محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1828807968
تقریر میزانی از دین وجود ندارد/ می توان از اسلام ناب سخن گفت - شبکه خبری تحلیلی وعده صادق
واضح آرشیو وب فارسی:وعده صادق: خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه_خداداد خادم: دین در شکل گیری باورها، احساسات و عواطف نقش تاثیرگذاری دارد و در بسیاری از وقایع تاریخی نقش دین را می توان به عنوان یک نقش غیر قابل تردید به حساب آورد. از جنبش تنباکو تا انقلاب اسلامی هرچه به پیش رفته ایم نقش سیاسی و اجتماعی دین در جامعه ما پررنگ تر و جدی تر شده است. اما هرچه حضور سیاسی و اجتماعی دین پررنگ تر می شود، آسیب هایی نیز به تبع به دنبال خواهد داشت. از این رو بررسی و ارزیابی نقادانه کارنامه سیاسی و اجتماعی دین می تواند نقاط ضعف و قوت حضور دین در عرصه سیاست و جامعه را واکاوی نماید. اما بررسی عملکرد دین خود نیاز به مقدماتی دارد. چندی پیش طی همایشی در دانشکده فنی دانشگاه تهران که به بزرگداشت دکتر علی شریعتی اختصاص داشت، مناظره ای با عنوان «کارنامه اجتماعی، سیاسی دین» برگزار شد که در آن علیرضا قائمی نیا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و حسن محدثی، جامعه شناس دین و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی به ارائه نظرات خود پرداختند. اما به دلیل کمبود وقت این مناظره ناتمام ماند و ما برآن شدیم که این مناظره را با حضور دو طرف مورد بحث ادامه دهیم. ضرورت بررسی کارنامه دین و اینکه از چه جایگاهی و با کدام عقلانیت می توان ناظر به عملکرد دین، آن را مورد نقادی قرار داد، موضوعی است که در قسمت اول این مناظره در خبرگزاری مهر مورد بررسی قرار گرفت. بخش دوم و پایانی این مناظره را در ادامه می خوانید؛ *آقای دکتر محدثی بحث گذشته به این نقطه رسید که دین در مقام تعریف و دین در مقام تحقق متفاوت است، اگر ممکن است از اینجا بحث را ادامه بدهید. محدثی: اساساً من می خواهم روی همین بحث تمرکز کنم که ما چگونه می توانیم دین را ارزیابی کنیم؟ مراد ما از دین چیست؟ ابتدا می خواهم به این بپردازم که دین در مقام تعریف چیست؟ به گمان من دین در مقام تعریف به نظرگاه صاحب نظری برمی گردد که ویژگیهای دین را برمی شمارد. به نظر من خیلی نمی توانیم درباره کارنامه دین در این موقعیت صحبت کنیم، چرا که کاملا به دیدگاه ذهنی یک متفکر برمی گردد که آقای دکتر قائمی نیا باید توضیح بدهند که منظورشان همین است یا چیزی بیش از این است؟ بنابراین، فکر می کنم که ما می توانیم برای بحث دقیق تر در این باره، دین در متن را از دین در جامعه جدا کنیم. یعنی بگوییم که آموزه ها و اندیشه های دینی یک بروز و ظهوری دارد که در متون دینی هستند؛ چه کتاب مقدس مانند قرآن و چه متون دیگر، چه متونی که در صدر اسلام پدید آمدند، و چه متونی که در قرون بعدی پدید آمدند. به همه اینها ما دین در متن می گوییم. این تمایزی است بین آن چیزی که در متون صورتبندی می شود و آن چیزی که در جهان واقعی و جوامع اسلامی محقق می شود. ما می توانیم برای بحث دقیق تر دین در متن را از دین در جامعه جدا کنیم بنابراین، به نظرم می توانیم به طور جدی بین اسلام در متن و اسلام در جامعه تمایز قائل بشویم. قطعاً اسلام در جامعه اَشکال گوناگونی دارد؛ از جامعه ای به جامعه دیگر و از دوره ای به دوره دیگر متفاوت است. اسلام در متن هم بسیار متنوع است و مواریث بسیار متنوعی باقی مانده و هر کدام شامل مواد معرفتی مختلفی است که متناسب با فهمی که هر مولد متن ارائه کرده است گهگاه حتی تضاد هم دارند. گاهی از درون متنی مانند قرآن فهم ها و تفسیرهای متضادی پدید می آید. بنابراین، ما تنوعی از متون داریم که نمی توانیم آن را یکپارچه تلقی کنیم و بگوئیم که متون اسلامی متونی یکپارچه هستند؛ چنان که در خود احادیث اسلامی ما گهگاه گزاره های بسیار متنوعی می بینیم که با هم متناقضند یا در بادی امر متناقض به نظر می رسند. به هر حال دینی که تحقق پیدا می کند، اگرچه متأثر از متون اش است اما ویژگی های خاص خودش را پیدا می کند. دینی که مسلمانان دارند، متناسب با تغییر عناصر فرهنگی جامعه و مردمی که در آنجا زندگی می کنند و تربیتی که مسلمانان دارند، در واقع چیزی متفاوت از دین در متن است. به گمانم ما می توانیم از ارزیابی و ویژگی های این دو صحبت بکنیم. یعنی می توانیم هم از از ارزیابی دین در متن و هم از ارزیابی دین محقَّق صحبت کنیم. من فکر می کنم که دین را هم می توان به آن شکلی که در متن تحقق پیدا کرده و هم آن شکلی که در جهان بیرونی در جوامع و دوره های مختلف اسلامی ظهور پیدا کرده است، نقد کرد. به گمانم از هر دو منظر می شود دین را مورد نقد و بررسی قرار داد. در واقع ما متونی دینی داریم که واجد عناصر مخربی هستند یا برداشت ها و تفسیرهایی از متون دینی داریم که می توانند مخرب باشند و برعکس، عناصر متنی هم داریم که می توانند بسیار سازنده باشند. دینی که مسلمانان دارند، متناسب با تغییر عناصر فرهنگی جامعه و مردمی که در آنجا زندگی می کنند و تربیتی که مسلمانان دارند، در واقع چیزی متفاوت از دین در متن است در مورد دین و آن چیزی که در جامعه تحقّق پیدا می کند نیز می توانیم این منظر را دنبال کنیم. تقریرها یا اشکالی از اسلام که در طول تاریخ در جوامع اسلامی ظاهر شدند، یا در جریان ها و اندیشه های مختلف ظاهر شدند را هم می توان نقد و بررسی کرد و دید که آنها موفق یا کامیاب بوده اند؟ آیا آنها به وعده هایی که داده اند عمل کرده اند یا نه. چون یکی از معیارهای مناسب برای ارزیابی کارنامه هر دین یا هر جریان دینی این است که ببینیم سردمداران و رهبران آن جریان دینی چه وعده هایی داده اند و چه برنامه ای داشته اند و بعد در زمانی که وارد عمل شدند و در مقام تحقق بخشیدن بدان چه کردند. وقتی که آنها به قدرت رسیدند تا چه اندازه در تحقق آن وعده ها کامیاب بوده اند. در این باره اگر بخواهیم راجع به ایران و دوره کنونی صحبت کنیم این را می توانیم به صورت خیلی جدی مورد توجه قرار بدهیم که آیا مسلمانان ایرانی وعده هایی که در قبل از انقلاب داده بودند و گفته بودند که اگر اسلام تحقق پیدا بکند چه اتفاقاتی خواهد افتاد و چه جامعه و چه انسان هایی خواهیم ساخت، آیا امروز ما به آنها رسیده ایم یا نرسیدیم؟ یا به بخش هایی از آنها رسیده ایم یا نه؟ از این منظر هم می توان آن را مورد بحث قرار داد و فکر می کنم که این معیار خوبی برای ارزیابی کارنامه دین و یا یک جریان دینی است. یک معیار مناسب برای ارزیابی کارنامه دین و یا یک جریان دینی این است که ببینیم سردمداران آن جریان دینی چه وعده هایی داده اند و چه برنامه ای داشته اند و در مقام تحقق بخشیدن بدان چه کردند اینکه ببینیم که وعده ها و ادعاهایی که کرده اند محقَّق شده است یا نه و بعد به سراغ خود رهبران دینی باید برویم تا ببینیم که چقدر در تحقّق وعده ها و ادعاهای خود موفق شده اند. آیا وعده هایی که داده ایم اکنون محقق شده است یا نه؟ یا اگر این زمان کافی نیست چه مقدار زمان نیاز است تا محقق بشود؟ چرا که زمان را نمی توانیم باز بگذاریم و بگوییم چند قرن باید بگذرد تا آن محقق شود. در واقع، اینجور چیزی ابطال ناپذیر است. بعد ببینیم که چه دوره زمانی نیاز است که یک سری از وعده ها محقق شود. من فکر می کنم که اگر از اینجا بحث کنیم می توانیم نقاط مبهم بحث قبلی را روشن کنیم. *جناب آقای قائمی نیا لطفا درباره منظورتان از «دین در مقام تعریف» بیشتر توضیح دهید و بفرمایید آیا این تمایز گذاری دکتر محدثی میان اسلام در متن و اسلام در جامعه را قبول دارید یا نه و اینکه چگونه می شود آنها را ارزیابی کرد؟ قائمی نیا: من قبلا اشاره کردم که دین در مقام تعریف آن چیزی است که از کتاب و سنت برمی آید. من با مطلق دین سروکار ندارم. دین به معنای religion که هر دینی را شامل می شود، این کلمه از ساخت ها و پرداخته های قرن هیجدهم است و آن را بر خیلی چیزها، حتی برمارکسیسم هم، اطلاق کرده اند. من دین را به این معنا به کار نمی برم. بحثم منحصراً در مورد اسلام است گرچه درباره آنها هم بحث های مشابه ای می توان مطرح کرد. دین به معنای religion که هر دینی را شامل می شود، از ساخت ها و پرداخته های قرن هیجدهم است و آن را بر خیلی چیزها، حتی برمارکسیسم هم، اطلاق کرده اند خود کلمه دین به تعبیر ویتگنشتاین تشابه خانوادگی دارد. یعنی شما نمی توانید ذاتی، عرضی میان همه ادیان پیدا کنید و به همه ادیان تطبیق کنید. شاید با آن نگاه جامعه شناسی که آقای دکتر دارند این تناسب بیشتری داشته باشد. بحث من بیشتر متمرکز بر خود اسلام است که دین در مقام تعریف و تحقق را چگونه می توان پیاده کرد. ما دین را گاهی آنگونه که از کتاب و سنت برمی آید می بینیم. گاهی آنگونه که در تاریخ، جامعه و فرهنگ حضور پیدا می کند می بینیم و من به جامعه اختصاص نمی دهم و شاید منظور آقای دکتر محدثی هم این باشد گرچه کلمه جامعه را به کار بردند. آنگونه که در تاریخ و در مقام روابط بشری، در صحنه اجتماع و در فرهنگ ظهور کرده، آن دین در مقام تحقق است. دین در مقام تعریف آنی است که از کتاب و سنت برمی آید. البته یک دین در مقام تعریف را ما در حوزه فلسفه دین می بینیم. منتها این در مقام تعریف بیشتر نکته ای است که آقای دکتر گفتند و در آنجا صدق می کند. تعاریفی که آنجا مطرح می شود در واقع یک سری تعاریف نظری و تئوریتیکال هستند. یعنی وابسته به نظریه ای هستند که خود محقق دارد. فرض کنید که ویلیام جیمز می گوید دین آن رابطه ای است که انسان در خلوت با واقعیت متعالی دارد. این مبتنی بر یک نگاه نظری خاص است. دین در مقام تعریف در اینجا با دین در مقام تعریف در آنجا تفاوت دارد. اینجا دین در مقام تعریف یعنی آنگونه که کتاب و سنت اسلام را معرفی می کند. باید توجه داشت که دین در مقام تعریف ایده آل است، کمال مطلوب است درصورتیکه دین در مقام تحقق کمال مطلوب نیست چه نگاهی از اسلام دارد و ما وقتی به اسلام و سنت نگاه می کنیم چه مولفه هایی برای اسلام به دست می آوریم باید توجه داشت که دین در مقام تعریف ایده آل است، کمال مطلوب است درصورتیکه دین در مقام تحقق کمال مطلوب نیست، اما ممکن است که تلاش کند که به کمال مطلوب و حالت ایده آل و آن چیزهایی که اسلام معرفی کرده است برسد، اما با آن فاصله دارد. جریان هایی که در طول تاریخ رشد کردند و مذاهبی که در طول تاریخ پیدا شده همه اینها تلاش می کنند که دین در مقام ایده آل باشند. اما اینها با هم تفاوت دارند یعنی دین آنگونه که نازل شده و آنگونه که بشر تلاش می کند که آن را در تاریخ و اجتماع پیاده کند با هم فرق دارند. دین در مقام تحقق مسلم است که در خیلی از جاها به صورت یک نوع آزمون و خطا به پیش می رود و اینجوری نیست که همه چیزها و عناصر ایده آلی که دردین در مقام تعریف آمده در مقام تحقق هم به سادگی پیاده بشود. شاید اینجا بهتر باشد که من تفکیکی بکنم که البته در خیلی از کتاب های علوم اجتماعی وجود دارد که گاهی تحت عنوان مهندسی اجتماعی کلی و جزئی آن را مطرح می کنند. بنابراین، دین در مقام تعریف یک نوع مهندسی اجتماعی کلی، ایده آل و مطلوب است. دین در مقام تعریف یک نوع مهندسی اجتماعی کلی، ایده آل و مطلوب است دین در مقام تحقق یک نوع مهندسی اجتماعی جزئی است. چون در اینجا عنصر بشری وجود دارد. ( بشری در مقابل معصوم نه به معنای عام آن، چرا که دین در مقام تعریف کاملا در دست معصوم است.) اما در آنجا یک طرح کلی شبیه یک آرمانشهری که شما در تئوری های فلسفی می بینید داده می شود. اما این بشر چگونه این آرمانشهر را با رجوع به کتاب و سنت می سازد؟ اینجا یک نوع مهندسی اجتماعی صورت می گیرد و طبیعی است که در اینجا با ملاک های اجتماعی و فرهنگی و تاریخی و… قابل ارزیابی است و باید دید که تا کجا به آن کمال مطلوب نزدیک می شود و کجا نمی شود. اما دین در مقام تحقق آن طرح کلی را ندارد که تمام جزئیات مشخص بشود بعضی از عناصر را از دین در مقام تعریف می گیرد و بعضی هم با خلاقیت بشری و با آزمون و خطا که بشر چگونه این مولفه ها را با هم آشتی می دهد و آنها را محقق می کند. طبیعی است که دین در مقام تعریف شاید تا حدی ابهام داشته باشد که بگوییم همانی است که در کتاب ها آمده است. این کتاب ها باید مشخص بشود، اگر منظور کتاب های مؤسس دین مانند قرآن و سنت است درست اما شروح و تحلیل هایی که آمده است نیست. چرا که این شروح و… دوباره به سمت دین در مقام تحقق می رود. چون آنها با توجه به موقعیت های اجتماعی، تاریخی وفرهنگی خودشان دین در مقام تعریف را تحلیل می کنند. دین در مقام تعریف آن چیزی است که از کتاب و سنت برمی آید ولی شروح و تحلیل ها و تفسیرها به سمت دین در مقام تحقق می رود دیدگاه ما با این دو متفاوت است. مثلا مرحوم شریعتی میان تشیع علوی و صفوی فرق می گذارد. این دین در مقام تحقق است یا در مقام تعریف؟ مسلم است که او دین در مقام تحقق را می گوید که دوگانه دین در تاریخ است و نمی خواهد آن چیزی که در کتاب و سنت آمده است را تحلیل کند. بلکه آن چیزی را می خواهد تحلیل کند که در تاریخ آمده است. البته الان من نمی خواهم که الگوی شریعتی را بپذیریم چرا که به تعبیری این یک نوع مدل وبری است. شریعتی یک نوع مدل را برای دین در مقام تحقق ارائه می دهد که این ها را از هم جدا کند و درون خودش هم عناصر ارزشی دارد که چگونه ما می توانیم تحلیل کنیم. امروزه می بینید که خود حضرت امام اسلام ناب و اسلام آمریکایی را مطرح کرد که این هم یک نوع مدل برای ارزیابی دین در مقام تحقق است. کما اینکه امروزه از اسلام داعشی و غیر داعشی صحبت می کنیم. درواقع اینها همه مدل هایی است که در درون خودشان عناصر زیادی دارد و ما برای ارزیابی دین در مقام تحقق آنگونه که در جغرافیای بشری ظاهر می شود آن را مد نظر قرار می دهیم. تشیع علوی و صفوی، اسلام ناب و اسلام آمریکایی و امروزه اسلام داعشی و غیر داعشی مدل هایی است که ما آنها را برای ارزیابی دین در مقام تحقق و آنگونه که در جغرافیای بشری ظاهر می شود، مد نظر قرار می دهیم بنابراین خلاصه مطلب این است که دین در مقام تعریف آن چیزی است که در متون موسس آمده است. آن مولفه های ایده آلی که مطرح می کند آنها مد نظر است. در طول تاریخ ملاک های زیادی مطرح شده و خیلی از متفکران جدید به دنبال این بودند که ملاک هایی برای ارزیابی دین در مقام تحقق ارائه کنند. به عنوان مثال شاید قبل از همه مرحوم اقبال در کتاب احیای فکر دینی تلاش می کند که در فصل دوم و سوم ملاک هایی را ارائه بدهد که عمدتاً روی دو عنصر تاکید می کند، گرچه یک عنصر سومی هم به طور ضمنی مطرح می کند. می گوید ادیان الهی را باید از دو جا شناخت؛ یکی اینکه دعوت به اخلاق می کنند و دیگری براثر تمدنی که می سازند. وی این دو عنصر را ملاک ارزیابی ادیان بزرگ قرار می دهد و می گوید که هیچ دینی نمی تواند ضد اخلاقی باشد همانطور که پیامبر اکرم(ص) در ابتدای دعوتشان فرمودند: «إِنَّما بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الْأَخْلاقِ» حرف اقبال این است که اسلام ماهیت اخلاقی دارد و شاید این تفاوتی که شما بین اخلاق و فقه و …می بینید درست نباشد و همه اینها باید در پرتو اخلاق دیده شوند. اقبال، دو عنصر اخلاق و تمدن را ملاک ارزیابی دین قرار می دهد اخلاق ملاک اولی برای معیار ارزیابی دین در مقام تحقق و ملاک دومی آن تمدنی است که دین پدید می آورد. ادیان بزرگ تمدن های بزرگی ایجاد کرده اند. من در اینجا نمی خواهم که صحبت های اقبال را ارزیابی کنم بلکه صرفا یک گزارش می کنم که اینها به کجا ربط دارد. این درست است که دین در مقام تعریف با دین در مقام تحقق تفاوت هایی دارد و ملاک های ارزیابی شان هم متفاوت است. ارزیابی هر دو مقام هم ممکن است درونی یا بیرونی باشد. یعنی شما براساس ملاک درونی بیاید و ارزیابی کنید. مثلا درباره دین درمقام تحقق بگوید که آیا عدالتی که اسلام مطرح می کند در این جریان ظهور کرده است یا نه. این عدالت و بشردوستی ای که اسلام مطرح می کند آیا در جریان داعش یا بنیادگرایی …وجود دارد یا خیر. این یک نوع نقد درونی است. نقد بیرونی هم می توان براساس ملاک های خاصی که شاید آقای دکتر تاکیدش برمحور جامعه شناختی بود که با ملاک های جامعه شناختی می توان دین را ارزیابی کرد. می توان حتی این را بحث کرد که آیا محور جامعه شناختی تا کجا جائز است چرا که خود این هم مورد بحث است. من میان نگاه جامعه شناختی و تحلیل اجتماعی فرق قائلم. نگاه جامعه شناختی یک نگاه کاملا بیرونی است. اما تحلیل اجتماعی ممکن است درونی یا بیرونی باشد. خیلی از تحلیل هایی که مرحوم شریعتی درباره تاریخ و جریان های اجتماعی مطرح می کند بیشتر تحلیل اجتماعی است. یعنی درچارچوب آن مفروضات اولیه وپیش فرض های اسلامی باقی می ماند. یعنی همان چیزی که کتاب و سنت ارائه می کند اما تلاش می کند که اینها را تحلیل اجتماعی کند که اینها در مقام تحقق چه وضعیتی دارند. نگاه جامعه شناختی آن چیزی است که ما درکتاب های جامعه شناسی می بینیم و جامعه شناسان کاملا نگاه بیرونی دارند و دلدارانه و طرفدارانه نمی بینند. آنها از منظری که گاهی شاید مخالف دین هم باشد تحلیل می کنند. نگاه جامعه شناختی یک نگاه کاملا بیرونی است. اما تحلیل اجتماعی ممکن است درونی یا بیرونی باشد نکاتی که آقای دکتر فرمودند که بالاخره رهبران چه مطالبی را مطرح کردند را می توان ارزیابی کرد، همه را من در چارچوب همان بحث مهندسی اجتماعی می بینم. شاید زمانی که یک فرقه یا جریانی ظهور می کند در ابتدا خودش را مانند دین در مقام تعریف نشان می دهد. اگر شما از لحاظ نظری به مسئله توجه کنید همه جریان ها اینگونه اند. هرجریانی به هنگام ظهورش خودش را به شکل دین در مقام تعریف نشان می دهد. اما چون دین در مقام تحقق است به ناچار در درون خودش یک مهندسی اجتماعی جزئی دارد و گام به گام با آزمون و خطا به جلو می رود تا آن اهدافی را که دارد محقق کند. در آنجا می توان ارزیابی کرد که چرا این وعده ها داده شده. چرا محقق نشده و چه مشکلاتی بوده است. تاکید من براین است که مقام نظر با مقام عمل نباید خلط بشود و ملاک های این دو از هم جداست و همچنین توانایی نگاه درونی و بیرونی باید سنجیده شود. محدثی: من در برخی از مبانی با آقای دکتر قائمی نیا اختلاف دارم. اینکه ایشان فرمودند که دین در مقام تعریف کمال مطلوب است، نگاهی کلامی است. من فکر می کنم که دینداران، دین در مقام تعریف را کمال مطلوب می دانند. اما نزد کسانی که از منظرهای دیگر دین را تعریف می کنند، الزاما اینگونه نیست. اما این نگاه در میان دینداران و عالمان دینی بسیار رایج است که دین را در مقام تعریف کمال مطلوب می دانند. این نگاه در میان دینداران و عالمان دینی بسیار رایج است که دین را در مقام تعریف کمال مطلوب می دانند نکته دیگری که در دیدگاه عالمان دینی عموما مشترک است این است که یک تصور ناب و ایده آل از دین ارائه می کنند که گویی در واقع مستقیماً از نزد خداوند بر روی زمین نازل شده و آن دوای همه دردهای بشری است و می تواند تا ابد به همه پرسش ها و نیازهای بشری پاسخ مطلوبی بدهد. اما دیدگاه مشترک دیگری که در میان دینداران و عالمان دینی دیده می شود این است که یک فاصله پرناشدنی در بین آن چیزی که ناب و ایده آل و الاهی و آسمانی است با آن چیزی که در عمل تحقق پیدا می کند وجود دارد. لذا آنان هر نقدی را که به دین در مقام تحقق وارد می شود بی ربط با دین می دانند. من معتقدم که این گونه گزاره ها مسأله دارند و در واقع اینها آگاهی کاذب اند. یا همان تلقی آرمان شهری از دین که هرگز محقق نمی شود اما اگر بشود چه خواهد شد! در نتیجه آن چیزی که دینداران در طول تاریخ انجام می دهند هیچ نسبتی با آن دین ایده آل اولیه ندارد. من ابتدا بر این نکته تاکید می کنم که این آگاهی کاذب بسیار خطرناک و فریبنده است و هربار می تواند جماعتی از مردم را فریب بدهد که بیاییم و آن الگوی ناب دینی را در داخل خودمان بیاوریم و آن را محقق بکنیم و بر روی زمین بهشت بسازیم. این اندیشه و دیدگاه به نظر من کارکرد بسیار خطرناکی دارد و می تواند بسیار فریبا و جذاب باشد. اما عملاً به اشکالی از ناکامی منجر می شود. یعنی تصور ایده آل از جامعه ایده آل که آن نگاه دینی ارائه می کند که توقعات و آرزوها را بسیار بالا می برد اما در عمل آنچه رخ می دهد انبوهی از مشکلات، دردها و رنج هاست. فکر می کنم که دین ایده آل و ناب بیشتر تخیلی است و اساساً چیزی به نام دین ناب یا اسلام ناب نداریم. البته باید اشاره کنم بزرگانی که از اسلام ناب سخن می گویند آنها انسان های دلسوزی بودند و هستند و علاقه مندند که زندگی انسان ها را بهتر بکنند و الگوهای ایده آل زندگی را پیاده بکنند. در ادعاهایشان آدم های صادقی بودند یا هستند اما من به این معنا می گویم که دین ناب وجود ندارد. دین ایده آل و ناب بیشتر تخیلی است و اساساً چیزی به نام دین ناب یا اسلام ناب نداریم به هر صورت نظام فکری، فرهنگی که بخواهد برروی زمین پیاده شود آلوده به اقتضائات و امکانات زندگی بشری می شود و در نتیجه عناصری از جهان اجتماعی و فرهنگی را می گیرد و خود را با آن تطبیق می دهد. به این معنا معتقدم که اساساً چیزی به نام دین ناب که یک بسته ای باشد که برای همیشه و برای همه دوران ها با همان شکل بتواند به همه نیازها و پرسش های بشر پاسخ بدهد وجود ندارد. به این دلیل که چون دین بر روی زمین می خواهد محقق بشود، ناچار است که عناصر فرهنگی و اجتماعی و امکانات جامعه را لحاظ بکند و خود را با آن هماهنگ بکند و عناصری از آن را بگیرد. مثلاً بخش مهمی از احکام اسلامی احکام امضایی بودند، یعنی آن حقوقی که در اجتماع قبیله ای وجود داشته بخش اعظم و قابل توجهی از آنها را پیامبر تائید کرده و وارد اسلام شده است. بعد مسلمانان براساس آن سعی کرده اند که جامعه ای بسازند. ما آموخته ایم و امروزه می دانیم که حقوق، متناسب با شرایط اجتماعی و نوع جامعه تغییر می کند. به عنوان مثال، از دورکیم آموخته ایم که در جوامعی که همبستگی مکانیکی است، حقوق تنبیهی است و در جوامعی که همبستگی ارگانیکی است، حقوق ترمیمی است. کاملا حقوق مدرن با حقوق جوامع سنتی و قبیله ای متفاوت است. این ضروری است که حقوق تغییر بکند و بنابراین این حقوق نمی تواند ابدی باشد و متفاوت با شرایط اجتماعی باید تغییر و تحول بیابند. برخی از عالمان مسلمان هم این تحولات را در فقه اسلامی پذیرفته اند. به این معناست که معتقدم نمی توانیم از یک نظام دینی ناب و از یک دین ناب سخن بگوئیم که گویی برای همیشه می تواند همه پرسش ها را پاسخ بدهد. اما معتقدم که دین باید در روند تاریخی خودش بازسازی بشود و تغیییر بکند و با مقتضیات زمانه هماهنگ بشود. گاهی اوقات این تغییرات بسیار جدی است. علاوه بر این این تصور ایده آل و کمال مطلوب از دین به گمانم خیلی خام و تخیلی است. ما حتی می توانیم بگوئیم که آن معنای خاصی هم که شما می فرمائید که دین در مقام تعریف از کتاب و سنت درمی آید باید اشاره کرد که خود مسلمانان قرون آغازین هم از کتاب و سنت تعبیرهای بسیار متفاوتی داشتند. اولاً اسلام به دو شعبه بزرگ (مانند همه ادیان دیگر) تقسیم شد. قرآن هم اشاره می کند که دین چگونه شعبه شعبه می شود. این را نقد می کند و آن را یک نوع انحراف تلقی می کند و اسلام هم به دو شعبه بزرگ تسنن و تشیع تبدیل شد و هرکدام از این شعبه ها هم به شعبه های متعددی تقسیم شدند. من مطالعه می کردم در قرون آغازین فقط حداقل ۱۸ تا فرقه شیعی داشتیم و در تسنن هم همینجوری بوده است. همین الان هم چهار تا گرایش مکتب فقهی در تسنن داریم. بنابراین از کتاب و سنت هم یک تقریر واحدی وجود ندارد و از آغاز هم این تقریرها متفاوت بوده و دو گرایش سیاسی به نام امام علی(ع) و عثمان در همان آغاز بعد از مرگ پیامبر به وجود آمده است و این واگرایی ها در جهان اسلام آغاز می شود و هرچه به جلو می آئیم شدت پیدا می کند و نمی توانیم بگوییم که از کتاب و سنت هم تقریر واحدی وجود دارد. گاهی اوقات این تقریرها آن قدر متفاوت است که ما در زمان علی ابن ابیطالب خلیفه چهارم در تاریخ اسلامی شاهد سه تا جنگ داخلی بزرگ هستیم که در زمان خلفای قبلی عموماً جنگ ها، جنگ هایی است که با غیر و بیرون از امت اسلامی انجام می شده. اما در زمان امام علی (ع) ما سه جنگ بزرگ داریم که امت اسلامی را از درون دچار اختلاف می کند. بنابراین نمی توان گفت که تقریر واحدی از دین ایده آل وجود دارد و در سنت های دینی دیگر هم این وجود دارد. مثلا در بودیسم و مسیحیت و … هم اختلاف رخ می دهد و ما نمی توانیم بگوییم که در میان دینداران تعریف کمال مطلوب واحد است. یعنی در آنجا هم هر گروهی از دینداران خواسته اند که تعریف خودشان را از دین ارائه بکنند. درباره این بحث که گویا هیچ نسبتی بین دین در مقام تحقق و دین در مقام تعریف وجود ندارد باز من مسأله دارم. بالاخره نسبتی بین آن چیزی که تحقق پیدا می کند و آن چیزی که در مقام تعریف است و یا به تعبیر بنده در متون هست، وجود دارد. به عنوان مثال داعش به متون دینی ارجاع می دهد و واقعاً پیروان آن هم به آن باورها و اعتقادات اعتقاد دارند. به بخشی از آن میراث اسلامی ارجاع می دهد و این نشان می دهد که عناصری در متون اسلامی وجود دارد که می تواند مورد نقد و ارزیابی قرار بگیرد. داعش یا طالبان از چه و از کدام تفکر تغذیه می کند؟ این آدم هایی که به خودشان اجازه می دهند که به نام الله افراد بسیار متنوع با خاستگاه های مختلفی را به راحتی بکشند، آنان هم تفکر دینی و اسلامی دارند. مثلاً الان همین ماجرای گزارش ۱۱ سپتامبر و گزارش های محرمانه ای که وجود دارد، نشان می دهد که اینها مسلمان بودند و یا اینکه از کشور اسلامی (عربستان) رفتند و…آن کارها را کردند و حدود ۳۰۰۰ نفر آدم را که هیچ ربطی به اصل ماجراهای سیاسی نداشتند کشتند. این تفکر دینی است و اتفاقاً من معتقدم که اینها بسیار آدم های معتقدی بودند. در اینجا ایمان نقش خیلی پررنگی دارد. این کدام آموزه هاست که موجه می کند که اینگونه عمل کنند؟ ما حتی می شنویم که این افراد اعتقاد دارند که با این خودکشی دینی به بهشت می روند و به دیدار پیامبر می روند و بزرگترین پاداش را دریافت می کنند. این افراد واقعاً ایمان دارند و با این نگاه که من به یک زندگی اخروی متعالی دست پیدا می کنم اقدام به عمل انتحاری می کنند. این اقدام با آن آموزه ها نسبتی دارد و ما نمی توانیم دین در مقام تحقق را از دین در کتاب و دین در مقام تعریف متمایز کنیم. باید نقد و ارزیابی خودمان را معطوف به آن محتواها کنیم. یعنی علاوه بر اینکه عمل، تاریخ دین و تاریخ مسلمانان را باید نقد و ارزیابی بکنیم باید معیارهایی برای نقد خود متون دین داشته باشیم یا اینکه دست کم معیارهایی برای تفسیرهایی که از متون دینی می شود داشته باشیم. برای من خیلی جالب است که در زمان مجلس اول در عصر مشروطه وقتی نماینده ای (نماینده اسدآباد) گفت به زنان هم باید حق رای و انتخاب بدهیم، آیت الله مدرس مخالفت کرد و مخالفت او هم براساس آیه الرجال قوامون علی النساء بود. آیت الله مدرس با ارجاع به این کلام قرآن گفت که اساساً زنان نباید چنین جایگاهی داشته باشند و چون از قرآن این جمله را خواند، همه ساکت شدند و کسی نمی توانست با قرآن مخالفت کند. معتقدم نمی توانیم از یک نظام دینی ناب و از یک دین ناب سخن بگوئیم که گویی برای همیشه می تواند همه پرسش ها را پاسخ بدهد در صورتی که امروزه می بینیم در همین جامعه زنان هم حق رای دارند و هم حق انتخاب شدن دارند و هیچ تقابلی هم با قرآن و اسلام ندارد. پس ببینید که ارجاعی به قرآن وجود داشته است که سبب شده که زنان این دردها و رنجها و.. را تحمل بکنند. یا اینکه این نگاه دینی شرایطی را به زنان مسلمان تحمیل کرده است. در اثر تحولات مدرن خیلی از این موانع برداشته شده است. قرائت دینی بوده که این وضعیت را برای زنان مسلمان در تاریخ جوامع اسلامی ایجاد کرده است. به نحوی که کسی مانند ابن رشد می گوید که ما از زنان موجوداتی ساخته ایم که انگل مردان هستند. تمام استعدادهای انسانی شان از بین رفته است و مانند نبات هستند و تکلیفشان فقط این است که فرزندآوری بکنند. باید توجه داشت که ابن رشد هم آدم مدرنی نبوده است که حرف های مدرن زده باشد و یا حرف های فمنیستی زده باشد. بنابراین، بین این فهم از متون دینی، گزاره های دینی و خود دین و متون، نسبتی وجود دارد و ما نمی توانیم آن متون را مبرا کنیم و بگوییم که این متن هیچ دخلی در تاریخ دین ندارد. اینها نکاتی است که بسیار محل بحث است و در نتیجه نقد را از تاریخ دین فراتر می برد و متوجه متون دینی هم می کند و ما ناچاریم که این بحث را مطرح کنیم و به خاطر اینکه عناصر مخربشان زدوده بشود و نیروهایی مانند داعش و طالبان را تقویت نکند، ناچاریم که متون دینی و اسلامی را مورد بررسی انتقادی قرار بدهیم و آنها را پالایش بکنیم. به عنوان مثال، انبوهی از متون دینی و بین فهم از متون دینی، گزاره های دینی و خود دین و متون، نسبتی وجود دارد و ما نمی توانیم آن متون را مبرا کنیم و بگوییم که این متن هیچ دخلی در تاریخ دین ندارد احادیث ما وجود دارد که صراحتاً ضد شادی است. من می دانم که گزاره ها و احادیثی هم هست که شادی را تائید می کند. اما شما نمی توانید بگوئید که همه اینها درست، بلکه باید مواجه انتقادی با این متون داشت و آنها را مورد نقد و ارزیابی قرار داد تا جنبه های مخرب متون دینی هم زدوده بشود و در واقع پتانسیل تخریب از آنها گرفته شود. به نظر من این یکی از وظایف دینداران و عالمان دینی است. *جناب قائمی نیا! آیا بین دین در مقام تعریف و دین در مقام تحقق همانطور که آ قای دکتر محدثی هم اشاره کردند نسبتی وجود دارد؟ قائمی نیا : من فکر می کنم مطالبی که بنده گفتم با برداشتی که آقای دکتر محدثی داشت متفاوت بود. من نمی گویم دین در مقام تعریف یعنی آن چیزی که ایده آل های ما را می گوید. بحثم این است که دین در مقام تعریف ایده آل هایی را تعریف می کند. حالا اینکه دینداران آن را ایده آل می بینند یا خیر، این بحث دیگری است که آقای دکتر وارد آن شدند که این تصور نادرست است که ما فکر می کنیم که هرچیزی که در دین آمده کامل است یا خیر؟ بحث من این بود که دین در مقام تعریف ایده آل هایی را مطرح می کند. محدثی: شما فرمودید: دین در مقام تعریف کمال مطلوب است، ایده آل است. قائمی نیا: کمال مطلوبِ خودش را مطرح می کند. منظورم این بود، اگر در آنجا تقریر نکردم اینجا تقریر می کنم. اسلام به عنوان یک دین در کتاب و سنت یک سری مولفه ها، مانند؛ روابط انسانی چگونه باشد؟ را مطرح می کند. انسان ها نسبت به یکدیگر چگونه باشند؟ نسبت به خدا چگونه باید باشند. اینها کمال مطلوب اسلام است. دین در مقام تعریف باید براساس آن ملاک ها سنجیده شود و در آنجا هم می تواند نگاه درونی و بیرونی داشت. البته باید از مغالطه پرهیز بشود. اسلام ناب را من به دو معنا تعبیر می کنم؛ یک بار منظورتان آن ایده آل هایی است که خود اسلام مطرح می کند. یعنی شما آن را در مقام تعریف درنظر می گیرید. یک بار هم آن را در مقام تحقق درنظر می گیرید. این مسئله را بگذارید با یک سوال مطرح کنم. حضرت امام(ره) که فرمود اسلام ناب، آیا الان شما می توانید داوری کنید که داعش اسلام ناب است یا خیر؟ به آن ایده آل های مطلوب اسلام نزدیکتر است یا نه. طبیعی است که اسلام در مقام تحقق با یک سری عناصر فرهنگی و مقتضیات زمان گره خورده و اینها را نمی توان انکار کرد. چون وقتی دین از مقام تعریف به مقام تحقق نازل می شود، رنگ جامعه بشری را می گیرد و در آن آزمون و خطا صورت می گیرد. من این را قبول دارم. اما صحبت این است که آیا ما نمی توانیم داوری کنیم بگوییم که اسلام داعش به اسلام نزدیک تر است یا اسلام غیر داعشی؟ اگر شما می گوئید که نمی توانیم داوری کنیم. من با این مخالفم و می گویم که خود اسلام سازوکارهایی دارد و ما الان که ارزیابی می کنیم می گوئیم که این به اسلام نزدیک تر است. اسلام ناب آن اسلام غیر داعشی است. یا می توانیم بگوییم اسلام داعش اصلا اسلام نیست. پس بحث این نیست که آن اسلام به آن شکل که نازل شده در جامعه تحقق پیدا بکند. اصلا خود اسلام هم می گوید که این به این صورت تحقق پیدا نخواهد کرد. مگر در عصر ظهور که بنا به دخالت یک نیروی آسمانی، با نیروی بشری قابل تحقق نیست. چرا که نیروی بشری همیشه با آزمون و خطا می رود و یک سری مولفه های اجتماعی و تاریخی در آن دخیل اند. اما این مانع نمی شود که داوری کنیم و بگوییم بعضی از جریانات با اسلام پیوند نزدیکتری دارند. مسئله من با شما یک مسئله معرفت شناختی است. شما می گوئید که همه جریاناتی که در طول تاریخ پیدا شده اند نسبت به اسلام در مقام تعریف بیگانه اند و هیج ربط و نسبتی ندارند. اما من می گویم که نه اینها ربط و نسبت دارند. شما می توانید از کتاب و سنت تفاسیر مختلفی ارائه بدهید. اما به این صورت نیست که هر تفسیری که دادید درست است. الان می بینیم که تفسیر حضرت امام از دخالت زنان در مسائل سیاسی از تفسیر آقای مدرس بهتر است و به اسلام نزدیک تر است. این قابلیت را دارد که شما می توانید ارزیابی کنید. اما اگر بگوئید که برخی از اینها درست است و برخی درست نیست و می توان نسبت سنجی کرد. من با این موافقم. مسئله معرفت شناسی بین نسبت اسلام در مقام تحقق و اسلام در مقام تعریف درواقع بین یک افراط و تفریط وجود دارد و من نسبت اینها را می پذیرم و می توان نسبت سنجی کرد. در بعضی جاها ایرادهایی که در اسلام در مقام تحقق پیدا شده دامن آن تعریفی که ما در مقام تعریف داریم را هم می گیرد. اما تمام بحثم این است که درواقع ما با یک طیف مواجه ایم یا بگوئیم که همه اینها از دین بیگانه اند و اصلا قابل تحقق در جامعه نیست؛ یعنی یک نوع نگاه آنتی رئالیستی داشته باشیم. یا بگوئیم که همه آنها در یک جریان تحقق پیدا کرده است که این یک نوع رئالیسم خام است. اما قائلم که یک نسبت سنجی صحیح می شود صورت بگیرد. شما براساس بعضی از معیارها می توانید تعیین کنید که این جریان به اسلام از جریانی دیگر نزدیک تراست. در عین حال می توانید بیگانه بودن برخی از جریانات را با اسلام هم نشان دهید. تصوری که دینداران دارند را اینجوری تصور نکنید که آنها قائلند که دین کاملا تحقق پذیر به دست بشر غیر معصوم است. بشری که با روش های مختلف می رود. از علوم مختلف مانند اقتصاد و سیاست و … استفاده می کند تا آن عناصر را محقق کند. این را اینجوری نبینید. آنها دغدغه دیندارانه دارند. نگاه همدلانه با نگاه غیر همدلانه فرق می کند. آنهایی که نگاه همدلانه دارند می گویند که دین یک کمال مطلوب ارائه داده که اگر این درجامعه پیدا شود به فرض مثال اینکه نسبت به همسایه چگونه باشید و … اگر در جامعه محقق شود بسیار خوب است. طبیعی است که بقیه آن را با مدیریت و سیاست بشری و روش های بشری باید به پیش برد و به نظرم هیچ کسی هم این ادعا را نمی کند که دین آمده که تمام مسائل بشری را حل کند. حتی خود حضرت امام(ره) هم چنین ادعای را نداشته، گرچه مخالف سکولاریسم است. نگاه سکولار با نگاه آنتی سکولار تفاوت هایی دارد. نگاه سکولار معتقد است که همه مسائل بشری را با عقل خودبنیاد می توان حل کرد دین می گوید که نه بخشی را باید دین مداخله کند حتی آنهایی که نگاه فقهی مانند مرحوم شهید صدر دارند منطقه الفراغ را مطرح می کند و نمی گوید که فقه همه چیز را حل می کند. آنها معتقدند که یکسری از مسائل را عقل با رجوع به اصول اسلامی می تواند حل کند. بنابراین مسئله این نیست که همه مسائل را ما می توانیم با دین حل کنیم. این نسبت مغالطه ای بیش نیست. بلکه اصول و علوم دیگر و همچنین رعایت قواعد دیگر هم لازم است. اما اینکه ما چگونه نقد کنیم درواقع باید بگویم که نقد هم معیارها و ملاک های خاص خودش را دارد. طبیعی است که وقتی شما همدلانه به یک قضیه می پردازید با اینکه غیر همدلانه می پردازید متفاوت است. اینجا یک بحث معرفت شناسی می شود که آیا شما قائلید که دین یک صبغه الهی دارد؟ آنجا هم به گونه ای که بعضی ادعا می کنند که وارد حوزه بشر شده است و رنگ فرهنگ و… را گرفته. درباره هرکدام از اینها را می توان جداگانه بحث کرد و شاید همه بحث ها را نتوان در اینجا جمع کرد. از اسلام ایده آل منظورم آن چیزی است که در کتاب و سنت آمده و باز تاکید می کنم که هیچ کسی حتی خود اسلام هم ادعا ندارد که تمام آن را بتوان در عمل پیاده کرد. برای مثال ما جامعه شناسی های مختلفی داریم و نظریات مختلفی داریم؛ به فرض مثال یک زمان دورکیم آمد و یک نظریه داد و زمانی دیگر وبر پدیدار شد. اینها از کجا پیدا شده است؟ چرا ما تا این اندازه تنوع نظریه های جامعه شناختی داریم؟ طبیعی است که این افراد جامعه شناسی را در مقام تعریف که نمی دیدند بلکه اینها با انسان های معاصر خودشان سروکار داشتند. مثلا دورکیم با انسان هایی که در جامعه صنعتی زندگی می کنند مواجه بود. لذا تئوری اجتماعی اش را برای آن انسان طراحی کرد. وبر با انسانی که در جامعه سرمایه داری زندگی می کرد مواجه بود، امروزه ما در عصر اطلاعات هستیم، نظریه های جامعه شناسی انسان اطلاعاتی را می آید و مفهوم سازی و نظریه پردازی می کند. جامعه شناسی های مختلف درواقع از اینجا پیدا شد که با انسان های مختلف یعنی در مقام تحقق مواجه شد. شما زمانی انسان را مانند فلاسفه تعریف می کنید و می گوید انسان حیوان ناطق است که به درد جامعه شناسی نمی خورد. انسان یا انسان سرمایه دار است یا انسان اطلاعاتی است و… طبیعی است که با تغییر انسان در مقام تحقق نظریات جامعه شناسی مختلفی پیدا می شود. جامعه شناسی هم با آزمون و خطا پیش می رود و با اقتضائات زمان پیش می رود و زمانی که چیزی با آزمون و خطا وارد عرصه بشری شد طبیعی است که با تغییرات اجتماعی خودش را همگام می کند. شاید صد سال پیش برخی ها می گفتند که اسلام با دیکتاتوری سازگار است اما حضرت امام گفت نه اسلام با جمهوریت سازگار است. یعنی یک سیر تطور کمالی دارد و هرچه به جلو می رویم تئوری های مختلف که پدیدار می شود و انسان های مختلف برروی زمین ظهور می کنند نگاه مار ا به دین متحول می کنند و ما می توانیم اینها را بسنجیم و تمام حرف من این است که ببینیم دست خالی نیستیم و می توانیم با معیارهایی که در کتاب و سنت آمده است آن را بسنجیم. نکته دیگر راجع به آن چیزی که فرمودید که چیزهای زیادی ظهور کرده و ما در عرصه کتاب و سنت می بینیم که اهل سنت، فرق شیعه و غیره وجود دارد. به نظرم این هم خلط میان مقام تحقق و تعریف است. چون در مقام تحقق است که تعابیر متفاوتی از کتاب و سنت مطرح می کنند. باز در اینجا این مسئله مطرح می شود که آیا می توان آنها را سنجید؟ همه اینها از لحاظ اجتماعی مشروعیت اجتماعی دارند و براساس مسائلی پدیدار شده اند اما از لحاظ معرفت شناسی آیا اینها مشروعیت دارند؟ طبیعی است که همه فرقی که در دنیای اسلام پدیدار شده اند به قول برخی از روشنفکران عرب تمدن نص است و همه تلاش می کنند که خودشان را به کتاب و سنت نسبت بدهند. اما آیا می تواند برای همه اینها از لحاظ معرفت شناسی جواز صادر کرد؟ آیا نسبت همه اینها با اسلام صحیح است؟ یا اینکه درآنجا ملاک های معرفت شناسی و تفسیری وجود دارد که اینها را می توان از هم جدا کرد. خود قرآن هم می گوید که ما دو دسته آیات محکمات و متشابهات داریم. که بیشتر اینها در پرتو آیات متشابهات پیدا شده است. اینکه چگونه ما این متشابهات را به محکمات رجوع بدهیم. آنجا باز ما تنوع را می پذیریم اما این تنوع به معنای اجتماعی، تنوع به معنای معرفت شناسی نیست و در اینجا من با پلورالیسم دینی مخالفم. چرا که پلورالیسم دینی تلاش می کند که تنوع را به حوزه معرفت شناسی ببرد و به همه تنوعات اجتماعی اعتبار معرفتی ببخشد. درصورتیکه من قائلم که تنوع معرفت شناسی را نمی توان پذیرفت. یعنی از لحاظ معرفت شناختی و ملاک ها و معیارها معرفت شناختی آنها قابل نقد هستند. ما با پدیده ای مواجه ایم که اجتناب ناپذیر است. شما چه بخواهید و چه نخواهید ِفرَق ظهور می کنند و اسلام درمقام تحقق به اشکال گوناگونی ظهور خواهد کرد. اگر در اوایل قرن ما خیلی از نظریه پردازان فکر می کردند که دوره مدرن رسید و پرونده دین بسته شد، امروزه ما به خوبی می بینیم که از این به بعد عصر، عصر دین است. عصر تنوع ادیان و فرقه هاست که نمی توان آن را انکار کرد و مسیر تاریخ از این به بعد به اینگونه است. پس ما با یک ضرورت مواجهه ایم و تنها کاری که می توانیم انجام بدهیم این است که می توانیم آن نسبت سنجی را انجام بدهیم و از لحاظ معرفت شناختی معیارهای خودمان را قاضی قرار بدهیم و ببینیم که کدام یک نسبتش به اسلام نزدیک تر است؟ طبیعی است اسلامی که قتل به این حد یعنی کشتن زن و بچه و … را تجویز می کند این نمی تواند اسلام باشد و برای این می توان آیات زیادی پیدا کرد و آن کسی که به این آیات استناد می کند به آنها جواب داد. این از لحاظ منطقی امکان پذیر است و از صدر اسلام هم بوده است. اینکه چه کسی حق دارد با معیارهای معرفت شناختی خودش نشان بدهد که نظر من به نص نزدیکتر است. یعنی چه کسی حق دارد بگوید که حرف من به نص نزدیکتر است. این مبنای معرفت شناختی دارد ببینید تمدن اسلام گرچه تمدن نص است اما از یک نظر تمدن امتلاک نص است. اینکه چه کسی حق دارد با معیارهای معرفت شناختی خودش نشان بدهد که نظر من به نص نزدیکتر است. یعنی چه کسی حق دارد بگوید که حرف من به نص نزدیکتر است. این مبنای معرفت شناختی دارد. با برخی از دیدگاه های نسبیت گرایانه سازگار نیست اگر شما نسبیت گرا باشید می گوئید که همه اینها حق امتلاک نص دارند. اگر شما ساختی گرا constructivist باشید به تعبیر معرفت شناسان می گویید که همه معرفت ها ساخته بشر است که به نظرم هر دوی اینها قابل پذیرش نیست. بالاخره معیارها و ضوابطی در کتاب و سنت هست و اصولی را در فهم به ما داده. باید توجه کرد که کتاب و سنت تنها یک سری داده به ما نداده بلکه روش فهم این داده ها را هم به ما داده است. مثلا اینکه ما در روایات داریم که هر روایتی به شما می رسد همین طوری قبول نکنید بلکه آن را برقرآن عرضه کنید، دارد به ما یک ملاک می دهد و باید آیات قرآن را در پرتو یکدیگر ببینید اگر یک آیه را از سیاق خودش دربیاورید ممکن است که خیلی نگاه های خطرناک هم از آن استخراج کنید. بسیاری از جریان های کلامی و فرقه های کلامی که در طول تاریخ از اسلام بیرون آمده اینها قرآن را سیاق مند ندیده اند. به هر حال، خود سنت یک سری ملاک ها می دهد که اصلا شما قرآن را چگونه بخوانید. کتب دینی این ویژگی را دارد گرچه خودش در ابتدا شروع کننده یک وحدت است اما در ادامه طبیعی است که در طول تاریخ دین این اتفاق در همه ادیان افتاده است که ممکن است که تکثرها و نزاع های فرقه ای زیادی هم پدید بیاورد که ماهیت مسئله اینگونه است و اجتناب ناپذیر است. محدثی: من هم قطعاً این را باور دارم که می شود قرائت ها یا تقریرهای گوناگونی از یک دین خاص را با یک فهم معینی از دین مورد سنجش قرار داد. منتها اختلاف جدی ای که داریم این است که با این نگاه که یک قرائت حقیقی از اسلام هست و ما به آن دسترسی داریم، مشکل دارم. تصور می کنم که هر گروهی قرائت یا تقریری ارائه می کند و می گوید که تقریر من حقیقی تر است. قطعا آقای قائمی نیا تقریری از اسلام دارد، من هم تقریری از اسلام دارم و هرکدام از ما می گوئیم که تقریر ما درست تر است. بنابراین اینکه بگوئیم که یک معیار یا تقریر نهایی هست که آن بالای سر همه تقریرها هست نه اینگونه نیست که مورد اجماع باشد. یعنی اینکه بین عالمان اسلامی اجماع وجود داشته باشد که یک تقریر نهایی به عنوان میزان از اسلام وجود دارد و بعد ما می توانیم همه تقریرهای خودمان را با آن مقایسه کنیم. چنین چیزی موجود نیست. شما ممکن است که ادعا کنید که تقریر پیامبر از اسلام میزان است. اما مشکل در اینجاست که فهم ما از تقریر پیامبر متنوع می شود. لذا این مسأله مسأله ای جدی است. شما به گونه ای سخن می گوئید که گویی این میزان نهایی وجود دارد و ما به آن دسترسی و بر آن اجماع داریم. مشکل همین است که اجماع بر سر این تقریر میزان اساساً ناموجود است؛ و الا اینکه ما می توانیم تقریرهای موجود در اسلام را با یک تقریر معین مقایسه بکنیم تا ببینیم که کدامین به آن نزدیکتر هستند، این قابل قبول است. اما مشکل این است که آن تقریر میزان را چه کسی تعیین می کند؟ الازهر تعیین می کند؟ قم تعیین می کند؟ طالبان ارائه می کند؟ چ
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: وعده صادق]
[مشاهده در: www.]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 11]
-
گوناگون
پربازدیدترینها