نگاه فلسفه تاریخی به تناسبات و الزامات شبکه قدرت و تمدن مدرن - سایت خبری تحلیلی قم پرس

واضح آرشیو وب فارسی:قم پرس: تمدن ها ارگانیزم زنده و پویا هستند نه یک سیستم مکانیکی که توان تغییر در جهت و محور نداشته باشند و به جبر سیستمی دچار شوند. به گزارش خبرگزاری مهر، مقاله حجت الاسلام محمدرضا خاکی قراملکی، عضو هیات علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم، در دومین همایش ملی تمدن نوین اسلامی جزء پنج مقاله برتر قرار گرفت. به همین مناسبت چکیده ای از مقاله وی که در دومین روز همایش(پنج شنبه ۵ اسفند ماه) در دانشگاه شاهد ارائه شد، منتشر می شود. لازم به ذکر است که همایش ملی تمدن نوین اسلامی، ۴ و ۵ اسفند ماه در دانشگاه شاهد برگزار شد. آنچه در این تحقیق به دنبال می کنیم، تبیین فلسفه تاریخی از ابعاد و روابط پیچیده میان اراده های سازمان یافته که تبدیل به قدرت تاریخی و اجتماعی شده اند و ظهور تمدن ها است. ظرفیت تمدن ها از یک سو تابع ظرفیت قدرت کنشگری اراده های قاهر و غالب و از سوی دیگر به نوع ابزارها و نیز به مکانیزم گردش قدرت و تکامل آن برمی گردد. اما چه طیفی از اراده ها و با چه ضریب نفوذی می تواند مبدأ ظهور تمدن ها شوند؟ اساساً حرکت تمدنی حاصل انضمام اراده های انفرادی و مستقل نیست، بلکه حاصل درهم تنیده شدن و هماهنگ شدن شبکه ای از اراده های جهت یافته است که به هویت ترکیبی جدیدی منجر می شود. در هویت ترکیبی نیز کنشگری اراده ها ضریب نفوذشان ندارند. بلکه برخی از اراده های قاهر و کاریزما به دلیل قدرت روحی و عقلی، توانائی سلطه و هژمونی دارند و گستره ای از اراده ها نیز در سطح وسیع به دلیل اقناع و پذیرش، با اراده های برتر همراهی می کنند. از این رو شکل گیری اجتماع و جامعه برآیند ترکیبی نفوذ قدرت برتر و پذیرش آن است؛ به عبارت دیگر نتیجه میل و تعلق اراده مافوق به نفوذ قدرت خود از یک سو و تعلق و میل به این قدرت حاکم از سوی دیگر است. نظام اراده ها در سه مقیاس نقش آفرینی می کنند؛ سطحی از اراده ها محور تحولات تاریخی هستند که نقطه عطفی برای ظهور تمدن هستند و سطحی دیگر از اراده ها محور تغییرات اجتماعی هستند و مبدأ تأسیس نظام و نهادهای اجتماعی می گردند. در نهایت برخی از اراده ها نیز قدرت نفوذ در مقیاس جامعه را ندارند، بلکه در مقیاس فردی نفوذ دارند. این سه لایه قدرت اراده ها در صورتی که بر محور و جهت واحدی هماهنگ شوند و به تبعیت و عهده سپاری همدلانه به روابط و قوانین سازمان تمدنی خویش تن دهند، جامعه تاریخی در وضعیت تکاملی قرار می گیرد و تمدن شکوفا می شود. روابط قدرت و پذیرش قدرت در مقیاس بالاتر با توسعه روابط اجتماعی و ابزارها و روش های علمی و فنی و سازکارهای دیگر به ظهور و تکون تمدن می انجامد. فرایند ظهور و بروز تمدن در روند خطی یک سویه صورت نمی گیرد، بلکه با نگاه عمیق فلسفه تاریخی، تمدن های تاریخی از بستر جدال و درگیری میان قدرت اراده های درونی با قدرت اراده ای بیرونی مخالف با جهت حاکم ظهور می کنند. تفوق و پیروزی تمدن ها بر دیگر حوزه های تمدنی پیش و بیش از هر امری به تفوق و هیمنه اراده های حاکم و برتر برمی گردد. دیگر قدرت اراده ها درون و بیرون تمدنی مخالف نیز در نهایت یا خود را در وضعیت انطباق با قدرت برتر قرار می دهند. یعنی ضمن حفظ هویت مستقل خود از سطوح و لایه های اجتماعی و تمدنی که منشأ اصطکاک و درگیری می شود، دست می کشند یا در وضعیت انفعالی در تمدن جدید منحل می شوند و قدرت خود را در این قدرت اراده جدید و غالب ادغام می کنند. در صورت مقاومت و درگیری شدید قدرت اراده های مخالف با اراده های حاکم،به وضعیت انهدام و حذف اراده های مخالف منجر می شود. تفوق و هماهنگی اراده ها که منشأ ظهور تمدن می شود، باید بتواند جامعه تاریخی را در سه بعد اخلاق، عقلانیت، و کنش و رفتار هماهنگ کند. اما امکان و وقوع هماهنگی خود به خود و به صورت دفعی انجام نمی پذیرد، بلکه شبکه هماهنگ اراده ها متناسب با منزلت و جایگاه اراده هایشان از ابزارها و سازکارهای خاص در تحقق قدرت خود بهره می گیرند. برخی از اراده ها در زیرساخت تمدن حضور دارند و در نظریه پردازی در الگوی توسعه آن حضور دارند. در این صورت، تئوری ها تجسد و تجسم اراده برتری است که در جایگاه اقامه تمدن و جامعه تاریخی نقش دارند. برخی دیگر از اراده ها در سطح پایین تر با تبعیت از تئوری مافوق در پی ساختارسازی و نهادسازی برای جریان دادن و نفوذ تئوری ها در حوزه عینی و میدانی زیست عمومی جامعه هستند که در حقیقت در نقش توزیع و اشاعه الزامات قدرت اراده محوری ظاهر می شوند. در نهایت اراده های آحاد جامعه در ذیل ساختار و نظام های اجتماعی با تبعیت و پذیرش از الزامات الگوهای زیست تمدنی حاکم کنش فردی و اجتماعی خواهند داشت. حاصل اینکه تأسیس و نهادینه شدن و توسعه و تکامل هرتمدن تابع شدت روحی و روانی و کثرت و هماهنگی اراده در یک جهت واحد است.نکته پایانی اینکه انسانها در محیط و عالم زیست تمدنی خویش که می توان از آن به چارچوب و پارادایم یاد کرد، همه در یک جهت و محور واحد حرکت نمی کنند، بلکه تابع جهت گیری حاکم هستند. به بیان دیگر تمدن ها ارگانیزم زنده و پویا هستند نه یک سیستم مکانیکی که توان تغییر در جهت و محور نداشته باشند و به جبر سیستمی دچار شوند. تبعا ارگانیزم جامعه تاریخی زنده در هر تمدنی در بستر نظام اراده ها و شبکه اراده ها عمل می کند. اراده ها نیز قدرت انتخاب و اختیار جهت های متفاوت را دارند. تفاوت و تمایز جهت گیری اراده ها را نیز در دو نظام ارزشی متقابل، می توان به دو جهت حق و باطل یا کفر و ایمان یا با ادبیات امروزی تر به تمدن مدرن و تمدن دینی تقسیم کرد. بر این اساس تمدن مدرن که برآمده از نظام اراده های معطوف به جهت مادی و دنیوی است، تمدن سکولار محسوب می شود و در حقیقت تجدد بر اساس این نوع تحلیل عین قدرت است یا بروز اراده معطوف به ماده است که مادی گری را در عالم اقامه می کند. اینک این قدرت اراده های مادی است که به مصاف و درگیری با اراده های حق برمی آید و با ماشین و مکانیزم چرخه قدرت و دانش، جدال تاریخی را با جبهه اراده های حق آغاز کرده است که در صورت غفلت ولی اجتماعی حق، در پیچ تاریخی، اراده های حق به استضعاف کشیده و مقهور خواهند شد. حال این تمدن استمرار خود را با ایجاد شبکه نفوذ در گستره ای از اراده های حق به دنبال انحلال، انطباق و انهدام است. چنین رویه ای عملاً به اختلاط و التقاط تمدنی منجر شده است و قدرت اراده ولی اجتماعی و قدرت تفکر و پیشگامان فکری را در مقیاس تمدن، در اقدام و عمل دچار اضطراب و تشتت و تلون می کند. بر این اساس پویایی و پایایی جامعه تاریخی به خلوص و تهذیب عناصر و متغیرهای تمدنی وابسته است. این خلوص و تهذیب در بستر توسعه و تکامل درگیری و جدال تاریخی جریان حق و باطل ممکن می گردد. یعنی تهذیب در مقیاس آن تمدن در جهت خاص، با تهذیب و پالایش سطوح اراده ها از ناخالصی ها و التقاط ها و سازه های اخلاقی، عقلانی و رفتاری صورت می گیرد. تمدن زنده باید بتواند با ایجاد مرزها و حدود تمدنی خود هر گونه نظریه و الگو و برنامه توسعه و ساختارهای و نهادهای باطل را تهذیب کند و در قدم بعد بتواند الگوی توسعه مطلوب را برای تمدن مطلوب خود تولید کند. تحقق چنین امری کند مستلزم درگیری و مواجهه سنگین با شبکه اراده های نفوذ یافته در تمدن حق و جامعه تاریخی موجود، در قالب مجاهدی فکری فرهنگی متفکران روشنفکران و نخبگان است. بدون پالایش و تهذیب اراده های التقاطی در سطح عناصر و مؤلفه های تمدنی، در عمل این اراده ها مانع تحرک و هماهنگی در موضع گیری جبهه حق می گردد. در جدال و جنگ اراده ها یک سر صف بندی اراده های سکولار و روشنفکر ناسازگار با اهداف و آرمان های مطلوب است و در جناح دیگر صف اراده های مدرن غربی است که در قالب نظریه پردازان توسعه و اقتصاددان و فیلسوف شناخته می شوند.

یکشنبه ، ۲۸خرداد۱۳۹۶

[مشاهده متن کامل خبر]

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قم پرس]

[مشاهده در: www.qumpress.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 19]