كجا هستيم؟ كجا مي‌رويم؟

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: كجا هستيم؟ كجا مي‌رويم؟

رژيم- دكتر ربابه شيخ الاسلام *:
بر قرار نبودن سياست‌هاي مناسب حمايتي و خدماتي در مناطق روستايي و نبود برنامه بلندمدت و همه جانبه براي نگه‌داشت جمعيت روستايي به‌عنوان نيروي مولد، روستا‌نشينان را به مهاجرتي ناخواسته مي‌كشاند كه نتيجه آن روند روبه كاهش جمعيت مولد روستايي و افزايش خسران‌زاي جمعيت شهري است.

اين راه يكطرفه از روستا به شهر، حاشيه‌نشيني و حلبي آباد‌ها را گسترش مي‌دهد. محيطي كه به دلايل متعدد از جمله بيكاري و سرخوردگي جرم خيز است و عواقب سياه چنين حركتي، بزهكاري، اعتياد و فجايع بي‌شمار اجتماعي است. بيكاري و تورم اين جوامع را به سوي فقري مي‌كشاند كه خود مادر نابساماني‌هاست.

از طرف ديگر افزايش جمعيت در فضايي كه جا براي پذيرش انبوهي از مهاجر را ندارد موجب افزايش آلودگي‌هاي زيست محيطي، آلودگي هوا و حتي آلودگي‌هاي صوتي مي‌شود. ترافيك مهارنشدني، كاهش سرويس دهي و افت خدمات شهري و افزايش نارضايتي نتيجه محتوم چنين شرايطي است.

واقعيت اين است كه شيوه مناسب زندگي نقش بارزي در كاهش بار بيماري و معلوليت دارد. بنابراين پرداختن به اين بعد سلامت در جوامع شهري نيز از اهميت ويژه برخوردار است. تامين هزينه‌هاي روبه تزايد زندگي موجب مي‌شود كه خانواده‌ها و خصوصا زوج‌هاي‌ جوان گاهي در
2 يا 3 شيفت كار كنند و همين امر آنها را از تهيه غذا در خانه محروم مي‌كند. تقريبا تمام كساني كه در بيرون از منزل به كار اشتغال دارند حداقل يك وعده از غذاي خود را در اغذيه‌فروشي‌ها، فست ‌فود‌ها يا رستوران‌ها، كارخانه‌ها و كلا بيرون از منزل صرف مي‌كنند.

افزايش بار بيماري‌هاي غيرواگير به‌دليل تغذيه نامناسب و نداشتن فعاليت بدني مناسب مسئله بسيار مهمي است كه نبايد مورد غفلت مسئولان سلامت كشور قرار گيرد. چاقي و اضافه وزن به‌عنوان يك مشكل جهاني و عامل اصلي شيوع بيماري‌هاي غيرواگير با روند روزافزوني در اغلب كشورهاي جهان در حال گسترش است.

در حال حاضر در جهان يك ميليارد نفر اضافه وزن دارند كه 300ميليون نفر آنان دچار چاقي هستند. به گزارش سازمان جهاني بهداشت در سال 2001، حدود60درصد از 5/56 ميليون مرگ در سراسر جهان به‌علت بيماري‌هاي غيرواگير رخ داده است.

بار ناشي از اين بيماري‌ها در حال حاضر 46درصد است و پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2020 به 57درصد افزايش پيدا كند. بار ناشي از اضافه وزن در كشور ما در تحقيق بار بيماري‌ها كه توسط وزارت بهداشت انجام شده است 180 هزار سال و ضرر ناشي از آن 361 ميليون دلار برآورد شده است.

آمار‌هاي ملي در زمينه چاقي و اضافه وزن متفاوت است ولي حدود 50 درصد مردان و 66 درصد زنان بالاي 40 سال در كشور دچار اضافه وزن و چاقي هستند.بيماري‌هاي غيرواگير كه قبلا معضل كشورهاي توسعه يافته بود اكنون در اغلب كشورها شايع است و كشورهاي در حال توسعه نيز به‌طور فزاينده درگير مشكلات ناشي از اين بيماري‌ها مي‌شوند. براساس آمارهاي ارائه شده توسط سازمان جهاني بهداشت سال‌هاي از دست رفته به‌دليل عدم‌فعاليت‌هاي بدني در منطقه مديترانه شرقي EMRO در سال 2000، 1243000 سال بوده است. در اين منطقه 70 تا 80 درصد افراد فعاليت جسمي لازم را ندارند و نداشتن تحرك موجب 1240000 مرگ شده است.

تغييرات اساسي در شيوه زندگي، رژيم غذايي، بي‌تحركي، صنعتي شدن و شهرنشيني عامل اصلي اين روند است. ضرر و زيان ناشي از سال‌هاي از دست رفته عمر كه در سال‌هاي اخير براي نشان دادن ابعاد اقتصادي بيماري و مرگ و ناتواني، كاربرد پيدا كرده است، در حقيقت براي ايجاد زبان مشترك بين دولتمردان، مسئولان اقتصادي و سياستگذاران و مسئولان طب قابل پيشگيري است. اين زبان مشترك به ملموس‌تر كردن ابعاد اقتصادي بيماري، ناتواني و مرگ به‌دليل بيماري‌هايي كه قابل پيشگيري هستند مي‌پردازد. به بيان ديگر ضرر و زياني كه به‌دليل بي‌توجهي به برنامه‌هاي پيشگيرانه به كشور تحميل مي‌شود وقتي به‌صورت زيان مالي و روشن‌تر پولي بيان شود براي كساني كه سياست‌هاي اقتصادي را تدوين مي‌كنند قابل درك مي‌شود .

قبول كنيم كه گذر اپيدميولوژيك، تغذيه‌اي و جمعيتي جهان منجر به تغييراتي در بار ناشي از بيماري‌ها شده است.59 درصد از كل مرگ‌ها در جهان ناشي از بيماري‌هاي غيرواگير است و در منطقه مديترانه شرقي كه كشور ما نيز در آن قرار دارد سوء تغذيه به هر دو شكل وجود دارد .با وجود ميزان بالاي كمبود‌هاي تغذيه‌اي، شيوع چاقي و بيش خواري در بعضي كشور‌ها هشدار دهنده است. 5 عامل از 8 عامل خطر اصلي بيماري‌هاي غيرواگيِر مرتبط باتغذيه و فعاليت بدني است و افزايش فشار خون در راس علل قرار دارد. پيشگيري از بيماري‌هاي غيرواگير نياز به همكاري بخش‌هاي مختلف و سياست‌هاي مناسب و منسجم ملي دارد.

به سوي افزون‌خواري

معمولا روند بيماري‌هاي غيرواگير با گسترش شهر نشيني، عدم‌تحرك و ماشيني شدن در كشورها شايع مي‌شود و كشورهاي كمتر توسعه يافته ديرتر دچار اين عوارض مي‌شوند. اغلب اين كشورها با كمبود‌هاي تغذِيه‌اي شامل كوتاه قدي كودكان، سوءتغذيه پروتئين انرژي، كمبود ريز‌مغذي‌ها مانند يد، آهن، ويتامين آ درگير هستند.

اما در كشور ما و در بعضي كشور‌هاي منطقه هنوز مشكل كمبود‌هاي تغذيه‌اي حل نشده كه مواجه با عوارض ناشي از افزون خواري شده‌ايم. يعني هر دو مشكل در دو سوي يك طيف سلامت ما را در معرض خطر قرار داده است. آمارها نشان داده‌اند در حالي‌كه 23 درصد از مردم حتي انرژِي كافي براي يك زندگي سالم را دريافت نمي‌كنند، 49 درصد بيش از حد نياز دريافت انرژي دارند. همين دريافت بالاي كالري است كه موجب افزايش چاقي در جامعه شده است.

در اين گذر اپيدميولوژيك، كشور ما هنوز مشكلات ناشي از كمبود‌ها را حل نكرده دچار بيماري‌هاي متابوليك تغذيه‌اي شامل ديابت، افزايش فشار خون، بيماري‌هاي قلبي عروقي و سكته‌هاي مغزي شده است. به‌طوري كه روزانه 300 مرگ از 800 مرگ در كشور به‌علت بيماري‌هاي قلبي و عروقي رخ مي‌دهد و 5/22 درصد از سال‌هاي از دست رفته عمر منتسب به بيماري‌هاي قلبي عروقي است.

شيوع بيماري‌هاي قلبي در مناطق شهري كشور 4/14 و مناطق روستايي 1/13 در هزار است و براساس اطلاعات بررسي سلامت و بيماري شيوع كلسترول بالاي 240 در گروه سني 69 -40 سال 9/17 درصد و كلسترول بالاتر از 200 به7/25 درصد مي‌رسد. يعني يك چهارم جمعيت كشور ميزان كلسترول خونشان بيشتر از حد مناسب است كه موجب افزايش خطر بيماري‌هاي قلبي، سكته‌ها و بيماري‌هاي عروقي مغز و قلب مي‌شود.بررسي كشوري بار بيماري‌ها كه توسط دكتر نقوي در وزارت بهداشت در سال 1382 انجام شد تلاشي بود كه نشان دهد كشور چه تاوان سنگيني بابت اين بي‌توجهي مي‌پردازد.

اقدامات جهاني

مشكلات مرتبط با سلامت در جوامع شهري بسيار پيچيده است و حل آن نياز به سياستگذاري‌هاي صحيح در زمينه‌هاي كلان اقتصادي و به‌وجود آوردن عزمي ملي براي رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده در قالب برنامه‌هاي كوتاه مدت، ميان مدت و بلندمدت دارد. در زمينه بيماري‌هاي مرتبط با بحث اين اقدامات از طرف سازمان بهداشت جهاني مطرح شده است:

-تدوين و به كارگيري يك سياست ملي توسط دولت‌ها در راستاي آموزش عموم مردم در زمينه رژيم غذايي سالم، فعاليت بدني و بيماري‌هاي غيرواگير با در نظر گرفتن فرهنگ مردم هر كشور.

- جلب همكاري بين بخشي به‌منظور درگير كردن كليه ارگان‌هاي مرتبط از جمله بهداشت، كشاورزي، آموزشي، حمل‌ونقل، اطلاع رساني، تربيت بدني و همچنين بخش خصوصي و NGO‌ها در راستاي اين سياستگذاري ملي.

-تهيه و انتشار راهنماي غذايي با تاكيد بر غذاهاي سنتي هر كشور.

-تدوين قوانين و مقررات در جهت اهداف و راهكار ملي مانند قوانين برچسب گذاري تغذيه‌اي محصولات غذايي

-كنترل تبليغات غذايي

-حمايت از طرح‌هاي پژوهشي مرتبط با بيماري‌هاي غيرواگير و عوامل خطر مربوطه به‌منظور تقويت كيفي و كمي آن ها.

-توجيه صاحبان صنايع غذايي و تشويق آنها به توليد غذاهاي سالم‌تر.

نكته مهم ديگر توجه به برنامه‌هاي پيشگيرانه در تمام دوران زندگي است. عوامل خطر از دوران جنيني، كودكي و نوجواني آغاز و اثرات نامطلوب خود را برعروق و اندام‌ها مي‌گذارد و افزايشي تجمعي خطر در بزرگسالي به‌صورت بيماري بروز مي‌كند. بنابراين رويكرد دولت و وزارت بهداشت بايد به جاي درمان در زمان وقوع بيماري به پيشگيري از اثر‌گذاري عوامل خطر از دوران‌هاي نخست حيات باشد.

تجربه‌هاي موفقي در جهان نشان مي‌دهد كه با سياستگذاري‌هاي مناسب و همكاري كامل بخش‌هاي مختلف مي‌توان در كاهش بار اين بيماري‌ها موفق بود. در فنلاند آموزش رژيم غذايي سالم در طول يك طرح 25 ساله منجر به كاهش مرگ‌سالانه ناشي از بيماري‌هاي قلبي به ميزان 73درصد شد. در كشور ما هم در حال حاضر طرح‌هاي كوچك و موفقي مانند مطالعه قند و ليپيد تهران، طرح قلب سالم اصفهان، طرح پيشگيري از بيماري‌هايي قلبي ابهر و قزوين و فاز دوم طرح قند و ليپيد با تاكيد بر شيوه صحيح زندگي در جنوب تهران در دست اجراست ولي هنوز براي ادغام و برنامه پيشگيري از بيماري‌هاي غيرواگير در شبكه‌هاي بهداشتي درماني كشور راه زيادي در پيش داريم.

مؤسسه تغذيه، سلامت و توسعه نيز با ايجاد يك سايت آموزش تغذيه رايگان به‌نام بهسايت ايران www.behsite.ir در زمينه آموزش همگاني و توجه دادن مردم به اضافه وزن و چاقي و به كار‌گيري توصيه‌هاي تغذيه‌اي تلاش دارد در زمينه پيشگيري از اضافه وزن و چاقي و تغذيه مناسب در كاهش با اين بيماري‌ها بكوشد به زبان فارسي و براي فارسي زبانان جهان تهيه شده است.

* متخصص بهداشت عمومي و اپيدميولوژي تغذيه

تاريخ درج: 12 مرداد 1387 ساعت 10:38 تاريخ تاييد: 18 مرداد 1387 ساعت 20:23 تاريخ به روز رساني: 12 مرداد 1387 ساعت 10:55
جمعه 18 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 305]