از سير تا پياز پاتوق هاي جواني قهوه خانه ها; از انتقال فرهنگ تا دود سيگار

واضح آرشیو وب فارسی:ابتکار: از سير تا پياز پاتوق هاي جواني قهوه خانه ها; از انتقال فرهنگ تا دود سيگار
مريم يارقلي-با چهره اي عبوس پشت ميزي چوبي كه رويش با پارچه هاي قلمكار اصفهان تزيين شده نشسته است مي پرسد چه طعمي باشد؟ مي گويد: مثل هميشه دو سيب نعناع. پولش را مي پردازد و روي يكي از تخت ها مي نشيند كمي آنطرف تر چند جوان با صداي بلند مشغول خنديدن هستند يكي از آنها مي گويد: آقا زحمت عوض كردن ذغال اين قليان را مي كشي؟ درست در جوار اين پاتوق كه از بوي سيگار، توتون و هزار چيز ديگر كه كسي نمي داند چه هست و تنها سردردش نصيب اين جماعت رهگذر مي شود باشگاهي ورزشي قرار دارد كه هر روز تعداد زيادي از خانمها به آن رفت و آمد مي كنند اما اين خانم ها هنگام ورود يا خروج وقتي از كنار اين پاتوق همسايه مي گذرند جلوي دهانشان را با گوشه شال يا روسري شان مي پوشانند و با تكان دادن سر به سرعت خود را از محل دور مي كنند...
قهوه خانه اي كه چاي خانه نشد
اولين قهوه خانه در ايران در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوي (984 -930ق) در قزوين بنا شد و بعدها در شهر اصفهان و در زمان شاه عباس اول (1038 - 996ق) گسترش پيدا كرد اين پاتوق ها در مركز شريان زندگي شرقي ظاهر شد و از اين نظر با اماكن مهم زندگي شرقي در ايران تفاوت ندارد. ظهور قهوه خانه ها ابتدا در بازار و كنار واحدهاي صنفي مهم مانند نانوايي، قصابي، بقالي، سبزي فروشي، حمام و... بود كه در كنار هم بصورت بازارچه اي در هر محله شكل مي گرفتند رفته رفته با پذيرش جامعه اين مكان در هر خيابان و محله و شهر ظاهر شد و به عنوان بخشي از زندگي فرهنگي و تفريحي و محل ديدار و ارتباط مردم در آمد. تا پيش از ورود چاي به ايران در اين قهوه خانه ها به مشتريان قهوه وارداتي سياحان و تجار خارجي ارائه مي شد و به همين دليل هم قهوه خانه نام گرفته بودند، اما پس از ورود چاي، اين گياه سبز كوچك هندي به ايران و كاشت آن در خطه شمال ايران به پرطرفدارترين نوشيدني ايران تبديل شد و در قهوه خانه هاي سنتي ما قهوه جاي خود را به چاي داد ولي نام و كاركرد قهوه خانه تغييري نكرد از همان زمان قهوه خانه ها تبديل به مكاني شد براي نوشيدن چاي، قليان كشيدن، گل گفتن و گل شنفتن. تبادل جديدترين اخبار محله داستان خواني و شعر سرايي. اين فضا شرايطي را آماده كرد تا قهوه خانه ها در شكل گيري دو مكتب مهم از هنر هاي كلامي و تجسمي يعني نقالي و سخنوري و نقاشي بتوانند نقش عمده و تعيين كننده اي بازي كنند و بسياري از هنرمندان بزرگ اين رشته از دل اين قهوه خانه ها بيرون بيايند. بررسي حال و احوال اين قهوه خانه ها نشان مي دهد تا چند دهه قبل اين قهوه خانه ها ابزار ارتباطي قوي و تعيين كننده اي براي انتقال فرهنگ در ايران به شمار مي رفت وراهي صحيح براي آشنا نمودن مردم با ميراث فرهنگي و ادبي ايران... همايش خلافكاران يا تبادل اطلاعات با تغيير و تحولات شتابان جامعه صنعتي و گسترش و تحولات عظيم وسايل ارتباط جمعي و دگرگوني ايجاد شده در روابط ميان افراد جامعه اين پاتوق هاي سنتي به تدريج ارزش هاي فرهنگي و اجتماعي و اعتبار گذشته خود را از دست دادند و به اعتقاد بسياري به صورت يك واحد بي هويت درآمدند كه بطور كل تهي از باور اجتماعي فرهنگي و سنت هاي عظيم گذشته بودند.بعضي از اين مكان ها از لحاظ حضور اراذل مثل قهوه خانه هاي سال 42 فيلم كارآگاه علوي (خيابان لاله زار) هنوز پناهگاه و محل قرار افراد لاابالي بوده و فرق آن با گذشته افت وحشتناك ميانگين سني افراد شركت كننده در اين همايش هاي! بزهكاري است.بر اين اساس در قهوه خانه هاي گسترده در محل هاي مختلف شهر ديگر افراد بالاي 30سال به خودشان اجازه نمي دهند كه پا به چنين مكان هايي بگذارند. و اين جوانان و نوجوانان كم و سن سال هستند كه گوي سبقت را از سايرين ربوده اند بطوري كه بر اساس يك آمار قريب به 90درصد مشتريان قهوه خانه ها را افرادي با سن كمتر از 20سال تشكيل مي دهند.به اعتقاد بسياري از افراد اگر رفت و آمد افراد به اين اماكن تنها به خوردن چاي و كشيدن يك قليان خلاصه مي شد نگراني زيادي وجود نداشت اما شواهد حاكي از اين است كه موضوع از كشيدن يك قليان پيچيده تر است.به گزارش برنا اكثر قشر علاقه مند به اين پاتوق برخلاف گذشته كه افرادي خاص با مشي مشخص بودند جوانهاي 14 الي 28 ساله اي هستند كه كاري براي انجام دادن ندارند و سعي مي كنند اوقات فراغت خود را به هر طريقي! پر كنند.نكته قابل تامل اينكه هنگامي كه در آن محيط پر دود و نيكوتين دور هم جمع مي شوند انواع نظريه و تز خود را در هر موردي از ازدواج و كار گرفته تا انرژي هسته اي و غني سازي اورانيوم و وبا و... ارائه مي دهند كه بنظر مي رسد بيشتر از آنكه به واقعيت نزديك باشد ناشي از توهمات و تخيلات همان مواد استعمال شده است. در كنار اين تئوري پردازي اوهام آلود به چالش كشيده شدن مسايل روز بصورت سفسطه آميز و ايجاد شبهه از سوي بعضي فرقه ها مكررا در قهوه خانه هايي كه كمتر در ديد هستند مشاهده مي شود. نمونه آن ترويج افكار فرقه ضاله بهاييت و حتي عرفان هايي است كه هيچ گونه پشتوانه شريعت ندارند. خسرو باقري، عضو هيئت علمي دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي دانشگاه تهران با تاكيد بر سازمان هاي قوي شكل گرفته توسط جوانان در اين پاتوق ها مي گويد: به دليل هم سنخي، هم فكري و هم انديشي در اين محيط ها افراد و به خصوص جوانان، خيلي راحت با گروه هاي مختلف هم سو مي شوند و افرادي هم كه به عنوان تازه وارد در اين پاتوق ها رفت و آمد مي كنند به صورت منفعلانه عضو اين گروه هاي سازماني قوي مي شوند و هنجارهاي اين گروه ها را كه در بيشتر موارد مغاير با هنجارهاي جامعه است قبول مي كنند.وي افزود: در پاتوق هاي جوانان در مناطقي كه كمتر در ديد عموم است و يا در مكان هاي مخفي برپا شود، هنجارشكني و ترويج ضد ارزش ها بيشتر نمود پيدا مي كند چرا كه جوانان در اين محيط ها آزادي بيشتري داشته و احساس امنيت مي كنند. در مواردي هم مشاهده شده است كه اين قهوه خانه ها كه خود روزي عامل انتقال فرهنگ چندين و چند صد ساله اين مرز بوم بوده اند حال نقش به سزايي در شكل گيري جرايم باندي و سازماندهي اراذل و اوباش دارند كه بنظر نمي رسد بيرون آمدن تعدادي جوان عربده كش از قهوه خانه براي برپايي جنگ وايكينگي! با گروهي ديگر و بر هم زدن خواب و آسايش مردم شباهتي با يك اوقات فراغت سالم! و پر نشاط داشته باشد همچنين در بعضي از اين پاتوق ها با وجود اينكه استعمال مواد مخدر ممنوع است اما شواهد نشان مي دهد كه كشيدن حشيش و حل كردن ترياك در چاي، رد و بدل كردن مشروبات الكي در ميان جواناني كه هنوز نام اين مشروبات را نمي توانند درست تلفظ كنند و... كاري روتين به حساب مي آيد. به قول يكي ازشهروندان تهراني "فقط كافي است يك سري به قناري ها و پرندگان اسير در اين اماكن بزنيد تا بشنويد كه در آوازشان تمام سين ها را شين مي گويند"!
اوقات فراغت = قليان، دود، سيگار، توهم و...
لم دادن در قهوه خانه ها و كشيدن قليان همه فكر و ذكر بعضي ها شده است. اگر از جوانان قلياني بپرسي چرا قليان مي كشيد، فورا مي گويند: مگر تفريح ديگري هم براي ما باقي گذاشته اند، حال منظورشان چيست، بماند! "آرش.س" جواني 17 ساله و تكيده است كه در ميان دوستانش به "پروفشنال( همان حرفه اي خودمان است) كشيدن قليان" معروف است وي مي گويد: واقعا افرادي كه از قليان انتقاد مي كنند آدم هاي بي سليقه اي هستند من از 12 سالگي قليان مي كشم و به جد مي گويم كه اگر يك روز قليان نكشم حالم تا شب بد است. وي مي افزايد: دائما مي گويند قليان بد است، ضرر دارد، اعتياد مي آورد ولي يك نفر نيست بگويد آخر مي شود آدم قهوه خانه بيايد تو دل كوه و جنگل برود و قليان نكشد.پس چه كند؟ من خودم به شخصه دوست ندارم اوقات فراغتم را با دويدن به دنبال يك توپ پلاستيكي ( البته الان بيشتر با توپ چهل تيكه بازي مي كنند) توي جوب بريزم. اين قليان كش حرفه اي! درباره آداب قليان كشيدن مي گويد: اولين رسمي كه در قليان كشيدن بايد رعايت شود، اين است كه قليان را بايد گروهي كشيد. پس تك پريدن! در مرام ما نيست.بعد هم اينكه اول بايد اول بزرگترين فرد جمع شروع به كشيدن قليان كند ( چاقش كند) ولي اگر دوست داشت مي تواند به هر كس كه دوست داشت اين كار را محول كند.سوم آنكه قليان بايد دور بچرخد و نوبت رعايت شود و هر كسي نبايد از اول، وسط و آخر حلقه يك دفعه قليان را بگيرد، البته بسته به انتخاب جمع مي توانند جهت گردش را انتخاب كنند... شواهد نشان مي دهد پاتوق قليان كش ها بعد از فرحزاد، دربند و دركه چهارراه استانبول يا ميدان حسن آباد تا انتهاي خيابان وحدت اسلامي است و البته رقابت بسيار نزديكي هم با يكديگر دارند، مثلا نوع سرويس دهي يا شكل و شمايل قليان و چيزهايي از اين قبيل تعداد مشتريان اين قهوه خانه ها را متغيير مي كند.
قليان قرباني مي شود... نمي شود
سال 1382براي نخستين بارممنوعيت و جمع آوري قليان از قهوه خانه هاي سطح شهرتهران از سوي نيروي انتظامي آغاز شد كه بعد از مدتي به فراموشي سپرده شد اما سال گذشته براساس طرح مبارزه ملي با دخانيات مصوب مجلس شوراي اسلامي نمايش، تبليغ و استفاده از قليان و ادوات آن در رستوران ها، سفره خانه ها، رستوران هاي سنتي، هتل ها، مسافرخانه ها و باغچه هاي پذيرايي شهري و بين راهي كل كشور از اول دي ماه 86 ممنوع شد. در پي اين تصميم قهوه خانه داران تبريز از فروپاشي قريب الوقوع چند هزار خانوار تبريزي به علت ممنوعيت استفاده از قليان در قهوه خانه هاي اين شهر خبر دادند چرا كه حدود 750 قهوه خانه سنتي درتبريز وجود دارد كه به طور متوسط در هريك از آن ها دست كم سه كارگر اشتغال دارند همچنين عباس علايي، رئيس اتحاديه قهوه خانه هاي تهران مدعي شد: به دنبال ممنوعيت عرضه قليان در قهوه خانه ها توسط نيروي انتظامي، 90درصد درآمد قهوه خانه هاي تهران كاهش يافته است چرا كه بيشترين فروش اين قهوه خانه ها از قليان حاصل مي شود در پي افزايش اعتراضات از سوي قهوه خانه داران مصطفي پور محمدي وزير كشور در ابلاغيه اي به نيروي انتظامي و استانداري ها اعلام كرد كه قهوه خانه هاي داراي پروانه اشتغال، مجاز به ارائه قليان به مشتريان خود مي باشند. مصطفي پور محمدي همچنين با اشاره به اعلام نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مبني بر خطرات شديد بهداشتي توتون هاي اسانس دار يا به اصطلاح ميوه اي تاكيد كرد: استفاده از اين گونه قليان ها و توتون هاي اسانس دار در قهوه خانه ها ممنوع و از ارائه آنها جلوگيري شود.به اعتقاد كارشناسان نداشتن برنامه طولاني مدت يكي از دلايل لغو اجراي لايحه منع استعمال قليان بود چرا كه طيف خاصي طرفدار اين قهوه خانه ها هستند و افرادي نيز هزينه امرار و معاش خود را از طريق اين قهوه خانه ها تامين مي كنند. بنابراين مي بايست قبل از اصلاح يك عارضه اجتماعي، برنامه ريزي طولاني مدت و ميان مدتي داشته باشيم. همچنين چنين اماكني براساس نام قليان شكل گرفتند و جذابيت شان بر همين مبنا است بنابراين به سادگي نمي شود از كنار نام قليان گذشت. و بايد براي پاك سازي و ايجاد شرايط بهتر فكر ديگري به حال اين پاتوق ها كرد. به گزارش برنا در حال حاضر تعداد بيشماري از جوانان براي لذت بردن از قليان رهسپار قهوه خانه ها، سفره خانه ها و جاهايي از اين دست مي شوند كه بافتي متفاوت با زندگي صنعتي و ماشيني دارند و تبديل به يك جاذبه توريستي شده است .
جمعه 1 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ابتکار]

[مشاهده در: www.ebtekarnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 196]