واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: صحیفه عسكریّه(نگاهى به دعاهاى امام)
ادعیه؛ میراث معنوى امامان علیهمالسلامنگاهى اجمالىمضامین ادعیهدرنگى در آستان سه دعا1. صلوات بر پیامبر و جانشینانش (دعاى چهارم)2. دعاى قضاى حوائج ( دعاى ششم )3. دعاى قنوت (دعاى 25)ادعیه؛ میراث معنوى امامان علیهمالسلامآنچه از دعاهاى منقول از امامان شیعه به دست ما رسیده است، منبعى مطمئن و غنى براى شناخت تعالیم عرفانى و توحیدى امامان معصوم و ذخیره فرهنگى ارزشمندى براى بشریت است.در كتب سیره و شرح حال امامان، دعاهایى از آن بزرگواران نقل شده است. برخى از عالمان و پژوهشگران نیز به گردآورى این ادعیه و تدوین «صحیفه»هاى ائمه علیهمالسلام پرداختهاند و این، جدا از «صحیفه سجادیه» است كه ماجرایى ویژه و مستندى خاص دارد.از سوى مؤسسه «الامام المهدى» ـ در قم، به سرپرستى استاد سیّد محمدباقر ابطحى اصفهانى ـ مجموعهاى شش جلدى تحقیق، تدوین و نشر یافته كه حاوى دعاهاى چهارده معصوم علیهمالسلام است. جلد ششم این مجموعه، دعاهاى امام رضاتا امام مهدى علیهمالسلام را در بردارد. بخش خاص به امام یازدهم، عنوان «الصحیفة العسكریّة، الجامعة الادعیة الحادى عشر من الائمّة، الامام الحسن بن على العسكرى» را بر پیشانى خود دارد كه حاوى 51 دعاى كوتاه و بلند از آن امام همام است.در این نوشته، مرورى گذرا به این ادعیه نورانى داریم، تا از گلگشت در این بوستان عرفان و معنویت، مشام جان را معطر سازیم و از میراث معنوى اهل بیت علیهمالسلام بیشتر بهرهمند گردیم.نگاهى اجمالىدر آغاز، مرورى بر دعاهاى منقول از امام حسن عسكرى علیهالسلام داریم، تا با دورنمایه، مناسبتها و جایگاههاى این دعاها آشنا شویم:1. دعاى امام در تسبیح خدا،2. دعاى او در ستایش خداوند،3. دعاى او در حمد خدا به خاطر دیدن فرزندش،4. صلوات او بر پیامبر و یكایك جانشینانش،5. دعاى او براى درخواست حاجت،6. دعا براى حاجتطلبى از آستان پروردگار،7. دعا براى قضاى حوائج پس از نماز،8. دعا براى طلب روزى و طول عمر،9. دعا در احتجاب و پناهندگى به حرز الهى،10. دعا در احتجاب و پناهجویى به خدا،11. دعا براى حرز و ایمنى،12. دعا در پرهیز از وسوسههاى شیاطین،13. دعاى مظلوم علیه ظالم،14. استعاذه از شرّ دشمنان،15. تعویذ براى درمان تب،16. تعویذ براى سر درد،17. دعا براى درمان تب نوبه،18. دعاى روز سوم شعبان،19. دعا در ماه رمضان،20. دعا در تعقیب نماز صبح،21. دعا هنگام صبح،22. دعاى صبح و عصر،23. دعا براى ورود به مسجد،24. دعاى دیگرى براى ورود به مسجد،25. دعاى قنوت،26. دعاى دیگرى براى قنوت،27. دعا پس از فراغت از نماز،28. دعا براى مشكلات در راه سفر،29. دعا هنگام غذا خوردن،30. دعا در ذكر حاملان عرش،31. دعاى توسّل حضرت موسى علیهالسلام به محمد و خاندانش علیهمالسلام،32. دعاى دیگر حضرت موسى علیهالسلام،33 ـ 37. دعاهاى دیگر توسل حضرت موسى علیهالسلام به پیامبر و عترت او علیهمالسلام،38. دعاى او در مناجات امیرمؤمنان علیهالسلام،39 ـ 49. دعاهاى او درباره اشخاص گوناگون همچون: اسحاق بن اسماعیل، اشجع، عیسى بن صبیح و محمد بن على بن ابراهیم، (و ده جمله كوتاه دعایى)،50. دعا براى ساعت یازدهم روز،51. دعا براى توسل به امام عسكرى علیهالسلام در ساعت یازده.همچنان كه اشاره شد، تعدادى از این دعاها كوتاه و یك سطرى است، بخشى نیز بلند و چند صفحهاى و برخى هم متوسط.ناگفته نماند كه بعضى از این دعاها، از ائمه علیهمالسلام دیگر هم نقل شده است؛ لذا محقق گرامى كتاب، با اشاره به اینكه این دعا در دعاهاى امام علىیا امام صادق علیهماالسلام و... گذشت، از آوردن دوباره آن پرهیز كرده و تنها جملات نخست دعا را آورده است.مضامین ادعیههمان گونه كه از عنوان مناسبت بعضى دعاها برمىآید، مفاهیم آنها درباره حمد و ثناى پروردگار، صلوات و درود بر خاندان رسالت، پناهجویى به درگاه خداوند قادر متعال از شر دشمنان، كید حاسدان، آفات، امراض، دردها و مشكلات است. آنچه هم كه در اوقات خاصى همچون: روز میلاد سیّدالشهدا علیهالسلام و ماه رمضان و هنگام غذاخوردن است، اهمیت این روزها و مناسبتها و عملها و شناخت نعمتهاى پروردگار و توفیق خواهى براى اداى شكر آنهاست.در دعاهاى مربوط به اشخاص نیز، در نامهها و توقیعاتى كه براى اصحاب خویش و نویسندگان عریضه پاسخ مىداده، دعاى خیرى به تناسب هر شخص، درباره آنان ذكر كرده كه گویاى عنایت خاص حضرت به دوستداران اهلبیت علیهمالسلام و مرتبطان با خط ولایت است.از دعاهایى كه اشاره شد، دعاهاى شماره 4، 6، 7، 18، 21، 25 و 51، به دلیل مفصلتر بودن و مضامین بیشتر، درخور توجه ویژه است.درنگى در آستان سه دعابراى ژرفنگرى در مفاهیم ادعیه حضرت عسكرى علیهالسلام درنگى متأمّلانه در آستان سه دعا داریم، تا با حقایقى از زبان آن حضرت آشنا شویم:1. صلوات بر پیامبر و جانشینانش (دعاى چهارم)عبدالله بن محمد بن عابد مىگوید:در سامرّا در خانه حضرت ابامحمد عسكرى علیهالسلام به دیدارش رفتم، سال 255 هجرى بود. از اوخواستم صلوات بر پیامبر و اوصیاى آن حضرت را بر من دیكته كند تا بنویسم. كاغذ بسیار هم با خودم برده بودم. حضرت، بىآنكه از روى نوشتهاى املاء كند، بر من دیكته كرد و فرمود: بنویس...این صلواتها نخست با درود بر خاتم پیامبران شروع شده، سپس بر امیرمؤمنان، بر حضرت فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین، آنگاه بر یكایك امامان علیهمالسلام و درباره هر كدام، صلواتى خاص با عبارات و اوصافى ویژه آمده است كه اشاره به ابعاد شخصیت و فضایل و مناقب هر یك از آن زبدگان عالم آفرینش دارد.در صلوات بر پیامبر، از آن حضرت با اوصافى همچون: حامل وحى، مبلغ رسالات الهى، معلم كتاب خدا، بر پادارنده نماز و زكات و دعوتگر به دین حق یاد مىكند و از آمرزش الهى در سایه توسل به آن حضرت سخن مىگوید، كه مظهر رحمت الهى و جلوه بتشكنى و طاغوت ستیزى است و آیین او را برترین ادیان برمىشمارد.در صلوات بر على بن ابى طالب علیهالسلام،او را به عنوان برادر، جانشین و امانت دار علم و راز رسول خدا، زبان گویاى حكمت نبوى، غمزدا از چهره پیامبر و درهم كوبنده كافران و فاجران معرفى مىكند و بر دوستان و موالیان او دعا و بر دشمنان و معاندانش نفرین مىفرستد.در صلوات بر حضرت زهرا علیهاالسلام از مقامات والا، برگزیدگى، مظلومیت، محروم شدنش از حق و جایگاهش نزد خدا و رسول سخن مىگوید. همچنین درباره یكایك امامان علیهمالسلام .راوى مىگوید:آن حضرت همین طور مىگفت ومنمىنوشتم، تا پس از امامهادى علیهالسلام به خودش رسید و توقف كرد. از او علتش را پرسیدم، فرمود: اگر نبود كه این، دینى است كه خداوند فرمانمان داده كه ادا كنیم و به اهلش برسانیم، دوست داشتم درباره خود نگویم، لیكن دین است. بنویس.آنگاه صلوات بر خود و سپس بر امامزمان علیهالسلام را بیان مىكند كه صلوات بر امام عصر طولانىتر از صلوات دیگران است. در فرازى از آن چنین آمده است:«خداوندا!عدالت را با او آشكار ساز، او را با یارى خود تأیید كن، یاورانش را یاور باش و دشمنانش را خوارگردان. به سبب او جباران كفر را در هم شكن و به وسیله او كافران و منافقان و همه ملحدان را نابود ساز، هر جا كه باشند، در خاوران و باختران، در خشكى و دریا، در دشت و كوهستان. و با وجود او زمین را پر از عدالت كن و دین پیامبرت را غالب و چیره گردان.»2. دعاى قضاى حوائج ( دعاى ششم )حِمْیَرى نقل مىكند:خدمت آن حضرت بودم، نامهاى از زندان به دست امامعسكرى علیهالسلام رسید كه یكى از هواداران حضرت نوشته بود و از سنگینى كُنْد و زنجیر و بدرفتارى حكومت و پریشان حالى خود شكوه كرده بود. امام عسكرى علیهالسلام ضمن دعوت او به صبر و مقاومت و آزمایش دانستن اینگونه مصائب و یادآورى پاداشهاى الهى آن، دستور داد كه عریضهاى به خداوند بنویسد و آن را به حرم امام حسین علیهالسلام بفرستد و آن را در آن محل شریف به خداوند عرضه دارد. متن آن عریضه و شكوائیه به درگاه خدا چنین باشد: «الى الله الملك الدّیّان...»)1(در این دعا، ضمن ستایشهاى بلندى كه از مقام رُبوبى شده، از رنج و گرفتارى خویش و پناه جویى به درگاه الهى و استغاثه به حضرت پروردگار سخن گفته است. در بخشى از این دعا، ادعا نامهاى بر ضد حكومت جباران و ستمگران است. و اینكه آنان در زمین، سلطه یافته و دینداران را به بازیچه گرفتهاند و اموال عمومى و بیت المال مسلمین را صرف عیاشى، موسیقى و مُطربى مىكنند و صاحبان حق را از حقوقشان محروم مىسازند و با سلطه جبارانه خویش، ذلیلان الهى را عزت مىبخشند و عزیزان خدایى را خوار مىسازند و در پشت درهاى بسته، حجابها و دربانها، خود را از دسترس نیازمندان دور نگه مىدارند تا خیرشان به كسى نرسد... «انّه قد علا الجبابرةُ فى ارضك و ظَهَروا فى بلادك...»در ادامه، حاجات خود را از خدا مىخواهد و خواستار رهایى و نجات است و تنها تكیهگاهش را هم خدا مىداند كه امید هر محروم و بى پناه است. همچنین درودهاى بلندى بر پیامبر اكرم و خاندان او و برخى خواستههاى دیگر بیان شده است.این دعا و شكوائیه ـ كه آموزش امامعسكرى علیهالسلام به یك زندانى سیاسى علوى در عصر طواغیت عباسى است ـ به نوعى، كیفرخواست علیه حكام جائر است كه از دین و مسلمانى، نامش را یدك مىكشند و به بدترین شیوههاى ظالمانه و غیر اسلامى، بر امت مسلمان حكم مىرانند و پاكان و حقطلبان را به بند مىكشند.3. دعاى قنوت (دعاى 25)این دعا، بُعد سیاسى قوىترى دارد. گروهى از مردم قم در سامرّا خدمت آن حضرت مىرسند و از بدرفتارى و ستمهاى «موسى بن بُغا»، كه حاكم بر آنان بوده است، گلایه و شكایت مىكنند. امام حسن عسكرى علیهالسلام به آن مظلومان یادآور مىشود كه از «سلاح دعا» بهره بگیرند و در قنوتهاى نمازشان این دعا را بخوانند: «الحمدلله شكرا لنعمائه و استدعاءً لِمزیده...»)2(دو خط روشن و برجسته در كلیت این دعاى مبسوط و ژرف، دیده مىشود: یكى، خط نفرین بر ستمكاران و غاصبان و دیگرى، خط دعا براى عدالت گستران و حق طلبان.مثل هر دعاى دیگر، آغاز آن با حمد و ثناى الهى و برشمردن نعمتهاى او و درود بر پیامبر خاتم و خاندان اوست. سپس ورود به عرصه نیاز خواهى، حاجت گسترى، درددل و مناجات با پروردگار. آنگاه شكایت به درگاه خدا از سلطه نااهلان و گسترش ظلم و انحراف و حكومتِ آنان كه نه امین بر دین و نه مورد اعتماد بر دنیا و اموالاند، حكومت حقه اهلبیت را غاصبانه تصرف كردهاند و آن را دست به دست مىگردانند و در بیتالمال، به دلخواه عمل و مصرف مىكنند و با حق محرومان، یتیمان و بیوه زنان، آلات و ابزار موسیقى و لهو و لعب و عیاشى مىخرند و اهل ذمّه را بر مسلمانان مسلط ساختهاند و كارها را به دست فاجرانِ بىدین و بى رحم سپردهاند و هر چه مىخواهند، مىكنند و هر حریمى را مىشكنند.در ادامه، از خداوند مىخواهد كه شوكت و عظمتشان را بشكند، پرچمشان را سرنگون و كاخهایشان را ویران سازد، خورشیدشان را تیره و یادشان را محو كند و با سنگ حق، مغز آنان را متلاشى كند و رعب و وحشت بر دلهایشان افكند و نسل آنان را براندازد و وحدتشان را از هم بپاشد و شرمسار، سرشكسته، خوار و رسوا گرداند.در فصل دوم این دعاى بلند، درخواست امام آن است كه حق و عدل، آشكار و رایج گردد و در سایه عدالت و داد، دلها زنده، افكار منسجم، حدود الهى برپا، گرسنگان و محرومان سیر و كامیاب گردند. درخواست اینكه ما در دولت حق و عدل، تلاشگر و عدالت گستر و حق محور باشیم و پناه و مأمنى براى پیروان دین خدا گردیم.سپس از هر كس كه دعوتگر به حق و منادى عدالت و پناه مظلومان و سدى در مقابل تبهكاران و جانیان باشد، به نیكى یاد كرده و در حقشان دعا مىكند و نصرت، غلبه و شوكت آنان را از خدا مىطلبد كه تنها و تنها براى خدا و اداى وظیفه، هر سختى را تحمل مىكنند و رنج سفر وغربت و دورى از خانواده را براى اجراى احكام الهى تحمل مىكنند و مردم را به «توحید ناب» در فكر و عمل فرامىخوانند و قیام به امر الهى دارند.طبعا نمونه اعلا و فرد شاخص اینگونه حقطلبى و عدالت گسترى، حكومت حقه حضرت مهدى علیهالسلام است كه نوید آن داده شده و خود حضرت عسكرى و پیروان او هم چشم به راه ظهور آن سپیده روشن ایمان بودند.دعا، بسیار عالى و بلند، داراى نكات عرفانى ژرف و اشارات لطیف است كه شرح و بسط آن در این مختصر نمىگنجد.امام عسكرى علیهالسلام در پایان، از خداوند مىطلبد كه در سایه حكومت مردان خالص و بندگان صالح، همه آفاق، سرشار از عدالت و رحمت باشد و خداوند، درجات والا و پاداشهاى عظیم به آنان عطا كند.این، نگاهى گذرا به سه دعا از ادعیه نورانى امام حسن عسكرى علیهالسلام بود. باشد كه از مكتب عرفانى معصومان علیهمالسلام درس عبادت و نیایش بیاموزیم و در زندگى، گام جاى گام آنان نهیم.پىنوشتها:1. متن این دعا در بحارالانوار (ج 99، ص 238، ح 5) نیز آمده است.2. و نیز ر.ك: همان، ج 82، ص 229/ حیاةالامام الحسن العسكرى، باقر شریف القرشى، ص 205.منبع:مجله كوثر،شماره 60. "جواد محدّثى"لینك :-مبارزات امام حسن عسكرى علیه السلام-درسهایی برای زندگی-شیعه یا محب؟!
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 340]