گاندو، مهربان و مقدس/ تمساح ایرانی خزنده آرام رودخانه سرباز

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: دیده بان حقوق حیوانات ایران : به نقل از سبز پرس
تمساح های ایرانی بر خلاف سایر هم نوعان خشن و ترسناک خود، بسیار آرام هستند و کمتر گزارش شده که به انسان و محیط زندگی آن حمله کنند. آنها از فاصله ۵۰۰ متری صدا را از پشت سر خود می شنوند و به سرعت در آب پنهان می شوند.
مردم بومی گاندو را مقدس می دانند و در سالهای خشکی آبراه ها و حوضچه های زیستگاه آنرا برای جلوگیری از انقراض حفظ می کنند حتی تعدادی از گاندوها را را به برکه های پر آب انتقال داده اند.
در باور مردم چابهار، در صورتی که گاندو شکار شود خشکسالی و کم آبی منطقه را در بر خواهد گرفت.
این تمساح، بزرگترین خزنده ایران و بازمانده خزندگان حدود ۲۶۵ میلیون سال پیش در زمان حیات دایناسورها است، در طول این مدت با توجه به قدرت سازگاری منحصربفرد، تغییرات اندکی یافته است.
کروکودیل ایرانی در زمانهای مختلف، رفتارهای خاصی از خود نشان می دهد، کوچ کردن و حفرکانال عمیق به طول ۱۲ تا ۱۵ متر در کنار رودخانه و برکه، از تمهیدهای این جانور به منظور کاهش اثر خشکسالی بر زندگی اش است.
گاهی دیده شده حرکت تمساح از یک برکه به برکه ای دیگر در مسیر سکونت انسانها موجب وحشت اهالی شده اما این جابه جایی تنها به علت تغییر شرایط محیط زیست، کاهش آب برکه و موادغذایی طبیعی است و تا به حال خطریرا متوجه کسی نکرده است.
سفر به رودخانه سرباز، سرزمین گاندوها
منطقه «باهوکلات» شهرستان سرباز زیستگاه عمده تمساح های پوزه کوتاه بلوچستان و به زبان بومیان «گاندو» به شمار می آید.
عصر یک روز بهاری آن هم در نخستین روزهای سال نو وقتی گذرت به منطقه ای می افتد که به سبب شگفتی و طبیعت جادویی به «هندوستان کوچک» معروف بود خاطره ای به یاد ماندنی در ذهنت نقش می بندد.
در مسیر راه زاهدان به خاش، «تفتان» با غرور هرچه تمامتر خودنمایی می کند، قله آتشفشانی نیمه خاموشی که با خروج بخار گوگرد توده ابرهای متراکمی برفراز آن هویداست.
در این مسیر کویری، تفتان آتشفشانی با عظمتی هزاران ساله همانند تاریخ پرافتخار سرزمین و مردمش سروری می کند.
اما افسوس که هدف سفرت بام جنوب شرق ایران نیست ، تفتان و «خاش» را با رازهای خفته در سکوت و تاریکی مطلق غروب کویر، پشت سرگذاشتی، به قلب بلوچستان «ایرانشهر» می رسی، شهری که مردمانش در عین سادگی، مهربان و میهمان نوازند.
با رسیدن به ایرانشهر رویاهای زیادی در ذهنت از گاندوها نقش می بنند اما باید برای پی بردن به شگفتی طبیعت ۲۰۰ کیلومتر راه را به سمت جنوب طی کنی.در مسیر جاده های پرپیچ خمی که زیر بار ترافیکی سفرهای نوروزی قرار گرفته اند در انتظار نشسته اند تا راهنمای گاندو باشند.
رودخانه فصلی سرباز که در سالهای پرآبی جاری است، به سرزمینهای پیرامونی نشاط و زندگی بخشیده و منطقه را سرسبز و آباد کرده است.
خوشبختانه بر خلاف دیگر نقاط سیستان و بلوچستان در فصل بارش سال گذشته این منطقه شاهد بارندگی بوده و این شرایط را برای جاری شدن آب در رودخانه و آبراه های «سرباز» مهیا و مناسب کرده است.
اهالی با همان لهجه شیرین محلی زمینه را برای دیدن این شگفتی های کوچک فراهم می کنند شگفتی هایی که گویای بسیاری از ناشناخته های سیستان و بلوچستان است.
لحظه تماشای گاندوها که فرا می رسد، تمساح ها را می بینی که درحوضچه ای بی اعتنا به شلوغی و سر و صدای همراهان آرام و ساکت در سطح آب شنا می کنند.
بومیان محل به تمساح های پوزه کوتاه علاقه مندند و به همین سبب هیچ گاه حیات زیست این حیوان را در معرض نابودی قرار نداده اند. آمار مردمان بومی محل حاکیست که حدود ۲۰ تا ۳۰ تمساح پوزه کوتاه در آبراه ها و حوضچه های این منطقه زیست می کنند.
گاندو این تنها نوع تمساح ایرانی در واقع خزنده ای است آرام و هیچ زمان در خشکی حالت تهاجمی به خود نمی گیرد.
تمساح پوزه کوتاه خزنده منزوی و زیرک، شناگر بسیار ماهر برکه های شهرستان سرباز و چابهار استان سیستان و بلوچستان است که حداکثر وزن آن به حدود ۷۰ کیلوگرم می رسد.
پوزه تا گردن جانور ۶۰ سانتی متر طول دارد، گاندو خزنده ای خجالتی اما صیادی ماهر و خشن است که در فارسی «کروکودیل شاداب» نامیده می شود.
گاندو با پوزه ای پهن، ۳۴ دندان در فک بالایی و پایینی و در قسمت پشت سر در ناحیه گردن دو جفت صفحه شاخی بزرگ دارد.
این گونه، دارای پاهای کوتاه با پنج انگشت منتهی به ناخنهای بلند در پاهای جلویی و چهار انگشت منتهی به ناخنهای کوتاهتر در پاهای عقبی و پرده کامل در بین انگشتان انتهایی است.
بیشترین طول این جانور با دمی بسیار قوی که نیمی از طول بدنش را تشکیل می دهد، به چهار تا پنج متر می رسد.
تنهایی زیستن ویژگی مهم این حیوان است، او در طول عمر خود به جز هنگام جفت گیری و بحرانهای طبیعی به صورت انفرادی و منزوی زندگی می کند . گاندو، حس قلمرویی خاصی دارد و تا حد توان از محدوده خود دفاع می کند.
تمساح پوزه کوتاه ایرانی مانند کروکودیلهای استرالیا و رودخانه نیل در کشور مصر گودالی شبیه کوزه به عمق ۳۰ سانتیمتر در زمین حفر می کند و بسته به عوامل متفاوت مثل نوع تغذیه بین ۲۰ تا ۳۵ تخم می گذارد.
نوزادان گاندو پس از ۶۵ روز هنگام خروج از تخم دارای حدود ۲۵ سانتی متر طول، رنگ زیتونی روشن بالکه های سیاه روی بدن و دم و پهلوها هستند که با رشد آنها رنگ این لکه ها تغییر می کند.
گاندو برای تهیه غذا در اطراف رودخانه و برکه های محل زیست شبها به شکار می رود،مصرف غذایی گاندو بطور متوسط روزانه دو تا پنج کیلوگرم گوشت است.
شکار این حیوان نیز قابل تامل است چرا که اغلب روش حمله ناگهانی از جلو یا هجوم از طرفین است، به علت ساختمان خاص آرواره ها، گاندو قدرت جویدن ندارد، شکار کوچک را می بلعد و شکار بزرگ را مدتی زیر آب یا آفتاب نگهداشته تا گوشت اش شل شود سپس با تکانهای سریع، آن را تکه تکه کرده و می بلعد.
گاندو حیوانی بسیار محتاط، با قدرت شنوایی و بویایی قوی برای فرار از وضعیت خطر و مخفی شدن است

شمارش ۴۰۰ گاندو در سیستان و بلوچستان
سرپرست اداره حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در مورد تعداد گاندو ها می گوید: ۴۰۰ تمساح پوزه کوتاه ایرانی (گاندو) که از منحصر به فردترین خزندگان جهان هستند در طبیعت این شهرستان سرشماری شده است.
وی در ادامه می گوید: این گونه که از نادرترین انواع تمساح در جهان است دررودخانه‌های سرباز ، باهوکلات ، کاجو و منطقه حفاظت شده گاندو زیست می‌کند.. آخرین مهد پراکنش این حیوان به سمت شرق کشورهای هند و پاکستان و جنوب شرق آسیا در شهرستان چابهار ایران است.
وی با اشاره به ارزش گاندو ها می گوید: گاندو یکی از ثروت های طبیعی و خدادادی منطقه بلوچستان است که می تواند منبع مهمی برای توسعه صنعت گردشگری سیستان و بلوچستان باشد.
خسرو افسری ، ایجاد زیستگاه و تغذیه مصنوعی و حفاظت منطقه ای به گستره بیش از ۴۶۵ هزار کیلومتر به عنوان منطقه حفاظت شده گاندو را از اقدام های اداره حفاظت محیط زیست در کاهش فشارهای خشکسالی بر این گونه کمیاب برمی شمارد.
او جلوگیری از کاهش نسل گونه های نادر، تکثیر نسل این جانوران و انجام اقدامهای علمی و پژوهشی دیگر برروی تمساح پوزه کوتاه را از اهداف مهم این برنامه ذکر می کند.
وی یاد آور می شود: سازمان حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در سه منطقه «باهوکلات» و رودخانه های «سرباز» و «کاجو» برای جلوگیری از نابودی نسل این خزنده کمیاب حفاظت و مراقبت از آن را برعهده گرفته است.
افسری با تشریح ویژگی های گاندو می گوید: تمساح پوزه کوتاه با شش تنفس می کند اما توانایی ماندن و تنفس تا چندین ساعت در زیر آب را هم دارد.
وی درمورد تغذیه گاندوها می گوید: این جانور گوشتخوار از پرندگان، انواع ماهی و جانداران حاشیه برکه ها تغذیه می کند، این خزنده نادر روی زمین به آرامی حرکت می کند اما در آب شناگری ماهر و صیادی خشن به حساب می آید.
رنگ عمومی بدن حیوان در ناحیه پشت زیتونی تا قهوه ای و به لحاظ وجود استخوانهای استئودرم در زیرپوست و روی ماهیچه، سطح پشت جانور خشن و سپر مانند است ،ناحیه شکم گاندو به رنگ سفید متمایل به زرد است، دم حیوان که نیمی از طول بدن آن را تشکیل می دهد، آنقدر قدرتمند است که می تواند استخوان بدن پستاندار بزرگ جثه ای را با ضربه ای قوی خرد کند.
افسری در مورد قدرت آرواره گاندو می گوید: آرواره این خزنده آنچنان محکم است که می تواند بزرگترین استخوانها را به راحتی خرد کند.
گاندو دارای پلک سوم و مردمک چشم عمودی بوده و بدن حیوان به لحاظ خونسردی قادر است تا دمای خود را متناسب با دمای محیط تنظیم کند که این در شرایط نامناسب زیستی به حیوان کمک می کند به حیات خود ادامه دهد.
این گونه کروکودیل کمیاب در سال یک بار جفتگیری و تخمگذاری می کند، زمان جفتگیری تا بیرون آمدن تخمها چهار ماه به طول می انجامد که از اوایل اسفند شروع و تا آخر خردادماه ادامه می یابد.
گاندو تخم های خود را در کنار رودخانه و برکه ها در داخل گودالهایی به عمق نیم متر که از نظر رطوبتی در شرایط مناسبی قرار دارد، دفن می کند. حدود ۶۰ درصد از این تخمها به نوزاد تبدیل می شوند، نوزادان از لارو حشرات و بچه ماهی تغذیه می کنند و بین ۵ تا ۱۰ درصد این نوزادها به سن بلوغ در چهار سالگی می رسند، زیرا خوراک پرندگان شکاری و ماهیخوار و جانورانی نظیر بزمجه و سگ می شوند.
از رفتارهای غریزی جالب این خزنده می توان به موقع شکار او اشاره کرد که تمام بدن خود را به زیر آب برده و فقط حفره های بینی را از آب بیرون می کشد و با چشمان باز در آب به تعقیب شکار پرداخته و به آرامی به سمت آن حرکت می کند.
گاندو پس از این مرحله در یک فرصت مناسب ناگهان با دهانی باز به طرف شکار حمله ور شده و پس از تصاحب آن را به داخل آب فرو می برد و پس از خفه کردن شکار خود در آب آن را می خورد.
ویژگی جالب دیگر این خزنده داشتن اسید معده قوی است که قادر به هضم اشیای سخت بوده و به سبب وجود نوعی جنس سنگی محکم به نام گاسترولیت در معده قادر به هضم اجسام سفت و سخت در شکم است.
عمده زیستگاه های تمساح پوزه کوتاه ایران در مناطق رودخانه ای باهوکلات، سرباز، کاجو و برکه های پیرسهراب، آزادی، کلانی، درگس، گزمنزل، هوت کت و سد پیشین است.
با توجه به باور قدیمی بومیان منطقه مبنی بر تقدس گاندو، خشکسالی و در نتیجه تنگ تر شدن دایره زیست و از میان رفتن چرخه غذایی از مهمترین علت های انقراض نسل تمساح های پوزه کوتاه قلمداد می شوند.

[تصویر: files.php?file=temsah_c_232828100.jpg]