والدين شاغل چه دردسرهايي دارند؟ تربيت از راه دور

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: والدين شاغل چه دردسرهايي دارند؟ تربيت از راه دور
جام جم آنلاين: ورود فرزند به كانون خانواده و اشتغالات ذهني، رواني، اجتماعي و خانوادگي همراه آن همواره از موضوعات قابل توجه و تامل برانگيز بوده است. زوج جواني كه تا ديروز تمام وقت خود را در مسير تامين نيازها و جلب رضايت يكديگر به كار مي‌بستند، اينك با پذيرفتن نقش خطير پدري و مادري با دنيايي كاملا متفاوت و پرمسووليت و گاه پر استرس و خسته‌‌كننده مواجه مي‌شوند.

يكي از جدّي ترين مفاهيمي كه انديشه زوج را درگير خود مي‌كند، مقوله‌ پيچيده‌ تربيت فرزند در دنياي مدرن و پرمشغله‌ امروز است؛ دنيايي كه در آن، همگان تلاش خود را به كار مي‌گيرند تا با اين تغيير و تحولات همراه شوند و زندگي خود را با آن تنظيم كنند. از پديده‌هايي كه با گسترش سطح آگاهي خانواده‌ها و تغيير سبك زندگي از سنتي به مدرن روز به‌روز بيشتر بر فضاي خانواده‌هاي نوپا سايه مي‌افكند، اشتغال همزمان والدين است.

امروزه‌ در جامعه ما شاغل بودن زوجين كاملا طبيعي و پذيرفته شده و حتي در موارد بسياري، قابل تحسين به شمار مي‌رود. اشتغال والدين در كنار كاركرد اثربخش خود در ارتقاي ابعاد مختلف خانواده به مشكلات متعددي نيز دامن مي‌زند.

محيط‌هاي كاري امروزبا شرايط ويژه‌ خود، استرس قابل توجهي را به فرد شاغل وارد مي‌آورند. گاه مسائلي همچون تلاش توام با نگراني براي ارتقاي شغلي، تامين نظر كارفرما و فرادست، فاصله‌ ارزش حاكم بر فضاي كار با ارزش‌ها و فرهنگ فرد و... تمام فضاي فكر و ذهن فرد را به خود اختصاص مي‌دهد و موضوع اول زندگي او مي‌شود. حال تصور كنيد اين شخص پدر يا مادر نيز باشد. در اين صورت او فرصت كافي براي آموزش كودكان خود ندارد و در چنين شرايطي انتقال فرهنگي از والدين به فرزندان به كندي انجام مي‌شود.

جامعه‌شناسان از اين موضوع با عنوان گسيختگي فرهنگي نام مي‌برند. وقتي بر اين عدم حضور، نارضايتي و استرس‌هاي كاري را هم بيفزاييم با وضعيت نابسامان و نگران‌‌كننده‌اي رو به رو مي‌شويم. استرس ناشي از شغل را بيماري شايع قرن نامگذاري كرده‌اند. در اين ميان، زنان كه با مسووليت سنگيني در محيط خانه و ارتباط عاطفي‌تر با فرزند مواجه‌اند، آسيب بيشتري را تحمل مي‌كنند.

زنان شاغلي كه استرس دارند، از احساس خستگي صحبت مي‌كنند، آنها تحريك‌پذير مي‌شوند و سريع واكنش‌هاي رفتاري و عاطفي نشان مي‌دهند. بسياري اوقات نيز احساس افسردگي و درماندگي مي‌كنند و بيشتر از مردان درباره‌ استعفا حرف مي‌زنند. پدران و مادران خسته از استرس نمي‌توانند حضوري شاداب و پرانرژي براي فرزندان خود داشته باشند.

افزايش دغدغه‌هاي والدين با ورود فرزند

افزايش مسووليت‌هاي جديد، درگير شدن با موضوعات ناآشنا، كم تجربه بودن والدين در رفع بيماري و بي‌تابي كودك، بهانه‌جويي‌ها و مطالبات فرزند، باز شدن باب جديدي در نيازهاي اقتصادي خانواده، افزايش دغدغه‌هاي فرزند در مسير تحصيل، بلوغ، ازدواج و اشتغال، دوست‌يابي و... از جمله تغييرات و تاثيرات ناشي از ورود فرزند به خانواده است.

هماهنگ‌سازي و مديريت چنين شرايطي نيازمند داشتن مهارت‌ها و توانايي‌هايي است كه هر چه بيشتر آنها را در خود پرورش دهيم، در رفع دغدغه‌هايي كه برشمرديم از توفيق افزون تري برخوردار خواهيم شد.

والدين شاغل و شناخت مراحل رشد

ادب كردن فرزند مستلزم آگاهي‌هاي كافي، توجه مناسب و حوصله‌ وسيع است. اولين گام، كسب دانش و آگاهي مورد نياز براي تحقق ادب و تربيت است؛ آگاهي‌هايي از قبيل شناخت مراحل رشد كودك، آشنايي با ويژگي ها، اقتضائات، نيازها، توانايي‌هاي مختلف او در مراحل متعدد زندگي و....

خوشبختانه امروز منابع بسيار زيادي در دسترس خانواده‌هاست كه با زباني روان، ساده و قابل درك به رشته‌ تحرير درآمده‌اند، ولي متاسفانه شمار خوانندگان اين آثار چندان قابل‌توجه نيست. پدران و مادران شاغل، بهترين ساعات يادگيري و آموختن را در محل كار خود مي‌گذرانند و سپس با خستگي ذهني و جسمي حاصل از كار به منزل باز مي‌گردند و به امور مختلفي همچون استراحت، ديد و بازديد، انجام كارهاي عقب‌مانده‌ منزل و... مي‌پردازند و ديگر انرژي و فرصتي براي مطالعه و آشنايي با فرآيند رشد فرزند ندارند.

آنها چگونه به ويژگي‌هاي فرزند خود پي مي‌برند؟

هر كودكي با كودك ديگر تفاوت‌هايي دارد. اين تفاوت‌ها حتي در ميان فرزندان يك خانواده نيز مشهود است. پدر و مادر بايد بتوانند اين تفاوت‌ها را بشناسند تا تعليم و تربيت در مسير صحيح و رو به رشدي ادامه يابد. كشف اين ويژگي‌هاي منحصر به فرد، حضور والديني تيزبين، علاقه‌مند و پرحوصله را مي‌طلبد.

پاره‌اي از خصوصيات خاص كودكان تنها در وضعيت‌هاي ويژه‌اي خود را نشان مي‌دهد و در شرايط عادي ممكن است از ديد پدر و مادر مخفي بماند. فرزندي كه نيمي از روز را دور از والدين به سر مي‌برد چقدر احتمال دارد كه در چنين شرايطي قرار بگيرد؟ طبعا اين فرصت طلايي و استثنايي از دست والدين آنها خواهد رفت. فرزندان در مسير رشد خود از بزنگاه‌هاي ويژه‌اي عبور مي‌كنند كه همراهي و همگامي با آنها مي‌تواند نويد بخش پرورشي نيكو و مورد رضايت پدر و مادر و اطرافيان باشد.

اشتغال والدين مانعي در برابر واكنش صحيح به رفتار كودك‌

والدين حساس، نسبت به گريه‌ها و خنده‌هاي كودك (امور ساده و روزمره‌ فرزندان) واكنش نشان مي‌دهند و به تعبير اريكسون، در او اعتماد بنيادي ايجاد مي‌كنند. در مقابل والديني كه به هر دليل نسبت به اين پديده‌ها، غير حساس و مسووليت ناپذيرند، در كودك عدم اعتماد به وجود مي‌آورند. (اين حالت ممكن است از سوي مراقبان نامناسب هم به كودك منتقل شود.)

نتيجه‌ اعتماد بنيادي آن است كه كودك رفتار خود را اثربخش مي‌بيند و مي‌داند با گريه‌هايش مي‌تواند مادر يا مراقب خودش را صدا بزند، ولي كودك بي‌اعتماد نسبت به اين رفتارها، نااميد است و آهسته آهسته در خود فرو مي‌رود. متاسفانه كودكاني كه از توجهات لازم در اين عرصه برخوردار نيستند در اولين گام‌هاي سلطه‌گري و سلطه‌پذيري تعاملي با انسان‌ها شكست مي‌خورند.

مي‌بينيم كه تا چه اندازه حضور نداشتن والدين مي‌تواند اثرات نامناسب برجاي بگذارد. بسياري از والدين مي‌انديشند كه وقتي از محل كار خود به منزل بازگردند، جبران مافات خواهند كرد و در زمان باقيمانده به امور فرزند رسيدگي مي‌كنند؛ اما چه ضمانتي وجود دارد كه در اين ساعات محدود، تمام نيازهاي فرزند به طور كامل از سوي والدين شناسايي و رفع شود؟ و تا چه ميزان مي‌توان مطمئن بود كه خستگي‌هاي حاصل از كار براي آنان انرژي كافي باقي گذاشته باشد؟

ممكن است پرسش‌هاي بالا را ناشي از نگاه بدبينانه نسبت به اشتغال همزمان والدين بدانيد؛ ولي حتي با فرض تامين انرژي فكري، جسمي و حوصله‌ كافي از سوي والدين آيا به دامنه‌ تاثيرات پنهان و عميق اين نوع اشتغال فكر كرده‌ايد؟ تحقيقات نشان مي‌دهد عدم حضور گرم و صميمي والدين، پرسش‌هايي را در زمينه‌ هويت، تعهد و روابط با افراد در ذهن و دل كودك ايجاد خواهد كرد. اغلب چنين كودكاني در آينده داراي هويت سردرگم خواهند بود.(كاراترا و ليكمن 2000)

سرپرستي فرزند در غياب پدر و مادر

اينك بايد پرسيد كه تنهايي فرزند را در نيمي از روز چگونه مي‌توان برطرف كرد؟ اگر پاسخ، سپردن كودك به مهد، پرستار يا پدربزرگ و مادربزرگ باشد، كه ما با ذكر يك مثال در سطور گذشته به گوشه‌اي از پيامدهاي آن اشاره كرديم. فراموش نكنيم هيچ كس نخواهد توانست جاي پدر و مادر را براي فرزند پر كند. اگر آموزه‌هاي اشتباه حتي به طور سهوي به فرزند منتقل شود، اولين كساني كه بايد سرزنش شوند والدين او هستند.

پاسخگويي به نيازهاي عاطفي كودكان

مهم‌ترين نياز عاطفي فرد در دوران كودكي، نياز به مهر و توجه است. كودك همان‌گونه كه به شير مادر نياز دارد به مراقبت والدين و توجهات آنها نيازمند است. او همواره بايد احساس كند كه پدر و مادر دوستش دارند و حامي او هستند. برخورداري از اين احساس، محيط رواني آرام و قابل اعتمادي براي كودك فراهم مي‌كند كه عامل مؤثري در رشد عاطفي او خواهد بود.

تحقيقات صورت گرفته نشان مي‌دهد والدين به عنوان يك پايگاه ايمن در هر سني مورد نياز كودك هستند. اصولا دانستن اين كه كسي هست ما را به‌ ياد دارد و نگران ماست، در تمام دوره‌هاي زندگي به عنوان يك ايمني عمل مي‌كند.

وقتي بابا در خانه نيست‌

از ابتداي اين سطور، روي سخن ما با والدين (هم پدر و هم مادر) بوده است. متاسفانه بر شمار زيادي از والدين سنتي اين نگرش حاكم است كه تربيت فرزند به عهده‌ مادر و تنها او مسوول ادب كردن فرزند است. اين شايد ناشي از كمرنگي نقش پدر در نخستين روزهاي تولد كودك باشد. امروزه اين نظر قابل پذيرش نيست و نمي‌توان از نقش بسيار موثر پدر در رشد و تكامل شخصيت كودك چشم پوشيد.

پدراني كه از صبح تا شب بيرون از منزل به سر مي‌برند، چه وقت فرصت برقراري ارتباط عاطفي با فرزند خود را پيدا مي‌كنند؟ در بررسي ميان كودكاني كه گروهي از آنها به علت داشتن دشواري‌هاي رفتاري (رفتار پرخاشگرانه‌ شديد) و گروه ديگر به سبب ابتلا به دشواري‌هاي شخصيتي (كم‌رويي، احساس حقارت و...) به كلينيك مراجعه كرده بودند، معلوم شد پدران گروه اول، ضعيف و بي‌اثر و پدران گروه دوم ديكتاتور منش و نسبت به فرزندانشان بي‌توجه بوده‌اند، بخصوصا درباره‌ پسران، حضور پدر در خانه اهميت خاص دارد. كودكاني كه پدرانشان غالبا در خانه نيستند در مقايسه با كودكاني كه پدرانشان در خانه هستند، كمتر صفت مردانه دارند و روابط دوستانه ايشان بسيار نامناسب است. مساله مهم ديگر آن است كه اين قبيل پسران از همانندسازي با همجنس محروم مي‌شوند، زيرا معمولا كودكان مي‌خواهند رفتارشان را به شكل رفتار همجنس خود درآورند.

وقتي حضور نداشتن يكي از والدين چنين پيامدهايي به دنبال دارد، نتايج عدم حضور هر دوي آنها به طور قطع قابل تامل است. پدراني كه گرفتار هستند و ساعت‌هايي متمادي را صرف شغل خود مي‌كنند به مشاركت كمتر در فعاليت‌هاي پدري گرايش دارند.

تحقيقات نشان داده است پدران خانواده‌هاي داراي يك نان‌آور، بيش از مادران به بازي با نوزاد گرايش داشته‌اند؛ اما در خانواده‌هاي داراي 2 نان‌آور ميزان انجام بازي‌هاي اجتماعي مادران بيشتر از پدران بوده است. از آنجا كه اين مشاهدات، عصرها پس از اين كه والدين از سر كار بازمي‌گشتند، انجام شده است، پژوهشگران معتقدند مادر به خاطر دوري از خانه در طول روز، از بازي‌هاي افزوده براي برقراري تماس دوباره با نوزادش استفاده مي‌كند.

نياز خاص مادر شاغل به تعامل با نوزاد ممكن است پدر را از انجام كار ويژه‌اش بازدارد. همچنين تحقيقات نشان داده است كودكان خانواده‌هاي سنتي داراي 2 نان‌آور در مقايسه با كودكان خانواده‌هايي كه در آنها كار والدين و نقش خانوادگي منصفانه توزيع شده بود (مثل خانواده‌هاي سنتي داراي يك نان‌آور و مساوات طلب داراي 2 نان‌آور) نگران‌تر و افسرده‌تر بودند و طبق گزارش خودشان، همتايانشان آنان را كمتر ميان خود مي‌پذيرفتند و در كار و تحصيل در مدرسه، توانايي و شايستگي لازم را نداشتند.

نوجوان را تنها رها نكنيد

از ديگر موضوعات مهمي كه با حضور والدين مرتبط است شيوه استفاده فرزندان از اوقات فراغتشان است. حضور كمرنگ پدر و مادر موجب فربه شدن ساعات تنهايي كودك و نوجوان مي‌شود و او را ناگزير مي‌كند به تنهايي براي ساعات خود برنامه‌ريزي كند. پوشيده نيست كه براي گذراندن اوقات فراغت بايد با اعضاي خانواده تبادل‌نظر كرد. نوجوان بايد بياموزد كه با تفريحات وقتگير و بي‌ثمر، زندگي خود را تباه نكند.

استفاده از وقت را بايد از كودكي به فرزند آموخت. كودك بايد ياد بگيرد با اين كه خوابش نمي‌برد، آرام بگيرد، دراز بكشد، كتاب ورق بزند، به داستان گوش دهد (اگر پدر و مادر حوصله‌ خواندن داستان را براي او داشته باشند!) و اگر خودش قادر است، داستان و كتاب بخواند.

همه‌ اين رفتارها محتاج توجه و حضور موثر والدين است. نوجواناني كه بدون برنامه، بزرگ شده‌اند نمي‌دانند از اوقات فراغت خود چگونه استفاده كنند. اگر نوجوان به حال خود رها شود همواره احتمال دارد به انحراف، بزهكاري و اعتياد كشيده شود در حالي كه همراهي با نوجوان در برنامه‌ريزي تحصيلي، تفريحي و مطالعاتي اثراتي بسيار خوشايند و مثبت را در رشد فكري و شخصيتي او بر جاي خواهد گذاشت.

شما چه‌كاره‌ايد‌؟

از اصل اشتغال بخصوص مادر كه بگذريم، نوع شغل آنهاست كه اهميت شاياني دارد و تاثيرات بسيار آشكار و وسيعي را بر خانواده مي‌گذارد. رضايت از كار، نكته‌ مهمي است كه لازم است افراد با توجه به آن خود را از صدمات و آسيب‌هايي كه بر اثر نارضايتي از شغل ايجاد مي‌شود، محفوظ نگاه دارند. بررسي‌ها در آمريكا نشان مي‌دهد بيش از 50 درصد از شاغلان آمريكايي از كار خود ناراضي هستند.

در مطالعه‌اي كه سال 1995 از سوي سازمان اخبار آمريكا به خبرگزاري‌هاي جهان صورت گرفت از مردم خواسته شد 3 چيز را كه بيش از همه در كيفيت زندگي آنان نقش دارند، نام ببرند. رضايت‌ كاري حرفه‌اي، رابطه با افراد خانواده و پول در صدر مقوله‌ اعلام شده از طرف زنان و مردان جاي داشت.

آسيب‌ها و خستگي روحي در برخي كارها از ديگر مشاغل بيشتر است. بي‌علاقگي به كار، تاثيرات مخربي را به پيكر خانواده وارد مي‌كند.

دور شدن از الگوي خانواده سنتي، اقتضائات و ويژگي‌هاي خود را دارد و در شرايط كنوني نمي‌توان با آن به مقابله پرداخت، ولي براي مواجهه‌ صحيح با آن بايد انديشيد و راهبردهايي صحيح به كار بست.

اميدواريم سياستگذاران و برنامه‌ريزان خانواده با اقدام اصولي و اساسي به اين مهم توجه كنند.

شكل‌گيري عادت‌هاي پسنديده نيازمند حضور پدر و مادر

والدين نمي‌توانند نسبت به عادات فرزند بي‌توجه باشند. به هر اندازه كه انتظار داريم فرزندمان نسبت به آموختن بعضي رفتارها تلاش بورزد، به همان مقدار هم بايد از وقت، انرژي و امكانات مادي مايه بگذاريم؛ به عنوان مثال علاقه‌مند كردن كودك به مطالعه و كتابخواني مستلزم حركتي مستمر است كه ظرافت، صبر و توجه زيادي مي‌طلبد.
براي اين كه چنين روحيه‌اي در كودك ايجاد شود والدين بايد از همان دوران نوزادي او فعاليت‌هايي را آغاز و به مرور زمان بيشتر كنند. والدين خسته و شاغلي كه نيمي از روز را هم دور از فرزند به سر برده‌اند، چگونه مي‌توانند به اين ظرايف توجه كنند؟

البته ما قصد نداريم يكجانبه و با تندروي، همه والدين شاغل را محاكمه و متهم كنيم؛ بلكه هدف ما تبيين و توجه به اين شرايط و بررسي و تاثيرات آن بر شيوه‌هاي فرزندپروري است. منظور از شيوه‌هاي فرزندپروري، روش‌هايي است كه والدين براي تربيت فرزند خود به كار مي‌گيرند كه بيانگر نگرش‌هايي است كه آنها نسبت به فرزندان خود دارند، همچنين شامل معيارها و قوانيني است كه براي فرزندان خويش وضع مي‌كنند. (دارلينگ 1993) بنابراين پدر و مادري كه خواهان رشد حداكثري و تربيت صحيح كودك خويشند بايد بدانند اين مساله نيازمند قوايي همه‌جانبه است.

نوريه السادات حسيني‌
يکشنبه 23 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 210]