اعتياد و آسيب‏شناسي خانواده

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: گزارشي از يك جلسه نقد كتاب

گروه علمي ـ تخصصي جامعه‏شناسي خانواده انجمن جامعه شناسي ايران در يكي از جلسات خود، به معرفي، نقد و تحليل كتاب ”اعتياد و آسيب‏شناسي خانواده، مصون سازي كودكان در برابر اعتياد“ نوشته دكتر حبيب‏اله آقابخشي پرداخت.
دكتر حبيب‏اله آقابخشي، عضو هيئت علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي از سال 1354 در بيمارستان معتادين ونك فعاليت مي‏كرده، سپس در كشورهاي افغانستان، پاكستان، هندوستان، پنال، چين دوبلين و ونكهور با معتادان كار كرده و در اين زمينه تحقيقات علمي انجام داده است.
كتاب اعتياد و آسيب‏شناسي خانواده حاوي دو بخش است كه در بخش نخست آن به بررسي پديده اجتماعي اعتياد پرداخته شده و اين پديده و رفتارهاي انحرافي از ديدگاه‏هاي گوناگون مورد بررسي و مطالعه قرار گرفته. به گفته نويسنده، در اين بخش، بازپروري معتادان با رويكرد مددكاري اجتماعي تشريح و سپس طرح عملي پيشگيري اوليه از اعتياد معرفي شده و اعتياد نه به صورت مجزا از نهادهاي ديگر كه در ارتباط با اساسي‏ترين نهاد اجتماعي يعني خانواده بررسي شده و بر فرزندان خانواده‏هاي پدر معتادي نظر افكنده شده از آنجا كه هنوز با خانواده زندگي مي‏كنند چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته‏اند تا حال و روزشان واكاوي شود. در بخش دوم كتاب نيز علاوه بر اين موضوع آثار پديده اعتياد در درون نظام خانواده مورد بررسي قرار گرفته است تا ”تيپ نمونه‏اي“ از خانواده‏هاي آسيب‏زا معرفي شود. دكتر آقابخشي معتقد است: با توجه به اين امر، ديگر جاي مجادله نيست كه بر سر تعداد معتادان ايراني كه يك ميليون نفرند يا سه ميليون نفر وقت هدر دهيم، زيرا هنگامي كه يك فرد معتاد به عنوان پدر خانواده معرفي مي‏شود، چهره ديگري رخ مي‏نمايد.
وي در بخش دوم كتاب اعتياد و آسيب‏شناسي خانواده، به تشريح اثرات اعتياد پدر بر جامعه‏پذيري فرزندان، روابط اجتماعي اعضاي خانواده و نقش اقتصادي و حمايتي خانواده پرداخته است.
دكتر آقابخشي در جلسه گروه جامعه‏شناسي خانواده گفت كه در قلمرو مطالعات مربوط به خانواده بهتر است به جاي پرداختن موردي به خانواده‏هاي از هم گسيخته و اظهار دلخوشي از اينكه ميزان طلاق در ايران، نسبت به جوامع ديگر پايين‏تر است، تا حدي هم به خانواده‏هاي موفق پرداخته و الگوها و معيارهاي اجتماعي آنها را معرفي كنيم و يا به مطالعه خانواده‏هاي پر تنشي كه بي‏صدا و خزنده شرايط آسيب‏پذيري فرزندان را مهيا مي‏سازند، بپردازيم چرا كه به عقيده او، در بسياري از خانواده‏هايي كه ظاهراً دست نخورده باقي مانده‏اند، عناصر اصلي خانواده زير يك سقف يكديگر را تحمل مي‏كنند، يخچال‏هاي عاطفي درست شده و چه بسا كه چنين خانواده‏هايي آثار مخرب‏تري نسبت به خانواده‏هاي تك والدي، بر فرزندان خود بر جاي گذارند.
آقابخشي تصريح كرد: در بيشتر ارگان‏هاي كشور ما، اصرار بر اين است كه حتي در مواردي كه افراد براي طلاق مراجعه مي‏كنند، پيوند دوباره بين آنها برقرار شود؛ اين در حالي است كه اين عده از معضلاتي كه به عنوان مثال يك پدر معتاد بر ساختار خانواده مي‏گذارد، غافلند.
وي در مورد پژوهش خود در اين زمينه گفت: از سال 57 كه ترياك كمتر شد و هروئين رواج بيشتري پيدا كرد، به قرچك ورامين رفتم مدت 8 سال فعاليت خود را آنجا ادامه دادم. در آن زمان 700 نفر مجرم آنجا بودند كه به دليل كمبود جا، بسياري از آنها روي يك تخت با هم مي‏خوابيدند.
عضو انجمن جامعه‏شناسي ايران افزود: حدود 100 نفر از افراد متأهل معتاد به هروئين كه صاحب فرزند بودند و با خانواده خود زندگي مي‏كردند را انتخاب كردم تا وضعيت جامعه‏پذيري فرزندان، نقش حمايتي پدر، ارتباطات اجتماعي (داخل خانواده و بيرون از آن) و نقش اقتصادي خانواده را در مورد آنها مورد بررسي قرار دهم.
وي خاطر نشان كرد: از آنجا كه مراجعه مستقيم به اين عده، نتيجه چندان مناسبي را در برنداشت، تصميم گرفتم با همسران آنها آشنا شوم و براي اين منظور حدود 7 ماه كار گروه درماني كرديم. پس از آنكه همسران اين گروه متوجه نقش كمكي من شدند، ارتباط مناسبي با ما برقرار كردند و نتيجه اينكه نمونه ما حدود 100 تا 110 نفر از خانم‏هايي شد كه همسران افراد معتاد بودند.
به گفته آقابخشي، چهار متغير پراكندگي مناطق مسكوني (شامل پارك‏شهر، حسن‏آباد، نظام آباد، گمرك، مولوي، شوش، آزادي، تجريش و تهران)، شغل افراد، ميزان تحصيلات و سن آنها در اين پژوهش در نظر گرفته شدند.
وي افزود: در عين حال با تلاش و صرف وقت بسيار، گروه مشابهي را با استفاده از مراكز حمايتي مددكاري اجتماعي انتخاب كرديم. سپس هريك از شاخصه‏هاي مؤلفه‏هاي جامعه‏پذيري فرزندان، نقش حمايتي پدر، ارتباطات اجتماعي و نقش اقتصادي پدر در خانواده تك به تك با گروه شاهد مقايسه شد.
”در نتيجه كار، ميانگين شاخص ناهمساني دو گروه 38/51%، ميانگين شاخص ناهمساني از نظر نقش اقتصادي پدر 77/57%، ميانگين شاخص ناهمساني از نظر نقش حمايتي پدر 5/92%، ميانگين شاخص ناهمساني از نظر روابط اجتماعي 6/86% و ميانگين كلي شاخص ناهمساني كاركرد خانواده 8/82% به دست آمد“.
دكتر آقابخشي گفت: با توجه به اين نتايج، سئوال اصلي اين است كه پدر معتاد به عنوان يك عامل تخريبي چه نقشي بازي مي‏كند. در بسياري از موارد، فرزندان گروه مورد مطالعه ما شاهد بودند كه پدر هميشه با دست پر از منزل بيرون مي‏رود و وقتي به خانه برمي گردد، فضاي نااميني در محيط خانواده حاكم مي‏شود. چنين پدري به جاي آنكه بر فرزندان خود نظارت كند، بايد توسط آنها مورد نظارت واقع شود.
بخش دوم كتاب اعتياد و آسيب‏شناسي خانواده، به بررسي اين مسأله مي‏پردازد كه با برانگيختن چه رفتارهايي، پدر به عامل تخريبي تبديل مي‏شود.
نويسنده كتاب معتقد است: ميزان كمتر شاخص ناهمساني جامعه‏پذيري نسبت به نقش حمايتي پدر، به دليل نقشي است كه عوامل ديگري مانند رسانه‏ها و گروه همسالان در جامعه‏پذيري كودكان ايفا مي‏كنند. اين در حالي است كه متأسفانه، جامعه نتوانسته ساز و كارهاي حمايتي مناسبي در مورد افرادي كه حمايت خانواده‏هاي خود را از دست مي‏دهند، پيدا كند.
”در شرايط نبود ساز و كار حمايتي مستقل از خانواده، اعتياد پدر اين چنين خانواده‏ها را دستخوش تغيير مي‏كند. وقتي پدري مواد مخدر مصرف مي‏كند، آستانه تحملش بالا مي‏رود، بچه‏هاي خانواده‏هاي پدر معتاد، مي‏ديدند وقتي پدر مواد مصرف مي‏كند، چقدر خوش اخلاق و صبور و وقتي مدت كوتاهي ازمان مصرفش مي‏گذرد تا چه اندازه خشن است. همين امر باعث مي‏شد آنها با ذهن كودكانه خود رابطه‏اي ميان خوش خلقي و مصرف مواد مخدر پيدا كنند“.
در ادامه اين جلسه اعضاي گروه جامعه‏شناسي خانواده درباره موضوع كتاب دكتر آقابخشي به بحث و اظهارنظر پرداختند.
دكتر خديجه سفيري، دانشيار دانشگاه الزهرا در اين باره اظهار داشت: متأسفانه، پس از انقلاب ما نقش پدر را در خانواده‏ها كمرنگ كرده‏ايم و همين امر سبب شده احتمال آسيب‏زايي و آسيب‏پذيري پدران بالا رود.
وي افزود: در بسياري از خانواده‏ها از آنجا كه وضعيت نقش‏ها مشخص نيست، مادر با بار مسئوليت بسيار زياد زندگي مي‏كند ولي موقعيت و نقش پدر با مسئوليت‏هاي كمتر، او را در معرض آسيب‏هاي بيشتري قرار مي‏دهد. ”من فكر مي‏كنم براي پيشگيري از اين آسيب‏ها، بايد به وضعيت نقش‏هاي خانوادگي بيشتر پرداخته و حد و حدود نقش‏هاي پدران و مادران را در خانواده‏ها مشخص‏تر كنيم“.
دكتر باقر ساروخاني مدير گروه جامعه‏شناسي خانواده نيز ضمن تأييد نظر دكتر سفيري، گفت: اصولاً در جامعه ما، خانواده بيشتر پديده‏اي زنانه معرفي و مطرح شده است در حاليكه بايد در جهتي حركت كنيم كه خانواده به زن و مرد، هر دو، تعلق داشته باشد.
وي افزود: خانواده‏هاي ما از سويي دچار آنومي و از سوي ديگر دچار تضاد نقش‏ها شده‏اند. در شرايط جديد زنان بيشتر شاغلند و درآمد دارند اما در مقابل اين پديده نسبتاً مدرن، ما هنوز نتوانسته‏ايم الگوسازي كرده و مطابق دنياي جديد هنجارهاي تازه‏اي معرفي كنيم.
دكتر شهلا اعزازي نيز در ادامه اين جلسه گفت: دولت ايران و يا بسياري از كشورهايي كه نوعي حكومت محافظه‏كارانه دارند، بر خانواده و حفظ ساختار آن تأكيد مي‏كنند. در بسياري از خانواده‏هاي ما توازن نابرابري وجود دارد. گاه مردان مسئول اقتصادي خانواده بوده و زنان هيچ مسوليتي ندارند.
وي افزود: از جمله دلايل كاهش طلاق در كشورهاي مشابه ما، استفاده ابزاري دولت از ساختار خانواده است. در چنين جوامعي، به جاي آنكه عرصه عمومي براي حمايت از افراد باز شود، تنها طلاق را به عنوان امري مذموم و بد معرفي مي‏كنند.
”بسياري از خانواده‏هاي امروز قادر نيستند از سالمندان خود نگهداري كنند. در چنين شرايطي وظيفه دولت و حتي بخش خصوصي فراهم كردن سراهاي مناسب سالمندان است نه تقبيح آن“.
در پايان اين جلسه، اعضاي گروه جامعه‏شناسي خانواده بحث‏هايي را درباره انجمن مطالعات خانواده و لزوم انتقال محل آن از فرهنگسرا به دانشگاه مطرح كردند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 193]