نگاهي بر آداب افطار كردن از ديدگاه ائمه‌ اطهار(ع)

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: نگاهي بر آداب افطار كردن از ديدگاه ائمه‌ اطهار(ع)
گروه خبرنگاران افتخاري / محسن عبداللهي: از جمله ويژگي‌هاي ما رمضان افطار كردن است كه يقينا آداب خاصي را دارا است. در اين نوشتار نگاهي داريم بر آداب افطار كردن از ديدگاه رسول اكرم(ص) و ائمه‌ اطهار(ع).
به تاخير نيانداختن افطار

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: لا يَزالُ النّاسُ بِخَيرٍ ما عَجَّلُوا الفِطرَ (1) ؛ مردم، تا وقتى كه زود افطار مى‏كنند، در نيكى‏اند.

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: عَجِّلُوا الإِفطارَ و أخِّرُوا السَّحورَ .(2) ؛ افطارى را زود بخوريد و سحرى را به تأخير اندازيد.

- قال رسول الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: مِن فِقهِ الرَّجُلِ في دينِهِ تَعجيلُ فِطرِهِ و تَأخيرُ سَحورِهِ(3) ؛ از دين‏شناسى مرد(فرد)، زود افطارى خوردن و تأخير در سحرى خوردن است.

اول نماز، بعد افطار

تهذيب الأحكام عن زرارة و فضيل عن الإمام الباقر عليه‏السلام: «في رَمَضانَ تُصَلّي ثُمَّ تُفطِرُ ، إلاّ أن تَكونَ مَعَ قَومٍ يَنتَظِرونَ الإِفطارَ، فَإِن كُنتَ مَعَهُم فَلا تُخالِف عَلَيهِم و أفطِر ثُمَّ صَلِّ، و إلاّ فَابدَأ بِالصَّلاةِ.»

قُلتُ: ولِمَ ذلِكَ؟ قالَ: «لِأَنَّهُ قَد حَضَرَكَ فَرضانِ: الإِفطارُ وَالصَّلاةُ، فَابدَأ بِأَفضَلِهِما، و أفضَلُهُمَا الصَّلاةُ.»

ثُمَّ قالَ: «تُصَلّي و أنتَ صائِمٌ فَتُكتَبُ صَلاتُكَ تِلكَ فَتُختَمُ بِالصَّومِ، أحَبُّ إلَيَّ.»(4)

از امام باقر عليه‏السلام روايت شده است: «در (ماه) رمضان نماز مى‏خوانى و سپس افطار مى‏كنى، مگر آن كه با گروهى باشى كه منتظر افطارند. اگر با آنان بودى، بر خلاف آنان عمل نكن؛ افطار كن و سپس نماز بخوان، وگرنه اوّل، نماز بخوان.» گفتم: براى چه؟

فرمود: «براى آن كه دو واجب برايت پيش آمده است: افطار و نماز. اوّل به آن بپرداز كه برتر است و نماز، برترينِ آن دو است.»

سپس فرمود: «نماز مى‏خوانى، در حالى كه روزه‏اى. پس، آن نمازت با روزه به پايان برده مى‏شود. اين نزد من، محبوب‏تر است.»

- قال الإمام الباقر عليه‏السلام: تُقَدِّمُ الصَّلاةَ عَلَى الإِفطارِ، إلاّ أن تَكونَ مَعَ قَومٍ يَبتَدِئونَ بِالإِفطارِ فَلا تُخالِف عَلَيهِم و أفطِر مَعَهُم، و إلاّ فَابدَأ بِالصَّلاةِ؛ فَإِنَّها أفضَلُ مِنَ الإِفطارِ، و تُكتَبُ صَلاتُكَ و أنتَ صائِمٌ أحَبُّ إلَيَّ. (5) ؛ نماز را بر افطار مقدّم مى‏دارى، مگر آن كه با گروهى باشى كه اوّل، افطار مى‏كنند. پس با آنان مخالفت نكن و با ايشان افطار كن، وگرنه اوّل، نماز بخوان؛ چرا كه بهتر از افطار است و نمازت با حالت روزه نوشته مى‏شود و اين نزد من، محبوب‏تر است.

- قال الإمام الصادق عليه‏السلام: يُستَحَبُّ لِلصّائِمِ ـ إن قَوِيَ عَلى ذلِكَ ـ أن يُصَلِّيَ قَبلَ أن يُفطِرَ(6)؛ براى روزه‏دار، مستحب است كه اگر توان داشته باشد، پيش از افطار، نماز بخواند.

امام باقر عليه‌السلام فرمود: «براى آن كه دو واجب برايت پيش آمده است: افطار و نماز. اوّل به آن بپرداز كه برتر است و نماز، برترينِ آن دو است.»

سپس فرمود: «نماز مى‏خوانى، در حالى كه روزه‏اى. پس، آن نمازت با روزه به پايان برده مى‏شود. اين نزد من، محبوب‏تر است.»

- عيون أخبار الرضا عليه‏السلام عن رجاء بن أبي الضحّاك ـ في وَصفِ صَومِ الإِمامِ الرِّضا عليه‏السلام ـ كانَ ـ إذا أقامَ في بَلدَةٍ عَشَرَةَ أيّامٍ ـ صائِما لا يُفطِرُ، فَإِذا جَنَّ اللَّيلُ بَدَأَ بِالصَّلاةِ قَبلَ الإِفطارِ(7)؛ عيون أخبار الرضا عليه‏السلام به نقل از رجاء بن ابى ضحّاك، در توصيف روزه امام رضا عليه‏السلام نقل مي‌كند: هر گاه در شهرى ده روز مى‏ماند، روزه بود و افطار نمى‏كرد. پس چون شب فرا مى‏رسيد، اوّل پيش از افطار، نماز مى‏خواند.

- و قَد رُوِيَ أيضا في ذلِكَ أنَّكَ إذا كُنتَ تَتَمَكَّنُ مِنَ الصَّلاةِ و تَعقِلُها و تَأتي بِها عَلى حُدودِها قَبلَ أن تُفطِرَ، فَالأَفضَلُ أن تُصَلِّيَ قَبلَ الإِفطارِ، ...(8) ؛ روايت شده كه: هر گاه مى‏توانستى نماز را آگاهانه و با همه حدود و آدابش، پيش از آن كه افطار كنى، بخوانى، بهتر آن است كه قبل از افطار كردن، نماز بخوانى؛ و اگر از كسانى بودى كه دلت پيش افطار كردن بود و ميل تو، تو را از نماز مشغول مى‏كرد، اوّل، افطار كن تا وسوسه نفْسِ ملامتگر از تو برهد، جز اين كه شرط است كه پرداختن به افطار پيش از نماز، سبب نشود كه وقت نماز بگذرد.

صدقه دادن

- قال الإمام الرضا عليه‏السلام: مَن تَصَدَّقَ وَقتَ إفطارِهِ عَلى مِسكينٍ بِرَغيفٍ، غَفَرَ الله‏ُ لَهُ ذَنبَهُ، و كَتَبَ لَهُ ثَوابَ عِتقِ رَقَبَةٍ مِن وُلدِ إسماعيلَ(9) ؛ هر كس پيش از افطار كردن، گِرده‏اى نان به بينوايى صدقه دهد، خداوند، گناهش را مى‏آمرزد و براى او ثواب آزاد كردن بنده‏اى از فرزندان اسماعيل را مى‏نويسد.

- قال الإمام الصادق عليه‏السلام: كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليهماالسلام إذا كانَ اليَومُ الَّذي يَصومُ فيهِ أمَرَ بِشاةٍ فَتُذبَحُ و تُقطَعُ أعضاءً و تُطبَخُ، فَإِذا كانَ عِندَ المَساءِ أكَبَّ عَلَى القُدورِ حَتّى يَجِدَ ريحَ المَرَقِ و هُوَ صائِمٌ، ثُمَّ يَقولُ: «هاتُوا القِصاعَ، اِغرِفوا لاِلِ فُلانٍ وَاغرِفوا لاِلِ فُلانٍ»، ثُمَّ يُؤتى بِخُبزٍ و تَمرٍ فَيَكونُ ذلِكَ عَشاءَهُ، صَلَّى الله‏ُ عَلَيهِ و عَلى آبائِهِ(10)؛ امام صادق عليه‏السلام فرمود كه امام سجّاد عليه‏السلام هر روز كه روزه مى‏گرفت، دستور مى‏داد كه گوسفندى ذبح شود و قطعه قطعه و پخته گردد. عصر كه مى‏شد، بر روى ديگ‏ها خم مى‏شد تا بوى آب‏ گوشت را در حال روزه احساس كند. سپس مى‏فرمود: «ظرف‏ها را بياوريد. براى فلان خانواده بريزيد. براى فلان خانواده بريزيد... .» سپس نان و خرماى خشك مى‏آوردند و غذايش همان بود. درود خدا بر او و پدرانش باد!

قرائت سوره مباركه قدر

- قال الإمام زين العابدين عليه‏السلام: «إِنَّـآ أَنزَلْنَـهُ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ» عِندَ فُطورِهِ و عِندَ سَحورِهِ، كانَ فيما بَينَهُما كَالمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ في سَبيلِ الله‏ِ تَعالى(11) ؛ هر كس هنگام افطارى و سحرى خوردن، سوره «إنّا أنزلناه» بخواند، ميان آن دو (وقت) همچون كسى خواهد بود كه در راه خدا به خون خويش آغشته است.

دعا كردن

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: إنَّ لِلصّائِمِ عِندَ فِطرِهِ لَدَعوَةً ما تُرَدُّ(12) ؛ براى روزه‏دار، هنگام افطارش، يك دعاى مستجاب است.

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: إنَّ لِكُلِّ صائِمٍ دَعوَةً، فَإِذا هُوَ أرادَ أن يُفطِرَ فَليَقُل عِندَ أوَّلِ لُقمَةٍ:

يا واسِعَ المَغفِرَةِ اغفِر لي(13)؛ هر روزه‏دارى، يك دعا (ى مستجاب) دارد. پس هر گاه خواست افطار كند، هنگام اوّلين لقمه بگويد: «اى آن كه آمرزشت گسترده است! مرا بيامرز!»

- قال رسول الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: لِكُلِّ عَبدٍ صائِمٍ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ عِندَ إفطارِهِ، اُعطِيَها فِي الدُّنيا أو ذُخِرَ لَهُ فِي الآخِرَةِ (14) ؛ هر بنده روزه‏دارى، هنگام افطارش، يك دعاى مستجاب دارد، كه آن، يا در دنيا به او داده مى‏شود و يا براى آخرتش ذخيره مى‏شود.

روايت شده شده كه : هر گاه مى‏توانستى نماز را آگاهانه و با همه حدود و آدابش، پيش از آن كه افطار كنى، بخوانى، بهتر آن است كه قبل از افطار كردن، نماز بخوانى؛ و اگر از كسانى بودى كه دلت پيش افطار كردن بود و ميل تو، تو را از نماز مشغول مى‏كرد، اوّل، افطار كن تا وسوسه نفْسِ ملامتگر از تو برهد، جز اين كه شرط است كه پرداختن به افطار پيش از نماز، سبب نشود كه وقت نماز بگذرد.

- قال رسول الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: ثَلاثَةٌ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُم: الصّائِمُ حَتّى يُفطِرَ، وَالإِمامُ العادِلُ، و دَعوَةُ المَظلومِ(15) ؛ سه نفرند كه دعايشان رد نمى‏شود: روزه‏دار، تا آن كه افطار كند؛ پيشواى دادگر؛ و نفرين ستم‏ديده.

- قال رسول الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: أربَعَةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ حَتّى تُفتَحَ لَهُم أبوابُ السَّماءِ و تَصيرَ إلَى العَرشِ: ... وَالصّائِمُ حَتّى يُفطِرَ (16)؛ چهار نفرند كه دعايى از آنان رد نمى‏شود، تا آن كه درهاى آسمان براى آنان گشوده شود و دعايشان به عرش برسد: ... (يكي از آنان) روزه‏دار، تا آن كه افطار كند.

خواندن دعاي پيش از افطار

- إنَّ النَّبِيَّ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله كانَ إذا أفطَرَ قالَ:

بِاسمِ اللهِ، اللّهُمَّ لَكَ صُمتُ و عَلى رِزقِكَ أفطَرتُ، تَقَبَّل مِنّي إنَّكَ أنتَ السَّميعُ العَليمُ (17) ؛ پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، هر گاه افطار مى‏كرد، مى‏گفت:

«به نام خدا. خدايا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار كردم. از من بپذير! همانا تو شنواى دانايى.»

- عمل اليوم والليلة عن ابن عبّاس: كانَ رَسولُ الله‏ِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله إذا أفطَرَ يَقولُ:

اللّهُمَّ لَكَ صُمنا و عَلى رِزقِكَ أفطَرنا، فَتَقَبَّل مِنّا إنَّكَ أنتَ السَّميعُ العَليمُ(18) ؛ به نقل از ابن عبّاس ـ پيامبر خدا، هر گاه افطار مى‏كرد، مى‏گفت:

«خدايا! براى تو روزه گرفتيم و بر روزىِ تو افطار كرديم. پس از ما بپذير! همانا تو شنواى دانايى.»

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: إذا قُرِّبَ إلى أحَدِكُم طَعامٌ و هُوَ صائِمٌ فَليَقُل:

بِاسمِ الله‏ِ وَالحَمدُللهِِ، اللّهُمَّ لَكَ صُمتُ و عَلى رِزقِكَ أفطَرتُ و عَلَيكَ تَوَكَّلتُ، سُبحانَكَ و بِحَمدِكَ، تَقَبَّل مِنّي إنَّكَ أنتَ السَّميعُ العَليمُ(19) ؛ هر گاه نزديك يكى از شما كه روزه است، غذايى آوردند، بگويد:

«به نام خدا، و حمد از آنِ خداست. خداوندا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار كردم و بر تو توكّل كردم. تو منزّهى و تو را مى‏ستايم. از من بپذير! همانا تو شنواى دانايى.»

- عمل اليوم والليلة عن معاذ: كانَ رَسولُ الله‏ِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله إذا أفطَرَ قالَ:

الحَمدُلله‏ِِ الَّذي أعانَني فَصُمتُ، و رَزَقَني فَأَفطَرتُ(20) ؛ پيامبر خدا، هر وقت افطار مى‏كرد، مى‏گفت: «سپاس، خدايى را كه مرا يارى كرد تا روزه گرفتم و روزى‏ام داد تا افطار كردم.»

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: إنَّ لِلصّائِمِ عِندَ فِطرِهِ دَعوَةً: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِرَحمَتِكَ الَّتي وَسِعَت كُلَّ شَيءٍ أن تَغفِرَ لي ذُنوبي(21) ؛ روزه‏دار را هنگام افطارش، دعايى چنين است: «پروردگارا! تو را به آن رحمتت كه هر چيز را فرا گرفته است، مى‏خوانم كه گناهانم را بيامرزى.»

رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمودند:هر بنده روزه‏دارى، هنگام افطارش، يك دعاى مستجاب دارد، كه آن، يا در دنيا به او داده مى‏شود و يا براى آخرتش ذخيره مى‏شود.

- قال رسول الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: ما مِن عَبدٍ يَصومُ فَيَقولُ عِندَ إفطارِهِ: «يا عَظيمُ يا عَظيمُ؛ أنتَ إلهي لا إلهَ لي غَيرُكَ، اِغفِر لِيَ الذَّنبَ العَظيمَ؛ إنَّهُ لا يَغفِرُ الذَّنبَ العَظيمَ إلاَّ العَظيمُ» إلاّ خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ كَيَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ(22)؛ هيچ بنده‏اى نيست كه روزه بگيرد و هنگام افطارش بگويد: «اى بزرگ، اى بزرگ! تو معبود منى. هيچ معبودى جز تو نيست. گناه بزرگ مرا بيامرز! همانا گناه بزرگ را جز بزرگ نمى‏آمرزد» ، مگر آن كه از گناهانش بيرون مى‏آيد، همچون روزى كه مادرش او را زاده است.

- قال الإمام الباقر عليه‏السلام: جاءَ قَنبَرٌ مَولى عَلِيٍّ عليه‏السلام بِفِطرِهِ إلَيهِ ... فَلَمّا أرادَ أن يَشرَبَ قالَ:

بِاسمِ اللهِ، اللّهُمَّ لَكَ صُمنا و عَلى رِزقِكَ أفطَرنا، فَتَقَبَّل مِنّا إنَّكَ أنتَ السَّميعُ العَليمُ(23) ؛ قنبر، غلام على عليه‏السلام، افطارى را نزد وى آورد... . چون خواست بياشامد، فرمود: «به نام خدا . خداوندا! براى تو روزه گرفتيم و با روزى تو افطار كرديم. پس، از ما بپذير! همانا تو شنواى دانايى.»

- قال الإمام الكاظم عن آبائه عليهم‏السلام: إذا أمسَيتَ صائِما فَقُل عِندَ إفطارِكَ: «اللّهُمَّ لَكَ صُمتُ و عَلى رِزقِكَ أفطَرتُ و عَلَيكَ تَوَكَّلتُ» يُكتَب لَكَ أجرُ مَن صامَ ذلِكَ اليَومَ(24) ؛ امام كاظم عليه‏السلام به نقل از پدرانش عليهم‏السلام فرمود: چون روزه بودى، هنگام افطار خويش بگو: «خداوندا! براى تو روزه گرفتم و بر روزى تو افطار كردم و بر تو توكّل نمودم» تا برايت پاداش كسى را بنويسند كه آن روز را روزه داشته است.

- قال الإمام الرضا عليه‏السلام: مَن قالَ عِندَ إفطارِهِ: «اللّهُمَّ لَكَ صُمنا بِتَوفيقِكَ و عَلى رِزقِكَ أفطَرنا بِأَمرِكَ، فَتَقَبَّلهُ مِنّا وَاغفِر لَنا إنَّكَ أنتَ الغَفورُ الرَّحيمُ» غَفَرَ الله‏ُ ما أدخَلَ عَلى صَومِهِ مِنَ النُّقصانِ بِذُنوبِهِ (25)؛ هر كس هنگام افطارش بگويد: «خداوندا! با توفيق تو، برايت روزه گرفتيم و به فرمان تو با روزى‏ات افطار كرديم. پس، آن را از ما بپذير و ما را بيامرز! همانا تو آمرزنده مهربانى»، خداوند، كاستى‏هايى را كه او با گناهانش بر روزه‏اش وارد كرده، مى‏آمرزد.

افطار با خرما يا كشمش يا شيرينى يا شير يا آب ولرم

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: أفضَلُ ما يَبدَأُ بِهِ الصّائِمُ بِزَبيبٍ أو شَيءٍ حُلوٍ(26) ؛ برترين چيزى كه روزه‏دار، افطارش را با آن آغاز مى‏كند، كشمش يا چيزى شيرين است.

- قال الإمام الصادق عليه‏السلام: كانَ رَسولُ الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله أوَّلُ ما يُفطِرُ عَلَيهِ في زَمَنِ الرُّطَبِ الرُّطَبُ، و في زَمَنِ التَّمرِ التَّمرُ(27) ؛‌ اوّلين چيزى كه پيامبر خدا روزه‏اش را با آن افطار مى‏كرد، در زمان رُطب، رطب بود و در زمانِ خرما، خرما. (رُطَب، خرماى رسيده است و تَمر، خرماى خشك.)

- قال رسول الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: مَن أفطَرَ عَلى تَمرٍ حَلالٍ، زيدَ في صَلاتِهِ أربَعُمِئَةِ صَلاةٍ(28) ؛ هر كس با خرماى حلال افطار كند، به پاداش نمازش به اندازه چهارصد نماز افزوده مى‏شود.

- قال الإمام الباقر عليه‏السلام: كانَ رَسولُ الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله إذا صامَ فَلَم يَجِدِ الحَلواءَ أفطَرَ عَلَى الماءِ(29) ؛ پيامبر خدا، هر گاه روزه بود و حلوا (شيرينى) نمى‏يافت، با آب افطار مى‏كرد.

رسول اكرم صلي الله عليه وآله فرمودند: هيچ بنده‏اى نيست كه روزه بگيرد و هنگام افطارش بگويد: «اى بزرگ، اى بزرگ! تو معبود منى. هيچ معبودى جز تو نيست. گناه بزرگ مرا بيامرز! همانا گناه بزرگ را جز بزرگ نمى‏آمرزد» ، مگر آن كه از گناهانش بيرون مى‏آيد ، همچون روزى كه مادرش او را زاده است.

- قال الإمام الصادق عليه‏السلام: كانَ رَسولُ الله‏ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله إذا أفطَرَ بَدَأَ بِحَلواءَ يُفطِرُ عَلَيها، فَإِن لَم يَجِد فَسُكَّرَةٍ أو تَمَراتٍ، فَإِذا أعوَزَ ذلِكَ كُلُّهُ فَماءٍ فاتِرٍ، و كانَ يَقولُ: يُنَقِّي المَعِدَةَ وَالكَبِدَ، ...(30) ؛ پيامبر خدا، هر گاه افطار مى‏كرد، با حلوا (شيرينى) آغاز مى‏كرد و اگر نمى‏يافت، با شِكر يا چند خرما و اگر اينها هم نبودند، با آب ولرم افطار مى‏كرد و مى‏فرمود: «معده و كبد را تميز مى‏كند و بو و دهان را خوش‏بو مى‏سازد و دندان‏ها را محكم مى‏كند و سياهى چشم را تقويت مى‏كند و مردمك چشم را پر نور مى‏سازد و گناهان را كاملاً مى‏شويد و هيجان و رگ‏ها و صفراى غالب را مى‏نشاند و بلغم را قطع مى‏كند و حرارت معده را آرام مى‏كند و سردرد را مى‏برد.»

- قال الإمام الباقر عليه‏السلام: إنَّ عَلِيّا عليه‏السلام كانَ يَستَحِبُّ أن يُفطِرَ عَلَى اللَّبَنِ(31) ؛ على عليه‏السلام خوش مى‏داشت كه با شير، افطار كند.

- قال الامام الصادق عليه‏السلام: الإِفطارُ عَلَى الماءِ يَغسِلُ الذُّنوبَ مِنَ القَلبِ (32) ؛ افطار با آب، آلودگى‏ها را از دل مى‏شويد.
سه شنبه 19 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 190]