چگونگي استفاده از اصول معماري اسلامي در شهرسازي امروز / 14هم‌انديشي متفكران بين‌رشته‌اي؛ لازمه اصولي‌كردن معماري ايراني اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: چگونگي استفاده از اصول معماري اسلامي در شهرسازي امروز / 14هم‌انديشي متفكران بين‌رشته‌اي؛ لازمه اصولي‌كردن معماري ايراني اسلامي
گروه هنر: معماري، هنري اجتماعي است نه هنري آبستره بنابراين براي پيشرفت و تعالي اين هنر كه آميخته با زندگي تك تك آحاد جامعه است بايد متفكران عرصه‌هاي جامعه‌شناسي، روان‌شناسي، فلسفه، معماري و شهرسازي با هم‌انديشي يكديگر شهري انساني و اسلامي طراحي كنند.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا)، در طي نشستي كه با موضوع «چگونگي استفاده از اصول معماري اسلامي در شهرسازي امروز» در خبرگزاري ايكنا برگزار شد، «نصراله افجه‌اي» خوشنويس و «حميدرضا شايان» معمار در اين جلسه حضور به هم رساندند.

در قسمت نخست اين جلسه كه از نظر گذرانديد مباحث مربوط به معماري اسلامي با توجه به شهرسازي امروز و به‌روز شدن آن بررسي شد و بررسي توامان معماري و هنر خوشنويسي به دليل هم‌بستربودن اين دو هنر، مورد بررسي قرار گرفت. در اين قسمت به بررسي پيوند معماري اسلامي و شهرسازي و توجه به خانه‌هاي مسكوني و نيز نقش خوشنويسي به‌ويژه خط كوفي بنايي در ابنيه‌ها مي‌پردازيم.

رابطه بين معماري و شهرسازي

«حميدرضا شايان» دانشجوي دكتراي معماري دانشگاه تهران درباره رابطه بين معماري و شهرسازي عنوان كرد: شهر اسلامي داراي يك مركز مذهبي به نام مسجد، مركز حكومتي و مركز اقتصادي يا بازار است و در كنار اين عناصر، مناطق مسكوني به نام ربذ را داريم. در دوره‌هايي به‌ويژه پيش از اسلام بحث طبقات اجتماعي را داشتيم كه هر كدام از اقشار جايگاه خاصي در شهر داشتند ولي در دوره اسلامي بر اساس اصل مساوات محلات به حسب شرايط اقتصادي و اجتماعي اقشار تقسيم نمي‌شدند بلكه تقسيمات بر اساس صنوف صورت مي‌گرفت.

وي افزود: تفاوت خانه‌هاي اقشار متمول در ساخت و تزئينات خانه‌ها بود نه در نوع محلي كه خانه در آن واقع بود. مجموعه اين تفاوت‌ها، خانه قشر غني را از خانه‌هاي مردم عادي جدا مي‌كرده است. خانه آينه‌اي از وجود خود است. ما در خانه‌هايمان خودمان را ارائه مي‌دهيم. اين خود به باورها، محيط، جغرافيا و فرهنگ مرتبط است.

عضو هيات علمي گروه معماري دانشگاه صنعتي جندي‌شاپور در پاسخ به خبرنگار ايكنا مبني بر اينكه معماري خانه‌هاي عادي چگونه بوده و بايد باشد كه بتوان در آن به شيوه‌اي كه مدنظر فرهنگ اسلام است زندگي كرد، گفت: الگوهاي مشخصي را در معماري خانه‌هاي عادي مي‌بينيم. زمين كه در اختيار معمار قرار مي‌گرفت با هر ميزان قناصي، محوطه حياط كه در وسط قرار مي‌گرفت بايد چهارگوشه مي‌بود. فلسفه قراردادن حياط، يعني آوردن بيرون در خانه و نوعي نگرش در طبيعت. حياط جلوه‌اي از بهشت است. تخت و تختگاه تصوري از بهشت است كه معمار در متون ديني خوانده و سعي مي‌كند آن را در شرايط سخت اقليمي به وجود بياورد.

بناي خانه‌هاي مسكوني از نظرگاه معماري برخاسته از فرهنگ اسلامي

شايان در ادامه افزود: براي وارد شدن در خانه ابتدا از معابر به كوچه و سپس از كوچه وارد حياط مي‌شويم و بعد به پيشگاه و پيرنشين و هشتي و دالان و سپس به حياط و فضاهاي اصلي خانه از جمله اندروني و بيروني و مهمانخانه و تابستان‌نشين. در اقليم‌هاي متفاوت كه زمين محدود است دالان‌ها و هشتي‌ها را حذف مي‌كنيم ولي حياط همچنان وجود دارد.

مدير گروه معماري دانشگاه شهيد چمران اهواز تصريح كرد: در شمال كشور با خانه‌هايي مواجه هستيم كه اطراف آن را باغ فراگرفته است و ايواني كه مرز فضاي بيرون و داخل خانه است. هندسه، استفاده از مصالح بوم‌آور، ايستايي و ساختار بنا كه بايد ماندگار و محكم باشد، آسايشگاه‌هاي اقليمي، پنجره‌ها كه نور خورشيد را به داخل مي‌تاباند، از خصيصه‌هاي خانه‌هاي مسكوني معماري ايراني اسلامي است.

«نصرالله افجه‌اي» خوشنويس و مهمان ديگر نشست نيز بحث خود را با مبحث نقش تذهيب در معماري برخاسته از فرهنگ اسلامي آغاز كرد و گفت: در تذهيب بناها، تركيب‌بندي رنگ‌ها بدين صورت است كه نقاش و طراح تمركز را به رنگ‌هايي كه بيشتر جلب توجه مي‌كنند مانند رنگ قرمز مي‌دهند و رنگ‌هاي ملايم را همچون رنگ آبي در اطراف طرح قرار مي‌دهد كه كار را به صورت طبيعي تمام كرده باشد به طوري كه طرح داراي هارموني باشد.

نقش تذهيب در تجليل از خوشنويسي است

وي نقش تذهيب در كتيبه‌نگاري‌ها را در تجليل از خوشنويسي دانست و بيان كرد: رنگ طلا به دليل تجليل‌كردن و مجلل‌كردن است به همين دليل گنبد از طلاست. صفحه اول قرآن را نيز با هنر تذهيب مزين مي‌كنيم و به صورت بسته‌بندي خاصي ورودي زيبايي ايجاد مي‌كنيم كه شروع خوبي باشد.

افجه‌اي كه داراي مدرك درجه يك هنري است، در پاسخ به نقد خبرنگار ايكنا مبني بر اين كه مجلل ساختن در مساجد خلاف اصول اسلامي است، گفت: تجليل‌كردن به معناي محترم شمردن است نه به معناي مجلل بودن. ما به وسيله تذهيب مي‌خواهيم بزرگ‌نمايي كنيم. لابلاي خطوط را پر مي‌كنيم و در كل مي‌توان گفت كه خوشنويس به صورت مفرد روي بستري كه قرار گرفته احتياج به حواشي دارد كه هنر وي را توجيه بهتري كند.

وي به نقش اسليمي‌ها در معماري اشاره‌ كرد و توضيح داد: اسليمي‌ها بيشتر در لابلاي نوشته‌هاي كاشيكاري‌ها استفاده مي‌شود. بر اساس طراحي هر نوع خطي يك نوع طراحي و تذهيب شكل مي‌گيرد. خشونت در خط ثلث بيشتر ديده مي‌شود ولي خط نستعليق و شكسته نستعليق را كه تذهيب مي‌كنند با خطوط ملايم‌تر و رنگ‌هاي ملايم‌تري اين كار را انجام مي‌دهند به‌طوري كه تذهيب بر خوشنويسي تسلط نداشته باشد و در حكم زمينه و بك گراند خوشنويسي باشد.

تغييرات معماري در ايران پس از ورود اسلام

شايان نيز درباره تغييري كه بعد از ظهور اسلام در معماري خانه‌هاي مسكوني در ايران رخ داد چنين ابراز كرد: بعد از اسلام اتفاقاتي در خانه‌ها مي‌افتد كه اين اتفاق، پيراستن الگوهاي معماري مسكن است. در اين راستا، به واسطه كار معماران در مساجد هندسه غني‌تر شده و تزئينات وارد معماري مي‌شود. جهت‌گيري‌هاي خانه‌ها و واحدهاي همسايگي در شهر به سمت قبله حركت مي‌كند يعني نوعي نگاه مقدس در معماري به‌وجود مي‌آيد و فضاهايي در خانه براي عبادت ساخته مي‌شود.

وي كه مجري طرح «آماده‌سازي پرونده ثبت ميراث جهاني بافت تاريخي شهر يزد» است، ادامه داد: در اين مقطع از معماري، انعطاف‌پذيري را در همه فضاها مي‌بينيم. تفكيك فضاها خيلي مطرح نيست. چون اجزا مبلمان خانه ثابت نيست، بدين معني كه ابزار و اثاثيه ثابت نداريم. تخت‌خواب و مبلمان نداريم بلكه فضاهايي مثل پستو و گنجه وجود دارد كه اين اجزا در آن قرار مي‌گرفت و استفاده مي‌شد و دوباره به جايگاه خود بازمي‌گشت.

اين معمار اظهار نظر كردن قطعي در مورد اسلامي بودن اين مسائل را بسيار مشكل دانست و گفت: امروزه نگرش‌هاي ما متفاوت شده كه بعضي تحت‌تاثير دنياي امروز و بعضي به دليل وابستگي ما به مواد و بعضي به دليل گذر زمان است. در مسكن امروز سعي شده كه با توجه به فرهنگ ما بعضي از اصول مثل محرميت و عدم اشراف در آپارتمان‌سازي در معماري رعايت شود. البته اين مباحث را در معماري قديم نيز داشتيم. به طور مثال بام‌ها بسيار مرتفع بودند و داراي كنگره‌هايي بودند كه باعث مي‌شد از بيرون بام ديد نداشته باشد و بعد از اسلام اين قضيه پررنگ‌تر شد و رنگ و بوي اسلامي گرفت.

چگونگي كاربردي كردن اصول معماري برخاسته از فرهنگ اسلام در شهرسازي امروز

شايان در پاسخ به خبرنگار ما مبني بر اين كه چگونه مي‌توان اصول معماري برخاسته از فرهنگ اسلام را در شهرسازي امروز كاربردي كرد، گفت: ما در معماري امروز معنويت را بسيار احساس مي‌كنيم. مثلاً دوست داريم در آپارتمان 50 متري اتاق خواب ديد نداشته باشد. فضاي ورودي براي ما مهم است با توجه به اين كه امروزه در آپارتمان‌هاي با متراژ پايين براي فضاي ورودي از تعبيه راهرو احتراز مي‌كنند.

وي افزود: بعضي از معيارها فداي صرفه اقتصادي شده است. در معماري طبيعت مرده است. داشتن ديد و منظر به طبيعت در معماري لازم است و بايد آپارتمان‌ها از حياط‌هايي استفاده كنند كه كاركردهاي چندگانه دارد هم كاركرد طبيعت و هم محوطه‌اي براي بازي كودكان و هم جايي براي اين كه آپارتمان‌ها را از ديد يكديگر دور كند و روابط همسايگي را بر هم نزند.

طراح فاز يك مسجد و مجموعه فرهنگي دهلي يكي ديگر از راه‌حل‌هاي كاربردي‌كردن معماري برخاسته از فرهنگ اسلام را در شهرسازي امروز بحث سمبول‌ها دانست و اظهار كرد: استفاده از بعضي از متريال‌ها كه سمبول‌هاي ايراني را به ياد بياورد مثل بافت آجر، كف آجري كه آب بر آن خورده مي‌شود در داخل خانه، خاطره‌هايي از معماري را براي ما ايجاد مي‌كند و نيز استفاده از فيلترهاي صوتي و استفاده از متريال‌ها كه ايجاد عايق صوتي مي‌كنند براي رعايت حفظ حريم و روابط همسايگي موثر است.

استفاده از فرم‌هاي معماري اسلامي در فرم‌هاي بيروني نشانه معماري اسلامي نيست

وي افزود: ذكر اين نكته ضروري است كه در معماري ايراني اسلامي لازم نيست كه در فرم‌هاي بيروني حتماً از فرم‌هاي اسلامي مثل قوس استفاده كنيم بلكه بايد از متريال‌هايي استفاده كنيم كه داراي شناسنامه باشد. در معماري نبايد دروغگويي باشد. امروزه تكنولوژي داريم كه مي‌توانيم بدون ستون سقف داشته باشيم. استفاده از تزئينات، سايه روشن، فرورفتن و عقب نشستن نماهاي ساختمان‌ها و پنجره‌ها كه داراي يك عرصه هستند، مفيد است. ما همه اين‌ اصول را رها مي‌كنيم. روابط همسايگي را رها مي‌كنيم ولي دوست داريم در بنا قوس بگذاريم.

شايان ادامه داد: بايد كيفيت‌هاي زندگي ايراني مسلمان ارتقا پيدا كند و در عين اين كه داراي اعتقاد و هويت هستيم بايد فرزند زمان خود باشيم. همين امروز كه براي اولين بار به خبرگزاري ايكنا آمدم مشاهده كردم كه ساختمان ايكنا اصلاً هويت معماري اسلامي ندارد. يك نوع مدگرايي است. بنابراين در معماري‌هاي مسكوني بايد دقت كنيم. معماري عادي با مد حركت نمي‌كند بلكه با نيازهاي زندگي حركت مي‌كند. و ما اين مساله را در معماري حاشيه‌نشيني به وفور مشاهده مي‌كنيم.

افجه‌اي كه تاكنون در بيش از 100 نمايشگاه انفرادي و گروهي داخل و خارج كشور داشته، در پاسخ به خبرنگار ما با اين مضمون كه خط كوفي بنايي داراي چه ظرفيت‌هايي است كه باعث شده در معماري كاربرد فراواني داشته باشد، گفت: دو نوع خط كوفي داريم: الف- كوفي معمولي، ب- كوفي مزدوج كه به آن سواد و بياض نيز مي‌گويند. در اين نوع از خط فضاهاي خالي كه بين خط قرار مي‌گيرد با نوشته‌ها پر مي‌شود و در مقرنس‌كاري‌ها كاربرد دارد. فضاهاي خالي كه باز مي‌ماند با حروفي مثل اسماءالله پر مي‌شود و اين حركت را تعميم مي‌دهند روي حركات زواياي شكل هندسي. طراحي تابع اشكال هندسي است.

چرايي استفاده از خط كوفي بنايي در معماري ايراني اسلامي

وي افزود: به اين دليل به خط كوفي معقلي كوفي بنايي مي‌گويند كه خطي است كه روي بناي ساختمان‌ها استفاده مي‌شود بدين معني كه يك واحد از خط يك آجر است يا يك واحد آجر يك واحد خط است. يعني واحدها را افقي و عمودي قرار مي‌دهيم تا الفبايش شكل گيرد. اين كه طراح چه اشل و مقياسي را در نظر بگيرد نيز تعيين‌كننده است. گاهي يك آجر يك الف خواهد بود و زماني هست كه در فاصله‌هاي بين خطوط يك آجر قرار مي‌گيرد يك واحد خط و يك واحد فاصله بين دو خط. نيز ممكن است كلفتي آجر پهناي خط باشد و فاصله بندكشي، فضاي فاصله بندها باشد.

در ادامه نشست چگونگي استفاده از اصول معماري اسلامي در شهرسازي امروز، شايان كه مولف مقاله «هويت معماري معاصر ايران» در مجله معمار است، در پاسخ به خبرنگار ايكنا با اين مضمون كه تا چه ميزان شهرسازي امروز با اصول معماري برخاسته از فرهنگ اسلام مطابقت دارد، گفت: اين مطابقت خيلي اندك است. به طور مثال آشپزخانه‌هاي ما امروزه اپن است و از طرفي ديگر غذاهاي ايراني به‌گونه‌اي است كه بايد مدت زمان زيادي طبخ شود بنابراين بوي غذا تمام ساختمان را پر مي‌كند.

وي در تصحيح سخنان فوق تاكيدكرد: البته منظور من از طرح اين مساله اين نيست كه نبايد از آشپزخانه اپن استفاده كرد چرا كه امروزه به دليل محدود بودن مساحت آپارتمان‌ها استفاده از آشپزخانه اپن به دليل نورگيري خانه و از طرفي ديگر ديدداشتن مادر خانه به كل فضاي خانه براي مراقبت از كودكان ضروري است.

چگونگي رعايت اصول زندگي اسلامي در ساخت آپارتمان‌هاي كوچك

اين استاد دانشگاه راهكار رهايي از اين مشكل را چنين عنوان كرد: در آپارتمان‌هاي كوچك مي‌توانيم فضاهاي باز و نيمه باز و ايوان تعبيه كرده و از هال خصوصي استفاده كنيم و طبيعت را در حياط آپارتمان‌ها احياء كنيم. نگه‌داشتن هويت با زحمت و تلاش صورت مي‌گيرد. در اين عرصه ژاپن كم انرژي صرف نكرد. ما بايد شرايط خودمان را داشته باشيم.

شايان چند نمونه ناكارآمد و خوب بناهاي واقع در شهر امروز را چنين برشمرد: ساختمان مصلي يكي از بناهايي است كه داراي معماري اسلامي نيست. ساختماني با وسعت بالا در مركز شهر تهران و پيشرفت فيزيكي زير 30 يا 40 درصد آن هم بعد از سي سال غير از نفي قاعده لاضرر و لا ضرار چه مفهوم ديگري دارد؟ امروزه معماري ايراني اسلامي با نيازهاي مردم هماهنگ نيست.

وي افزود: همچنين ساختمان مجلس اجلاس سران به خاطر فورس زماني از نظر اجرا نتوانست مطلوب باشد. البته كساني چون مرحوم ميرميران تلاش‌هايي كرده‌اند و در كنار آن بناهايي چون: مجموعه دانشگاه تهران، مجلس شوراي اسلامي به خاطر حجم هرم‌شكل، مجموعه شوشتر نو كار كامران ديبا و فرهنگسراي اصفهان كار فرهاد احمدي مواردي از معماري‌هاي موفق هستند. ما در معماري نيازمند اخلاق هستيم. معماران ما استقلال هويتي و شخصيتي ندارند چرا كه اخلاق معماري به ويژه در حوزه ساخت دچار آسيب شده است.

تنها ماندن معمار؛ يكي از مشكلات عمده شهرسازي امروز

شايان يكي از مشكلات عمده در شهرسازي امروز را تنها ماندن معمار دانست و بيان كرد: همه پيوندها بريده شده است. بعد از انقلاب نسبت به قبل از انقلاب براي نشان‌دادن هويت‌ها، نتيجه‌هاي كمتري ديده مي‌شود. چون قبل از انقلاب معمار، فيلسوف، روانشناس، جامعه‌شناس با همفكري يكديگري شهر را طراحي مي‌كردند و حتي كنگره‌هاي مختلف بين‌المللي داشتيم. بعد از انقلاب اين رابطه‌ها گسست البته در شرايط كنوني دوباره بازگشت به آن موقعيت ديده مي‌شود ولي مشكل امروز از اينجا نشات مي‌گيرد كه زماني معمار تنها ماند. بايد توجه داشت كه معماري هنري اجتماعي است كه وابسته به زندگي مردم است و هنري آبستره نيست.

ميهمان معمار ايكنا راهكار ديگر براي مشكل شهرسازي امروز را مشاركت مردم در معماري دانست و افزود: اگر مردم را در شرايط معماري مشاركت دهيم اگر تاكيد بر تصميم جمع باشد نه فرد ديگر در شهرداري‌ها با آيتم‌هاي كه از اين دست كه نماي ساختمان‌ها بايد ويژگي اسلامي داشته باشد، مواجه نمي‌شويم. اين آيتم، غلط است و حكم اسلحه‌اي در برابر تمامي خلاقيت‌هاست. بايد بر اساس اصول معماري ايراني اسلامي در جمع تصميم‌گيري شود. بايد بر تداوم فرهنگي معماري و شهرسازي تلاش كنيم.

خوشنويسي؛ جزو لاينفك معماري

افجه‌اي هنرمند خوشنويس كه شاگرد استاداني چون كاوه و ميرخاني بوده در ادامه جلسه وجود خوشنويسي را جزو لاينفك معماري دانست و بيان كرد: خوشنويسي هويت لازمه معماري اسلامي است. طرز فكر اجرايي‌ اين هنر مهم نيست البته بايد با روش مدرن انجام شود اما بودنش حتمي است.

وي كه در عرصه هنر نقاشي‌خط بسيار تتبع كرده، به تغييري كه در هنر خوشنويسي كه خود عنوان خلاصه‌گويي را به آن داده اشاره كرده و معتقد است كه اين اتفاق بايد در معماري هم رخ دهد.

اين پيشكسوت خوشنويسي و پيشرو در هنر نقاشي‌خط در ادامه افزود: ما مي‌خواهيم لوگو داشته باشيم يعني كاربرد خط در گرافيك. حتي كساني كه مخالف اين نظريه هستند خودشان اين كار را انجام مي‌دهند ولي توجه ندارند. خلاصه‌گويي در دوران معاصر حكم است. رباعي در شعر هم همين حكم خلاصه‌گويي را دارد. طراحي خط، زبان تلويحي را ايجاد مي‌كند و اين رويكرد، پديده زمان است. اين اتفاق در خطاطي افتاده و در معماري هم بايد رخ دهد.

شايان كه مولف كتاب «بررسي تطبيقي تجارب مرمت شهري ايران و جهان» در پاسخ به خبرنگار ايكنا با اين مضمون كه آيا بعد از انقلاب اسلامي بنايي ساخته شده كه نشان‌دهنده هويت جديد ما باشد، گفت: چنين بنايي ايجاد نشده است. چون بعد از انقلاب با دوره‌اي مواجه شديم كه ديدگاه‌ها خيلي زياد شد و روايت برتري وجود نداشت و هر كس به يك ايده كار مي‌كرد. بعد از انقلاب به دليل شرايط سياسي و جنگ معماري انسجام پيدا نكرد و تداوم آن از بين رفت.

وي در پاسخ به خبرنگار ما مبني بر اين كه آيا برج ميلاد مي‌تواند نشان‌دهنده چنين هويتي باشد، ابراز كرد: اين برج نقاط مثبتي دارد كه از جمله آن اين است كه اين برج در يك مجموعه ساخته شده و فرم منظور معمار در آن استفاده از باغ ايراني بوده بدين منظور در جايي ساخته شده كه اطراف آن تپه است. اين نشانه بايد هويتي از تفكرات خاص ما و تكنولوژي ما باشد. اينها هستند كه نشانه مي‌شوند.

شايان كه مدير گروه معماري دانشگاه شهيد چمران اهواز است، در ادامه تصريح كرد: برج ميلاد از نظر ويژگي‌هاي بصري فرم هم در مقايسه با معماري كشورهاي ديگر خيلي واجد ارزش نيست. البته تزئيناتي زير حجم كروي در محل اتصال گذاشته شده كه طراح ادعا دارد كه مقرنس‌هاي مناره است و كل فرم سمبولي از يك مناره است ولي نمي‌تواند براي ايران 2008 عنصر هويت‌ساز باشد چه اين كه نمونه چنين معماري در ديگر جاهاي دنيا وجود دارد. اين برج اگر ده سال پيش ساخته مي‌شد مي‌توانستيم بگوييم كه معماري پيشرو بوده ولي الان در نوع خودش چيزي ندارد و مثل برج آزادي ماندگاري ندارد و مي‌توان گفت اتودي است كه بايستي بيشتر روي آن وقت گذاشته مي‌شد.

توجه نكردن عموم مردم به معماري و لازمه عمومي شدن استعدادهاي فردي

اين استاد دانشگاه عدم توجه عموم مردم را به معماري يكي ديگر از مشكلات معماري خواند و افزود: مردم از معماري گريزانند كاري ندارند اطرافشان چه چيزي ساخته مي‌شوند. به طور مثال اصلاً توجه ندارند كه ميدان انقلاب كه حجمي در وسط آن كار گذاشته بود كه نمادي از انقلاب اسلامي بود چرا برداشته شده و به جاي آن حجمي كار گذاشته شده كه ربطي به انقلاب اسلامي ندارد. نود درصد مردم سرشان پايين است. زندگي ما در شهر جريان ندارد و صرفاً به داخل خانه‌ها رفته است. مردم نگاهي به تغييرات نمي‌كنند و فقط افسوس مي‌خورند و اين در حالي كه استعدادها بايد به استعداد عمومي برسد.

سخنان افجه‌اي هنرمند پيشكسوت نيز حسن ختام نشست چگونگي استفاده از معماري اسلامي در شهرسازي امروز بود كه در تصحيح سخنان ميهمان معمار گفت: نبايد به تكنولوژي بي‌اهميت باشيم. ولي با توجه به پيشينه، فرهنگ و نقطه جغرافيايي هر چيزي كه مي‌خواهيم اعمال كنيم بايد منطق داشته باشد. طراح خوشنويس موظف است به آن طرح معمار توجه كند و به نوعي دنباله‌رو طرح معمار است. ‌
چهارشنبه 29 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 3229]