بم، بزر گترين شهر خشتى بر فلات ايران

واضح آرشیو وب فارسی:حيات نو: بم، بزر گترين شهر خشتى بر فلات ايران
هيراد احمد زاده - شهر بم در استان كرمان و در مسير جاده‌هايى كه جنوب شرقى ايران را با سيستان، افغانستان و بلوچستان مرتبط مى‌كند قرار دارد. به همين جهت اين شهر از دوره ساسانيان اهميت نظامى و بازرگانى زيادى داشته است. اين شهر در سال 1131 هجرى قمرى به تصرف محمود افغان در آمد، ولى به علت شورشى كه در قندهار روى داد آنجا را رها كرده و عازم قندهار شدولى بار ديگر در سال 1134 هجرى قمرى بر بم استيلا يافت و اين وضع تا سال 1143 كه نادر، اشرف افغان را شكست داد ادامه داشت. در همين شهر بود كه لطفعلى خان زند در سال 1209 هجرى قمرى توسط آقا محمد خان قاجار دستگير شد. خان قاجار به يادگار اين موفقيت كله مناره‌اى از سرهاى 600 تن از مخالفين خود در بم بر افراشت. شهر و قلعه باستانى بم يكى از يادگارهاى شگفت معمارى فلات مركزى ايران مى‌باشد.

مراكز باستانى و تاريخى - ارگ جديد بم ‌:

در جوار ارگ قديم بم مجموعه توريستى ارگ جديد احداث شده است كه يكى از مجهزترين مناطق توريستى ـ صنعتى ايران محسوب مى‌شود. شهرك عظيم و مدرن ارگ جديد با برخوردارى از پيشرفته ترين تجهيزات داراى دهكده توريستى مدرن، تاسيسات رفاهى و فضاهاى تفريحى متعدد و ... است. دراين دهكده انواع واحدهاى مسكونى منطقه كوير به شكل سنتى خود احداث گرديده و وجود چند باغ بر جذابيت آن افزوده است . شهر جديد ارگ بم داراى اقامتگاه‌هاى مدرن توريستى مشتمل بر 12 هتل پنج ستاره، چهار ستاره و سه ستاره با استانداردهاى ممتاز اقامت، فضاى سبز، امكانات ورزشى و رفاهى مى‌باشد. علاوه بر آن، مكان‌هاى پذيرايى شامل رستوران، چايخانه سنتي، كافى شاپ، بوفه و تريا و ديگر تسهيلات پذيرايى از امكانات اين مجتمع تفريحى و توريستى محسوب مى‌شود.

ارگ قديم بم ‌

ارگ بم در شمال شرقى شهر بم و در دامنه صخرهاى عظيم واقع شده است. اين قلعه، شهر قديمى بم مى‌باشد اين قلعه از سه جهت به باغ‌ها، خانه‌هاى مسكونى و زمين‌هاى كشاورزى منتهى مى‌شود و از سمت شمال در امتداد رودخانه‌اى قرار گرفته است. اين شهر قديمى از چهار قسمت و 38 برج ديده بانى تشكيل شده و مساحت آن در حدود، 20هزار متر‌مربع است. گرداگرد اين قلعه داراى خندق عميق مى‌باشد تا از يورش بيگانگان مصون بماند. مصالح اصلى بنا خشت خام، گل رس و كاه است، ولى در بعضى قسمت‌هاى آن سنگ و آجر و تنه درخت خرما نيز به كار رفته است. ارگ بم از قسمت هايى تشكيل شده كه عبارتند از: دروازه ورودي، محله عامه نشين، سربازخانه و بناى مركزى (حاكم‌نشين). در ارگ بم خانه‌هاى عمومى كنار كوه، روى زمين مسطح بنا شده و از نظر شهرسازى و عناصر زندگى شهري، مجموعه كاملى است كه تا حدودى نيازهاى جامعه زمان خود را رفع مى‌كردند. مكان‌هاى شناخته شده آن بازار، حسينيه، مسجد،آتشكده،زورخانه، حمام‌عمومى و سابات جهودها است. مجموعه بناى حاكم نشين را عمارت چهارفصل و خانه‌اى تشكيل مى‌دهد. عمارت چهار فصل سه طبقه دارد كه محل استقرار حكومت قلعه بوده است. اين بنا كه به دوران پيش از اسلام مربوط مى‌شود توسط بهمن‌بن اسفنديار ساخته شده است.

جاذبه هاى طبيعى - ييلا قا ت د‌ه بكردى معروف‌ترين ييلاق مهم استان و شايد جنوب شرقى ايران است كه در دامنه كوه شير و كوه‌هاى بارز واقع شده است. اين منطقه از توابع شهرستان بم است و تنها ناحيه، با آب و هواى معتدل اين منطقه است كه در مسير ارتباطى بم و كرمان به جيرفت و بندر عباس قرار دارد. ده بكردى از نواحى شگفت انگيز استان كرمان به شمار مى‌رود و مانند بهشتى ميان دو منطقه بسيار گرم بم و جيرفت قرار گرفته است. اين منطقه در دره‌اى سرسبز و خنك واقع شده و از درختان گردو، بادام، صنوبر و ... پوشيده شده است.

ييلا قات مسكو ن - منطقه ييلاقى مسكون در مسير ارتباطى بم به جيرفت قرار دارد و فاصله آن تا جيرفت 30 كيلومتر مى‌باشد. اين منطقه، آبادى‌هاى زياد، مناظرى زيبا و هوايى دلفريب دارد و تابستان‌ها به مركز تفرجگاهى بزرگ تبديل مى‌شود.

كوه هزار؛ اين كوه در 114 كيلومترى شمال غربى بم در دهستان راين واقع شده و 4465 متر ارتفاع دارد. كوهستانى است به وسعت 900 كيلومتر مربع مركب از كوه‌هاى سربند و سرمشك كه به وسيله ارتفاعات پست ترى از سوى غرب به كوه‌هاى لاله‌زار و از جنوب به كوه بهرآسمان اتصال يافته است.

كوه قدمگاه؛ اين كوه در 38 كيلومترى جنوب‌غربى بم و در مجاورت دهستان آب‌گرم قرار دارد كه موقعيت دقيق استقرار آن شرق روستاى در‌رود مى‌باشد. اين كوه از رشته كوه‌هاى بارز محسوب مى‌شود و 3520 متر ارتفاع دارد.

فرورفتگى داشته باشدارگ بم با دو هزار سال تاريخ

ارگ بم در شمال شرقى شهر بم واقع شده است و يكى از بزرگ ترين مجموعه خشتى – گلى در جهان محسوب مى‌شود. اين بناى تاريخى روى تپه‌اى از ماسه سنگى در كنار جاده ابريشم قرار گرفته است. هر چند اطلاعات دقيقى از زمان ساخت ارگ بم در دسترس نيست ولى بر اساس متون تاريخى قدمت آن به بيش از 2000 سال قبل مى‌رسد. مجموعه ارگ بم، شامل شهر قديم و قلعه قريب به هكتار (هزار‌مترمربع) وسعت دارد و مساحت ارگ و قلعه قريب به هكتار است. بخش عليا يا همان قلعه و ارگ حكومت نشين و مركز فرماندهى سياسى و نظامى شهر بوده و مساكن و بناهاى آن رو به جانب قلعه يا بخش عليا داشتند مشرف است. تنها دروازه مورد استفاده فعلى ارگ بم دروازه جنوبى است. از انتهاى شمالى خيابان سجادى به سمت شرق به خيابان ارگ مى‌پيچيم و در جلو باروى شهر قديم در آنجا كه قبلا خندق ارگ بوده است به پارك مى‌رسيم به نخل‌هاى جوان و بوته‌هاى آشناى خر زهره با گل‌هاى ارغواني، سفيد و... اين پارك را كه بناى ميان آن قرار است رستوران و چايخانه شود، چند سالى است كه شهردارى بم احداث كرده. در شمال اين پارك دروازه جنوبى ارگ واقع است. بناهاى تاريخى معروف جهان عموما هر يك به دوران خاصى از تاريخ تعلق داشته‌اند و معرف همان دوران خاص خود هستند. تخت جمشيد فارس، فوروم يا شهر باستانى و... اما يكى از خصوصيات بارز و نادر مجموعه ارگ بم تداوم تاريخ در اين مجموعه تاريخى است. از اين دروازه به نزديك دو هزار سال تاريخ مستمر گام مى‌گذاريد. بناى ارگ بم را به بهمن پسر اسفنديار نسبت مى‌دهند. اصولا در تمامى منطقه بم به ويژه در منطقه ريگان خرابه‌هاى قديمى جزان و خود شهر بم و بسيارى چيزهاى ديگر به بهمن نسبت داده مى‌شود. چون تحقيقات كاوشگرانه باستان شناسى دقيق در ارگ بم صورت نگرفته هنوز به طور دقيق نمى‌توان قدمت اين شهر عظيم را اعلام كرد. ارگ بم تشكيل شده است از:دروازه اصلي، بازار، ميدان نكته، مسجد بزرگ ارگ، مجموعه ميرزا نعيم، مسجد كوچك، كاروانسرا،زورخانه،حمام ارگ، دروازه حصار دوم، مدرسه يا خانقاه ارگ، اصطبل، قورخانه، محل آسياب بادي،خانه حاكم، چهار فصل، چاه اصلى ارگ، بقاياى حصار قديم، كنارى محله يا غلام محله، دروازه كت‌كرم، زندانخندق گرداگرد حصار بم به نوشته جغرافى نويسان قديم خندقى معروف بوده است؛ اما همين خندق كه طبيعتا براى دفاع از شهر احداث شده بوده گاه حكم شمشير دو لبه پيدا مى‌كرده و مهاجمان با انداختن آب زياد به خندق باعث ويرانى حصار مى‌شده‌اند تا بتوانند به درون شهر رخنه كنند. حصار شهر در طول تاريخ دستخوش تغيير شده است اما آن طور كه از نوشته‌هاى جغرافى نويسان قرون سوم و چهارم ه.ق بر مى‌آيد اين حصار در آن زمان وجود داشته پس مى‌توان نتيجه گرفت كه متعلق به دوران پيش از اسلام است. دو بناى تاريخى ديگر نيز در بم و نزديك بم وجود دارند كه اهميت بسيار زياد تاريخى آنها تاكنون كمترشناخته شده و يكى از آنها كاملا ناشناخته مانده است. اين دو نبا يكى قلعه در شمال ارگ بم . در شمال ورد پشترود در قريه پشت رود و موسوم به قلعه دختر است. در قلعه دختر كه در فاصله قريب يك كيلومترى شمال ارگ بم واقع است سه مدخل در طرف‌هاى شمال غربي، شمال شرقى و جنوب غربى قابل تشخيص‌اند. ضمن آنكه حصار جانب شرقى اين بنا قديمى‌تر است و بخش ديگر كه برجهاى آن قابل تشخيص‌اند بعدا به آن ملحق شده است. در بخش قديمى شرقى اين بنا يك چهار طاقى مشاهده مى‌شود و دريكى از طاق‌ها نقشى بر ديوار چشم را مى‌نوازد كه مشخص كننده محراب است و اهميت مذهبى دارد. استاد مصطفوى اين طاق‌ها را مربوط به دوران اسلامى دانسته‌اند. در صورت صحت چنين نظرى اين فرض كاملا متحمل، بلكه قطعى مى‌نمايد كه طاق‌ها در دوره اسلامى بازسازى شده‌اند چرا كه قدمت بنا، لااقل قسمت شرقى بدون ترديد دست كم به اوايل دوران ساسانى و به احتمال بسيار قوى به دوران اشكانى باز مى‌گردد. بناى مهم تاريخى ديگرى نزديك به بم كه كاملا ناشناخته مانده بنايى معروف به چهار طاقى در فاطله قريب 205 كيلومترى شرق ارگ بم در اراضى موسوم به چهار طاقى است. اين بناى بسيار مهم و ناشناس تاريخى تازه در سالهاى اخير درفهرست ابنيه تاريخى ايران ثبت شده و تحت پوشش سازمان ميراث فرهنگى قرار گرفته و بدين طريق از انهدام آن جلوگيرى شده است. لازم به ذكر است، در دى ماه 1382 (26 دسامبر 2003) در ساعات آغازين بامداد كه اكثر ساكنان بم در خواب بودند زلزله‌اى بخش عظيمى از اين شهر باستانى را ويران كرد.
يکشنبه 10 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: حيات نو]

[مشاهده در: www.hayateno.ws]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 67]