واضح آرشیو وب فارسی:نصر نیوز: نصر:بنای استوار و سر به فلک کشیده ارک تبریز باز مانده های ایوان جنوبی ارک یا مسجد علیشاه است که در بین سال های ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد علیشاه تبریز در هنگام وزارت علیشاه در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی کنونی بنا شد.با فروریختن سقف بنا به هنگام ساخت و با فوت علیشاه ادامه ساخت بنا در آن زمان متوقف شد. با آغاز جنگ های ایران و روسیه در سال های ۱۸۰۴–۱۸۲۴ و جنگ ایران و انگلیس در ۱۸۵۷ این بنا و محوطه اطراف آن به سرعت به ارگی نظامی تغییر کاربری داده شد. به فرمان عباس میرزا ولیعهد قاجار سربازخانه، ستاد فرماندهی جنگ ارتش ایران، و کارخانه ریخته گری و توپ ریزی در محوطه ارگ تبریز ساخته شد. همچنین در عهد قاجار عمارت کلاه فرنگی نیز در همین محوطه ساخته شد. ماهیت ارک تبریز به عنوان قلعه یا مسجد همواره مورد بحث کارشناسان بوده است اما بقایای این بنای عظیم تاریخی که بخشی از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی است و اسناد به جای مانده از تاریخ نویسان نشان می دهد که این اثر از همان ابتدا به عنوان مسجد ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است. دیوارهای موجود در حقیقت تشکیل دهندهٔ ایوان تاق پوش و حمال تاقی استوانه ای عظیمی بوده است که فضای به وجودآمده به عنوان شبستان و عنصر اصلی مسجد علی شاه به شمار می رفته است. حمدالله مستوفی می نویسد: «…خواجه تاج الدین علیشاه جیلانی در شهر تبریز در خارج محلة نارمیان مسجد جامع بزرگی ساخته که صحنش 250 گز در 200 گز و در او صفه ای بزرگ، از ایوان کسری به مدائن بزگتر اما چون در عمارتش تعجیل کردند {سقف آن} فرود آمد. درآن مسجد انواع تکلفات به تقدیم رسانیده و سنگ مرمر بی قیاس درآن بکار برده و شرح آن را زبان بسیار باید» و ژان شاردن جهانگرد فرانسوی به سال 1670 در سفرنامة خود از بنای این مسجد چنین یاد کرده است: «…در تبریز 250 مسجد وجود دارد که بزرگترین آن مسجد علیشاه است که رو به ویرانی رفته است، این مسجد در زمان تاج الدین علیشاه جیلانی وزیر سلطان محمد خدابنده و سلطان ابوسعید بهادرخان ـ چهارصدسال پیش ـ در سمت جنوب شهر تبریز بنا شد. چندسال پیش طبقه زیرین این مسجد رو به ویرانی رفت و مرمت شد و مناره های آن را که بلندترین و با شکوه ترین مناره های مساجد تبریز است تعمیر کردند و شخصی که از راه ایروان به تبریز میأید ابتداء این مناره ها را می بیند». این هردو ـ مورخ و سیاح ـ از آنچه امروز از هرسمت به شکل قلعه ای نظامی در خیابان پهلوی تبریز واقع است و بدان ارک علیشاه می گویند بنام مسجد یاد کرده اند، دلایل تاریخی و باستان شناسی هم نشان می دهد که ارک علیشاه در واقع مسجد علیشاه است که سازنده اش تاج الدین علیشاه جیلانی تبریزی وزیر سلطان محمد خدابنده اولجایتو و زمان ساختنش منتهی چون در زمان عباس میرزا قاجار این بنا تبدیل به قورخانه و مخزن مهمات لشگر شد بدان نام ارک دادند. پس از نقل بخشی ازآنچه حمدالله مستوفی و ژان شاردن از این بنا نوشته بودند تکه ای از گزارش ابن بطوطه جهانگرد مراکشی در تکمیل نمای گذشته ارک یا مسجد علیشاه مؤثر است: «… بعد به مسجد جامعی رسیدیم وزیر علیشاه معروف به جیلان آن را بنا کرده است و در بیرون از سمت راست مدرسه و از سمت چپ زاویه ای وجود دارد و صحن آن با سنگهای مرمر فرش گردیده و دیوارها بوسیله کاشی که چیزی مانند زلنچ است پوشانده شده وجوی آبی از وسط آن می گذرد و انواع درختان، موها و یاسمین درآن بعمل آوردند.» و تاجر ونیزی پس از ابن بطوطه و در تکمیل ترسیم او آورده است: «….دراطراف آن با سنگهای عالی طاقهایی ساخته شده که ستونهای مرمر آن را نگاه داشته اند. این ستونها بقدری عالی و شفاف اند که به بلور شباهت دارند. کلفتی و بلندی همه آن ها یکسان و حدود پنج پا یا شش پا است. در کنار دراصلی ـ زیر طاق های سنگی ـ جوی آبی در جریان است و در وسط بنا چشمه بزرگی وجود دارد. سکویی نیز دروسط ساخته شده است. این مسجد سه در دارد که فقط دو درآن مورد استفاده قرار می گیرد و دارای طاق است. یکی از درها که باز و بسته می شود. 3 پا پهنا و 5 پا بلندی دارد و از الوارهای بزرگ ساخته شده و روی آن قطعه برنز صیقلی مطّلا کوبیده شده است.» پروفسور شفیع جوادی نیز در خصوص ارک نوشته است: در زمان عباس میرزای قاجار این بنا به محل قورخانه و مخزن مهمات لشکر تبدیل یافت و به همین سبب نیز نام «ارگ» به آن دادند. ارگ علیشاه با قدمتی ۷۰۰ ساله، یکی از بلندترین و قدیمی ترین دیوارهای تاریخی کشور و همچنین از جمله مهم ترین نمادهای شهر تبریز است. بنا به نقل قول ها و یادداشت های جهانگردان تاریخی، ارگ علیشاه تنها بنای مرتفع شهر تبریز بوده که حتی از دوردست دیده می شده است. این بنا در حدود ۴۰ زمین لرزه و نیز جنگ های بسیاری را دیده و دوام آورده است. سبک معماری مسجد علیشاه به شیوه آذری و معمار آن استاد فلکی تبریزی ذکر شده است. این بنا و محوطه باستانی آن در ۱۵ دی ۱۳۱۰ خورشیدی به شماره ۱۷۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شنبه ، ۱۳آذر۱۳۹۵
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: نصر نیوز]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 38]