مـعلم حـافظ از نگـاه كارشـناسـان

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: مـعلم حـافظ از نگـاه كارشـناسـان

كوشش حافظ پژوهان در چند سال اخير نشان داده است كه ميل به شناسايي زواياي زندگي و احوالات حافظ شيرازي با وجود همه سختي‌ها در جامعه صنعتي امروز، هنوز هم ادامه دارد.

بر اين اساس، چندي پيش اعلام شد كه ديوان امين‌الدين بلياني، يكي از شخصيت‌هاي محبوب حافظ براي نخستين بار توسط كاووس حسن‌لي و محمد بركت تصحيح شده است و قرار است در آينده نزديك منتشر شود.

اما در اين ميان نوع خبررساني اين اتفاق سترگ، به گونه‌اي بود كه امين‌الدين بلياني به عنوان معلم حافظ ناميده شد.

درباره شأن و منزلت امين‌الدين بلياني و ميزان تأثيرپذيري لسان‌الغيب از او ابتدا با دكتر حسن‌لي استاد دانشگاه شيراز و رئيس علمي و پژوهشي مركز حافظ‌شناسي و سپس با چند كارشناس گفتگو كرده‌ايم. حسن‌لي به همراه محمد بركت از روحانيون حوزه علميه شيراز به تازگي ديوان امين‌الدين بلياني را تصحيح كرده‌اند.

كاووس حسن‌لي: بلياني از صوفيان خيرخواه بود

كاووس حسن‌لي درباره شأن امين‌الدين بلياني مي‌گويد: «بلياني از صوفيان نامدار سده هفتم است و حافظ از تنها صوفي خانقاهي كه به نيكي ياد مي‌كند، امين‌الدين بلياني است. چون بلياني از صوفيان خيرخواه بود و در امور اجتماعي نظير ايجاد آب‌انبار، تأسيس بيمارستان و خانقاه، خيلي كوشا بود. از سوي ديگر حافظ خيلي تحت تأثير خواجوي كرماني است و خواجو نيز از ارادتمندان بلياني است.

حتي محمود شاه و مسعودشاه اينجو، شاه شيخ ابواسحاق و بسياري ديگر از حاكمان زمان هم ارادت خود را به امين‌الدين اظهار كرده‌اند.باز رجوع كنيم به حافظ، او كه در شعر خود هميشه به اهالي خانقاه تاخته است در قطعه‌اي امين‌الدين را بقيه ابدال دانسته است.

«به عهد سلطنت شاه شيخ ابواسحاق

به پنج شخص عجب ملك فارس بود آباد»

و در ادامه مي‌آورد كه:

«دگر بقيه ابدال، شيخ امين‌الدين

كه يُمن همت او كارهاي بسته گشاد»

اين شخصيت بزرگ علمي و اجتماعي در كهنسالي است و حافظ در جواني و از منظر ديگر بسياري از مضامين حافظ به گستردگي در شعر امين‌الدين ديده مي‌شود، هرچند كه بعضي از شعرهاي بلياني از نظر هنري اصلاً چنين نشاني را ندارد و تنها از لحاظ مفهومي به شعر حافظ نزديك است. مثلاً امين‌الدين گفته است:

«صوفي پشمينه‌پوش عاشق ديوانه شد

از همه نابود و بود فارغ و بيگانه شد»

جالب اينجاست كه او همانند حافظ به شكل گسترده‌اي ظلم‌ستيزي را مورد توجه دارد.»

نظر ديگران

حسن‌لي در ادامه با اشاره به چند نظر ديگر درباره اهميت شخصيت امين‌الدين بلياني مي‌گويد: «دكتر زرين‌كوب در كتاب از كوچه رندان به صورت اشاره‌وار مي‌گويد كه جواني حافظ در شيراز در هم‌صحبتي امين‌الدين گذشته است و در مقاله دكتر اسحاق طغياني نيز با وجود اينكه دسترسي به ديوان نداشته‌اند، به اين تأثير اشاره شده است.

همچنين در كتاب گل‌گشت در شعر و انديشه حافظ اثر دكتر امين رياحي به اين مسأله اشاره شده است.»

وي در ادامه استاد بودن بلياني را نشان‌دهنده بزرگي او نسبت به حافظ ندانست و گفت: «هرچند حافظ در زمان جواني تحت تأثير امين‌الدين بوده است اما اگر قرار بود شعر بلياني نزديك به شعر حافظ باشد، ديوان او نيز تاكنون بارها تجديد چاپ مي‌شد.»

حركت مبارك پژوهشي

كامران شرفشاهي، شاعر، نيز در اين باره مي‌گويد: «حسن‌لي رئيس بنياد فارس‌شناسي است و اين حركت بزرگ را سازمان داده است. حتي مطلع هستم كه در شمال آرامگاه حافظ بنا دارند موزه ادباي جهان را ايجاد كنند و به‌هرحال آنها علاقه‌مند هستند كه زواياي زندگي حافظ را موشكافي كنند. به هر جهت هر چند امين‌الدين بلياني مقام استادي حافظ را يدك مي‌كشد اما اگر از حافظ مرتبه بلندتري داشت، ديوان او گمنام نمي‌ماند.

اين تلاش‌هاي آكادميك كمك مي‌كند كه حافظ را بهتر بشناسيم هرچند كه كوشش‌هاي ما بسيار كم است، اما شخصيت‌هاي ما را متأسفانه خارجي‌ها بيشتر شناخته‌اند. كمااينكه عطار نيشابوري را هلموت ريتر و مولانا را نيكلسون و خيام نيشابوري را فيتز جرالد، به ما بيشتر شناسانده‌اند.

در اين حال و روزي كه كارهاي تحقيقي موازي كاري شده است و مخصوصاً در محيط دانشگاهي كپي‌كاري و از روي دست هم‌نويسي باب شده است، اين حركت، پژوهشي مبارك است.

درحال حاضر نسخ خطي بسيار گرانقدري درحال خاك خوردن در انبارهاست و در معرض نابودي است و بايد تحولي صورت بگيرد تا بسياري از اين آثار تصحيح و احيا بشود تا بتوانيم از آنها در ايران و سراسر جهان بهره ببريم.

عباس كلهر: پژوهشگر بايد به ارتباطات ناب حافظ برسد

همچنين عباس كلهر با اشاره به اينكه حافظ حكيم زمان خويش است، گفت: «ابن‌سينا در كتاب معراج‌نامه در تقسيم‌بندي علوم مي‌نويسد كه علوم به مركز گراينده و از مركز گريزنده تقسيم مي‌شوند.

به نظر مي‌رسد در اين شرايطي كه همه چيز درحال گستردگي است، براي پژوهش درباره وضعيت شخصي چون حافظ، بايد به علوم به مركز گراينده پناه برد.

به گونه‌اي كه از كليات به جزئيات زندگي حافظ برسيم. با توجه به اينكه حافظ حكيم است او بر رياضي، هندسه و تناسب و موسيقي به عنوان يكي از موضوعات علم رياضي آن زمان تسلط داشته است.

اين امر باعث شده است كه امروزه همچنان كه عباس كيارستمي از نگاه هنر تجسمي به ابيات او مي‌نگرد، يك شاعر همچون سايه و يك مصلح اجتماعي ديگر به سهم خود در ديوان او به كشفي جديد مي‌رسد.

بر اين مصداق هرچه كه پيش مي‌رويم به تفسيرهاي بيشتري از حافظ مي‌رسيم و پژوهشگر وظيفه دارد در اين ميان به گذشته نگاه كند و به تعاريف و ارتباطات و روابط ناب‌تري برسد. پژوهشگر بايد در نظر داشته باشد با روندي كه او در پيش مي‌گيرد، مخاطب عام بايد به يك زاويه ديد غيرتكثري دست يازد و تفسيري خودي از شعر حافظ داشته باشد.كاووس حسن لي، استاد دانشگاه شيراز و رئيس علمي پژوهشي مركز حافظ‌شناسي ماجراي تصميم ديوان امين‌الدين بلياني را اينگونه شرح مي‌دهد كه؛ از اين ديوان، تنها يك نسخه خطي بر جاي مانده و آن هم در واقع در حاشيه نسخه خطي كليات سعدي نوشته شده است كه در كتابخانه ملي پاريس با شماره 816 نگهداري مي‌شود. من در بهمن‌ماه سال 1383 كه در فرانسه بودم، در بخش نسخ خطي كتابخانه ملي پاريس، اصل اين نسخه را كه همراه با خمسه نظامي در حاشيه كليات سعدي است، ديدم و ميكروفيلم آن را تهيه كردم و در طول سال گذشته به كمك فاضل محترم «محمد بركت» آن را تصحيح كرديم. اين كتاب قرار است به مناسبت برگزاري همايش مكتب شيراز در آذرماه 1387 منتشر شود.

ديوان امين‌الدين بلياني كه تاكنون منتشر نشده است، حدود سه هزار بيت در قالب‌هاي غزل، قصيده، مسمط، مثنوي، رباعي و ترجيع بند دارد كه در مجموع غزل‌ها و رباعيات اين ديوان از ديگر اشعار آن استوارتر و شاعرانه‌تر است.شيخ امين‌الدين محمد بلياني، از بزرگان نامدار صوفيه در سده هشتم هجري است.

او در سال 688 هجري در كازرون به دنيا آمد و پس از هفتاد و هفت سال در ذيعقده 745 هجري قمري درگذشت و درخانقاه علياي كازرون كه خود بنا نهاده بود، به خاك سپرده شد.او هم از سوي پدر و هم از سوي مادر از بزرگان نامدار صوفيه زمان خود بوده‌اند و او خود از ارادتمندان دل بسته شيخ ابواسحاق كازروني مشهور به شيخ مرشد بوده كه در سده چهار و پنجم ‌زيست.

هومن ظريف

شنبه 20 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 265]