عشق در انديشه مولانا

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: عشق جان مرده را مي جان كند/ جان كه فاني بود جاويدان كندگفته اند كل مثنوي را در ني نامه يعني هجده بيت اول مثنوي مي توان خلاصه كرد و اگر بخواهيم اين هجده بيت و يا به عبارتي؛ كل مثنوي را خلاصه كنيم و عصاره آن را در جان كلمه بريزيم بي شك چيزي برازنده تر از a«مفهوم عشقa» نخواهيم يافت.يكي از زيباترين مأمن هايي كه عشق يافت، دل مولانا جلال الدين محمد بلخي بود. او كه تا 38 سالگي خود در جرگه درگيران بحث و مقال بود با جرقه اي كه با ديدن مردي از سرزمين عاشقان در روح و جان مستعد او زده شد، زنده شد و نور اين شعله، روح بي تاب او را تابناك و درخشان كرد و به شاهراهي هدايتش كرد كه به حق واصل مي شد؛ چون نوري كه دل او را روشن ساخته بود تمام هستي اش را در سيطره محبتي خاص قرار داده بود كه بي گمان بازگشتي به دنياي كوچك مادي در آن متصور نبود.

بنا به عقيده مولوي، ساكنين روي زمين از يك سرزمين واحد آمده اند و از راه تعليمات مي توانند از راه دل و با در نظر گرفتن حالت جديدي از هماهنگي به عنوان هدف، به يكديگر وابسته شوند و بدين ترتيب جدايي، چندخدايي، دوگانگي و افتراق از بين مي رود:
منبسط بوديم و يك جوهر همه
بي سر و بي پا بُديم آن سر همه
يك گهر بوديم همچون آفتاب
بي گره بوديم و صافي همچو آب
چون به صورت آمد آن نور سره
شد عدد چون سايه هاي كنگره
كنگره ويران كنيد از منجنيق
تا رود فرق از ميان اين فريق
a«مولوي پس از گفت وگو با شمس متقاعد شد كه در زير شكل و قالب، درياي حقيقت وجود دارد كه هر انسان مقدس، جامع و پيامبري آن را كشف كرده است. اين درياي حقيقت به طور مرموزي سرچشمه رشد و تكامل انسان را در داخل ضمير ناآگاه پنهان كرده است. مولوي معتقد است كه خويشتن واقعي او يعني آنچه پدرش يا محيط در او پرورش داده است، نيست بلكه آن چيزي است كه عالم در او آفريده است.انسان پيوسته درباره دنياي بزرگ و بي انتهايي كه در قالب تن جا خوش كرده انديشيده است.
عشق را a«پديده نخستa» مي توان خواند. همان طور كه مي دانيم قديم در برابر حادث و به معني آنچه كه براي پديد آمدن آن نتوان زماني تعيين كرد، گفته مي شود و حادث تمام پديده هاي هستي است، كه براي پيدايي و زندگي آنان مي توان آغازي تعيين كرد. عشق نيز نه به مفهوم عاميانه و محدودي كه همگان از آن فهم مي كنند بلكه به مفهوم برتر و گسترده تر، آن مايه و پايه استواري و ماندگاري جهان مادي و معنوي است و نيرويي است كه هستي را به كمال جويي و حدوث تازه تر و كامل تر از ناقص برمي انگيزد.
A«پس عشق نسبت به ذات پروردگار كه آن را قديم اول بايد خواند حادث و نسبت به هر پديده ديگر قديم است زيرا كه عشق مايه به وجود آمدن جهان هستي و اجراي اراده قديم اول و مبدأ كل است.a»
ديرينگي عشق نسبت به عرفان اين نكته را به اثبات مي رساند كه عرفان برآمده از عشق است. گوياترين گواه اين معني را در حكمت فلوطين و تفسير وي از عشق معنوي و پيوند آن با خير و نيكويي و جمال مي توان يافت .از ديد اين فيلسوف عارف آدمي داراي مقام علوي بوده و جاي در ملكوت اعلا دارد و بر اثر دل بستگي به تعلق هاي دنيوي و سر نهادن بر خواهش هاي نفساني كه خاستگاه انواع آ لودگي ها و زشتي ها و پليدي ها است به نزول ارزش ها و فروافتادگي از مقام انساني گرفتار آمده و از اصل خويش جدا مانده است.
آنان كه از اين جدايي سينه اي شرحه شرحه دارند و آرزوي پيوستن به اصل و مبدأ كل را در سر مي پرورانند، ناگزير از تزكيه و تهذيب نفس و پرهيز از هوسهاي نفس هستند تا سبكبال و سبك بار راه وادي دوست را پيش گيرند.
مولوي نيز در مثنوي منشأ اصلي روح و هبوط آن به دنياي ماده و نيز بازگشت دوباره به منزلگه حقيقي را مطرح مي كند. به اعتقاد او انسان با ايثار و تواضع امكان دست يافتن به واقعيت خود را مي يابد و همواره از نيروي دروني انسان و شكوه شگرف آن سخن گفته است.
دفتر اول كه با شكايت و حكايت ني آغاز مي شود، شكايت از دوري است.
دوري از معشوقي كه جان ني را به فغان واداشته و از حسرت اين فراق و سوز و داغ اين جدايي چنان مي نالد كه هر صاحب ذوق را با خود و با درد خود همراه مي كند. تنوع در مباحث گوناگون مثنوي باعث نمي شود كه خواننده صاحب دل پي به اين موضوع نبرد كه زمينه اصلي تمامي اين مباحث عشق است كه مانند رشته اي آنها را به هم پيوسته است. حركت به جهت مشخصي كه همانا مبدأ هستي و عشق است، در تمام مثنوي مشهود است.
مولوي پس از بيان شكايت ني، بلافاصله داستان عشق پادشاه و كنيزك را آورده است. در اين حكايت نيز همانند بقيه حكايت هاي مثنوي مسائل با رمز و اشاره بيان شده است و سپس به تفسير آن پرداخته شده است.
در اين داستان به عشق انسان به انسان در نوع ابتدايي و مجازي آن اشاره شده است كه اين نوع عشق در كل پديده هاي هستي مشهود است و همانند كشش و ميل دوجانبه اي است كه خاك و گياه و باران و آفتاب و نر و ماده را در تمام عالم به سوي هم مي كشاند و عشق را نيروي محرك تمامي كائنات مي سازد. اين عشق كه قانون وجود است در همه عالم قاهرست و عشق جسماني انسان نيز از همين مقوله و در اين مرحله از عشق كه به قلمرو حيات حيواني مربوط است با ساير انواع حيوان تفاوت ندارد.
A« معهذا در انسان عشقي هم هست كه ناشي از ماهيت انساني اوست و نه فقط در قياس با عالم حيواني بلكه در قياس با عالم ملائك هم مايه امتياز است و ناشي از نوعي دانش و شناخت است كه شايد آن را معرفت بايد خواند.a»

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 186]