر اجزاى طبيعت كه در خارج از ذات آن موجودند ، اثرى در تحول آن ندارند .
نظريه دوم اينست كه عامل هر گونه « گرديدن » موجود ، بيرون از ذات آن بوده اجزاء و پديده‏هاى درونى ، اثرى در گرديدن آن ندارند .
اين دو نظريه افراطى و تفريطى كه صد در صد در برابر هم قرار گرفته‏اند ، از منطق علمى برخوردار نيستند . دليل اين مدعا را در توضيح نظريه سوم مطرح مى‏كنيم :
نظريه سوم عامل گرديدن درونى بوده ، عوامل برونى شرايط عمل « گرديدن » مى‏باشد .
مى‏توانيم براى روشن شدن اين نظريه ، مثال روشنى را مطرح كنيم :
تخم مرغى كه در جريان گرديدن قرار مى‏گيرد و از موقعيت تخم مرغ بودن
[ 6 ]به موقعيت جوجه بودن حركت مى‏كند ، عامل اين حركت ، ذرات داخل تخم مرغ است كه رو به جوجه گشتن مى‏رود ، اگر چه حركت مزبور بدون هوا و حرارت مناسب كه عوامل بيرونى هستند ، امكان ناپذير مى‏باشد . در تفسير اين نظريه سوم ،
مطالبى اجمالى و نيمه روشن وجود دارد كه اصل مسئله را به حالت معمائى در ميآورد .
راهى كه ما در توضيح و تأييد آن انتخاب مى‏كنيم ، بدينقرار است :
عامل تعيين موقعيت دوم و مشخص بودن در مسير گرديدن ، درونى است ،
باين معنى كه هر موجودى استعداد تعيين موقعيت دوم را در درون خود دارا ميباشد .
در صورتى كه حركت در مجراى « گرديدن » بدون مانع باشد ، استعداد همان تعين به فعليت خواهد رسيد ، ولى عامل حركت در آن مسير عوامل و شرايط بيرونى است .
بعنوان مثال : تخم گل لادن در مجراى حركت طبيعى خود ، مسير تعين خاص لادن شدن را طى خواهد كرد ، در صورتى كه شرايط و عوامل بيرونى ، هماهنگى طبيعى با استعداد مزبور داشته باشد .
درون آدمى كه به مفهوم عمومى قلمرو روانى انسانى گفته مى‏شود ، داراى استعدادها و هسته‏هاى تعينات متنوع ميباشد . براى حركت و فعليت رسيدن هر يك از آنها ، سه نوع عامل اساسى وجود دارد :
نوع يكم عامل درونى محض كه عبارت است از اراده آدمى . مادامى كه اراده به فعليت رسيدن استعدادهاى درونى در يك انسان به وجود نيايد و تقويت نگردد ، تحرك استعداد با هيچ يك از عوامل و شرايط امكان پذير نخواهد بود .
نوع دوم عوامل بيرونى است كه به وسيله حواس طبيعى و ساير وسايل ادراك ، وارد قلمرو درون مى‏گردند و دست به تحريك استعدادها مى‏زنند . تفاوت انسان با ديگر موجودات ، در پديده گرديدن ، اراده است . به توضيح اينكه براى به وجود آمدن تحول در يك موجود غير انسانى ، تنها برقرار شدن ارتباط ميان استعدادهاى درونى و عوامل و شرايط برونى كافى است كه تحول در آن موجود شروع گردد .
در صورتى كه استعدادهاى درونى انسانى در عين حال كه در معرض ارتباط با عوامل و شرايط برونى قرار مى‏گيرد ، اراده او مى‏تواند مقاومت در وى
[ 7 ]بوجود آورده از تأثير آن عوامل جلوگيرى نمايد . همين موضوع اراده است كه مباحث جامعه شناسى و رفتار شناسى را دچار مشكلات مى‏سازد ، تا آنجا كه گروهى را وادار مى‏نمايد كه بگويند :
ما نمى‏توانيم از مشاهده پديده‏هاى جارى در يك جامعه و از شناخت رفتار يك انسان قوانينى را انتزاع كنيم كه مانند قوانين فيزيكى و شيميائى كليت داشته باشند . عوامل و شرايط برونى كه استعدادهاى آدمى را به حركت در مى‏آورد و مسير تعيّن‏هاى پيش ساخته آن‏ها را تعيين مى‏نمايد ، به وسيله حواس گوناگون برونى و درونى وارد قلمرو روان مى‏گردند .
اشكال و رنگها و نمودهايى كه مشابه آنها هستند بوسيله بينايى ، الفاظ و اصوات گوناگون بوسيله شنوايى ، طعم‏هاى مختلف از راه چشايى و غير ذلك وارد مغز و روان مى‏گردند . همچنين موضوعات و مواد خام با عمل ذهنى خاص تبديل به قضايا مى‏شوند ، سپس اين قضايا وارد مراكز انديشه ( يا بعبارت ديگر وارد قلمرو فعاليتهاى فكرى ) گشته ، در مجراى نتيجه‏گيرى‏ها قرار مى‏گيرند . اگر اراده آدمى در مسير هدف‏هاى سازنده به جريان بيافتد ، نتايج بدست آمده از دريافت‏ها و انديشه‏ها ،
« گرديدن » تكاملى را در مسير هدف‏هاى مزبور به وجود مى‏آورد .
نوع سوم واقعيت‏هاى نهفته در لابلاى سطوح روانى انسان . اگر چه بعضى از متفكران وجود چنين واقعيت‏ها را در درون آدمى انكار كرده مى‏گويند : نه در مغز و نه در روان هيچگونه معلوم پيشين ( آپريورى ) وجود ندارد .
اينان بطور قطع از تفسير و توجيه اكتشافات و اختراعات ناتوانند و هيچ گونه راهى براى توضيح اصول كلى كه پيش از تجربه و پيش از ارتباط با همه رويدادها و نمودها كه در مغز يا روان انسان‏ها وجود دارد ، نشان نمى‏دهند . مانند اينكه : « قانون در جهان طبيعت حكمفرما است » . و « هيچ رويدادى بدون علت نيست » ما به اين اصول ، علم پيش از تجربه داريم و بهمين جهت است كه سقراط ميگفت :
كار من قابلگى و كمك كردن به مردم براى زاييدن حقيقت است كه خود آن را دارا مى‏باشند . كانت نيز علم به اصول پيش از تجربه را مى‏پذيرد .
[ 8 ]با ورود اختلال به هر يك از اين عوامل سه‏گانه كه متذكر شديم ، « گرديدن » تكاملى انسان‏ها دچار اختلال مى‏گردد .
با نظر به دخالت اساسى عوامل مزبور در « گرديدن » مى‏توانيم اهميت جمله امير المؤمنين عليه السلام را ( ناشنوا باد گوشى كه نصايح رسا و سازنده را در نيابد ) درك كنيم .
يعنى آن فرد يا جامعه‏اى كه استعدادهاى خود را از ورود واقعيات به وسيله حواس طبيعى و مشاعر روانى و از ارتباط با آن واقعيات بر كنار نموده نگذاشت كه واقعيات برونى و حقايق درونى با آن استعدادها ارتباط تفاعلى برقرار كند ، عامل گرديدن خود را خنثى نموده است .
در هر دوره و در هر جامعه‏اى انواع فراوانى از عوامل آگاهى و ترقى براى افراد بشر وجود دارد . بعضى از آنها از راه بينائى و مشاهدات با استعدادهاى بشرى ارتباط برقرار مى‏كند و تفاعل مناسب را به جريان مى‏اندازد . برخى ديگر از راه شنيدن و ساير راه‏هاى تعليم و تربيت . روشن‏ترين و قاطعانه‏ترين عوامل آگاهى و ترقى كه از راه شنيدن ، دست به تحريك استعدادهاى انسانى مى‏زند و آنها را بارور مى‏سازد ، دو صداى رسا و سازنده است كه بى استثناء در همه فضاى تاريخ طنين‏انداز بوده‏اند . يكى از اين دو صدا :
داد و فريادهاى جدّى پيامبران الهى است كه اندك شوخى و غرض ورزى و جهل و اشتباه راهى به آنان نداشته است . و با نظر به شخصيت آن فرياد كنندگان و واقعياتى محض كه گفتار آنان را وابسته به خداى هستى مى‏نمايد ، هيچ صدايى نگران كننده‏تر و در عين حال حيات بخش‏تر از آن صداها ، براى عقول و دل‏هاى آدميان مطرح نگشته است ، زيرا تنها تفسير و توجيه كننده معقول حيات بشرى همان صدائى است كه پيامبران الهى طنين انداز نموده‏اند .
صداى دوم كه همواره گوش بشرى با آنكه مى‏خواهد خود را به بيگانگى از آن بزند ، آشنايى نزديكى با طنين آن دارد ، صدايى است بس شگفت‏انگيز كه براى ارتباط با استعدادهاى بشرى ، نه احتياج به موج دارد و نه نياز به لب و زبان
[ 9 ]و قالب‏هاى قراردادى الفاظ و علامت‏ها . براى جريان و وصول اين صدا به اعماق درون آدمى ، نه خط سيرى لازم است و نه معلمى كه معنا و مفهوم آن را توضيح بدهد . اين صداى وجدان آدمى است كه از اعماق جانش سر بر مى‏كشد و در سر راه خود خيالات و پندارهاى بى اساس مغز را كه حيات انسانى را به نيستى و بيهودگى متهم مى‏سازند ، محو مى‏نمايد و . . .

مى‏رود بى‏بانگ و بى‏تكرارها
تحتها الانهار تا گلزارها آن فرد و جامعه‏اى كه با اشكالى گوناگون از خود فريبى‏ها و پوشش‏هاى بظاهر منطقى و علمى مى‏خواهد اين دو صدا را از رسميت بياندازد ، مبارزه با خويشتن براه انداخته ، انكار خود را نتيجه مى‏گيرد . آن كه مى‏گويد :

انبيا حرف حكيمانه زدند
از پى نظم جهان چانه زدند نه معناى حكمت را درك مى‏كند و نه اطلاعى از حقيقت نبوت دارد و نه آشنايى صحيحى با جهان ، كه اگر مبنا و هدف معقولى بر هستى آن مطرح نگردد ،
هيچ اصل و قاعده‏اى براى زندگى نخواهيم داشت تا گروهى بعنوان حكماء كه براى نظم جهان چانه مى‏زنند ، پذيرفته شوند . آن انسان كه مى‏گويد :
صداى وجدان چيزى جز وازدگى‏هاى غرايز نيست ، او با اين خيال و يا هوى پرستى علم نما مى‏خواهد شخصيت بشرى را حتى از شيى‏ء ( چيز ) محض هم پايين‏تر بياورد و موجودى را به جاى انسان مطرح كند كه در راه خود خواهى و هوس‏هاى حيوانى خود ، يا جز خود را نابود كند ، يا قربانى جز خود شود ، زيرا وقتى كه خود ( شخصيت ) وجود ندارد ، ميدان حيات حكومت مطلق را به قدرت مى‏سپارد . خوشبختانه اين خيال و يا هوى‏پرستى علم نما براى آگاهان بشرى تازگى نداشته و هفت قرن پيش از اين ، وقاحت و پستى آن ، بوسيله جلال الدين مولوى گوشزد شده است :

روى در انكار حافظ برده‏اى 1
نام تهديدات نفسش كرده‏اى اين چه خصومت نابكارانه با بشريت است كه صداى نگهبان درونى ( وجدان ) را منكر شوى و با پوشالى مسخره‏اى كه به اصطلاح علمى ( وازدگى‏هاى غرايز ) ،

-----------
( 1 ) وجدان
[ 10 ]( تهديدات نفس ) آراسته شده است ، واقعيت را از ديدگاه واقع جويان مخفى نمايى امير المؤمنين عليه السلام در جمله بعدى مى‏فرمايد :
« كسى كه فرياد بلند گوشش را كر ساخته است ، چگونه از صداى ضعيف تأثير مى‏پذيرد » .
هيچ صدا و فريادى رساتر و با عظمت‏تر از آن دو صدا كه شرحى مختصر درباره آنها آورديم در فضاى عقول و دل‏هاى آدميان طنين‏انداز نمى‏گردد . اگر آن دو تأثيرى در اعتلا و رشد بشرى نداشته باشند ، از ديگر بانگ‏هاى بى‏اساس چه توقع مى‏توان داشت . اگر فرد يا جامعه‏اى را فرياد :
اَ يَحْسَبُ الْاِنْسانُ اَنْ يُتْرَكَ سُدىً 1 .
( آيا انسان چنين گمان مى‏كند كه او بيهوده به خود رها شده است ) .
كه بطور قطع هر وجدان آگاه آن را شنيده است ، بيدار نكند ، كدامين فلسفه و شعر و حماسه انسانى او را مى‏تواند بيدار كند ؟ همه مى‏دانيم كه حتى در دو قرن اخير كه پيشرفت چشمگير علم و صنعت ، انسان را در دست گردانندگان آن دو ، از موقعيت اصيل خود خارج كرده او را تا حدّ شيى‏ء متحرك تقليل داده وسيله بهره بردارى اقويا نموده است ، نوشته‏ها و داد و فريادهاى متنوعى براى اثبات اهميت انسان و عظمت و ارزش‏ها و اصالت حيات او بوجود آمده است ، ولى كو اثر سازنده آنها ؟ چيست و كجا است نتيجه سودبخش آنها به حال انسان‏ها ؟

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 138]