ناجيان جديد طبيعت

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: ناجيان جديد طبيعت

منابع‌طبيعي- زهرا صابري:
مدتهاست اجراي طرح‌هاي عمراني بدون ارزيابي زيست محيطي دامن‌گير طبيعت كشورمان شده است.

تا آنجا كه بر اثر اجراي همين طرح‌ها برخي گونه‌هاي نادر گياهي و جانوري كشورمان در معرض انقراض قرار گرفته است ؛ اين معضلي است كه بسياري از كشورهاي در حال توسعه با آن دست به گريبان‌اند.

خطر انقراض گونه‌هاي گياهي و جانوري اينك به يكي از مباحث اصلي كارشناسان محيط زيست تبديل شده است تا آن جا كه چندي پيش شهر بن آلمان ميزبان كنفرانسي جهاني با همين موضوع بود. در اين كنفرانس كه با حضور 5000 شركت‌كننده از سراسر جهان برگزار شد علل اهميت حفاظت از گونه‌هاي جانوري و گياهي از زواياي مختلف بررسي شد. آنچه درپي مي‌آيد گزارشي است از اين كنفرانس با نگاهي به جايگاه حفظ گونه‌هاي گياهي و جانوري در كشورمان.

در سال 1870 آخرين «كواگا» (گور خر قهوه‌اي نيمه راه راه از نژاد استپ) در نتيجه شكار‌هاي بي‌رويه ساكنان اروپايي جنوب آفريقا براي هميشه از سطح كره زمين محو شد. در سال 1883 نيز واپسين گونه‌هاي جانوري وحشي در آمستردام هلند منقرض شد. پارك ملي كوير كشورمان كه روزگاري بزرگترين زيستگاه گورخر ايراني محسوب مي‌شد هم‌اكنون خالي از اين‌گونه شده است.

هم چنان كه در منطقه بيستون كرمانشاه كه تا چند سال پيش زيستگاه بيش از 10 هزار كل و بز بود اكنون ديگر كسي نشاني از آن گله‌هاي پرشمار نمي‌بيند. يوز پلنگ ايراني اين‌گونه منحصر به فرد حيات وحش هم مدتهاست در لبه انقراض قرار گرفته است.

اما اين بلا تنها گريبانگير حيات وحش كشور ما نيست؛ براي نمونه كرگدن نادر سوماترايي هم در جنگل‌هاي وحشي جنوب شرق آسيا در معرض خطر انقراض قرار دارد.
اينها نمونه‌هايي از روند تأسف برانگيز نابودي گونه‌ها در جهان است.

اهميت گونه‌هاي گياهي و جانوري

علت اهميت گونه‌هاي جانوري و گياهي چيست؟ آفريقاي جنوبي هم اكنون يكي از ثروتمند‌ترين كشور‌هاي جنوب صحراي آفريقاست ضمن آنكه صنعت گردشگري اين منطقه بدون وجود كواگا هم‌چنان بر قوت و رونق پيشين خود باقي است.

تحقيقات نشان مي‌دهد بسياري از جانوران از نظر دارويي و غذايي هيچ اهميتي ندارند. كرگدن سوماترايي از جمله همين جانوران است ضمن آنكه انقراض اين جانور حتي زيستبوم جنگل‌هاي مرطوب را هم مختل نمي‌كند. با اين اوصاف چرا بايد گونه‌هايي از اين دست حفاظت شوند؟

به گفته كارشناسان آلماني در گنجينه دانش بشري شايد هيچگونه دليل عقلاني براي اهميت حفاظت از گونه‌هاي جانوري وجود نداشته باشد؛ با اين همه، حمايت از گونه‌ها در حقيقت نجات بخشي از جهان است كه نابودي آن امري جبران‌ناپذير محسوب مي‌شود به‌ويژه كه اين موضوع با ديگر موضوعات محيط زيست متفاوت است. براي مثال، آلودگي هوا را مي‌توان برطرف كرد؛ رودخانه‌ها را مي‌توان لايروبي كرد حتي مي‌توان از نو در جنگل درخت كاشت اما براي برگرداندن يك گونه از دست رفته هيچ راهي وجود ندارد.

امروزه در سراسر جهان انسان‌هايي هستند كه براي كرگدن‌ها به اندازه آثار نقاشي هنرمندان بزرگ اهميت قائل‌اند. احساس اين افراد كه اريش فروم از آن با عنوان «بيوفيلي» يعني عشق به موجودات زنده ياد مي‌كند از سوي برخي افراد، تكريم خلقت و از سوي برخي ديگر نوعي احترام در مقابل پيچيدگي‌هاي زندگي تلقي مي‌شود. چنين احساسي عمدتا در جوامع ثروتمند كه دوره محروميت‌هاي مادي را پشت سر گذاشته‌اند بروز پيدا مي‌كند. به گفته كارشناسان پس از هزاران سال ترس از طبيعت و صد‌ها سال بهره‌برداري بي‌رويه از طبيعت هم اكنون بشر در آستانه ورود به تمدن بيوفيلي قرار دارد.

اين تمدن نه تنها به جانوران وحشي جنگل‌ها و آبشارها به ديده منابع نمي‌نگرد كه آن را يكي از اجزاي سازنده سلامتي انسان و گنجينه بي‌بديل دانش بشري مي‌داند. از اواسط قرن بيستم روند تهديد گونه‌ها در جهان شكل ديگري به‌خود گرفته است. بر اين اساس در حالي‌كه در قرون گذشته مسئله شكار مهم‌ترين عامل نابودي گونه‌ها به شمار مي‌رفت امروزه علت اصلي كاهش بسياري از گونه‌ها تخريب محيط زندگي آنها است كه غالبا با هدف ايجاد زمين براي كشاورزي انجام مي‌گيرد.

احداث جاده در جنگل ابر شاهرود، عبور خطوط لوله گاز در پارك ملي خجير در تهران، تخريب و تبديل عرصه‌هاي جنگلي به اراضي كشاورزي، قطع گونه‌هاي كمياب جنگلي در مناطق مختلف و تخريب زيستگاه‌هاي گونه‌هاي حيات وحش و اشغال آن از سوي دامداران در سراسر كشور نمونه‌هايي از اين دست است.

تخريب جنگل براي نجات اقليم؟!

به گفته كارشناسان در حال حاضر هيچگونه آماري از تعداد گونه‌هاي موجود در روي زمين وجود ندارد. از اين رو، نمي‌توان تعداد گونه‌هاي درحال انقراض را مشخص كرد. در سال‌هاي اخير همواره از دگرگوني اقليمي به‌عنوان مهم‌ترين عامل كاهش تنوع زيست محيطي ياد شده است. تا آنجا كه در سال 2007 انجمن اقليم جهاني طي گزارشي اعلام كرد يك پنجم گونه‌هاي گياهي و جانوري در نتيجه دگرگوني اقليمي در معرض نابودي قرار دارند. اين پيش‌بيني با مخالفت بسياري از دانشمندان و كارشناسان محيط زيست از جمله «رايشهوف» مواجه شد. وي با تاكيد بر اينكه بزرگترين تهديد حيات گونه‌ها نابودي روز افزون جنگل‌هاي قاره‌اي است، اعلام كرد اقليم گرم‌تر هرگز به نابودي گونه‌ها منجر نمي‌شود. ضمن آنكه نتايج ارائه شده از سوي طرح‌هاي زيست محيطي اخير در جهان حاكي از آن است كه در طول تاريخ، دوره گرما همواره زمان غناي گونه‌ها بوده به‌طوري كه در عصر يخبندان تنوع گياهي و جانوري با كاهش چشم گيري روبه‌رو بوده است.

با اين حال گرم شدن كره زمين از يك منظر نيز تهديدي جدي براي حيات بسياري از گونه‌ها محسوب مي‌شود و آن روند رو به رشد استخراج بنزين طبيعي با هدف حمايت از اقليم است. تحقيقات اخير نشان مي‌دهد ميزان گاز كربنيك آزاد شده از سوخت حاصل از كلزا (نوعي شلغم روغني)، نيشكر و نيز نوعي نخل روغني بسيار كمتر بوده و سازگار با اقليم شناخته شده است. بر اين اساس هم اكنون بخش قابل توجهي از جنگل‌هاي مرطوب مالزي و اندونزي به‌منظور تامين تقاضاي اروپا به سوخت طبيعي، تخريب شده و به جاي آن درختان نخل روغني كاشته مي‌شود؛ اين امر نابودي زيستگاه صدها گونه نادرجانوري و گياهي را در پي دارد.

تخريب جنگل براي تامين بنزين طبيعي

كشورهاي مالزي و اندونزي گسترش سالانه 12 درصدي كشتزار‌هاي نخل را در صدر برنامه‌هاي خود قرار داده‌اند. به اين ترتيب تا سال 2020مالزي بيش از 5 ميليون هكتار و اندونزي 5/16 ميليون هكتار از اراضي جنگلي خود را تخريب و به كشتزار نخل روغني تبديل خواهد كرد.

گونه‌ها، فروشگاه رايگان طبيعت

طبق نتايج ارائه شده از سوي انجمن حمايت از طبيعت، درحال حاضر 16306 گونه در سراسر جهان در معرض تهديد قرار دارد. اين در حالي است كه تاثيرات 6/6 ميليارد انسان كره زمين بر طبيعت همواره در حاشيه قرار مي‌گيرد. از قرن شانزدهم تا كنون حدود 785 گونه به خاطر تاثيرات مخرب انساني بر طبيعت از بين رفته‌اند. در طول اين سال‌ها تنوع گونه‌ها همواره به‌عنوان نوعي فروشگاه در خدمت بشر بوده است به‌طوري‌كه هر كس مي‌توانست به‌طور رايگان از روغن، چربي، پوست، كود، گوشت و مواد خام موجود در اين فروشگاه از خود پذيرايي كند. اين مسئله تنها منحصر به خشكي نمي‌شد. ناوگان‌هاي غول پيكر همواره در جست‌وجوي وال‌ها، سيل‌ها و مرغان دريايي؛ هزاران گونه نادر از اين جانوران را نابود كرده‌اند.

بسياري از اقتصاد دانان بهره‌برداري بي‌رويه از درياها را كه امروزه نيز در بسياري از اقيانوس‌ها همچنان ادامه دارد ناشي از نبود حق مالكيت مي‌دانند. آنها معتقدند در گذشته در بسياري از روستاها چراگاه‌هاي مشتركي وجود داشته است كه همه كشاورزان مي‌توانستند دام‌هاي خود را در آنجا بچرانند اما از آنجايي كه هر كشاورز براي به دست آوردن سهم بيشتر، دام بيشتري را در اين چراگاه‌ها رها مي‌كرد اين امر منجر به كاهش ميزان علوفه دام‌ها مي‌شد. همچنان كه در درياهاي آزاد نيز آنچه را كه كشتي‌هاي نروژي شكار نمي‌كنند نصيب كشتي‌هاي ژاپني و بر عكس مي‌شود.

در سال‌هاي اخير اقدامات بسياري از سوي كشور‌هاي اروپايي و آمريكاي شمالي براي حفاظت از طبيعت به ويژه گونه‌هاي جانوري صورت گرفته است. ايجاد مناطق حفاظت شده، جنگل داري پايدار و تصويب قوانين حمايتي از گياهان و جانوران از جمله اين اقدامات است. همچنان كه در ايران نيز طرح‌هايي چون تعديل دام در مرتع براي حفاظت از مراتع به اجرا درآمده است.

اقتصاد گردشگري؛ ناجي طبيعت

كارشناسان شركت‌كننده در كنفرانس بن بر اين باورند كه امروزه حفاظت از گونه‌ها تنها در جايي با موفقيت همراه خواهد بود كه سود حفاظت از طبيعت بيشتر از تخريب آن باشد. در اين زمينه اقتصاد گردشگري يكي از مهم‌ترين ابزار‌ها محسوب مي‌شود. در مناطقي از جهان كه گردشگران براي بازديد از مناظر طبيعي و نيز گونه‌هاي جانوري آن ملزم به پرداخت هزينه‌هاي بالايي هستند موضوع حفاظت كاركرد جدي تري پيدا كرده است؛ به‌طوري‌كه تعداد مناطق حفاظت شده جهان از سال 1962 تا كنون 10 برابر شده است كه اين ميزان تقريبا 12 درصد مساحت كره زمين را در‌بر‌مي‌گيرد.

منبع:www.welt.de

تاريخ درج: 1 مرداد 1387 ساعت 11:05 تاريخ تاييد: 1 مرداد 1387 ساعت 11:39 تاريخ به روز رساني: 1 مرداد 1387 ساعت 11:29
سه شنبه 1 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 264]