تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836635724
رویکردهای سهگانه بزرگان تاریخ اهلسنت به غدیر - بخش اول پذیرش غدیر با برداشتی متفاوت از شیعه
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: رویکردهای سهگانه بزرگان تاریخ اهلسنت به غدیر - بخش اولپذیرش غدیر با برداشتی متفاوت از شیعه
بزرگان شیعه، بر قطعیت وقوع و دلالت آن بر امامت و خلافت بلافصل علی(ع) تاکید کرده اند؛ اما نویسندگان اهل سنت مواضع متفاوتی گرفته اند.
چکیده غدیر خم، بر اساس مستندات تاریخی، بی شک یکی از مهمترین و مسلم ترین حوادث تاریخ صدر اسلام و دوران رسالت پیامبر اکرم(ص)، و روز اکمال دین و اتمام نعمت است. طی سالیان متمادی، اندیشمندان جهان اسلام به ذکر، بررسی و واکاوی زوایا و ابعاد متعدد این واقعه عظیم پرداخته اند. بزرگان شیعه، بر قطعیت وقوع و دلالت آن بر امامت و خلافت بلافصل علی(ع) تاکید کرده اند؛ اما نویسندگان اهل سنت مواضع متفاوتی گرفته اند.
آنچه در این مقاله بدان پرداخته شده، بیان دیدگاهها و موضعگیریهای مورخان برجسته اهلسنت در قبال این رویداد قطعی و سرنوشت ساز تاریخی، و بررسی و نقد آن است. با مراجعه به منابع معتبر تاریخی عامه، به رویکردهای متفاوت آنها در قبال موضوع غدیر خم برمیخوریم: برخی واقعه غدیر را پذیرفته، اما با عقیده شیعه در دلالت آن بر خلافت و امامت حضرت علی(ع) مخالفاند؛ عده ای فقط به ذکر حدیث غدیر یا احتجاج و مناشده مولا علی(ع) با تنی چند از صحابه که در غدیر حضور داشتند، بسنده کرده و درباره چگونگی و کیفیت وقوع آن، مطلبی نگفته اند؛ گروه دیگر، یا کاملا سکوت اختیار کرده و از غدیر سخنی به میان نیاورده اند، یا حتی صراحتا آن را انکار کرده اند. کلیدواژگان غدیر خم، منابع تاریخی اهلسنت، علی(ع)، ولایت و امامت مقاله به نام بلند خدای علی ای دل، حکایت از شرفِ بوتراب کن در مطلعِ سخن، سخن از افتاب کن پیرآیه جمالِ عروسِ ثنای او از جوهرِ معانی ام الکتاب کن ای جان، زبانِ ناطقه خوش سرای را وقفِ ثنای آن شهِ عالی جناب کن ای آفتابِ برجِ ولایت، چو آفتاب از پیشِ اهلِ مظلمه، رفعِ حجاب کن همچون حصارِ خیبر از امدادِ لطفِ حق بازا وبرجِ قلعه بدعت، خراب کن ای میرحاج، بعد ثنایش به حق بگو یا رب، دعای خستهدلان، مستجاب کن[1] مقدمه بیشک علی بن ابیطالب(ع) پس از پیغمبر اکرم(ص) والامقامترین انسانی است که پا به عرصه وجود گذاشته، که به‌فرموده نبی مکرم(ص)، جز خداوند متعال و وجود مبارک حضرتش، کسی او را به حقیقت نشناخته است.[2] یقینا بهترین اوصاف امام را در کلام خداوند متعال و فرستاده برحقش می‌توان یافت؛ کتابی که لا یَاتیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِه (فصلت،42) و سخن رسولی که با عنایت به آیه شریفه وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهَوَی ٭ انْ هُوَ الا وَحْىٌ یُوحَی (نجم،3 و4) کلامش کلام خداوند متعال و فرمودههایش خالی از رای شخصی و حب و بغض نفسانی است. اکابر عامه به فضایل و مناقب اهلبیت:، و بهویژه حضرت علی(ع) اذعان داشته و کتابهای مستقلی درباره فضایل ایشان نگاشتهاند. از جمله این کتابهاست: موده القُربی، تألیف میرسیدعلی همدانی شافعی؛ینابیع الموده لِذَوی القُربی، تألیف شیخسلیمان قُندوزی حنفی؛ رشفه الصادی من بحر فضائل بنی النبی الهادی، تألیف سیدابوبکربنشهابالدین علوی؛ الاتحاف بحب الاشراف، تألیف شیخعبداللهبنمحمدبنعامر شَبراوی؛ احیاء المیت فی الاحادیث الوارده بفضائل ال البیت، تألیف جلالالدین سُیوطی؛فرائد السمطَین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطَین والائمه من ذریتهم، تألیف شیخالاسلام ابو المؤید ابراهیم حَموئی جُوینی شافعی؛ذخائر العُقبی فی مناقب ذَوی القُربی، تألیف احمدبنعبدالله طبری شافعی؛ الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه، تألیف نورالدین ابن‌صباغ مالکی؛تذکره خواص الامه فی معرفه الائمه، تألیف سبطبنالجوزی حنفی؛مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، تألیف محمدبنطلحه شافعی؛مناقب امیرالمؤمنین، معروف به مناقب خوارزمی، تألیف ابوالمؤید موفق بن احمد حنفی مکی خوارزمی؛خصائص امیرالمؤمنین علیبنابیطالب، تألیف حافظ ابوعبدالرحمان احمدبنشعیب نسائی شافعی؛ و دهها کتاب دیگر. افزون بر کتابهای یاد شده، فضایل اهلبیت و مولای متقیان علی(ع) بهصورت پراکنده، در بیشتر منابع معتبر حدیثی، تاریخی، تفسیری، کلامی، فقهی و ادبی اهلسنت ذکر شده است. از آنجا که هدف اصلی نگارش این مقاله، طرح و بررسی دیدگاههای مورخان عامه در قبال موضوع غدیر خم است، از بیان فضایل مولا(ع) سخن کوتاه میکنیم و بدان میپردازیم؛ اما در ابتدای سخن باید بگوییم: «اگر دانشمندان همه فِرق با پذیرفتن اصل اساسی وحدت، درباره مسائل اصلی یا فرعی، اعتقادی یا فقهی به بحث علمی بپردازند، نهتنها دلها از یکدیگر گریزان نمیشود، بلکه به همدیگر نزدیک خواهد شد؛ و این یکی از راههای صحیح تقریب بین مذاهب اسلامی است». (مدنی، 13(ع)(ع)، ص121) همچنین درباره موضوع غدیر باید بدانیم که «اگر شیعه اصرار بر ترویج فرهنگ غدیر دارد، تنها برای حمایت از یک فرد یا افرادی خاص نیست. شاید بعضی خیال کنند شیعه بهعلت تعصب بیجا، از یک فرد یا افرادی حمایت می‌کند و دلباخته آنان است. جدای از دلباختگی و علاقه‌مندی، بهاعتقاد محققان و دانشمندان شیعه، اسلامِ بدون غدیر، ابتر و ناقص است». (حسینی مقدم، 138(ع)، ص144) از نظر شیعه، مسئله بسیار خطیر امامت و پیشوایی امت پس از رحلت پیامبر(ص)، به حال خود رها نشده است؛ بلکه رسول رحمت(ص) از آغازین روزهای دعوت تا آخرین لحظات عمر بابرکتش، این مسئله سرنوشتساز و حساس را بیان، و علی(ع) را بهعنوان امام و خلیفه مسلمین معرفی نمود؛ که جریان غدیر، از جمله آن نصوصی است که بر این امر دلالت دارد. روایات شیعه، چگونگی وقوع غدیر خم و نصب امیرمؤمنان علی(ع) را به خلافت از جانب خداوند متعال و پیغمبر اکرم(ص)، اینگونه روایت میکنند: در اواخر عمر پیامبر خاتم(ص)، روز پنج‌شنبه هجدهم ذیحجه سال دهم هجری (سال حجه الوداع) در راه بازگشت پیامبر و مسلمانان از مکه به مدینه، در سرزمین رابغ[3] در محلی که غدیر خم نام داشت، جبرئیل امین نازل شد و آیه
شریفه یا ایهَا الرسولُ بَلغْ ما انْزِلَ الَیکَ مِن ربکَ وَ ان لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلغْتَ رِسَالتَهُ وَ الله ُ یعْصِمُکَ مِنَ الناسِ ان اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ (مائده،6(ع)) را پیغمبر اکرم(ص) نازل کرد. آن حضرت نیز در حضور جمع کثیری از صحابه، با بیان خطابهای طولانی[4] به بیان معارف بسیار مهمی پرداختند و با کلام آشنای انی تارکٌ فِیکُم الثقَلَیْن کِتابَ اللهِ و عِترَتِی... و مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلی مَولاهُ...، بار دیگر امامت و جانشینی سید متقیان علی(ع) را یادآورشدند. چون خطبه نبوی پایان یافت، برای بار دوم جبرئیل نازل شد و با تلاوت آیه الْیَوْمَ اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَاتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَرَضیتُ لَکُمُ الْاسْلامَ دینا (مائده،3) اکمال دین و اتمام نعمت را از سوی پروردگار سبحان اعلام کرد. پس از آن، بهدستور پیامبر(ص) صحابه، از جمله خلیفه اول و دوم مقام ولایت علی(ع) را به آن حضرت تبریک و تهنیت گفتند.[5] (برای اگاهی بیشتر از رویداد و حدیث غدیر، ر. ک: مشایخ فریدنی، «حدیث غدیر»، دایرهالمعارف تشیع، ج6، ص180-183؛ و «غدیر از دیدگاه اهلسنت»، ص44-50؛ و «غدیر از منظر عالمان اهلسنت»، ص145-148) آنچه ذکر شد، خلاصه جریان غدیراز دیدگاه شیعه است؛ و همه واقفیم که غدیر خم نخستین موضعی نبود که رسول اکرم(ص) مولای متقیان علی(ع) را بهعنوان جانشین خود به مردم معرفی کرد. حضرت بارها در مناسبتهای مختلف و با شیوههای گوناگون، این امر خطیر را به امت خود گوشزد کرده بود. احادیث ثقلین، منزلت، رایت، طیر، سفینه، رد الشمس، سد ابواب، و دیگر احادیث روایتشده از زبان پیغمبر اعظم(ص)، به جایگاه ممتاز مولای متقیان(ع) اشاره دارند و دال بر حقیقت یاد شدهاند. بحث، تحقیق و تألیف درباره غدیر خم، اهمیت و جایگاه آن، از قرن دوم (آغاز حرکت تألیف) تا عصر حاضر، از سوی نویسندگان امامی، اسماعیلی، زیدی، سنی و مسیحی، با تألیف کتابهای گرانسنگی به زبان عربی، فارسی، اردو و ترکی، بهنحو احسن صورت گرفته است. عناوین این تألیفات، طبق گزارش کتاب تحقیقی الغدیر فی التراث الاسلامی،[6] تألیف علامه سیدعبدالعزیز طباطبایی، بالغ بر 162 عنوان کتاب است که هر کدام از آنها از یک جلد تا 2(ص) مجلد میباشد.[7] هرچند متأسفانه از این تعداد، 35 عنوان ازمیان رفته و 24 عنوان بهصورت نسخههای خطی باقی مانده و بر روی آنها غبار غفلت نشسته است، اما 104 عنوان دیگر به زینت چاپ آراسته شده و در اختیار همگان قرار گرفته است. برخی از این آثار جامع و بی‌بدیل که به قلم علمای شیعه نگاشته شدهاند، عبارتاز: الغدیر فی الکتاب والسنه و الادب، تألیف علامه امینی(ره) در بیست جلد؛[8] عبقات الانوار فی مناقب الائمه الاطهار، تألیف علامه سیدمیرحامد حسین موسوی هندی نیشابوری، در سی جلد، که نسبت به کتاب الغدیر، دارای تفصیل بیشتری در زمینه بحثهای رجالی و تاریخی مربوط به سند حدیث غدیر است (جلد1، حدیث الغدیر؛ جلد3، حدیث الولآیه)؛ و کتاب نفحات الازهار فی خلاصه عبقات الانوار تألیف علامه سیدعلیحسینى میلانى در شانزده جلد (جلد6، (ع)، 8 و (ص)، حدیث الغدیر؛ جلد15 و 16، حدیث الولآیه) و... . درباره غدیر، علمای مشهور اهلسنت نیز کتابها و رساله‌های مستقلی تألیف کردهاند؛ از جمله: حدیث الولایه از ابوالعباس احمدبنمحمدبنسعید همدانی، معروف به ابنعُقْده کوفی (قرن چهارم)، که در آن 105 سند حدیث غدیر را جمعآوری کرده است؛ کتاب الولایه فی طُرق حدیث الغدیر، از مورخ و مفسر مشهور، ابنجریر طبری (ف310ق)، که از (ع)5 سندِ روایت غدیر نام برده است؛ مَن روى حدیث غدیر خم از حافظ ابوبکر جِعابى (ف355ق)؛ رساله فی اسناد حدیث غدیر یا جزء فی طرق حدیث الغدیر، از حافظ دارقُطْنى (ف385ق)؛ کتابی در حدیث غدیر، از ابوجعفر شَیبانی (قرن چهارم)؛ الدرایه فی حدیث الولایه، در هفده جلد، از ابوسعید مسعودبنناصر سجستانى (ف4(ع)(ع)ق)، که 120 سند از روایت غدیر را جمعآوری کرده است؛ رساله طُرُق حدیث مَن کُنتُ مَولاه فهذا عَلی مَولاه از شمسالدین محمد ذهبی (ف(ع)4(ع)ق)؛ کتابی در حدیث غدیر، از زینالعابدین عبدالرحیم شافعی(قرن نهم) و... (برای آگاهی بیشتر، ر.ک: الغدیر علامه امینی، ج1، ص152-15(ع)) علامه امینى، به 24 مورخ، 2(ع) محدث، 14 مفسر،(ع) متکلم و تعدادى از علماى لغت عربی - که در آثار خود، واقعه غدیر خم را ثبت کردهاند - اشاره کرده و آن را دلیل اهمیت این واقعه در تاریخ، حدیث، تفسیر، کلام و لغت عرب دانسته است. (امینی، 1(ص)(ع)(ع)م، ج1، ص6-8). وی در جلد نخست کتاب شریف خود، به اسامی 110 نفر از صحابه (همان، ج1، ص14-61) و 84 نفر از تابعین (همان، ج1، ص62-(ع)2) و 360 تن از دانشمندان و بزرگان اهلسنت از آغاز قرن دوم تا پایان قرن چهاردهم (همان، ص(ع)3-151) که حدیث غدیر را نقل کردهاند، اشاره می‌کند. بنابر یادداشتهاى علامه، در مستدرکات الغدیر و در چاپ نهایى آن، بر تعداد علما و بزرگان اهلسنت افزوده شده و به حدود هفتصد نفر رسیده است، که این عدد راویان غدیر، آن هم تنها در میان عالمان اهلسنت، قابل اعتنا و چشمگیر، و حاکى از وقوع حتمی غدیر خم و عظمت بیکران آن حادثه تاریخى است. بنابراین، ملاحظه می‌شود که حادثه تاریخساز غدیر، فقط از جانب اندیشمندان شیعه مطرح نشده، بلکه هر یک از عالمان اهلسنت، با هر تخصصی، به آن عنایت داشتهاند. در واقع، باید گفت: «این موضوع [غدیر خم] در نظر علماى عامه نیز ثابت و محقق، و از متواترات[9] و مسلمات است». (همان، ص14).[10] با عنایت به اینکه موضوع غدیر را عمدتا محدثان و مورخان نقل کردهاند و با توجه به عنوان تحقیق، که صرفا بررسی منابع تاریخی اهلسنت است، از ذکر منابع بیشمار با موضوعات مختلف که به موضوع غدیر پرداخته‌اند، خودداری شده و فقط نگاه سهگانه منابع معتبر تاریخی اهلسنت در قبال آن حادثه جاودانه، و تفاوت آن با دیدگاه شیعه، مد نظر قرار گرفته است. پیش از طرح بحث، لازم است یادآور شویم که برخی از نویسندگان اهلسنت، جریان غدیر را یا بهصورت خبر واحد آورده و سند آن را از حالت تواتر خارج نمودهاند و با این کار، از اعتبار خطبه غدیر کاسته و دلالت آن را مخدوش ساخته‌اند، یا با حذف قراین خطبه[11] که دربردارنده آیه النبِی اوْلى بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ انْفُسِهِمْ (احزاب،6) و کلام نبوی الَسْتُ اوْلَى بِالمُؤمِنِینَ مِنْا نْفُسِهِم؟[12] و حدیث ثقلین[13] و دیگر قرینهها بودهاند، و با اکتفا به ذکر حدیث مَن کُنتُ مَولاهُ فهَذا عَلی مَولاهُ، تا حدود زیادی موجب ابهام این سند قطعیِ دال بر ولایت علی(ع) شدهاند. در نهایت هم علمای اهلسنت، از واژه «مولا» فقط معنای «دوست و محب» یا «یاور و ناصر» را برداشت کردهاند.[14] در این مجال، دیدگاههای متفاوت مشاهیر اهلسنت در فن تاریخنگاری را نسبتبه واقعه غدیر خم مطرح میکنیم و درصدد بررسی و نقد آن برمیآییم؛ و در پایان به تحلیل کلی دیدگاههای آنان خواهیم پرداخت. منابع تاریخی استفادهشده در این تحقیق، بر اساس تاریخ وفات مؤلف و قدمت تاریخی کتاب، ذکر و بررسی شدهاند.[15] الف) پذیرش غدیر با برداشتی متفاوت از شیعه برخی از مشاهیر فن تاریخ اهلسنت، در برخورد با رویداد عظیم غدیر خم، با طرق و اسناد مختلف به بیان آن پرداخته و ابعاد حدیث غدیر را بررسی کردهاند؛ با این تفاوت که از دیدگاه آنان، واقعه غدیر خم و علت بیان حدیث غدیر از زبان وجود نازنین پیامبر اکرم(ص) و مواردی از این دست، بر خلافت و امامت بلافصل مولا علی(ع) دلالت نمی‌کند. این گروه از مورخان اهلسنت، به حدیث غدیر بهعنوان موضوعی برای تثبیت محبت و نصرت صحابه نسبتبه امیرمؤمنان علی(ع) نگریسته‌اند.[16] - بِلاذُری(ف2(ع)(ص)ق) در انساب‌الاشراف، از برخی صحابه (بَراءبنعازِب و ابوهُرَیره و زید بن ارقَم و ابن‌عباس و بُریدهبنالحُصَیب و ابوسعید خُدْری) جزئیات داستان غدیر را نقل کرده است و به حدیث ولایت (مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهَذَا علی مَوْلاهُ) (بلاذری، 1(ص)(ص)6م، ج2، ص108-112 و ج5، ص80) و نفرین حضرت در حق برخی از صحابه که از شهادت دادن نسبتبه واقعه غدیرامتناع ورزیدند، اشاره نموده است. (همان، ج2، ص156و15(ع)) - خطیب بغدادى (ف463ق) در تاریخ بغداد، از قول برخی صحابه پیامبر(ص) حدیث غدیر را آورده است. (خطیب بغدادی، 2002م، ج8، ص3(ع)2 و ج14، ص303) او در شرح حال حَبشُون‌بنموسی، با سند صحیح و راویان ثقات از نظر دانشمندان اهلسنت، از قول ابوهریره به حادثه غدیر خم و تبریک خلیفه دوم به حضرت(ع) و نزول آیه اکمال (مائده:3) بعد از این قضایا، اشاره می‌کند و مینویسد: «از عبداللهبنعلیبنمحمدبنبِشْران از علیبنعُمر الحافظ، از ابونصر حَبشُون‌بن‌موسىبن ایوب الخَلال، از علیبنسعید رَمْلی، از ضَمرَهبنرَبیعه قُرَشی، از ابن‌شَوذَب، از مَطَر الوَراق، از شَهربنحَوشَب، از ابوهُرَیره نقل شده است که گفت: کسی که روز هجدهم ذیحجه را روزه بگیرد، ثواب روزه شصت ماه برای او نوشته می‌شود. این روز، روز غدیر خم است؛ روزی که رسول خدا(ص) دست علی را گرفت و فرمود: آیا من ولی مؤمنان نیستم؟ پاسخ دادند: آری، ای رسول خدا! فرمود: «هر کس من مولای او هستم، علی مولای اوست». سپس عمر گفت: تبریک میگویم ای فرزند ابوطالب! مولای من و مولای هر مسلمان شدی. آنگاه این آیه نازل شد: الْیوْمَ اکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ. (همان، ج(ص)، ص221) خطیب، در ادامه به بیان تفصیلى سند این روایت مى‌پردازد. نکته مهم قابل استنباط از روایت خطیب بغدادی آن است که نزول آیه شریفه اکمال، بعد از اتمام خطابه غدیر است و این می‌تواند خود دلیل متقنی بر ولایت و امامت مولا علی(ع) باشد؛ چراکه با دقت در محتوای خطابه رسول الله(ص) درمی‌یابیم که جز ولایت حضرت علی(ع) چیز دیگری صلاحیت اکمال دین و اتمام نعمت را نخواهد داشت. همچنین مسئله واضح و دقیق در قضیه تبریک خلیفه دوم آن است که آیا فقط تاکید بر محبت و نصرت مولا(ع) سبب تبریک و تهنیت از جانب عمربنخطاب شده است؟ چراکه اگر مقصود، صِرف دوست داشتن علی(ع)بود، دیگر چه نیازى به تبریک گفتن بود؟! خطیب بغدادى همچنین به نقل از عبدالرحمنبنابیلَیلَی، به مناشده صحابه از سوی امیرمؤمنان(ع) درخصوص حدیث غدیر اشاره می‌کند و مینویسد: از علی(ع) در رَحْبه (آبادی‌ای نزدیک کوفه) شنیدم که صحابه را سوگند می‌داد و می‌گفت: چه کسی شنیده است که پیامبر(ص) فرمود: «هر کس من مولای اویم، على مولای اوست؛ خداوندا! دوست بدار هرکس که على را دوست مى‌دارد، و دشمن بدار هرکس او را دشـمـن مى‌دارد»؛ پس دوازده نفر که همه اهل بدر بودند، شهادت دادند که شنیده‌اند پیامبر(ص) فرمود: «هر کس من مولای اویم، على مولای اوست؛ خداوندا! دوست بدار هر کس که على را دوست مى‌دارد، و دشمن بدار هر کس او را دشـمـن مى‌دارد)» (همان، ج16، ص348) بدیهی است احتجاج حضرت(ع) در روز رحْبه به حدیث ولایت و شهادت خواستن از حاضران در غدیر، امری جز تاکید بر خلافت و زعامت امتِ پس از پیغمبر(ص) نبوده است. خطیب بغدادی در شرح حال حاکم نیشابوری، معروف به ابنالبُیع، به نقل از دیگران، از گرایش شیعی حاکم سخن گفته است و از ابواسحاق ابراهیمبنمحمد ارموی نیشابوری، سخن غیرمنصفانه‌ای را می‌آورد و می‌گوید: «حاکم ابوعبدالله احادیثی را که بهگمان خود با شرط بخاری و مسلِم صحیح بوده است و باید در صحیح آن دو می‌آمد، جمعآوری نمود، که از آن جمله، «حدیث طائر» و «مَن کُنتُ مَولاه فعَلی مَولاه» است. پس اصحاب حدیث، حاکم را مورد سرزنش قرار دادند و به سخنانش التفات نکردند و کار او را صواب ندانستند». (همان، ج3، ص50(ص)) - ابن خَلکان (ف512ق) در وفَیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، به عید بودن روز غدیر، تصریح کرده و کاملاً به حادثه غدیر خم اشاره نموده است. او پیرامون تاریخ وفات مستنصر عبیدی، که در شب هجدم ذیحجه واقع شده و آن تاریخ مصادف با زمان رویداد غدیر خم بوده است، می‌گوید: «این شب، شب عید غدیر است؛ یعنی شب هجدهم ذیحجه؛ و آن، غدیر خم است؛ و گروه بسیاری را دیدم که از این شب سؤال می‌کردند [...] و این مکان، میان مکه و مدینه است که در آن، غدیر (برکه) آبی قرار دارد و گفته می‌شود در آنجا درختان انبوهی است و هنگامی که پیامبر(ص) از مکه از حجهالوداع باز می‌گشت، به این مکان رسید و علیبن ابیطالب(ع) را به برادری انتخاب نمود و فرمود: «عَلی منی کهارون مِن مُوسى، اللهم والِ مَن والاه وعادِ مَن عاداه وانصُر مَن نصَرَه واخْذُل مَن خذَلَه»؛ و شیعه تعلق زیادی به آن دارد. و حازمی گوید: آن سرزمینی میان مکه و مدینه، نزد جحفه است که در کنار برکهاش، پیامبر(ص) خطبه‌ای خواند. و این وادی، بهسختی زیاد و شدت حرارت، شناخته می‌شود». (ابنخلکان، 1(ص)(ص)4م، ج5، ص230و231) - ابوالفتح شهرستانى (ف548ق) در المِلَل والنحَل، ضمن توضیح درباره نحله شیعه امامیه، به واقعه غدیر خم و حدیث پیامبر(ص) که فرمود: «مَن کُنتُ مَولاهُ فعَلی مَولاه، اللهم وَالِ مَن والاه، وعَادِ مَن عَاداه، وانصُر مَن نَصَره، واخذُل مَن خَذَله، وادِرِ الحَق معَه حَیثُ دارَ»؛ و آن پس از نزول آیه تبلیغ (مائده:6(ع)) بوده است، اشاره می‌کند. (ر. ک: شهرستانى، بیتا، ج1، ص163) - ابن عَساکِر دمشقی شافعی(ف5(ع)1ق) در تاریخ دمشق، در مواضع بسیار زیادی به حدیث غدیر اشاره می‌کند.[17] برای نمونه مینویسد: «روزغدیرخم، پیامبر(ص) ایستاد و خطبه‌ای خواند و فرمود: ای مردم! آیا من اولی از مؤمنان برخودشان نیستم؟ و سه بارتکرارکرد! همه گفتند: آری! فرمود: ای علی! نزدم بیا. پس دست علی را آنقدر بالا برد که سفیدی زیربغل هر دو نمایان شد و فرمود: «هرکس من مولای اویم, على مولای اوست». حتی سه بار این جمله را تکرار نمود». (ابنعساکر، 1(ص)(ص)5م، ج42، ص11(ع)) او با سند صحیح و راویان موثق و مورد تایید علمای رجال اهلسنت، درباره نزول آیه بلاغ (مائده:67) در غدیر می‌گوید: «از ابوبکر وَجِیهبنطاهر، از ابوحامد ازهری، از ابومحمد مَخْلَدی، از ابوبکر محمد بن حَمدُون، از محمدبنابراهیم حُلْوانی، از حسنبنحَماد سَجَاده، از علیبنعابس، از [سلیمان] اعمَش وابوجَحاف [بُرجُمی]، از عَطیه[عَوفِی]، از ابوسعید خُدْری نقل است که گفت: این آیه (یا ایها الرسولُ بَلغْ ما انزِلَ الیکَ مِن ربک) (مائده: 6(ع)) بر رسول خدا(ص) در غدیر خم در شان علیبنابیطالب نازل شد». (همان، ج42، ص23(ع)) افزون بر این، ابنعساکر با روایات صحیحی، به موضوع تبریک خلیفه دوم به علی(ع) در روز غدیراشاره می‌کند، (ر.ک: همان، ج42، ص220-222 و 233و234) همچنین او با ذکر سلسله‌ای از راویان که به فُضَیلبنمَرزوق ختم می‌شود، از حسنبنحسنبن علی(ع)، معروف به حسن مثنی، در رد دیدگاه شیعه (رافضیها از دید راوی) که قایل به ولایت و خلافت علی(ع) با استناد به حدیث غدیرند، سخنانی را نقل می‌کند. او می‌گوید: رافضیها از حسنبنحسن(ع) پرسیدند: مگر نه آن است که رسول خدا(ص) فرمود: مَن کُنت مَوْلَاهُ فعَلی مَوْلَاهُ؟ که حسن در جواب گفت: بهخدا قسم! اگر مقصود پیامبر(ص) امارت و قدرت بود، آن را بهوضوح بیان می‌کرد و می‌فرمود: «ای مردم! او والی و سرپرست شما پس از من است. پس به او گوش فرا دهید و فرمان وی را اطاعت کنید». سپس از حسنبنحسن(ع) چنین آورده که اگر قایل به انتخاب حضرت از سوی پیامبر به امر خلافت باشیم، باید بپذیریم که حضرت علی(ع) در انجام فرمان رسول خدا(ص) کوتاهی کرده و امر را به دیگران واگذار نموده؛ پس از همه مردم گناهکارتر است؛ و ازاینرو می‌‌بایست از مردم بهدلیل این کوتاهیاش در انجام وظیفه عذرخواهی کند. (ر.ک: همان، ج13، ص6(ص)-(ع)1) در رد این نقل قول باید بگوییم: حتی اگر بحث سندی روایت را - که خالی از ضعف و اشکال نیست - مطرح نکنیم و فقط به اشکالات دلالی روایت بپردازیم، به این نکات می‌توان بسنده کرد: 1. روایت یاد شده از متفردات اهلسنت است؛ یعنی فقط از طرق اهلسنت روایت شده و از راویان شیعه نقل نشده است؛ ازاینرو قابلیت استدلال ندارد؛ 2. از منظر اهلسنت، چون این روایت در هیچ یک از کتب صحاح و دیگر کتابهای روایی معتبر ذکر نشده است، اعتباری ندارد؛ 3. با فرض اینکه حسن مثنی چنین جمله‌‌ای گفته باشد، اما چون معصوم نیست، قول او برای شیعه حجیت ندارد؛ 4. این سخن با سخنان معصومین(ع) منافات دارد که از حدیث غدیر برای اثبات امامت حضرت علی(ع) استفاده کردهاند؛ 5. این حدیث، با حدیث مناشده حضرت امیر(ع) درباره حدیث غدیر که در منابع اهلسنت آمده است، تضاد کامل دارد؛ 6. حسن مثنی می‌گوید: چرا رسول خدا(ص) صراحتا به ولایت امیرالمؤمنین(ع) اشاره نکرده است؟ حال آنکه درباره بیان صریح رسول خدا(ص) بر خلافت و امامت علی(ع) روایات متعددی از شیعه و برخی اهلسنت وارد شده است. - عزالدین ابن اثیر (ف630ق) در اسْد الغابه فی معرفه الصحابه، با ذکر سلسله‌ای از راویان متعدد، به واقعه غدیر خم و حدیث ولایت اشاره می‌کند. (ابناثیر، 1(ص)(ص)4م، ج1، ص5(ع)2، 66(ص)، 6(ع)1 و ج2، ص362 و ج3، ص136، 13(ع)، 412، 465، 48(ع) و ج6، ص132و42(ع)) همچنین روایاتی درباره احتجاج حضرت به حدیث غدیر در روز رَحْبه، و شهادت دادن صحابه نقل کرده است. (همان، ج4، ص102 و ج5، ص281 و ج6، ص126 و 246) - ذَهَبى (ف(ع)48ق)، رجالشناس و مورخ نامور اهلسنت، ضمن تألیف آثار مستقلی درباره امیرمؤمنان علی(ع) - که با تاسف فراوان، تقریبا همه آن آثار از میان رفتهاند، در حالی که بیشتر آثار رجالی و تاریخی او برجای مانده است!- [18]در تاریخ الاسلام و وَفَیات المَشاهیر والاعلام به موضوع تبریک خلیفه دوم به علی(ع) درباره مقام و منصب جدید آن حضرت، یعنی خلافت و جانشینی پیامبر(ص) اشاره می‌کند. از جمله، با سند صحیح چنین نقل می‌کند: حَمادبنسَلَمه، به نقل از علیبنزید و ابیهارون، به نقل از عَدِیبنثابت، به نقل از بَراء گوید: با رسول خدا(ص) زیر درخت نشسته بودیم که ندای الصلاه جامعه (بیایید نماز را با جماعت بخوانیم) بلند شد، و رسول خدا(ص) علی(ع) را فراخواند و دستش را گرفت و او را بهسمت راست خود برد و [به دیگران] فرمود: آیا من نسبتبه مؤمنان به خودشان سزاوارتر نیستم؟ گفتند: آری. فرمود: پس این [علی] مولای کسی است که من مولای او هستم. خداوندا! دوست بدار آنکه علی را دوست می‌دارد و دشمن بدار آن که او را دشمن می‌دارد. پس عمربنخطّاب به دیدار او رفت و گفت: گوارایت باشد، ای علی! مولای هر مرد و زن مؤمن شدی. (ذهبی، 1(ص)(ص)3م، ج3، ص632 و 633) ذهبی از طرق مختلف به حدیث غدیر و تبریک خلیفه دوم، و نیز مناشده حضرت با صحابه اشاره کرده است. (همان، ج3، ص62(ص)-633 و ج21، ص124) او در شرح حال محمدبنادریس شافعی، در تبیین کیفیت انتساب وی به تشیع، به متواتر بودن حدیث ولایت اشاره می‌کند و مینویسد: «با این اعتبار، احمدبنعبدالله عِجْلی در مورد شافعی می‌گوید: ثقه است؛ ولی به تشیع تمایل داشته. من میگویم: معنای این تشیع، یعنی دوستی علی(ع) و بغض نواصب؛ و اگر علی(ع) را مولای خود دانسته، بهدلیل عمل به روایت متواتری است که از پیامبرمان رسیده که فرمود: مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلی مَولاهُ». (همان، ج14، ص338) ذهبی در دیگر کتاب خود بهنام تَذْکِره الحُفاظ در شرح حال علیبنابیطالب(ع)، حدیث غدیر را نقل می‌کند و می‌گوید: «پیامبر (ص)او [علی(ع)] را به بهشت بشارت و مژده داد و فرمود: هرکس من مولای اویم، على(ع) مولای اوست». (ذهبی، 1(ص)(ص)8م، ج1، ص14) همچنین در شرح حال محمدبنجریر طبری، از تألیف سترگ او درباره اسناد حدیث غدیر نام می‌برد و مینویسد: «جلدی از طرق حدیث غدیر که ابنجریر نوشته بود را دیدم که از زیاد بودن طرق آن، شگفتزده شدم». (همان، ج2، ص202). ذهبی درباره رساله مستقلی که خود او درباره طرق حدیث غدیر تألیف کرده است، می‌گوید: «و اما حدیث مَن کُنتُ مَولاه؛ پس برای آن طرق خوبی است که آن را در رساله‌ای جداگانه نگاشته‌ام». (همان، ج3، ص164) همچنین در دو کتاب تاریخ الاسلام (ذهبی، 1(ص)(ص)3، ج28، ص12(ع)) و تذکره الحفاظ (همو، 1(ص)(ص)8م، ج3، ص164) درباره صحت و سقم مستدرک حاکم نیشابوری، به ذکر سخن ابوبکر خطیب بغدادی به نقل از ارموی که قبلا بدان اشاره شد میپردازد. - ابنکَثِیر شامی (ف(ع)(ع)4ق) در تاریخ البِدایه و النهایه علت وقوع حادثه غدیر را، همان امری می‌داند که ابنهشام در سیرهاش (ر.ک: ابنهشام، 1(ص)55م، ج2، ص602-604) و طبری در تاریخ خود (ر.ک: طبری، 138(ع)، ج3، ص14(ع)-152) به اجمال و خلاصه بدان اشاره کردهاند؛ یعنی دفاع پیامبر(ص) از علی(ع) در برابر شکایت برخی از همراهان حضرت، به دلیل سختگیری ایشان در بازگرداندن پارچه‌های زکات و جزیه اهل یمن به بیتالمال؛ (ابنکثیر، 1(ص)88، ج5، ص22(ع) و ج(ع)، ص3(ع)0 و 3(ع)1) با این تفاوت که ابنکثیر، زمان و مکان دقیق آن واقعه را ذکر می‌کند. البته باید توجه داشت که دفاع پیامبر(ص) از علی(ع) در پی شکایت برخی بهاصطلاح صحابه از حضرت - که در بسیاری از منابع معتبر تاریخی اهلسنت بهعنوان علت وقوع حادثه غدیر و بیان حدیث ولایت، مطرح شده است - هیچگونه ارتباطی با قضیه غدیر خم ندارد و به نخستین سفر امیر مؤمنان علی(ع) به یمن و شکایت لشکر از استفاده حضرت از کنیز غنیمتی مربوط می‌شود که در سال هشتم هجری (یک سال و نیم پیش از حجه الوداع و حادثه غدیر) و در مدینه روی داده است. در توضیح مطلب باید گفت که مولا علی(ع) بهدستور نبی مکرم(ص) سه بار به یمن سفر کرده است: سفر نخست برای دعوت اهل یمن به دین مبین اسلام صورت گرفت که پیش از اعزام حضرت امیر(ع)، خالدبنولید و بُرَیده موفق به انجام این ماموریت نشده بودند. در این سفر، گروهی از مردم یمن، بهویژه قبیله هَمْدان، با عشق و علاقه مسلمان می‌شوند. در همین سفر است که شکوائیه‌های بُرَیده با تحریک خالد و دیگران صورت گرفته، و پیامبر(ص) در مدینه از مولا علی(ع) دفاع کرده است. سفر دوم حضرت امیر(ع)در سال نهم هجری برای امر قضاوت بوده است که شکایتی نداشت. سفر سوم ایشان نیز در سال دهم برای جنگ با اهل یمن یا جمعآوری زکات و بیتالمال انجام شده است که در نهایت، علی(ع)خود را در مکه به پیامبر(ص) رساند و در حجه الوداع شرکت کرد. در سفر اخیر، از حضرت(ع) دو بار شکایت شد: یک بار به دلیل منع لشکر از پوشیدن لباسهای غنیمتی، که آن در مکه صورت گرفت؛ شکایت دیگر مربوط به منع حضرت(ع) از سوار شدن لشکر بر شتران غنیمتی است، که پس از حجهالوداع؛ در مدینه خدمت پیامبر(ص) طرح شد.[19]غالب آنچه در تواریخ اهلسنت آمده، خلط سفرهای علی(ع) و شکایات یاد شده با یکدیگر است که فهم حقیقت امر، دقت بسیار و تعمق کافی می‌طلبد. ابنکثیر در مورد اینکه وقوع رویداد غدیر در میانه راه مکه به مدینه، نزدیک جُحفه - مکانی که بدان غدیر خم گفته می‌شود- و در روز یکشنبه، هجدهم[20] ذیحجه سال دهم هجرت بوده است، تردیدی ندارد. او پس از آن، درصدد ذکر مصادر احادیث واردشده و تمییز صحیح از ضعیف آن برمیآید، و از کتاب دوجلدی محمدبنجریر طبری و صاحب تفسیر و تاریخ معروف) که درباره طرق و الفاظ حدیث غدیر و جَرح و تعدیل آن نگاشته، و نیز از احادیث بسیار ابنعساکر (صاحب تاریخ دمشق) درباره این خطبه، سخن می‌گوید (همان، ج5، ص22(ع) و 228) و روایات متعددی را از منابع مختلف درباره حادثه غدیر، نقل و به صحت و ضعف آنها اشاره می‌کند. (همان، ج5، ص228 - 233 و ج(ع)، ص3(ع)(ص) - 38(ع)) از جمله آن منابع، سنن نسائی[21] است که به گنجانده شدن حدیث ثقلین[22] در سیاق حدیث غدیر اشاره کرده است و ابنکثیر درباره آن می‌گوید: «نسائی در سنن خود روایت کرده است از محمدبنمُثنی، از یحیىبنحَماد، از ابیمعاویه، از اعمَش، از حبیببنابی‌ثابت، از ابی‌طُفَیل، از زَید‌بنارْقَم، که گفت: هنگامى که رسولالله(ص) از حجه الوداع بازمىگشت، در محل غدیر خم فرود آمد و به درختانی که در آن نزدیکى بودند، اشاره کرد. پس اصحاب، زیر آن درختان را تمیزو آماده کردند. سپس فرمود: مرا بهسوى خداوند دعوت کردهاند و نزدیک است که دعوت او را اجابت نمایم [زمان رحلتم نزدیک است]. دو اثر گرانبها در میان شما بهجاى میگذارم: کتاب خدا و عترتم، اهلبیتم. بنگرید تا پس از رحلت من با آنها چگونه رفتار خواهید کرد. پس این دو یادگار، هرگز از یکدیگر دور نخواهند شد تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. سپس فرمود: اللهُ مَولاىَ و انَا وَلى کُل مُؤمِنٍ. پس از آن، دست على(ع) را گرفت و فرمود: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا وَلِیهُ، اللهُم والِ مَنْ وَالَاهُ وعادِ مَنْ عَادَاهُ. من [ابوطفیل] به زید [بنارقم] گفتم: آیا تو از رسول خدا(ص) این را شنیدهاى؟ زید گفت: کسی در اطراف آن درختان حضور نداشت، مگر اینکه با دو چشمش دید و با دو گوشش شنید [همه دیدند و شنیدند]». او پس از نقل این روایت می‌گوید: «نسائی بهتنهایی آن را نقل کرده است. استاد ما ابوعبدالله ذهبی گفته است این حدیث، صحیح است». (همان، ج5، ص228 و 22(ص)) ابنکثیر که ازشاگردان ذهبی است، به نقل از استادش، درباره تواتر حدیث غدیر مینویسد: «ذهبی گفت: صدر این حدیث [مَن کُنتُ مَولاه فَعَلی مَولاه] متواتر است و من یقین دارم که از رسول خدا(ص) صادر شده؛ اما جمله اللهُم والِ مَنْ وَالَاهُ، دنباله‌ای است با سند قوی». (همان، ج5، ص223). همچنین او به نقل از راویان متعدد، به ماجراى تبریک عمربنخطاب اشاره می‌کند (همان، ج(ع)، ص386) و از احتجاج حضرت به حدیث غدیر در رَحْبه، و اعتراف و انکار برخی صحابه، روایاتی را می‌آورد. (همان، ج5، ص22(ص) - 231 و ج(ع)، ص383 - 385) لازم است در اینجا به سه مطلب اشاره شود: 1. با اینکه ابنکثیر از دیگران روایاتی نقل کرده، ولی خود او معتقد است که اجتماع غدیر خم و بیان حدیث غدیر در شان علی(ع) بدان سبب بود که پس از بازگشت حضرت از فتح یمن، چند تن از ناراضیان، او را به خشونت و عدم رعایت عدالت در تقسیم غنایم متهم کردند و پیامبر(ص) برای اثبات برائت علی(ع) و دفاع از او، اجتماع غدیر را ترتیب داد و آن خطبه را بیان نمود، (همان، ج5، ص22(ع)) که رد این عقیده غلط بیان شد. 2. وی با نقل روایتی از ابوهریره که به نزول آیه اکمال دین پس از جریان غدیر و نیز ثواب شصت ماهه روزه هجدهم ذی‌الحجه (روز غدیر) اشاره دارد و در بیان روایات تاریخ بغداد (خطیب بغدادی، 2002، ج(ص)، ص221) ذکر شد - بهشدت به انکار آن روایت میخیزد و می‌گوید: «این حدیث، جداً منُکَر است پذیرفتنی نیست، بلکه کذب است؛ زیرا با آنچه در صحیح بخارى و صحیح مسلم از عمربنخطاب نقل شده، که این آیه [اکمال دین] در روز جمعه مصادف با روز عرفه نازل شد، مخالفت دارد؛ و همان گونه که گذشت، رسول خدا (ص)در این هنگام در عرفات بودند. و همچنین این گفتار که روزه هجدهم ذیحجه - روز غدیر خم - با شصت ماه روزه گرفتن برابر است، صحیح نیست؛ زیرا که در حدیث صحیح بدین مضمون روایت شده است که: روزه ماه رمضان معادل ده ماه روزه گرفتن است. پس چگونه روزه یک روز، معادل شصت ماه روزه گرفتن می‌شود؟ پس این کلام، غیرقابل قبول و باطل است. شیخ ما، حافظ ابوعبدالله ذهبی، بعد از ذکر این حدیث، آن را حدیثى کاملا غیرقابل قبول مى‌داند و مى‌گوید: این حدیث را حَبشُون خَلال و احمدبنعبداللهبناحمد نیری ـ که این دو در نقل حدیث صادق و صدوق هستند ـ از على ابنسعید رَملى، از ضمره نقل کردهاند. استاد ما ذهبی در ادامه گفته است: البته این حدیث، با سندهاى واهى و سست، به عمربنخطاب، مالکبنحُوَیرث، انسبن مالک، ابوسعید و دیگران نسبت داده شده است. او همچنین مى‌گوید: صدر حدیث غدیر، متواتر است و یقین دارم که رسول خدا(ص) ان را گفته است؛ اما عبارت «اللهُم وَالِ مَن وَالاهُ» دنبالهاى است که اسناد آن قوی است. در رابطه با روزه نیز باید گفت که این روزه صحیح نیست. سوگند به خدا، این آیه نازل نشده است، مگر در روز عرفه و چند روز قبل از غدیر خم. والله تعالی اعلم». (ابنکثیر، 1(ص)88م، ج5، ص233) در پاسخ به این دیدگاه باید گفت: روایت واردشده از عمربنخطاب - که در صحیحین آمده است - با فرض درست بودن سند آن، باید با روایت خطیب بغدادی معارضه کند؛ زیرا آن هم دارای سند صحیح است؛ حال با چه دلیلی باید روایت خلیفه دوم را اصل قرار داد و روایت خطیب را بهواسطه اختلاف متنش با آن، از درجه اعتبار ساقط کرد؟! همچنین، تمام راویان روایت خطیب بغدادی نزد علمای عامه ثقهاند و روایت یاد شده، روایتی صحیح است و نمی‌توان آن را فقط به این دلیل که در مضمون با روایت عمربنخطاب مخالفت دارد، نادیده گرفت. 3. ابنکثیر به نقل از خطیب بغدادی، به کلام ابو اسحاق ارمَوی در رد مستدرک الصحیحین حاکم نیشابوری، بهدلیل آوردن احادیثی مانند حدیث «الطائر» و «من کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ» اشاره می‌کند. (همان، ج11، ص40(ص)) - مِقرِیزى (ف845ق) در کتاب المَواعظ والاعتبار بذِکْر الخِطَط والاثار، معروف به خِطَط مقریزی به نقل از مُسند کبیر احمد حنبل، به ماجراى کامل غدیر خم و نیز تبریک خلیفه دوم اشاره می‌کند. (ر.ک: مقریزی، 1418م، ج2، ص255). او از قول ابنزُولاق مصری - که از عید بودن غدیر نزد مردم مصر و مغاربه، و نیز جانشینی علی(ع) در آن روز سخن گفته است - مینویسد: «ابن‌زولاق گوید: در روز هجدهم ذىحجه سال 362 هجری، که آن روز غدیر است، گروهى از مردم مصر، مغاربه و اطراف آن براى خواندن دعا جمع مى‌شدند؛ زیرا آن روز را بهمناسبت وصیت پیامبر خدا(ص) به امیرالمؤمنین علىبنابىطالب(ع) در جانشینى پس از خود، عید مى‌دانستند؛ (همان، ج2، ص255؛ همچنین ر.ک: امینی، 1(ص)(ع)(ع)م، ج1، ص3(ص)1) اما مقریزی ادعا می‌کند که عید غدیر از بدعت‌های معزالدوله علیبنبویه دیلمى بوده، (ر.ک: همان، ج2، ص254 و 255) که علامه امینى با ذکر دلایل، ادعاى او را رد کرده است. (ر.ک: امینی، 1(ص)(ع)(ع)م، ج1، ص28(ع)-28(ص)) - ابن حَجَر عَسقَلانى (ف852ق) در «الاصابه فی تَمْییز الصحابه» از طریق ابنعُقْده به نقل از کتاب «الموالاه» او، با اسناد مختلف و تصریح به ضعیف یا صحیح بودن آن روایات، به رویداد کامل غدیر و حدیث ولایت اشاره کرده (ر.ک: ابنحجر عسقلانی، 1415، ج2، ص140 و ج3، ص481 و 484 و ج4، ص23، 22(ع)، 2(ع)6 و 46(ع)) و از مناشده و احتجاج حضرت به حدیث غدیر، روایاتی آورده است. (ر.ک: همان، ج2، ص13، 14و504 و ج3، ص484 و ج4، ص2(ع)(ع) و 300 و ج6، ص316 و ج(ع)، ص2(ع)4 و 2(ع)5) ابنحجردر تهذیب التهذیب - که یکی از کتابهای معتبر رجالی اهلسنت به حساب میآید - به حدیث غدیر خم اشاره می‌کند (ابنحجر عسقلانی، 1326، ج(ع)، ص33(ع)) و پس از ذکر برخى راویان حدیث غدیر و طرق آن، در خصوص تألیفات مستقل ابنجریر و ابنعقده درباره غدیر خم، مى‌گوید: «ابنجریر طبرى، طرق حدیث غدیر را در کتابی گردآورده، و ابوالعباس ابنعقده این حدیث را تصحیح، و به جمعآوری طرق آن اعتنا نموده و حدیث را از طریق هفتاد صحابی یا بیشتر، روایت کرده است». (همان، ج(ع)، ص33(ص)) - ابن عِماد حنبلی (ف108(ص)ق) در شَذَرات الذهَب فی اخبار مَن ذَهَب، همانند ابنخلکان، در بخش اعلام و اشخاصی که به سال 48(ع) هجری فوت نمودهاند، ضمن ذکر تاریخ وفات المستنصر بالله - که در هجدهم ذیحجه بوده - از عید بودن غدیر و چگونگی وقوع آن رخداد خطیر یاد می‌کند و می‌گوید: «و این شب، عید غدیر نامیده می‌شود، مقصود من، غدیر خم است؛ نام مکانی میان مکه و مدینه، که در آن برکه آبی است. گفته شده در آنجا درختان انبوهی است که پیامبر(ص) بههنگام بازگشت از حجهالوداع و رسیدن به این مکان، علیبنابیطالب(ع) را به برادری خود برگزید و فرمود: علی منی کهارون مِن موسى، اللهم والِ مَن والاه وعادِ مَن عاداه وانصُر مَن نصَرَه واخْذُل مَن خذَلَه؛ که شیعه به آن تعلق زیادی دارد. و این مکان به دشواری و وخامت و شدت حرارت، وصف می‌شود». (ابنعماد، 1(ص)86م، ج5، ص3(ع)(ع)) پی نوشت: 1. از قصاید قطبالدین میرحاجبی مرغی گنابادی (ف(ص)23ق)، عارف و شاعر عصر تیموری و صفوی. 2. پیامبر(ص) خطاب به علی(ع) فرمود: مَا عَرَفَکَ یا عَلِی حَقَ مَعْرِفَتِکَ الَا اللَهُ وَ انَا. (دیلمی، 1412، ج1، ص20(ص)) 3. «رابغ»، بیابانى در میانه راه مکه به مدینه است. این سرزمین، در سه مایلى جُحْفه - که یکى از میقاتهاى احرام است- قرار دارد. 4. برای آگاهی از مدارک اصیل متن کامل خطبه غدیر، ر. ک: الغدیرعلامه امینی (ج1، ص10و11)؛ نوادر الاصول فی معرفه احادیث الرسولحکیم تِرمذی (ج1، ص163)؛ معجم کبیر طَبَرانی (ج5، ص166، حدیث4(ص)(ع)1)؛ نُزُل الابرار بما صح مِن مناقب اهل البیت الاطهار بَدَخشی (ص51)، اثبات الهُداه بالنصوص والمُعجزات شیخ حُر عامِلی (ج2، ص114 و ج3، ص558)؛ بِحارالانوار علامه مجلسی (ج3(ع)، ص201-21(ع))؛ و کَشْف الْمُهم فی طریق خبر غدیرخم سید بَحْرانی(ص1(ص)0). 5. براى اگاهى بیشتراز حدیث تبریک و تهنیت صحابه که به فرمان پیغمبر اکرم(ص) انجام شد، و برای اطلاع از منابع اهلسنت که تبریک خلیفه دوم به مولا علی(ع) را ذکر کردهاند، ر. ک: علامه امینی، الغدیر، ج1، ص1(ع)0-283. 6. این کتاب، تا کنون دو بار چاپ شده است: یک بار در بیروت، توسط دارالمورخ العربی؛ و یک بار در ایران، توسط انتشارات الهادی. آقای مهدی جعفری، این کتاب را با اختصار ترجمه کرده که توسط انتشارات کتابخانه چهل ستون در تهران در سال 1411ق منتشر شده است. آقای محمد انصاری زنجانی نیز با تکیه بر این اثر علامه سیدعبدالعزیز طباطبایی و نقل مطالب بسیار از آن، کتاب غدیر در آیینه کتابرا توسط انتشارات الهادی منتشر کرده است. 7. چنانکه از قول امام الحَرمَین، ابوالمعالی جوینى (ف 4(ع)8ق) آمده است: «در بغداد، نزد صحافی کتابى دیدم که بر آن نوشته بود: جلد بیستوهشتم از اسناد حدیث «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِی مَوْلاهُ» و پس از این جلد، مجلد بیستونهم خواهد بود». (قندوزی، 1416ق، ج1، ص113و114/ امینی، 1(ص)(ع)(ع)م، ج1، ص158) 8. البته تا کنون یازده جلد از این اثر ارزشمند به زیور چاپ اراسته شده است. 9. حدیث «متواتر» به حدیثی گویند که از اشخاص مختلف و متعددی نقل شده است و تعداد راویان و نحوه بیان آنها، بهگونهای است که احتمال هیچ گونه تبانی میان آنان برای جعل حدیث نمیرود و صدور آن از ناحیه معصوم، قطعی و اطمینانآور است. 10. البته شایان ذکر است که درباره موضوع غدیر خم، با مواردی از اختلاف نظرهای علمای شیعه و سنی مواجه می‌شویم که بیشتر آنها، به دلالت حدیث غدیر مربوط است، نه اعتبار آن. برای آگاهی بیشتر از دیدگاههای اهلسنت درباره حدیث غدیر و نقد آن، ر. ک: «نقد دیدگاههای اهلسنت درباره حدیث غدیر»، ص121-153؛ و «حدیث غدیر در منابع روایی اهلسنت، بخش اول»، ص152-160؛ و «حدیث غدیر در منابع روایی اهلسنت، بخش دوم»، ص(ع)1-(ع)8. 11. علامه امینی به ده قرینه معینه (متصله و منفصله) که با درنظر گرفتن آن، کلمه «مولا» در حدیث غدیر بر امامت و ولایت علی(ع) دلالت دارد، اشاره کرده است. (ر. ک: امینی، ج1، ص3(ع)0-3(ع)(ع)). 12. این جمله را علامه امینى از 64 محدث و مورخ اهلسنت نقل کرده است. (ر.ک: همان، ص3(ع)1). 13. ذکر حدیث ثقلین در سیاق حدیث غدیر، در منابع مختلف اهلسنت آمده است. (ر.ک: همان، ص26، 2(ع)،30، 32، 33، 34، 36، 4(ع)و1(ع)6). 14. برای آگاهی از اینکه واژه «مولی» در خطبه غدیر، به معنای «دوست» است یا بهمعنای «اولی به تصرف، رهبر و سرپرست»، ر.ک: «غدیر از دیدگاه اهلسنت»، ص55 و56؛ و «حدیث غدیر، ولایت یا محبت؟»، ص36-43. 15. باید خاطرنشان کرد که با دقت در ویژگی‌های بارز مروج الذهب مسعودی و تاریخ یعقوبی، - که در نظر برخی افراد، از منابع تاریخی اهلسنت شمرده می‌شوند - نشانه‌های شیعه بودن مؤلفان این دو کتاب، قابل اثبات است؛ ازاینرو، در این مقاله بدآنها پرداخته نشده است. (ر.ک: محمدرضا ناجی، «تاریخ یعقوبی»، دانشنامه جهان اسلام، ج6؛ و سید محمدطیبی، «تاریخنگاری یعقوبی»، معرفت، شماره (ع)(ع)، اردیبهشت 1383، ص(ع)5-(ع)8؛ و سیدمحمد جواد شبیرى زنجانى، «اثبات الوصیه و مسعودى صاحب مروج الذهب»، انتظار موعود، شماره4، تابستان1381. 16. البته برخی بزرگان اهلسنت، درباره معنای واژه «مَولَی» در حدیث غدیر، با دیدگاه شیعه موافقاند. اسامی و کتاب آنها که به این مطلب تصریح دارند، از این قرار است: 1. ابنزُولاق لیثی مصری (ف38(ع)ق) درتاریخ مصر (امینی، 1(ص)(ع)(ع)م، ص3(ص)1؛ نیز ر.ک: مقریزی، 1418ق، ج2، ص255)؛ 2. ابوحامد غزالی (ف505هـ) در کتاب سر العالمین وکشف ما فی الدارین (ج1، ص18)، 3. محمدبنطلحه شافعی (ف652هـ) در کتاب مطالب السؤول (ص44-45)، 4. سبط
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 37]
-
گوناگون
پربازدیدترینها