آيا ديه مرد ذمّي با مرد مسلمان برابر است؟

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: با تفاق نظر فقهاي شيعه، بين ديه مسلمان و ديه ذمي تفاوت است و در
اين موضوع حتّي يك نفر مخالف نيست، بلكه در اين كه مقدار آن چقدر است
مقداري محلّ بحث است كه توضيح خواهيم داد .

بيان و توضيح استدالال:

نظر علما

در اصل تفاوت اتفاق بين علما است، همچنانكه هر مراجعه كننده به كتاب‏هاي
فقهي آن را مشاهده خواهد نمود، علاوه مرحوم سيد مرتضي در الانتصار و شيخ در
الخلاف و شيخ نجفي در الكلام ادعاي اجماع نمودند -آدرس را در مطلب
بعدي ذكر خواهيم نمود امّا در مقدار آن، فقط از مرحوم ابن جنيد در كتاب
"مختلف الشيعه"(1) نقل شده است كه ايشان فرمودند كه بايد "4000 درهم"
پرداخت نمود و هيچ قيدي براي موارد پرداخت اين مبلغ نياوردند، لكن همگي
فقها فرمودند مبلغ "800 درهم" كافي است، مثل مرحوم شيخ صدوق در دو كتاب
"الهداية"(2) و "المقنع"(3) و شيخ مفيد در المقنعة و مرحوم سيد مرتضي در
"الانتصار" و مرحوم ابوالصلاح حلبي در "الكافي" و مرحوم شيخ طوسي در
"الخلاف"(4) و "النّهاية"و مرحوم قاضي ابن برّاج در المهذّب و مرحوم راوندي
در "فقه القرآن" و مرحوم علامه‏ حلي در "مختلف الشيعه"(5) و مرحوم شيخ حسن
نجفي در " الكلام"(6) و مرحوم امام در "تحرير الوسيله"(7)، پس در
مسئله اجماع وجود دارد.

روايات

با مراجعه به كتاب‏هاي روائي نظير "تهذيب الاحكام- من لايحضره الفقيه -
ملاذ الأخبار - مرأة العقول - وسايل الشيعه" مواجه با چهار دسته روايات
خواهيم شد همچنانكه برخي از فقهاي معاصر به آن اشاره نمودند.

دسته اول(8)؛ رواياتي كه تصريح نمودند بين ديه يهودي و نصراني و مجوسي
تساوي برقرار است و آن هم "800 درهم" مي‏باشد.

دسته دوم(9): روايتي كه براي هر سه گروه فوق گويد "4000 درهم" لازم است.

دسته سوم(10): روايتي كه گويد ديه يهودي و نصراني "4000 درهم و ديه مجوسي
"800 درهم" مي‏باشد.

دسته چهارم(11): رواياتي كه گويند ديه گروه سه گانه برابر ديه مسلمان و ديه
كامل است.

امّا راه حل اين تعارضات ظاهري با توجه به نظرات "برخي فقها و محدثين"(12)
در كتاب‏هاي فقهي و روائي: اول از دسته آخر روايات شروع مي‏نمائيم، با توجه
به اينكه روايات دسته چهارم هم با اكثر روايات ديگر معارض است و هم با
اجماع فتواي فقهاي شيعه معارض مي‏باشد و علاوه موافق نظرات برخي فقهاي اهل
سنت مي‏باشد كه احتمال تقيّد در آن راه دارد و مضاف بر همه اين‏ها در
موثقّه عمّار (يكي از روايات اين دسته) بطور ضمني براي وجه پرداخت ديه كامل
تعليل ناأمني و... آورده شده است، همگي نشان مي‏دهد كه پرداخت "4000 درهم"
مخصوص برخي موارد است كه آنهم با رأي امام و حاكم تعيين مي‏گردد.

و امّا روايت دسته سوم با وجود برخي راويان ضعيف است چنانكه مرحوم مجلسي در
ملاذ الاخبار و برخي فقهاي معاصر فرمودند علاوه بر اين كه با روايت‏هاي
دسته اول و دوّم معارض است كه به لحاظ ارزش و اعتبار معتبرتر و بيشتر
مي‏باشند و ثالثاً معارض با اجماع فقهاي شيعه مي‏باشد. امّا روايت دسته
دوّم؛ اين دسته نيز به خاطر مخالفت با روايات دسته اول -كه هم به لحاظ
تعداد بيشتر است و هم اكثر آنها صحيح و يا موثق و معتبر است و هم موافق با
اجماع فتواي فقهاي شيعه- به آن عمل نمي‏شود.

پس هر سه دسته دوّم و سوم و چهارم قابل عمل نيست يا مربوط به موارد خاصّي
مي‏باشد نظير آنجائي كه عدم پرداخت ديه سنگين موجب نا أمني اجتماعي شود و
با هر مورد ديگر كه حاكم اسلامي صلاح مي‏داند. آن روايات براي قضاياي خاصّي
نظير تقيّد صادر شده‏اند، فقط باقي مي‏ماند روايات دسته اول كه قابل عمل
است يعني "تفاوتي بين سه گروه ذمي نيست و مقدار آن "800 درهم" است.

اصل عملي برائت:

شيخ طوسي در "الخلاف" فرمودند در صورتي شك در تكليف مسلمان به مقدار بيشتر
از "800 درهم" داشته باشيم اصل برائت ذمه مسلمان است از آن مقدار زائد.

خلاصه كلام:

پس به اتفاق فقهاي شيعه بين ديه مسلمان و ديه غير مسلمان تفاوت است علاوه
به اتفاق نظر فقهاي شيعه (غير از ابن جنيد كه توجيه‏اش هم در بحث روايات
بيان گرديد) ديه مرد ذمّي 800 درهم مي‏باشد.

پي نوشت ها:

1.العلامة المجلسي، ملاذ الأخبار في فهم تهذيب الأخبار - مكتبة آية اللَّه
المرعشي، قم، 1407 ق، تحقيق؛ السيد مهدي رجائي، ج 16، باب 4، ص 380 - 388،
احاديث 24 - 40.

2 .2 و 4 و 5 و 6 و 8 و 9 و 10 - سلسلة الينابع الفقهيّة (مع تحقيق)
مرواريد، علي اصغر، الطبعة الاولي، مؤسسه فقه الشيعة، بيروت، لبنان، ج 24،
ص )32 و 39 و 74 و 75 و 94 و 117 و 188 و 226( و به جلدهاي 25 و 26 نيز
رجوع كنيد.

3. الشيخ الصدوق، المقنع، مؤسسة الامام الهادي‏عليه السلام، قم مقدسه، 1415
ق. ص 530.

4. الشيخ الطوسي - الخلاف، الطبعة الاولي، موسسه النشر الاسلامي، بقم
المشرّفة، 1416 ق، الجزء الخامس، ص 145 - 6.

5. العلامه الحلّي، مختلف الشيعة، الطبعة الاولي، مؤسسة النشر الاسلامي،
بقم المشرفه، 1419 ق،الجزء التاسع، ص 324.

6. الشيخ النجفي، الكلام، الطبعة السادسة، دارالكتب الاسلامية،
تهران، بازار سلطاني، 1399 ق، ج 42، ص 150 - 2 و ص344.

7. الامام الخميني، تحرير الوسيله، مؤسسة نشرالاسلامي، بقم المشرفة، ايران،
15 خرداد 1363، ج 2، ص 468.

.8العلامة المجلسي، ملاذ الأخبار في فهم تهذيب الأخبار - مكتبة آية اللَّه
المرعشي، قم، 1407 ق، تحقيق؛ السيد مهدي رجائي، ج 16، باب 4، ص 380 - 388،
احاديث 24 - 40.

9. الشيخ الحر العاملي، همان، (ص 162)، باب 13، ح 12.

10. الشيخ الحر العاملي، همان، (ص 163)، باب 14، ح 4.

11. الشيخ الحر العاملي، همان، (ص 163)، باب 14، ح 1 و 2 و 3.

12. الشيخ الطوسي، تهذيب الاحكام، الشيخ الصدوق، من لايحضر الفقيه و
العلامة المجلسي ملاذ الأخبار و مرآة العقول. 24.الشيخ الطوسي، الخلاف،
همان، ص 264.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 370]