قذافى،از نكوهش تا ستايش غرب

واضح آرشیو وب فارسی:ایران اسپورت: قذافى،از نكوهش تا ستايش غرب
نادر مازوجىكاندوليزا رايس وزير خارجه آمريكا به عنوان نخستين مقام عالى رتبه اين كشور در نيم قرن گذشته، چند روز قبل به ليبى سفر و با معمر قذافى رهبر اين كشور ديدار كرد. «جان فوستر دالس» وزير خارجه پيشين ايالات متحده، آخرين مقام آمريكايى بود كه در سال ۱۹۵۳ به ليبى سفر و با «ادريس سنوسى» پادشاه وقت اين كشور ديدار كرده بود.سفر رايس به ليبى پس از ۵۵ سال، يك موفقيت در سياست خارجى براى دولت جرج بوش محسوب مى شود كه در آخرين ماه هاى فعاليت خود به شدت به چنين چيزى نياز داشت. البته رايس مشتاق است مزاياى نزديكى به غرب را به رخ ساير كشورها بكشد و از ديدار خود براى ارسال پيامى شفاف مبنى بر رضايت دولت آمريكا از تعهد ليبى در زمينه صرف نظر از برنامه تسليحاتى هسته اى اش استفاده كند. در عين حال اگرچه معمر قذافى اخيراً در مراسم سى ونهمين سالگرد براندازى نظام پادشاهى در ليبى اعلام كرد كه اختلافات ميان طرابلس و واشنگتن براى هميشه پايان يافته، اما واقعيت آن است كه هنوز در برخى مسايل از حقوق بشر گرفته تا حل و فصل نهايى ادعاهاى قانونى به جا مانده از بمبگذارى هاى تروريستى دهه ۱۹۸۰ همچنان مشكلاتى ميان دو طرف به قوت خود باقى است. قذافى كه رونالد ريگان رئيس جمهورى پيشين آمريكا او را سگ هار خوانده بود در سال ۲۰۰۳ تسليحات كشتار جمعى را كنار گذاشت، تروريسم را همگام با آمريكا محكوم كرد و پرداخت غرامت به قربانيان بمبگذارى سال ۱۹۸۶ در ديسكولابل برلين و بمبگذارى در پرواز ۱۰۳ هواپيماى پان آمريكن برفراز لاكربى اسكاتلند را برعهده گرفت اما هنوز هم تمام مسايل حل نشده اند.از جمله منبع مالى كه چندى قبل براى پرداخت غرامت به قربانيان آمريكايى و ليبيايى تعيين شده بود همچنان خالى مانده است. در عين حال هنوز آمريكا نتوانسته است رفتارهاى رهبر دمدمى مزاج و تا حدودى غيرعادى ليبى را پيش بينى كند؛ رهبرى كه عينك آفتابى به چشم مى زند و خود را همانند يك فرمانرواى مطلق عرب و سلطان آفريقا از زمانى كه در كودتاى سال ۱۹۶۹ قدرت را به دست گرفت، نشان داده است. قذافى در حالى با رايس ديدار كرد كه حدود يك سال قبل با الفاظى غيرمعمول از او سخن گفت و وى را «ليزا» (كسى كه جهان عرب را رهبرى مى كند) خواند.اما اين بار قذافى گفت: «من ليزا را مى ستايم و به او افتخار مى كنم زيرا او يك زن سياهپوست است و اصليتى آفريقايى دارد». خروج از فهرست تروريسمروابط آمريكا و ليبى از سال ۱۹۸۰ روبه وخامت گذاشت. نافرمانى هاى قذافى و مخالفت هاى او با دولت اسراييل از عمده دلايل شروع بحران در روابط دو كشور بود. درسال ۱۹۸۸ آمريكا رسماً ليبى را به همكارى با تروريسم بين المللى متهم كرد.در اين سال انفجار يك هواپيماى بويينگ متعلق به خطوط هوايى پان آمريكن بر فراز لاكربى اسكاتلند، ۲۷۰ كشته برجاى گذاشت. كاخ سفيد در آن زمان ليبى را مسوول مستقيم اين اقدام تروريستى معرفى كرد و به همين دليل روابط دو كشور به پايين ترين سطح رسيد. در پى اين ماجرا مجموعه اى از تحريم هاى اقتصادى و سياسى از جانب دولت آمريكا عليه ليبى اعمال شد كه تا سال ۲۰۰۴ ادامه داشت. در اين سال دولت جرج بوش به دنبال تمكين ليبى در برابر خواسته هاى واشنگتن مبنى بر صرف نظر از برنامه هاى هسته اى، برخى از اين تحريم ها را لغو كرد. از آن زمان روابط دو كشور در مسير بهبود قرار گرفت تا جايى كه دو سال پيش، آمريكا رسماً نام ليبى را از فهرست كشورهاى حامى تروريسم خارج كرد. اين در حالى بود كه بسيارى از ناظران معتقد بودند حذف ليبى از فهرست حامى تروريسم، بيشتر به اين دليل صورت گرفت كه قذافى با چند تن از مقامات اسراييلى ديدار كرده بود. از سوى ديگر واشنگتن و طرابلس چندى قبل تفاهم نامه اى تاريخى به امضا رساندند كه در عادى سازى روابط دو جانبه تاثير به سزايى داشت.براساس اين توافق، ليبى در ۲۶ مورد قضايى به شهروندان آمريكايى غرامت مالى پرداخت مى كند. از سوى ديگر سه پرونده قضايى شهروندان ليبيايى كه در ارتباط با حمله هوايى ايالات متحده در سال ۱۹۸۶ به طرابلس و بنغازى، به دادگاه ارايه شده بود بسته شد. در اين حمله دست كم ۴۰ نفر كشته شدند كه دختر خوانده قذافى نيز از جمله آنها بود.اين تفاهم نامه نتيجه پنج سال مذاكره بود و گام بعدى گشايش سفارت آمريكا در طرابلس است كه قرار است طى سال جارى انجام گيرد.البته پيش از اين سناى آمريكا قانونى را تصويب كرده بود كه براساس آن صندوق پرداخت غرامت ليبى به قربانيان آمريكا تاسيس شد. غرامت گيرندگان، خانواده هاى قربانيان انفجار هواپيماى پان آمريكن در لاكربى اسكاتلند و انفجار كلوب شبانه لابل در برلين خواهند بود. حصول اين توافق، نزديكى ميان واشنگتن و طرابلس را تثبيت كرد. در عين حال آمريكا بى ميل نبود كه تا پيش از پايان دوره رياست جمهورى بوش، روابطش را با ليبى از سر گيرد و اين در حالى است كه ليبى هم كه غبار خصومت طولانى با ايالات متحده از چهره اش زايل شده، بر اتخاذ سياست گشايش تاكيد دارد.نابودى تسليحات كشتار جمعىبيانيه رسمى دولت ليبى در ۱۹دسامبر ۲۰۰۳ مبنى بر دست كشيدن اين كشور از برنامه تسليحات كشتار جمعى و موشك هاى دور برد خود موجب حيرت بسيارى شد. اما با باز شدن مساله روشن شد كه اعلاميه تاريخى ليبى، نتيجه فشارهاى بلند مدت بين المللى و در راس آن ايالات متحده بود. از جمله اين فشارها مى توان به تحريم هاى اقتصادى و محدوديت هاى مسافرتى اشاره كرد. ايالات متحده از سال ها قبل نسبت به برنامه تسليحات كشتار جمعى ليبى ابراز نگرانى كرده بود. مسوولان ايالات متحده در ۱۹۸۰ ليبى را براى برنامه سلاح هاى شيميايى مورد انتقاد قرار دادند و در ۱۹۹۳ به طور علنى هشدار دادند كه ليبى به دنبال سلاح هاى هسته اى و تلاش براى پى ريزى زيرساخت هاى توليد آن است.پس از سرنگونى حكومت صدام در سال ،۲۰۰۳ واشنگتن به هشدارهاى خود نسبت به فعاليت هاى ليبى ادامه داد. جان بولتون معاون وقت وزير خارجه آمريكا در كنترل تسليحات و امنيت بين المللى طى اظهاراتى در جولاى ۲۰۰۳ اعلام كرد مدت هاست كه از تلاش هاى ليبى در دنبال كردن سلاح هاى هسته اى، بيولوژيك و موشك هاى بالستيك نگران هستيم.بولتون براى آنكه راه چاره اى به ليبى نشان داده باشد، گفت ليبى بايد درك كند كه بهبود روابط با ايالات متحده مستلزم صرف نظر از برنامه هاى تسليحات كشتار جمعى و موشكى است. در مارس ۲۰۰۳ و در حالى كه ايالات متحده و هم پيمانانش در حال نمايش تعهد خود به كاهش تهديد سلاح هاى كشتار جمعى در سراسر جهان بودند، ليبى تمايل خود را به گفت وگو در مسايل مربوط به سلاح هاى كشتار جمعى ابراز كرد و مذاكرات بى سر و صداى مسوولان طرابلس با مقامات واشنگتن و لندن آغاز شد.در اكتبر همان سال، آمريكا و متحدانش يك محموله سرى تجهيزات هسته اى راهى ليبى را توقيف كردند. مسوولان كاخ سفيد بعد ها ادعا كردند از جمله دلايل ليبى براى اتخاذ اين تصميم تاريخى، درك اين نكته بود كه پيگيرى تسليحات كشتار جمعى موجب ناامنى مى شود نه امنيت. برخى كارشناسان نيز بر اين باورند سرنگونى دولت بعث عراق كه ليبى از مخالفان سرسخت آن به ويژه در خصوص اعدام صدام بود تصميم گيرى قذافى براى نابودى تسليحات كشتار جمعى و برنامه هسته اى اش را تسريع بخشيد.ليبى پس از اين ماجرا برنامه سلاح هاى هسته اى خود را برچيد، طرح بمب هاى تهيه شده از طريق شبكه عبدالقدير خان (دانشمند هسته اى پاكستان) را تسليم كرد.پيشرفته ترين موشك هاى اين كشور موسوم به «اسكاد -۳۰» را به سرعت جمع آورى كرد، به كنوانسيون منع سلاح هاى شيميايى پيوست، هزاران سلاح شيميايى پر نشده را تحت نظارت بين المللى نابود كرد و حتى كارخانه توليد سلاح هاى شيميايى خود موسوم به «ربتا» را به كارخانه توليد دارو براى مبارزه با بيمارى هاى عفونى تبديل كرد.نگاهى به سياست خارجى قذافىدراول سپتامبر ۱۹۶۹ گروهى از افسران جوان ارتش ليبى به رهبرى سرهنگ معمر قذافى با يك كودتاى بدون خونريزى، «ادريس اول» را كه در سن ۷۱ سالگى در تركيه مشغول معالجه بود از قدرت ساقط و پارلمان را منحل كردند و جمعى را به زندان انداختند. شوراى انقلاب به رهبرى قذافى بلافاصله سيستم كشور را جمهورى سوسياليستى اعلام كرد و «محمود سليمان عنصرى» را به عنوان نخست وزير منصوب كرد. به دنبال آن همه بانك هاى خارجى در ليبى، ملى اعلام شد و برخلاف روش حكومت ادريس در مماشات با اسراييل، قذافى اعلام كرد از مبارزان فلسطينى حمايت خواهد كرد.در داخل نيز مبارزه وسيعى را در مقابله با فرهنگ غرب آغاز كرد. به ترويج زبان، فرهنگ و قوميت عربى بهاى بيشترى داد و تدريس زبان هاى خارجى را ممنوع اعلام كرد. در واقع از سال ،۱۹۶۹ قذافى تعيين كننده اصلى خطوط سياست خارجى ليبى بوده است.مهم ترين اهداف سياست خارجى او اتحاد عربى، حذف اسراييل، گسترش اسلام، حمايت از فلسطينى ها، حذف نفوذخارجى به ويژه نفوذ غربى ها در خاورميانه و آفريقا و حمايت از يك سرى اصول انقلابى بوده است. پس از كودتاى ،۱۹۶۹ قذافى پايگاه هاى نظامى آمريكا و انگليس را در ليبى تعطيل و همه منافع نفتى و تجارى خارجى را ملى اعلام كرد.قذافى هم كمونيسم شوروى و هم سرمايه دارى غربى را رد و اعلام كرد كه راهى ميانه را برگزيده است. پس از پايان جنگ سرد، ليبى روابط خود را با كشورهاى جهان سوم گسترش داد و با اروپا و آسياى شرقى پيوند هاى تجارى خود را تقويت كرد. در پى اعمال تحريم هايى عليه ليبى در سال ۱۹۹۲ از سوى سازمان ملل، اين روابط و پيوندها كاهش يافت. پس از اين ماجرا، ليبى پيگير روابط دو جانبه با ديگر كشورها به ويژه همسايگان خود در شمال آفريقا شد. ليبى همچنين در صدد توسعه روابط با كشورهاى جنوب صحرا برآمد كه همين امر، دولت قذافى را به دخالت و ميانجى گرى در منازعات داخلى كشورهايى چون جمهورى كنگو، سودان، سومالى، جمهورى آفريقاى مركزى، اريتره و اتيوپى وارد كرد.قذافى همچنين طرح تشكيل ايالات متحده آفريقا را پيشنهاد كرده تا كشورهاى قاره آفريقا به عنوان يك دولت - ملت واحد تحت يك حكومت واحد قرار گيرند. در ۱۹۹۹ دولت ليبى دو تبعه خود را كه متهم به دست داشتن در بمبگذارى پرواز پان آمريكن بر فراز لاكربى اسكاتلند در سال ۱۹۸۹ بودند براى محاكمه تحويل دادگاه بين المللى لاهه داد كه همين مساله بسيارى از تحريم هاى سازمان ملل عليه ليبى را لغو كرد.اما لغو كامل تحريم هاى سازمان ملل موكول به عمل ليبى به ديگر شرايط شوراى امنيت در خصوص انفجار لاكربى شد كه از آن جمله،پذيرش مسووليت رسمى اين اقدام از سوى دولت ليبى و پرداخت غرامت به خانواده هاى قربانيان بود. اما رابطه ليبى و آمريكا از روندى نوسانى برخوردار بوده است. آمريكا در سال هاى نخست پس از جنگ جهانى دوم از قطعنامه سازمان ملل حمايت كرد كه همين حمايت منجر به استقلال ليبى در سال ۱۹۵۱ شد. آمريكا در پى استقلال ليبى، كنسولگرى خود در تريپولى (طرابلس) را به سفارتخانه ارتقا داد.ليبى نيز در سال ۱۹۵۴ سفارتخانه خود را در واشنگتن افتتاح كرد. اما پس از كودتاى قذافى، روابط دو كشور به شدت محدود شد زيرا قذافى معتقد بود روابط با قدرت هاى غربى، ليبى را به يك دولت وابسته و عقب مانده تبديل كرده است. به همين دليل ليبى را يكى از كشورهاى غيرمتعهد اعلام كرد كه هدف آن داشتن دولتى مستقل بود تا بتواند اهداف سياسى حكومت از جمله سياست خارجى را به پيش برد. در سال ۱۹۷۲ آمريكا سفير خود را از طرابلس فراخواند و در همين سال ها كنترل هايى بر صادرات تجهيزات نظامى و هواپيماهاى غيرنظامى به ليبى اعمال كرد و در دسامبر ۱۹۷۹ پس از انفجار بمبى در سفارت آمريكا، تمام كاركنان سفارت خود را از طرابلس خارج كرد. كاخ سفيد در همان سال ليبى را حامى تروريسم معرفى كرد. درست در همين زمان امام موسى صدر در سفر خود به ليبى ربوده شد كه تاكنون اين مساله يكى از مهم ترين چالش ها در روابط ليبى با كشورهاى اسلامى به ويژه لبنان و ايران را به همراه داشته است.در ۱۹۸۱ آمريكا سفارت ليبى در واشنگتن راتعطيل و كاركنان آن را اخراج كرد. دردسامبر همان سال وزارت خارجه آمريكا گذرنامه هاى آمريكايى براى سفر به ليبى را لغو كرد و به همه شهروندان آمريكايى هشدار داد كه خاك ليبى را ترك كنند. در ۱۹۸۲ كاخ سفيد واردات نفت خام از ليبى را ممنوع و براى هرگونه معامله با ليبى نياز به مجوز را الزامى كرد.دارايى هاى ليبى در آمريكا نيز توقيف شد. در ۱۹۸۸ گزارش هايى منتشر شد كه حكايت از ساخت كارخانه سلاح هاى شيميايى در ليبى داشت. روابط كاملاً خصمانه دو كشور تا سال ۱۹۹۹ ادامه داشت. اما از زمان تحويل دو ليبيايى متهم به دست داشتن در ماجراى لاكربى و به ويژه پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و جنگ عليه تروريسم به رهبرى دولت بوش، مواضع ليبى متعادل تر شد.پس از سقوط صدام، قذافى اعلام كرد كه ليبى يك برنامه فعال ساخت سلاح هاى كشتار جمعى دارد اما مايل است به بازرسان سازمان ملل اجازه دهد از تاسيسات اين كشور بازرسى كنند و اين برنامه را لغو كند. بازرسان بين المللى پس از بازديد از اين تاسيسات، زرادخانه عظيمى از تسليحات ليبى را منهدم كردند. تونى بلر نخست وزير سابق انگليس اولين رهبر غربى بود كه پس از حدود سه دهه، در مارس ۲۰۰۴ به طرابلس رفت و با قذافى ديدار كرد. بلر در آن ديدار از قذافى به دليل نابودى تسليحاتش قدردانى و ابراز اميدوارى كرد كه ليبى متحد قوى در جنگ عليه تروريسم شود. بسيارى از نويسندگان برجسته عرب اين اقدام قذافى را «تسليم پيشگيرانه» در مقابل «حمله پيشگيرانه» آمريكا عنوان كردند.اكنون دو پرسش مطرح است: آيا سفر رايس به خصومت بين دو كشور پايان مى دهد و باعث از سرگيرى كامل روابط ديپلماتيك مى شود؟ ديگر اينكه نزديكى آمريكا و ليبى مى تواند به حل برخى بحران هاى سياسى در قاره آفريقا كمك كند؟* برگرفته از الجزيره انگليسى و بى بى سى
جمعه 22 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایران اسپورت]

[مشاهده در: www.iransport.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 64]