تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1833842408
از خالق فومنی یک مرثیه ماندگار و مغازه‌ای که 400 سال است «نذر شمع» است تا برجسته‌ترین آیین در بین سوگواری‌های فومن
واضح آرشیو وب فارسی:گیل نگاه:
میلاد (مهدی) غلام نیای فومنیورای تنوع ظاهری سوگواره‌ها و مراسماتی که در طول تاریخ و در سوگ شهدای کربلا برگزار شده، در همه این مراسمات بر روی نکته‌ای کلیدی همواره تکرار و تاکید شده است و آن نشان دادن جلوه‌های ویژه‌ای از آزادی‌خواهی و ظلم‌ستیزی امام حسین (ع) بوده است، مراسماتی که در قالب‌های مختلف، همچون دسته‌های عزاداری، مراسمات نمایشی مانند تعزیه و شبیه‌خوانی، مجالس روضه‌خوانی در مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و سایر اماکن مذهبی و غیره متداول بوده و هست.برخی از این مراسمات هنوز به همان سبک و سیاق به‌جامانده از گذشته اجرا می‌شوند و بخشی نیز فراموش‌شده و یا به دلایل مختلف نتوانسته‌اند برای خود جایگاهی هم‌سنگِ گذشته در میان آیین‌های سوگواری محرم بیافرینند و فراموش‌شده‌اند.در ادامه به روایتی مختصر از مراسمات متداول و مرسوم در منطقه فومنات، به ترتیب زمان و مکانِ برگزاری آنها خواهیم پرداخت. ذکر این موضوع در ابتدای متن ضروری است که به دلیل عدم وجود منابع مکتوب و مستند از تاریخچه این مراسمات، متن حاضر حاصل تحقیقات میدانی و گفت‌وگوی حضوری با آقایان «ابراهیم عامر» ، «طاهر حنیفه‌زاده ماسوله» و هم‌چنین دیگر منابع شفاهی موجود از افراد مطلع در این زمینه است.«علم‌بندان»از جمله مناطقی که هرساله اولین مراسم عزاداری محرم در آن برگزار می‌شود ماسوله است. غالباً ماسوله را با مراسم «علم‌بندان» یا به تعبیری دیگر «علم‌بندی» می‌شناسیم، اما، نکته جالب اینجاست که علم‌بندی تنها بخشی از یک سلسله مراسم است که از عصر روز عید قربان آغازشده و تا شب سوم امام یا همان ۱۱محرم هرسال ادامه می‌یابد. خوشبختانه این مراسم به دلیل اهمیت بالا و نقش آشکار هویتی در منطقه، با عنوان « نظام مدیریت سنتی مراسم عزاداری محرم» از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور به‌عنوان میراث ناملموس(معنوی) ، به شماره ۶۸۸ و در تاریخ ۲۲/۹/۱۳۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور ثبت‌شده است.مردم ماسوله به یاد حرکت جاودانه امام حسین(ع) در نیمه‌کاره گذاشتن حج در روز عرفه سال ۶۱ هجری قمری و حرکت به‌سوی کوفه به درخواست مردم کوفه، عصر روز عید قربان را به‌عنوان آغاز سوگواری خود در نظر گرفته‌اند، بدین ترتیب که با راه‌اندازی یک دسته عزاداری در پشت‌بام بازار ماسوله و با سردادن نوحه‌ای با ترجیع‌بند «یا حسین میا به کوفه، کوفیان وفا ندارند و … » شروع عزاداری را اعلام می‌کنند.این مراسمات در شب اول محرم هرسال تحت عنوان مراسم سِنج‌زنی، از سر گرفته شده و هم‌زمان با حلول ماه محرم بزرگان ۴ محله‌ی ماسوله در مسجد جامع شهرگرد هم آمده و در مورد چگونگی برگزاری مراسم سال جاری به گفت‌وگو و مشورت می‌پردازند و نتایج جلسه را نیز مکتوب می‌کنند تا مراسم همانند سال‌های پیش، منظم و بدون مشکل برگزار شود. اعلام شروع مراسم عزاداری محرم به احترام امامزاده، از محله مسجد بر و با نواختن سنج آغاز می‌شود و ۳ محله دیگر پس از شنیدن صدای سنج امامزاده اقدام به این عمل در مسجد محله خود می‌کنند، سپس هر محله از مسجد خود دو هیئت حرکت می‌دهد، بدین ترتیب که اولین هیئت در داخل محله خود حرکت کرده و آغاز ماه محرم را به اطلاع مردم می‌رساند و سپس همان هیئت به سمت حیاط امامزاده می‌رود تا هر ۴ دسته، در حیاط امامزاده جمع شده و به سوگواری بپردازند.در روز پنجم محرم که مصادف با بسته شدن آب بر روی کاروان امام حسین(ع) است، مردم محله کِیسَر ماسوله دسته‌ای را به نام « تَشت» تشکیل می‌دهند، به شکلی که با گذاشتن یک تشت بزرگ بر روی سر خود با این عنوان که «اگر امروز آب بر امام و اصحابش بسته‌اند، اما من با تشت آب می‌آورم…» و مردم نیز نذورات خود را داخل تشت ریخته و در پایان این مراسم، آب موجود در تشت را برای گرفتن حاجت و یا شفای مریضان خود مصرف می‌کنند.روز ششم محرم که امام حسین(ع) حضرت عباس را به‌عنوان علمدار و فرماندة یکی از جناحین سپاه خود انتخاب می‌کند، مراسم «پرچمداری» یا همان «عَلم بندی» برگزار می‌شود. عَلم همان علامت و نشانه‌ای‌ست که به دست فرماندهان سپاه داده می‌شد تا رهبری بخشی از لشکر را برعهده بگیرند، که البته در گذر زمان زمین ساز پیدایش نمادهای دیگری تحت عنوان عَلم در مناطق مختلف کشور شد. از مشخصات عَلم ماسوله می‌توان به بلند بودن، که قابل رؤیت از فاصله ی دور است و قابلیت حمل آسان این عَلم اشاره کرد.این مراسم نیز به احترام امامزاده از آن‌جا آغاز خواهد شد. قبل از شروع مراسم، عَلم‌ها از هر محله به امامزاده رفته و سپس دسته‌های هر محله از مسجد خود به سمت امامزاده حرکت کرده، با نظمی خاص و به ترتیب، علم را دریافت می‌کنند و با سردادن شعار «میرعلمدار کو؟» ـ به این معنا که «اگر امروز حضرت عباس نیست که پرچمدار اهل بیت باشد، هرکدام از ما پرچمدار آزادی‌خواهی و ظلم‌ستیزی حسین(ع) هستیم» ـ از امامزاده حرکت کرده، با عبور از بازار به سمت مسجد محله خود می‌روند و مراسم عَلم‌بندی بدین شکل به پایان می‌رسد.مراسمات سوگواری در شب و روز تاسوعا در منطقه فومنات نیز در مساجد، تکایا و هیئات مذهبی، با راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی همانند مراسمات رایج در اکثر نقاط کشور است و در زمان کنونی مراسم خاصی را در برنمی‌گیرد.شبِ عاشورا در ماسوله با برگزاری مراسم شمعداری حال و هوایی خاص می‌یابد، مراسمی که با روشن‌کردن شمع در مساجد ۴ محله آغازشده و با حرکت دستة عزا به سمت مساجد دیگر ادامه می‌یابد. نکته قابل توجه و بسیار جالبی در مورد پیشینة این مراسم وجود دارد: یکی از مغازه‌های بازار ماسوله، به‌مدت ۴۰۰ سال است که «نذر شمع» است، یعنی صاحب مغازه به تأسی از نذر مالکان قبلی آن، تمامی شمع‌های این مراسم را خریداری کرده و در اختیار ۴ محله قرار می‌دهد.خالق مرثیه مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوعازجمله مراسمات خاصی که درگذشته به‌شکلی ویژه در فومنات انجام می شده مراسم «صبحِ عزا» بوده است. این مراسم از نیمه‌شب عاشورا شروع و تا اذان صبح عاشورا ادامه داشت. مساجد شهر و روستاهای اطراف با راه‌اندازی دستة عزاداری و حرکت به سمت خانه‌ها و سردادن یک مرثیة خاص که بعدها شهرت بسیار یافت و جایگاهی ویژه در بین مجالس عزاداری شب عاشورا در سراسر ایران پیدا کرد، از خورشید می‌خواهند که طلوع نکند و نگذارد محرم به روز دهم برسد. صاحب‌خانه‌ها نیز با شربت، چای، حلوا‌های محلی و… از این دسته‌های عزاداری پذیرایی می‌کردند. (در ادامه و در بخش گفتگو با جناب آقای ابراهیم عامر به تفصیل در مورد این مراسم صحبت خواهد شد) ، البته در سال‌های اخیر برخی از مساجد منطقه فومنات، در شهر (هیئت ولیعصر(عج) مسجد بالامحله) و روستاهای اطراف در تلاش برای احیای این مراسم هستند.خالق این مرثیه معروف و ماندگار، شادروان کربلایی میرزا محمود بهجت فومنی (متوفی۱۳۲۴) ، پدرآیت‌الله بهجت فومنی(ره) از معتمدین و شاعران شهر فومن در دورة قاجار و پهلوی بوده است، در ادامه متن کامل شعر «مکن ای صبح طلوع» را خواهیم آورد:شب وصل است و تبِ دلبری جانان استساغر وصل لبالب به لب مستان استدر نظربازی‌شان اهل نظر حیران استگوئیا مشعله از بامِ فلک ریزان استچشم جادوی سحر زین شب و تب گریان استامشبی را شَه دین در حرمش مهمان استظهر فردا بدنش زیر سم اسبان استمکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع«یارب این بوی خوش از روضة جان می‌آید؟یا نسیمی ست کزآن سوی جهان می‌آید؟»«یارب این نور صفات از چه مکان می‌آید؟»«عجب این قهقهه از حورِ جنان می‌آید!»یارب این آبِ حیات از چه دلی جوشان است؟امشبی را شه دین در حرمش مهمان استظهر فردا بدنش زیر سم اسبان استمکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع«چه سَماع است که جان رقص کنان» می‌آید؟«چه صفیر است که دل بال‌زنان می‌آید؟»چه پیامی است؟ چرا موجِ گمان می‌آید؟چه شکار است؟ چرا بانگِ کمان می‌آید؟چه فضائی است؟ چرا تیر قضا پران است؟امشبی را شه دین در حرمش مهمان استظهر فردا بدنش زیر سم اسبان استمکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوعگوش تا گوش، همه کرّ و فرِّ دشمنِ پستشاه بنشسته، بر او حلقة یاران الست«پیرهن چاک و غزل‌خوان و صراحی در دست»چار تکبیر زده یکسره بر هر چه که هستخیمه در خیمه صدای سخن قرآن استامشبی را شه دین در حرمش مهمان استظهر فردا بدنش زیر سم اسبان استمکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوعوَه از آن آیتِ رازی که در آن محفل بود«مفتی عقل در این مسأله لایعقل بود»«عشق می‌گفت، به شرح، آن‌چه بر او مشکل بود»«خُم مِی بود که خون در دل و پا در گِل بود»ساغر سرخ شهادت به کف مستان استامشبی را شه دین در حرمش مهمان استظهر فردا بدنش زیر سم اسبان استمکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوعاین حسین است که عالم همه دیوانة اوستاو چو شمعی است که جان‌ها همه پروانة اوستشرف میکده از مستیِ پیمانة اوستهر کجا خانة عشق است همه خانة اوستحالیا خیمه‌گه‌اش بزمگه رندان استامشبی را شه دین در حرمش مهمان استظهر فردا بدنش زیر سم اسبان استمکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوعقل هوالله بزاید زلبش، رمز احدلم یلد گوید و لم یولد و الله صمداین تمنا ز احد در دل او رفته زِ حد:می وصلی بچشان تا ـ در زندان ابد ـبشکنم از خم وحدت که چنین جوشان استامشبی را شه دین در حرمش مهمان استظهر فردا بدنش زیر سم اسبان استمکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوعدر ظهر عاشورا، مساجد فومن مانند شب و روزهای قبل به راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی پرداخته و با گذر از میدان ولیعصر(عج) یا همان میدان شهرداری فومن به سمت مسجد خود باز می‌گردند. در مراکز دهستان‌ها نیز به همین روش، دسته‌های عزاداری از روستاهای اطراف به میدان اصلی آن دهستان رفته و سپس به روستای خود باز می‌گردند. در برخی نقاط، این دسته‌ها همراه با برگزاری مراسمی نمادینی از به آتش کشیدن خِیام اهل بیت در عصر عاشورا نیز هست. می‌توان از هیئت جوادالائمة امامزاده میرزا نام برد که در میدان اصلی شهر و در مقابل تکیه آیت‌ا… اریب (مهدیه فومن) این مراسم را برپا می‌دارند.مراسم شام غریبان نیز همچون نقاط دیگر کشور با روشن‌کردن شمع توسط کودکان و در برخی دسته‌ها به‌صورت حرکت دسته جمعی، شمع در دست و با پاهای برهنه و انجام عزاداری در رثای شهدای روز عاشورا خصوصاً سرنوشت اسرا و کودکان پس از این واقعه برگزار می‌شود.خاص‌ترین و برجسته‌ترین آیین سوگواری در فومنبی تردید مراسم شبِ سوم امام یا به تعبیر عامیانه و متداول بین مردم، مراسم «شبِ عرب» خاص‌ترین و برجسته‌ترین آیین در بین سوگواری‌های فومن است، مراسمی که به رغم اجرا در برخی از نقاط کشور، با حال و هوایی ویژه در شهر فومن برگزار می‌شود.این مراسم روایتی ست نمادین از وقایع پس از روز عاشورا و نحوة تدفین شهدای کربلا توسط قومی از اعراب حاشیة فرات و آغاز خون‌خواهی امام و یارانش که هرساله طی مراسمی پر شور و منظم با محوریت دو مسجد «میرسرا» و «سقاخانه» در میدان اصلی شهر(ولیعصر(عج) ) اجرا می‌شود.در ادامه این پرونده اطلاعاتی تفصیلی از این مراسم به همراه عکس‌هایی از بانیان و برپا دارندگانش در گذر زمان و تصاویر مراسم سال جاری در اختیار خوانندگان محترم قرار خواهد گرفت.مروری بر تاریخچه ی مراسمات شب عرب و صبحِ عزا در فومن(متن زیر حاصل گفتگوی خانم شیرین نانواباشی اصفهانی با آقای ابراهیم عامر از مطلعین و یکی از برپادارندگان مراسم فوق‌الذکر است)در گذشته زائران خانه خدا پس از برگزاری مناسک حج به کشورهایی که دارای قداست مذهبی بودند مانند لبنان ، فلسطین و عراق و شامات می‌رفتند و مراسم‌های مذهبی را ـ که در ایام محرم در آن مناطق اجرا می‌شد به‌عنوان سوغاتی به شهرهای خود می‌آوردند. مانند مراسم صبح عزا در صبح روز عاشورا و شب عرب در ۱۱ محرم.تاریخ دقیق شروع این مراسم‌ها در فومنات مشخص نیست، اما شنیده‌های نسل به نسل حاکی از این است که از دهه ۱۳۲۰ هجری شمسی این مراسم‌های عاشورایی در فومن شروع شد و طی زمان ، بومی‌های منطقه برحسب خلاقیت خودشان تغییراتی در شیوه اجرای مراسم‌ها به‌وجود آوردند.مراسم «شب عرب» برگرفته از حرکت تاریخی قوم بنی‌اسد است که در حوالی فرات ساکن بودند و پس از واقعة عاشورا و عزیمت عمر سعد به سمت کوفه، بعد از یازدهم محرم، تصمیم به جمع‌آوری و دفن اجساد شهدای کربلا گرفتند. به همین مناسبت و در یازدهم محرم هرسال، عزاداران در مناطق مختلف این واقعه را با ملبس‌شدن به شکل قوم عرب و نوحه‌خوانی اجرا می‌کنند.مرحومان حاج غلامعلی سمیع ، کربلایی محمود ملاجوادی و حسن مسگر این مراسم‌ها را به‌عنوان سوغات از زیارت‌شان به فومن آوردند. این مراسم توسط حاج حسن ملایی فومنی و مرحوم حاج محمدرسول پیرو اجرا می‌شد. مرحوم حاج حسین ملایی فومنی سبک نوحه‌خوانی‌شان به همراه سنگ بود که بعدها تبدیل شد به چوب و تخته. به این صورت که سنگ را پشت سر و پشت پا به هم می‌زدند و به آن «اچه اچه» می‌گفتند. (تقریباً سبکی از این نوحه‌خوانی در شرق گیلان به اسم «کرب‌زنی» هم‌چنان ادامه دارد.)بعدها این مراسم در محله بالای فومن در سقاخانه توسط مرحوم حاج عباس پیرو و محله پایین فومن و مسجد میرسرا توسط مرحوم حاج داود شفیع‌پور اجرا شد. اشعار عرب‌خوانی را بیش‌تر مرحوم حاج سید حسن علوی می‌سرود و معروف‌ترین شعارهایی که داده می‌شد یک شعر خطابی بود : «یا ایها الااعراب نوحه نوحه ..».مراسم سقاخانه توسط مرحوم حاج سید عباس دبیر به این صورت اجرا می‌شد که عزاداران صورت‌هایشان را می‌پوشاندند و لباس عربی بلند می پوشیدند و چفیه و آگالی بر سر می‌گذاشتند و مرحوم محمدتقی سبکرو مشعلی داشت و تعدادی بیل همراه داشتند و شبانه در خیابان‌های فومن عزاداری می‌کردند و به منزل افرادی که طی ایام سال یا ایام محرم روضة امام حسین (ع) داشتند می‌رفتند و در آن منازل نیز نوحه می‌خواندند. از جملة این منازل می‌توان به منزل مشهدی محسن کفاش، مرحوم داوردوست، مشهدی حسن مرادی، حسن رستگار، حاج محمدصادق فرخنده‌بخت، باقر صفوی، و منزل آیت‌ا… اریب اشاره کرد، که آیت‌ا… اریب به تمامی دسته‌های عزاداری تحفه‌ای می‌دادند. این مراسم هم‌چنان در فومن ادامه دارد و حاج آقا تشکری در سقاخانه عهده‌دار برگزاری این مراسم است.مراسم «صبح عزا» نیز سوغاتیِ زائران حج بوده و عزاداران صحنة عاشورا شبیه‌سازی می‌کردند. لباس می‌پوشیدند و نعش می‌ساختند و چهره‌هاشان را می‌پوشاندند و نوحه می‌خواندند. در گذشته فقط مسجد میرسرا و سقاخانه این مراسم را اجرا می کردند که نیروهای عملیاتی سقاخانه جلوی مسجد بالامحله جمع می‌شدند و صحنة کربلا را بازسازی می‌کردند. نوحه می‌خواندند و بعد به منازلی که در ایام سال و یا ایام محرم روضة امام حسین (ع) را برگزار می‌کردند می رفتند و آن‌جا نیز نوحه‌خوانی انجام می شد.مرحوم محمد سقطچی، رضا تشکری شاد، و صادق تشکری شاد (به‌ترتیب) نقش شمر، حضرت ابوالفضل(ع) و امام حسین(ع) را داشتند و باقی عزاداران مرثیة «مکن ای صبح طلوع» را ـ که سرودة مرحوم کربلایی محمود بهجت فومنی است ـ می‌خواندند .و امروز، عاشورا، ما و آیندگان«… اکنون شهیدان کارشان را به پایان رسانده‌اند، و ما شبِ شام غریبان می‌گیریم و پایانش را اعلام می‌کنیم و می بینیم که چگونه در جامة گریستن بر حسین و عشق بر حسین با یزید هم دست و هم‌داستانیم؛ او ـ یزید ـ که می-خواست این داستان به پایان برسد.»محرم به پایان می رسد و زندگی به روال عادی خود بازخواهدگشت، چونان که هیچ خبری از محرم، عاشورا، حسین(ع) و آن چه بر او و یارانش گذشته، باقی نمانده است! سال‌ها پشت هم سپری گشته، محرم‌ها آمده و رفته است، اما پس از نفس کشیدن در فضای این ماه و غرق‌گشتن در عِطر مراسمات متنوع و رنگ‌به‌رنگش وگاه درک آن واقعة عظیم، چه چیز در ما تغییر کرده است!؟ و اگر در فضای این ماه قرار نمی‌گرفتیم و آن واقعه را درک نمی کردیم، حال و روز امروزمان چگونه بود؟ آیا ما توانسته ایم شیعه ـ یا همان پیروِ ـ واقعی حسین(ع) باشیم و یا آن که تنها بر او، که زنده ترین انسان تاریخ است، عزادار بوده و هستیم!؟او با نثار هر آن چه که در دنیا برایش میسّر بود، در راه اعتقاد و عقیده‌اش حجت را بر همگان تمام کرد و آزاده‌بودن را تفسیر، چونان که هیچ کس و هیچ اتفاقی نتواند خللی بر پیامش وارد کند. حسین(ع)؛ آن کسی که «در کربلا مرده است تا در همه نسل‌ها و عصرها بعثت کند.» (شریعتی، همان)پرسش اصلی و آن چه باید دغدغة امروز همه ما باشد این است که نسلِ پس از ما، محرم را چگونه درک خواهد کرد؟ چگونه یاد و راه حسین(ع) و قیامش بر زندگی فرزندانمان و فرزندانشان اثر گذاشته و پیام عاشورا بر جانِ زندگی ایشان خواهد نشست؟پی نوشت:آرشیو پایگاه میراث فرهنگی ماسوله۲ کتاب مکن ای صبح طلوع به کوشش علی ابراهیمی اقلیدی۳ پس از شهادت، ¬سخنرانی دکتر علی شریعتی در مسجد نارمک، ۷ اسفند۱۳۵۰منبع:فصلنامه فرهنگی اجتماعی قاف- شماره اول- پاییز ۹۵- صفحات ۶۷ الی ۹۸
۷ مهر ۱۳۹۶
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: گیل نگاه]
[مشاهده در: www.gilnegah.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 91]
-
گوناگون
پربازدیدترینها