محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1828321223
عوامل، آثار و راه درمان سوء ظن از دیدگاه قرآن و روایات - سایت خبری تحلیلی قم پرس
واضح آرشیو وب فارسی:قم پرس: خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا/ سرویس صفحات فرهنگی: یکی از بیماری های روانی که تاثیر زیانباری بر شخصیت و رفتارهای فردی و اجتماعی بجا می گذارد، بدگمانی یا سوء ظن است. با نگاهی به آثار زیانبار آن که در آیات و روایات بیان شده به روشنی دانسته می شود که بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی و حتی اختلالات شناختی و بیماری های روانی چون اضطراب و تشویش و افسردگی می تواند با خاستگاه بدگمانی باشد. بنابراین، شناخت علل و عوامل، آثار و درمان آن برای دستیابی به شخصیت سالم و متعادل و جامعه سالم مفید و سازنده خواهد بود. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ به قلم: محسن فیروزیان ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ظن، یکی از حالات نفس است. در اصطلاحات فلسفی و نیز اصولی، ظن حالتى است که از اماره اى حاصل مى شود که اگر قوى شود منجرّ به یقین مى شود و اگر ضعیف شود از حدّ «وهم» تجاوز نمى کند.(مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص 539، «ظن».) پس حدّ فاصل بین یقین و وهم، ظن است. البته به طرف راجح از دو طرف اعتقاد غیر جازم نیز ظن می گویند. (لغت نامه، دهخدا، ج 9، ص 13791، «ظن».) انسان در حوزه ترس و خوف، وقتی شک داشته باشد، اقدام به کاری نمی کند و همان احتمال پنجاه پنجاه برای ایجاد تردید کافی است. پس اگر ظن ایجاد شود، بطور طبیعی به آن کار اقدام نمی کند. از این روست که بسیاری از مردم به احتمال و ظن اینکه قیامتی است و باید پاسخگو باشند، از گناه اجتناب کرده و براساس احکام شریعت عمل می کنند.(بقره، آیات 46 و 249) از آیه 12 سوره حجرات به دست می آید که ظن به دو دسته مثبت و منفی تقسیم می شود. از این برخی از مصادیق ظن، گناه دانسته شده است. پس برخی از مصادیق آن جایز و روا و قابل عمل بلکه واجب عمل است؛ زیرا قید «کثیراً» از آن جهت در آیه آورده شده که بعضى از ظنون لازم است به آنها عمل شود و مخالفت با آن جایز نیست.(مجمع البیان، ج 9 - 10، ص 205) بدبینی و خوش بینی تفسیر ما از واقعیت های زندگی چیست؟ بی گمان سبک تبیینی امور از سوی ما نقش تعیین کننده در رفتارهای ما دارد. افراد را از نظر تفسیر جهان و واقعیت های زندگی می توان به دو دسته افراد: 1. خوش بین؛ 2. بدبین تقسیم کرد. خوش بینی مانند خوش گمانی، تفسیر مثبت از زندگی به دست می آید و توجیه صحیح و درستی از رفتارهای خود و دیگران دارد و اجازه نمی دهد تا سرزنش درونی و برخی از جنبه های منفی، تشدید و غیرقابل مهار و کنترل شود. وجود شرور و بدی ها را عنصر اصلی و اصل حاکم بر جهان هستی نمی داند، بلکه آن را طفیلی وجود و خیر می داند و اصالتی برای آن قایل نیست؛ از این رو، جنگ، کشتار، خیانت، بی وفایی، دروغ و مانند آنها را امری عارضی دانسته و حرکت کلی جهان را به سوی خیر و صلح ارزیابی می کند و امید به تغییرات مثبت در جهان، جامعه و جان دارد و بدان امید زندگی می کند و حرکت های منفی و شرور را موردی می داند و در همین چارچوب با آن تعامل می کند. بر همین اساس نه تنها به هستی و زندگی و جامعه خوش بین است، بلکه خوش گمان نسبت به رفتار دیگران بوده و آن را مثبت ارزیابی می کند. اما بدبینی، نگرشی منفی نسبت به هستی و زندگی است و انسان بدبین همانند بدگمان نسبت به همه چیز نگرشی منفی دارد. لذا در زندگی گرفتار درماندگی است. شخص بدبین، بدبینی روانی خود را به همه زندگی و به تبع آن درماندگی را به همه جنبه های آن گسترش می دهد و این گونه از نظر روانی و روحی درهم ریخته و دچار اضطراب و پریشان حالی است و به کسی اعتماد ندارد و هیچ گاه احساس امنیت نمی کند و همواره دلهره دارد که اتفاقات ناخوشایند و بدی روی دهد. چنین افرادی رفتار دیگران را نادرست، کینه توزانه و خطرناک می دانند و این گونه خود را در موقعیت های نادرست قرار می دهند. این در حالی است که انسان خوش بین، همواره در انتظار وقوع اتفاقات خوب برای خود است و زندگی سالمی دارد و کمتر بیمار می شود و در صورت بیماری، می تواند آن را درمان کند و با مثبت نگری از بحران ها عبور کرده و مسئولیت مراقبت خود را به عهده بگیرد و برای تغییر مثبت تلاش کند و اعمالی را به قصد تاثیرگذاری مفید و مثبت انجام دهد. از همین رو چنین افرادی، کم تر از بدبین ها دچار آسیب می شوند؛ زیرا مشکل آنان تنها همان بحران و یا بیماری است؛ اما بدبین ها دچار همزمانی دو مشکل بیماری و ناامیدی هستند. بدبین ها باور دارند که اعمال آنان پیامد ناچیزی دارد و همین نیز تاثیر منفی در انگیزه و حرکت و انجام اعمال آنان داشته و از ثبات، استقامت، صبوری، شکیبایی و بردباری برخوردار نبوده و آستانه تحمل آنان به شدت سست، ضعیف و پایین است. آنان به سبب همان برداشت منفی از تاثیر اعمال و یا کم تاثیری آن، دنبال تغییر دادن رفتارشان نیستند و می گویند: تغییر رفتار و اعمال، چه تاثیری در کلیت امر دارد؟! باید توجه داشت خوش بینی و خوش گمانی همیشه درست و ارزشی نیست؛ زیرا گاه خوش بینی، غیرواقع بینانه خواهد بود؛ چنان که بدبینی غیرواقع بینانه است. به سخن دیگر، اگر بدبینی، همواره غیرواقع بینانه است؛ گاه خوش بینی هم در مواردی غیرواقع بینانه است و از همین جهت می تواند بسیار آسیب زا باشد؛ زیرا خوش بینی به شکل گرایش افراطی می تواند تفسیر و توجیه غیرواقعی از واقعیت باشد. این نظر غیرواقع بینانه می تواند شخص را در موقعیت های خطرناکی قرار دهد. حقیقت گرایی که خوش بینی دارد، باید با چاشنی واقع بینی همراه باشد. اگر حقیقت، جبر تاریخی به سوی خیر و عدالت است، ولی واقعیت این است که در هر دوره تاریخی یا جغرافیای مکانی و زمانی، ممکن است واقعیت ضد خیر و عدالت باشد که هست. بنابراین، واقع بینی در کنار خوش بینی قرار می گیرد و رفتارهای متعادل و مفید را سازمان می دهد؛ اما اگر خوش بینی بدون چاشنی واقع بینی باشد، می تواند آسیب پذیر باشد؛ چرا که خوش بینان، نظر غیرواقع بینانه ای درباره آسیب پذیری نسبت به عواقب رفتار خود و دیگران دارند. این مطلب در ادامه در توضیح جواز بدبینی و بدگمانی در برخی از موارد توضیح داده شده است. اصولا گرایش بدبینی از جهتی ضد حقیقت و از جهتی غیرواقع بینانه است؛ زیرا اولا هرگز اکثر واقعیت ها، منفی نیست و اگر چنین بود جهان و جامعه متلاشی می شد؛ بلکه جنبه های حقیقت گرایی واقعیت ها قوی تر است؛ هر چند که جنبه های باطل واقعیت ها روشن تر و چشم پرکن تر است؛ چرا که یک لکه سیاه از باطل و بدی در میان سپیدی حقیقت به شدت به چشم می آید و روشن تر دیده می شود. بدبینی غیرواقع بینانه در صورت رو به رو شدن با بدبیاری ها مانند بیماری جدی، می تواند زیانبار باشد و شخص را به سمت و سوی عدم تحرکی سوق دهد؛ زیرا تاثیر مثبتی برای اعمالش نمی یابد و یا آن را کم تاثیر می داند. از این رو، باید گفت افسردگی در افراد، اوج بدبینی است؛ چون شخص در این حالت، احساس درماندگی شدید و بدگمانی قوی دارد و هیچ گونه حرکت و تحرکی را نمی پذیرد و مسئولیت مراقبت از خود را کنار می گذارد. بدبینی با بدگمانی نسبت به دیگران نیز همراه است؛ چنان که خوش بینی با خوش گمانی و حسن ظن نسبت به دیگران جمع می شود. بدبین ها و بدگمان ها به همه چیز شک دارند، آنان مسئولیت اشتباهات خود را نمی پذیرند؛ بلکه در عوض با سرزنش دیگران، فرافکنی کرده و بار مسئولیت خطا و اشتباه خود را به دوش دیگران می اندازند. به سبب کاهش آستانه تحمل و فقدان شکیبایی و بردباری، در هنگام مواجهه با انتقاد، متخاصم می شوند و آمادگی دارند حتی اظهارات بی غرض و رویدادهای جزیی را به عنوان چیزی سوء تعبیر کنند که معنای پنهان و تهدید کننده ای دارد. پس اشارات و سخنان بی غرض را دارای کنایاتی نهان و تعریض به خود ارزیابی کرده و با آن به شدت برخورد می کنند. اهل گذشت و عفو از خطا و اشتباه دیگران نیستند و به شدت کینه ای هستند. زندگی عاطفی آنان منزوی و مقید به قیود بسیار است. روابط اجتماعی آنان هماره مشکل آفرین است؛ چون بطور غیرمنطقی می ترسد دیگران به آنان آسیب برسانند و یا مقاصد بدی را در نظر دارند و همین امر موجب می شود تا دیگران از ایشان فاصله بگیرند. بدبین ها و بدگمان ها، مردم را بدخواه و فریبکار می دانند و بر این باورند که آنان قصد خیری ندارند و نمی توان از آنان در امنیت بود. بر این باورند که هر کسی دنبال کلاه گذاری است. در این میان برخی از خطاها و اشتباهات دیگران، این بدبینی و بدگمانی را تقویت می کند و شخص شکاک و بدگمان را دچار نگرانی بیش از دیگران می کند. شخص گمان می کند که همواره در معرض خطر از سوی دیگران است و باید همواره مراقب باشد. احساس بی اعتمادی نسبت به دیگران، خود عامل انزواگرایی، ترس، اضطراب، پریشان حالی، افسردگی و مانند آنها می شود. پس باید احساس بی اعتمادی آنان را درمان کرد و از میان برد؛ زیرا بسیار آسیب زا و خطرناک است. نشانه ها و آثار این شکاکیت، بدبینی و بدگمانی را می توان در اموری از جمله موارد زیرشناسائی کرد: 1. آسیب رسانی و فریب کاری دیگران؛ 2. اشتغال ذهنی به تردیدهای ناموجه نسبت به اموری چون وفاداری و یا اعتماد به دیگران؛ 3. نهان کاری از ترس سوء استفاده دیگران؛ 4. برداشت های نادرست، تحقیر آمیز و تهدید کننده پنهان از امور و تفسیر نادرست و ناروا از واقعیت های موجود در زندگی؛ 5. کینه توزی؛ 6. مقابله با دیگران به احتمال تهدید؛ 7. سوءظن جنسی نسبت به دیگران و تقویت بدگمانی خیانت. این افراد بدون هیچ دلیل، یا بر پایه شواهد ناچیز و بی اهمیت، دچار این شک هستند که دیگران بـر ضد آنان توطئـه می کننـد. درباره وفاداری همسر، بستگان و دوستان خویش همیشه تـردیـد دارند و اعمال آنان را به دقت مورد ریزبینی قرار می دهند تا شواهدی حاکی از نیات خصمانه آنان بیابند و در اغلب موارد حتی تشویق و تمجید و تعریف، مورد سوءتعبیـر قـرار می گیـرد. این افراد به صورت بیمار گونه، حسود هستند. اغلب بدون اینکه شواهدی موجود باشد، نسبت به خیانت همسرشان دچار شک و گمان هستند. از آنجا که قادر به اعتماد کردن به دیگران نیستند، نیاز شدید به خودکفایی و استقلال دارند و از فعالیت های اجتماعی و گروهی دوری می گزینند. بررسی ها نشان می دهد که عوامل ارثی در ایـن اختلال دخیل است، اما به نظـر می رسد نقش محیط اولیه پرورش کودک نیز بسیار مهم است. محیط های تربیتی و خانوادگی سرد، انزواجو، بی اعتمادی و سوءظن، موقعیت های برانگیزنده حسادت و کاهنده احترام به نفس، بدرفتاری از سوی والدین و رفتار و گفتار طعنه آمیز و دارای معانی دوگانه از سوی آنان همه در ایجاد شخصیت شکاک نقش دارند. آثار سوءظن بدگمانی حالتی است که در شخص به شکل ملکه و یا مقوم در آمده است. اینکه شخص گاه گاهی درباره امری بدگمان باشد، نمی توان وی را در گروه بدگمان طبقه بندی کرد و این عنوان را به او اطلاق کرد؛ بلکه زمانی می گوئیم که شخص بدگمان است که به شکل غالب یا ملکه یا مقوم در آمده باشد. البته باید توجه داشت که بدگمانی حتی اگر موردی باشد، جایز نیست و شخص باید نسبت به آن موارد دست از بدگمانی بردارد و به جای بدگمانی، خوش گمان باشد. از نظر قرآن، مومنان نسبت به یکدیگر باید حسن ظن داشته باشند و بر همین اساس اصالت صحت و مانند آن را در رفتار و اعمال خود جاری کنند.(حجرات، آیه 12) از نظر قرآن حتی در مواردی که احتمال بدگمانی است و شرایط و موقعیت بگونه ای است که انسان را دچار بدگمانی می کند، باید خوش گمانی را مقدم دارند و از بدگمانی پرهیز کنند؛ زیرا این رویه انسان را از گرفتار شدن به بدگمانی و آثار آن دور نگه می دارد و جامعه در امنیت روانی و روحی قرار می گیرد و از میزان تنش و درگیری و مانند آن کاسته می شود.(نور، آیات 11 و 12) بدگمانی به عنوان ملکه و مقوم موجب می شود تا شخص نه تنها نسبت به مردم بلکه نسبت به خدا نیز بدگمان شود که خود گناهی بزرگ است.(حجرات، آیه 12) پیامبر(ص) می فرماید: مَن أساءَ بأخِیهِ الظَّنَّ فَقَد أساءَ بِرَبِّهِ، إنّ اللّهَ تعالى یقولُ: «اجْتَنِبُوا کَثیرا مِنَ الظَّنِّ»؛ هرکه به برادر خود گمان بد برد، به پرودگارش گمان بد برده است؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ مى فرماید: «ازبسیارى گمانها بپرهیزید».(کنز العمّال: 7587.) همچنین بدگمانی به این شکل موجب می شود که انسان با چیزی که به مرتبه قطع و یقین نرسیده، به عنوان حقیقت رفتار کند که خود بسیار خطرناک است. کسانی که به بیماری ترس گرفتارند، گاه امری موهوم را حقیقت دانسته و از آن وحشت می کنند. همین حالت در بدگمان پدید می آید. این گونه است که با امر مظنون به عنوان حقیقت و واقعیت برخورد می کند و براساس آن قضاوت کرده و کنش و واکنش نشان می دهد. از همین رو پیامبر(ص) از چنین برخوردی نهی می کند و می فرماید: إذا ظَنَنتُم فلا تُحَقِّقُوا؛ وقتی گمان کردید، پس آن را حقیقت ندانید.(کنز العمّال: 7585. ) از مهمترین آثار بدگمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد: 1. بستر گناه: بدگمانی از نظر فردی و شخصی، زمینه و بستر گناه را فراهم می آورد؛ از همین رو، خداوند در آیه 12 سوره حجرات آن را به عنوان «اثم» (گناه) دانسته و نهی کرده است. 2. تهدید اخوت ایمانی: چنانکه گفته شد، بدگمانی از نظر اجتماعی، تهدید به شمار می آید؛ زیرا جو روانی جامعه را به هم می ریزد و در روند انسجام اجتماعی و همدلی اختلال وارد می سازد و برادری اسلامی را تهدید می کند.(حجرات، آیات 10 و 12) 3. دروغ ترین ها: بدگمانی از مصادیق دروغ ترین دروغ ها است که باید از آن پرهیز کرد. پیامبر خدا(ص) می فرماید: إیّاکُم و الظَّنَّ؛ فإنَّ الظَّنَّ أکذَبُ الکَذِبِ؛ از گمان بپرهیزید؛ زیرا گمان دروغترین دروغ است.(بحار الأنوار: ج 75، ص195، حدیث8.) 4. جبن و بخل و حرص: از آثار بدگمانی ترس و بخل ورزی و حرص است. پیامبر(ص) می فرماید: همانا ترس و بخل و حرص، [جلوه هاى] یک خصلتند که بدگمانى، آنها را فراهم آورده است.( بحار الأنوار: ج 73، ص304، حدیث21.) از آیات و روایات به دست می آید که بخل ریشه در بدگمانی نسبت به خدا دارد؛ چنانکه حرص، زیاده خواهی بیش از استحقاق نیز ریشه در همین بدگمانی دارد. حضرت امیرمومنان(ع) به مالک اشتر می نویسد: همانا بخل و ستم و آزمندى خصلتهاى گوناگونى هستند که بد گمانى به خدا فراهم آورنده آنهاست و در نهاد مردمان بد کردار نهفته اند.( نهج البلاغه: نامه 53). 5. سرزنش: کسی که گمان بد دارد، براساس آن، دیگران را سرزنش می کند که خود موجب گمراهی و دور شدن از راه حق می شود. جالب این است که ما درباره خودمان یقین به فکر و عمل بد و نادرست داریم و خودمان را سرزنش نمی کنیم، ولی براساس بدگمانی خودمان، دیگران را به چیزی که یقین نداریم و بلکه تنها گمان یا بدگمانی داریم، سرزنش می کنیم که بسیار نادرست است. حضرت امیرمومنان علی(ع) نیز می فرماید: چونان کسى مباش... که در آنچه گمان مى برد، نفْسش بر او چیره مى آید و در آنچه یقین دارد، بر نفْس خود چیره نمى شود. (نهج البلاغه: الحکمه 150.) 6. از دست رفتن سرمایه اعتماد دو سویه: بدگمانی مهم ترین سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد را از میان می برد و به اشکال گوناگون بحران عدم اعتماد را به وجود می آورد. امام على(ع) می فرماید: بدترین مردم کسى است که به سبب بدگمانى به هیچ کس اعتماد نمى کند و دیگران نیز به سبب بد کرداری اش به او اعتماد نمى کنند.( غرر الحکم: 5748.) 7. از دست رفتن صلح و آشتی: بدگمانی چون خوره، شخص را از درون می خورد و سلامتش را دگرگون می کند طوری که دیگر جایی برای صلح و صفا و آشتی باقی نمی ماند. شخص، دیگر نمی تواند کینه ها را از خود دور کند و دست صفا و صمیمیت به سوی کسی دراز کند و از در آشتی در آید. امام علی(ع) می فرماید: هر که بد گمانى بر او چیره شود، جاى آشتى با هیچ دوستى باقى نگذارد. (غرر الحکم: 8950.) 8. از دست رفتن دوستان شفیق: از دیگر آثاری است که امام على(ع) ـ در سفارش به فرزند خود حسن(ع) ـ به آن اشاره کرده و فرموده است: لا یَعدَمُکَ مِن شَفیقٍ سُوءُ الظَّنِّ؛ بد گمانى، تو را از دوست دلسوز محروم نکند.( بحار الأنوار: ج77، ص211، حدیث1.) 9. مرگ زودرس: انسان دارای اجل معلق و اجل مسمی است. اجل معلقبه رفتار انسان وابسته است و خوب و بد اعمال چون صله رحم و ترک آن یا صدقه و ترک آن می تواند در تقدیم و تاخیر آن نقش داشته باشد. از نظر قرآن، شکاکیت و بدگمانی بویژه نسبت به خداوند موجب می شود تا شخص گرفتار مرگ زودرس شود؛ چنانکه ترک شک و بدگمانی می تواند مرگ را تا اجل مسمی به تاخیر اندازد...(ابراهیم، آیات 9 و 10) 10. ناتوانی از درک حقایق: چنانکه گفته شد بدبینی و بدگمانی موجب می شود که واقعیت ها و حقایق آنچه که هست برای شخص قابل درک نباشد و برداشت های ناروا از آن داشته باشد. خداوند در قرآن نیز غوطه وری در شکاکیت وبدگمانی را مایه محرومیّت انسان از درک حقایق دانسته است.(دخان، آیات 7 تا 9؛ تفسیر التحریروالتنویر، ج 12، جزء 25، ص 284 - 285) عوامل بدگمانی چنانکه گفته شد عوامل چندی در ایجاد بدگمانی نقش دارد که از جمله آنها بدگمانی نسبت به خدا است. همچنین در روایات، عاملی چون ریب نیز مطرح شده است. از نظر اسلام، ریب تاثیر بسزائی در ایجاد بدگمانی در اشخاص دارد. ریب حالتی از شک است که در عمل نیز خودنمایی می کند. از این امام على(ع) نسبت به این گونه از شکوک هشدار و می فرماید: شکّ، موجب بدگمانى است.( غرر الحکم: 346.) ایشان در جایی دیگر نیز فرموده است: المُرِیبُ أبدا عَلِیلٌ؛ شکاک، همواره بیمار است.( غرر الحکم: 839.) بنابراین، برای رهایی از انواع بیماری ها باید از شک و ریب دوری کرد تا سلامت خود را به دست آورد. از جمله آثار ریب می توان به گرایش شخص به غیبت اشاره کرد. امام على(ع) می فرماید: مَن کَثُرَت رِیبَتُهُ کَثُرَت غِیبَتُهُ؛ هر که شکّش زیاد باشد، غیبتش [از مردم یا مردم از او] زیاد شود.(غرر الحکم: 8094.) موارد جواز بدگمانی البته در برخی از موارد بطور مصداقی و موردی جایز است که انسان بدگمان باشد نه خوش گمان؛ زیرا اگر این گونه عمل نکند؛ زیان خواهد کرد و آسیب می بیند. خوش گمانی زیاد موجب سوء استفاده دیگران می شود و شخص از جایی که خوش گمان است، ضربه می خورد. امام على(ع) می فرماید: هر گاه درستى و پاکى بر روزگار و مردمش حکمفرما شد، اگر کسى به دیگرى بى آنکه گناهى از او آشکار شود گمان بد برد ستم کرده است و هرگاه فساد و نا راستى بر روزگار و مردم آن چیره شد، اگر کسى به دیگرى گمان نیک برد و خوش بین باشد، فریب خورده است.( نهج البلاغة: الحکمة 114.) انسان با دشمن اگر پیمان صلح بست و آشتی کرد نباید از مکر او خود را ایمن بداند، بلکه باید هوشیار باشد و نسبت به او سوء ظن داشته باشد. امام على(ع) ـ در فرمان استاندارى مصر به مالک اشتر ـ نوشت: بعد از صلح با دشمنت، از او سخت برحذر باش؛ زیرا گاه دشمن، خود را به تو نزدیک مى کند، تا غافلگیرت سازد؛ پس دوراندیش و محتاط باش و خوش بینى به دشمن را متهم کن.( نهج البلاغة: نامه 53.) در برخی از محیط ها و زمان ها، رفتارهای زشت و بد ارزشی می شود و هنجار دانسته شده و براساس آن عمل می شود. در چنین محیط هایی نیز نباید خوش گمان بود. امام صادق(ع) می فرماید: اگر روزگار، روزگارِ ستم باشد و مردمش اهل نیرنگ؛ اطمینان کردن به تمام افراد درماندگى است. (تحف العقول:ص 357) اصولا خوش گمانی خوب است ولی نه تا جایی که همه اسرار و رازها را به دیگران گفت، بلکه یک رگه ای از بدگمانی لازم است تا برخی از اسرار حفظ شود. امام صادق(ع) می فرماید: به برادرت اعتماد کامل و تمام مکن؛ زیرا زمین خوردن ناشى از اطمینان کردن، بخشودنى نیست.( تحف العقول:ص 357.) راه درمان بدگمانی از راه های اصلاح بدگمانی و درمان آن، اینکه بداند و با تقویت حسن ظن و تاکید بر جنبه خیرخواهی دیگران و تصدیق آنان به خیرخواهی می توان از بدگمانی رست. همان طوری که پیامبر(ص) «اذن خیر» بود(توبه، آیه 61) آن حضرت با اینکه می دانست منافقان سخنانی که بر زبان می رانند مقاصد دیگری را در نظر دارند، ولی خوش بینانه با آنها برخورد می کرد و سخنانشان را حمل بر جنبه های مثبت و سازنده می نمود تا جایی که آنان، حضرت را به عنوان «اذن» یعنی حرف شنو و شخص ساده ای که هر چیزی را می پذیرد و باور می کند، یاد می کردند. خداوند در آیه 61 توبه بیان می کند که ایشان برای خیر خواهی نسبت به آنان این گونه عمل می کرد؛ چرایی این رفتار را باید در حرص شدید آن حضرت(ص) برای هدایت مردم و رهایی از آتش دوزخ دانست.(توبه، آیه 128؛ نحل، آیه 37) این گونه بود که خودش را به رنج می انداخت(شعراء، آیه 3) و سخنان یاوه و درشت منافقان را گوش می داد و مقاصد نهان آنها را که به آن علم قطعی و شهودی داشت، به رویشان نمی آورد و به همان ظاهر کلامشان مستند می کرد و می پذیرفت؛ چرا که ایشان بر خلق عظیم و دنبال هدایت مردم بوده است.(قلم، آیه 4) اصولا سنت و سیره چهارده معصوم(ع) این بود که همواره خوش گمان به دیگران بوده و براساس این اصل رفتار می کردند. اگر بخواهیم بیماری بدبینی و بدگمانی را درمان کنیم باید همین رویه را در پیش گیریم و نسبت به هستی و خدا خوش بین و نسبت به رفتار دیگران خوش گمان باشیم و بدگمانی و شکاکیت را کنار بگذاریم. امیرمؤمنان على(ع) می فرماید: من ظن بک خیرا فصدق ظنه؛ هر که به تو گمان نیک بُرد، چنان کن که گمانش به تو واقعیت پیدا کند.(بحار الأنوار: ج 74، ص417، حدیث39.) اگر بخواهیم بدگمانی خود و دیگران را درمان کنیم باید به اصل ایمان به عنوان مهمترین عامل درمانی توجه کنیم. ایمان به خدا و قیامت و حساب و کتاب آن، موجب می شود تا انسان همواره جنبه مثبت را مورد توجه قرار دهد؛ زیرا حکمت الهی اقتضا می کند که خیر بیشتر از شر بر جهان و جامعه حاکم باشد. بنابراین، اصل، با خیر و خوبی است و جنبه خیر در هر چیزی قوی تر و برتر است. پس براساس اصالت صحت در رفتار دیگران و جنبه خیرگرایی در آن، رفتارهای حتی مشکوک دیگران را بر رفتار صحیح حمل می کنیم تا این گونه از بدگمانی و بدبینی رها شویم.(نور، آیه 12) عامل تقوای الهی نقش بسیار مثبتی برای خوش بینی و خوش گمانی دارد. از این رو انسان متقی هرگز نسبت به دیگران بدگمان نخواهد بود و جنبه های منفی و احتمالی را به جنبه مثبت و درست حمل می کند.(حجرات، آیه 12) برداشت مثبت از سخن دیگران، موجب می شود تا خوش بینی و خوش گمانی در انسان ایجاد و تقویت شود و از بیماری بدگمانی رهایی یابد. خداوند می فرماید: اى کسانى که ایمان آورده اید چون در راه خدا سفر مى کنید [خوب] رسیدگى کنید و به کسى که نزد شما [اظهار] اسلام مى کند مگویید تو مؤمن نیستى [تا بدین بهانه] متاع زندگى دنیا را بجوئید چرا که غنیمت هاى فراوان نزد خداست قبلا خودتان [نیز] همین گونه بودید و خدا بر شما منت نهاد، پس خوب رسیدگى کنید که خدا همواره به آنچه انجام مى دهید آگاه است.(نساء، آیه 94) خوش بینی و خوش گمانی نسبت به رفتار دیگران، از عوامل رهایی از بدگمانی است. خداوند می فرماید: چرا هنگامى که آن [بهتان] را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند این بهتانى آشکار است (نور، آیه ۱۲) در این آیه به مومنان یاد داده می شود تا در برابر موارد مشکوک، گمان نیک برده و با خوش گمانی با مطلب مواجه شوند و موارد مشکوک را بر جنبه صحیح و درست آن بار کنند تا این گونه از بیماری بدگمانی و بدبینی رهایی یابند و دچار تبعات و پیامدهای زشت چون افک و افترا نسبت به دیگران نشوند و خود را دچار مشکلات دیگر و تبعات و پیامدهای آن نکنند. پرهیز از ایجاد بستر بدگمانی اگر دیگران نسبت به برخی از ماها و یا رفتار ما نگاه منفی دارند و دچار بدگمانی می شوند، به سبب قرار گرفتن در محیط ها و یا موقعیت هایی است که این بدگمانی را ایجاد یا تقویت می کند. بنابراین، برای رهایی از چنین امری باید موقعیت ها را بسنجیم واز قرار گرفتن در مواضع تهمت خودداری کنیم و با پرهیز از این موقعیت ها، بدگمانی رااز دیگران دور سازیم. امام على(ع) می فرماید: مَن وَقَّفَ نفسَهُ مَوقِفَ التُّهَمَةِ فلا یَلُومَنَّ مَن أساءَ بهِ الظَّنَّ؛ هر که خود را در جایگاه تهمت و بد گمانى نهد، نباید کسى را سرزنش کند که به او گمان بد برده است. (الأمالی للصدوق: ص380، حدیث483.) آن حضرت(ع) در جایی دیگر می فرماید: هرکه به جاهاى بد آمد و شد کند، متهم مى شود و هر که خود را در معرض تهمت قرار دهد، نباید کسى را که به او گمان بد برده است، سرزنش کند.( کنز الفوائد: ج 2، ص182.) .......... 167
یکشنبه ، ۱۴آذر۱۳۹۵
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: قم پرس]
[مشاهده در: www.qumpress.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 12]
-
گوناگون
پربازدیدترینها