معماری بام ایران دستخوش تغییرات/ تولیدکنندگانی که مصرف کننده شدند - جامعه زنان خراسان شمالی

واضح آرشیو وب فارسی:ساجده: معماری خانه های بام ایران در طول سال های اخیر دستخوش تحولات زیادی شده و این امر نقش مهمی در تغییر سبک زندگی مردم داشته؛ تغییراتی که منجر به تبدیل تولید کنندگان به مصرف کننده شده است.خبرگزاری مهر - گروه استان ها: باگذشت زمان ساختار معماری در محیط جغرافیایی استان ها تغییر کرده است درصورتی که سبک معماری تاریخی خاص هر استان بر اساس اقلیم، مصالح بومی، فرهنگ و سبک زندگی مردم هر استان طراحی می شده است. اما این روزها با گسترش مدرنیته و اقبال مردم به سبک های معماری وارداتی دیگر اثری از مؤلفه ها و المان های متعلق به معماری اصیل ایرانی - اسلامی نیست، موضوعی که در استان های مختلف شاهد آن هستیم. تغییرات جدی در کالبد و منظر شهرها تنها متعلق به کلان شهرها نمی شود، حالا حتی برخی المان های معماری غربی تا دل روستاها هم رفته است و ویژگی های شاخص معماری اصیل ایرانی که باعث حاکمیت آرامش و معنویت در فضای خانه وزندگی مردم می شده رو به فراموشی رفته است. نور و آفتاب در معماری بام ایران استان چهارمحال و بختیاری با ۱۶ هزار و ۴۲۱ کیلومترمربع وسعت معادل یک درصد از کل وسعت ایران، بیست و دومین استان کشور از نظر مساحت است. استان چهارمحال و بختیاری ازجمله مناطق کوهستانی فلات مرکزی ایران محسوب می شود و بین ۳۱ درجه و ۹ دقیقه تا ۳۲درجه و ۳۸ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۲۶ دقیقه طول شرقی گرینویچ قرار دارد. استان چهارمحال و بختیاری دارای ۹ شهرستان، ۴۰ شهر، ۲۵ بخش و ۵۰ دهستان است. مرکز این استان شهرکرد بوده که دارای پیشینه ای کهن است. شهرکرد از ساختارهای مذهبی همچون مساجد و امامزاده برخوردار بوده و تعدد محله ها و مراکز محله ای با بناهایی همچون مساجد و بناهای عمومی همراه است که اوضاع اجتماعی و ساختار معماری محلات این شهر را نشان می دهد. مردم شهرکرد در گذشته به سبک ساختن خانه و معماری آن توجه ویژه ای داشته اند و در قدیم مردم این شهر را با خانه های آن ها می شناختند. در فرهنگ گذشته شهرکرد «خانه» از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است و توجه بسیار زیادی به شکل و نقشه خانه و بهره گیری از مصالح مناسب می شد. با توجه به اقلیم شهرکرد که در نقطه مرتفعی از رشته کوه زاگرس قرار دارد و شهری سردسیر است، خانه ها بر اساس بیشترین بهره گیری از نور خورشید ساخته می شده است. اتاق های اصلی یک خانه در گذشته در تمام طول روز از نور کافی برخوردار بوده است و ازاین رو هزینه های گرمایش خانه بسیار کم می شد. در منطقه جنوب شهرکرد و همچنین منطقه میدان ابوعلی سینا همچنان خانه های قدیمی به چشم می خورند که بیانگر معماری گذشته این شهر هستند. شهرکرد به عنوان بزرگ ترین سکونتگاه شهری استان چهارمحال و بختیاری به شمار می رود که طی دو دهه گذشته با توجه مهاجرت مردم از روستاها و شهرهای دیگر استان به این شهر، به شهری بسیار بزرگ تبدیل شده است. در سال ۸۳ بزرگ ترین ساختمان این شهر بنای یکی از بانکهای شهر بود که در حال حاضر این ساختمان در میان ساختمان های بلند شهر پنهان شده است. روند سریع خانه سازی طی ۱۰ سال گذشته در شهر آن قدر شتاب داشته که معماری خانه ها از شکل ویلایی به سمت آپارتمان سازی پیش رفته و خانه ها با معماری های مدرن امروزی احداث شده است و متأسفانه خبری از فرهنگ گذشته و معماری اصیل این شهر نیست. نوع معماری خانه ها نقش مهمی در تعیین سبک زندگی مردمان این شهر داشته است. یکی از مهم ترین بخش های خانه های قدیمی این شهر داشتن اسطبل و محل نگهداری دام بوده به طوریکه بیشتر مردم این شهر محصولات لبنی مورد نیاز خود را خود تهیه می کردند و همه به نوعی تولیدکننده بودند که در حال حاضر این مهم فراموش شده است و با معماری جدید مردم به نوعی مصرف کننده شده اند. نگاهی به بخش های یک بنای تاریخی در چهارمحال و بختیاری «بنای جونقان» طبقه فوقانی طبقه فوقانی که در سه جهت شرقی، جنوبی و شمالی دارای ایوان با ستون های سنگ است و در مرزهای اتصال آجرکاری متنوعی دارد. در جبهه غربی به صورت دیوار یکدست و بدون ستون یا آجرکاری یکنواخت و ساده دیده می شود. در این قسمت سقف اتاق ها به صورت هندسی توفال کوبی شده اند. این بخش از بنا اعیانی و شاه نشین بوده است. زیرزمین طبقه زیرین در عمق یک متری از کف محوطه کاخ قلعه قرار دارد که ورود به آن از زیر پله های طبقه فوقانی امکان پذیر می شود. در این طبقه سقف تمامی راهروها و اتاق های منشعب به شیوه (قمی پوش) طاق زده شده است. هر اتاق دارای یک بخاری دیواری با گچ بری های ساده است. این قسمت از بنا انبار مورداستفاده خدمتگذاران بوده است. تزئینات بنا حجاری های نمای بیرونی طبقه زیرین شامل قطعات سنگ نما و نما و ازاره های سنگی ابزار کاری شده با نقوش هندسی مستطیل و لوزی است. بر بدنه جرزهای بین پنجره ها ، لچک ، پیشانی و لبه ایوان نیز نقوش اسلیمی و گل بوته وجود دارد هنر آجرکاری در تمامی سطوح بیرونی دیوار غربی از بالای بنا و سطوح پیشانی ازاره های سنگی تا انتهای دیوار و نیز پخ های چهار زاویه قوس های ایوان ها با استفاده از فرم های مستطیل ساده ، گل میخی، لوزی و مربعی در این بنا قابل توجه است. مصالح مصالح به کاررفته در آن همچون دیگر اجزای این بنا، خشت با نمای آجر است که در اطراف آن ازاره های سنگی مستطیلی منقوش با ارتفاع شصت سانتی متر قرار دارد. خانه ها روزبه روز کوچک تر شده است و کمترین توجهی به ارزش های معماری و خانه سازی مردم گذشته این شهر نمی شود. معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: اقلیم در کشور نقش مهمی در طبقه بندی معماری و شهرسازی در طول تاریخ کشور داشته است. مصطفی هادی پور عنوان کرد: چهار گونه اقلیمی در ایران داریم که چهارمحال و بختیاری جزء مناطق سردسیر کوهستانی قرارگرفته است و خانه های این استان با توجه به اقلیم در طول تاریخ ساخته شده اند و معماری این استان در گذشته همسو با شرایط اقلیمی بوده است. وی ادامه داد: طبق بررسی های انجام شده معماری در نقاط مختلف این استان متفاوت بوده است که این امر به خاطر توپوگرافی منطقه، اقلیم و شرایط بوده است. معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری ادامه داد: در مناطق عشایری سازه های سبک و چادر کاربرد داشته است چراکه این عشایر بیشتر به خاطر قشلاق و ییلاق در سفر بودند. بهره گیری از نور خورشید مهم ترین هدف در معماری خانه ها وی تأکید کرد: در بخش شهری عشایری، خانه ها به صورت کاروانسرایی به شکل سنگ چین با مواد و مصالح منطقه ازجمله گچ خام(نیم کوب) ساخته می شدند که نمونه های باقی مانده آن ها شامل خانه کاروانسرایی جونقان، قلعه مدرسه لردگان و... است. هادی پور عنوان کرد: در معماری شهری استان چهارمحال و بختیاری یکسری مولفه های خاص وجود داشته و این خانه ها هم درون گرا و هم برون گرا بوده اند. منظور از برون گرا بودن و درون گرا بودن این است که در طول روز بهترین استفاده را از نور خورشید می بردند و این خانه در جهت هایی ساخته می شدند که اصلی ترین فضای خانه مانند اتاق های اصلی(شاه نشین ها)، گوشواره ها و ... نورگیر بوده اند. معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری ادامه داد: در معماری گذشته قسمت هایی از خانه که بیشتر خدماتیبودند در نقاط کم نور قرار می گرفتند، این بخش های شامل اسطبل، مطبخ و ... هستند. هادی پور تأکید کرد: همچنین ساختمان ها کاملاً به هم چسبیده بودند و جرز قطوری مابین ساختمان ها بوده است و مصالح به کار گرفته در احداث یک خانه ضریب هدایت حرارت کمی داشتند تا از هدر رفت حرارت جلوگیری کند. معماری خانه های شهرکرد از دوره اتابکان ریشه دارد معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری با اشاره به معماری شهرکرد به عنوان مهم ترین و بزرگ ترین سکونتگاه شهری استان چهارمحال و بختیاری، عنوان کرد: معماری خانه های شهرکرد از دوره اتابکان ریشه دارد و گسترش پیداکرده است. وی عنوان کرد: معماری خانه ها در طول تاریخ دستخوش تغییرات بسیاری شده و در بخش شهرهای شطرنجی قرارگرفته است. وی تأکید کرد: بافت های قدیمی در سطح شهرکرد تنها در مناطقی از شهرکرد ازجمله اطراف امامزاده دو خاتون شهرکرد، اطراف مسجد جامع شهرکرد و جنوب شهرکرد مشاهده می شود که جزء بافت فرسوده شهرکرد قرارگرفته اند. وی گفت: درگذشته برای احداث خانه روی تمام جزئیات ساخت خانه فکر می شده است. هادی پور عنوان کرد: تک بناهایی در سطح شهر وجود دارد که بیانگر معماری گذشته شهر هستند اما متأسفانه بافتی که بتواند زنجیروار دست به دست هم بدهد و معماری تاریخی را به جایگاه خودش برساند در سطح شهر مشاهده نمی کنیم. عدم آگاهی، تغییر نگرش ها و شرایط اقتصادی مردم به نحوی مهمترین دلیل در تغییر معماری خانه ها است وی با اشاره به عوامل تغییر معماری در سطح شهر شهرکرد، عنوان کرد: عدم آگاهی، تغییر نگرش ها و شرایط اقتصادی مردم به نحوی مهم ترین دلایل در تغییر معماری خانه ها بوده است . وی ادامه داد: در گذشته افراد را با خانه های آن ها می شناختند و خانه برای آن ها ارزش بالایی داشته است. در نگرش مردم قدیم این شهر، خانه محلی امن و مأمن شناخته می شده است . معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: در حال حاضر نگرش مردم به خانه «سرپناه» است و هر سقفی را به عنوان سرپناه نگاه می کنند که این امر یک ضعف به شمارمی رود . هادی پور با اشاره به اینکه درگذشته معماری خانه به گونه ای بوده است که حجاب و محرمیت ها موردتوجه قرار می گرفته است، عنوان کرد: در حال حاضر عرصه بندی فضاها در خانه لحاظ نشده و دستخوش تغییرات قرارگرفته است . وی ادامه داد : هنگامی که در شهرکرد از کنار یک خانه با بافت تاریخی عبور می کنیم معماری به شکلی است که دیدمستقیم در خانه وجود ندارد و حرمت ها حفظ شده است . وی ادامه داد: اتاق مهمان در معماری گذشته در محلی قرار می گرفته است که مهمان هنگام وارد شدن به اتاق مهمان اشرافی بر نقاط دیگر نداشته است و از اقداماتی که در بخش های مختلف خانه اتفاق می افتاده باخبر نشده و حرمت ها حفظ می شده است. معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه معماری امروز در شهرکرد متفاوت با معماری گذشته این شهر است، تأکید کرد: تغییر معماری خانه ها نقش مهمی در تغییر سبک زندگی مردم داشته است. وی در ادامه تأکید کرد: سازمان میراث فرهنگی تلاش دارد که خانه های تاریخی را ثبت و مرمت کند اما یک سازمان نمی تواند همه این خانه ها را حفظ کند و باید تمام دستگاه ها ازجمله راه و شهرسازی، شهرداری ها و... تلاش کنند به این شناخت برسیم که بافت های تاریخی را حفظ کنیم و باید تلاش کنیم بافت قدیم را به بافت معماری جدید متصل کنیم. فاصله ای از تولیدکنندگی تا مصرف کنندگی تغییر معماری خانه ها در استان چهارمحال و بختیاری به ویژه در سطح شهر شهرکرد تاثیر بالایی در تغییر سبک زندگی مردم داشته است اما تغییرات در معماری چهارمحال و بختیاری تأثیر قابل تأملی بر سبک زندگی مردم این استان نیز گذاشته است، تأثیری که ناشی از روند مدرن شدن در دنیای امروز است . بررسی ابعاد مختلف این پدیده سرنخ های مختلفی را به دست می دهد، از تغییرات فرهنگی و اجتماعی گرفته تا تغییر در سبک معماری که هرکدام ناشی از تأثیر پدیده های مختلفی چون رشد تکنولوژی، تأثیر رسانه ها، سیاست گذاری های نامناسب و ...است. بررسی ها در استان چهارمحال و بختیاری نشان می دهد که تولید محصولات لبنی و دامی در این استان توسط روستائیان سال به سال کمرنگ تر می شود و علاوه بر شهرنشین ها حالا روستائیان هم به جای تولید به مصرف گرایی روی آورده اند. یکی از جامعه شناسان استان چهارمحال و بختیاری هم در گفت وگو با خبرنگار مهر در خصوص تأثیر معماری خانه ها بر روی سبک زندگی مردم در این منطقه گفت: تغییر معماری خانه ها در استان چهارمحال و بختیاری به ویژه در سطح شهر شهرکرد تأثیر زیادی در تغییر سبک زندگی مردم داشته است. فاطمه موسوی عنوان کرد: در گذشته قسمت نگهداری دام و محل نگهداری علوفه از بخش های مهم یک خانه به شمار می رفته است و تمام محصولات لبنی خانوار در خانه تهیه می شده است. وی تأکید کرد: در حال حاضر بسیاری از بخش های اصلی خانه های قدیمی در معماری جدید حذف شده است که این امر اجازه بسیاری از فعالیت ها ازجمله تولید محصولات لبنی را نمی دهد. این جامعه شناس ادامه داد: در حال حاضر امکان تولید مواد غذایی طبیعی اعم از محصولات پروتئینی و فرآورده های کشاورزی در خانه وجود ندارد و همین امر نمونه ای از تغییر فرهنگ و سبک زندگی از تولیدکنندگی به مصرف کنندگی است. وی عنوان کرد: بسیاری از ارزش ها که در خانه های قدیمی بسیار ارزشمند محسوب می شده است در حال حاضر به خاطر تغییر معماری خانه ها و شرایط نادیده گرفته می شود. بررسی ها نشان می دهد که تغییر معماری با توجه به شرایط نقش به سزایی در تغییر سبک زندگی مردم داشته است و به نظر می رسد با احیای برخی مؤلفه های معماری اصیل زمینه برای احیای ارزش های بومی و محلی فراهم می شود. به هرروی به نظر می رسد تغییرات رخ داده در معماری و سبک زندگی در استان پیامدهای جدی در بخش های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی چه در جامعه شهری و چه در جامعه روستایی به همراه دارد، موضوعی که نیازمند توجه جدی تر متولیان و آسیب شناسی در این زمینه است.

پنجشنبه ، ۱تیر۱۳۹۶

[مشاهده متن کامل خبر]

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ساجده]

[مشاهده در: www.sajedeh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 83]