واضح آرشیو وب فارسی:سوک: جالب اینکه شاه از مکاشفه های متعدد خود با ائمه معصوم نیز سخن به میان آورده است! او حتی در موفقیت کودتای ضدمردمی 28 مرداد، از حفاظت الهی سخن به میان آورد! و همین طور به تدریج به شکل جسورانه تری به بیان حمایت الهی از خود می پرداخت.سوک : محمدرضا پهلوی وقتی از وقایع سختی که در زندگی برایش روی داده (مانند امراض زمان کودکی، نجات یافتن از چند ترور و همچنین کودتای 28 مرداد) سخن می گفت، مدعی بود دوام و بقای وی بعد از تمامی این حوادث فقط می تواند نشان دهنده حمایت خاص و ویژه خداوند از شخص او باشد. به عبارتی دیگر شاه خود را نظرکرده می دانست و معتقد بود که تمامی این وقایع نشان دهنده تایید ادعای او است. در این نوشتار در پی آنیم به این مسئله بپردازیم که چرا محمدرضا پهلوی چنین می اندیشید و چه عواملی باعث شده بود تا وی خود را نظر کرده بداند. برای این مهم بهتر است تا حوادثی که در آنها شاه عنایت ویژه خداوند را بر سر خود می دید، مرور کنیم. *کودکی محمدرضا پهلوی کمی پس از انتصاب به ولیعهدی و جدایی از مادرش، مبتلا به حصبه شد. طی هجده ماه بعد، سیاه سرفه، دیفتری و مالاریا نیز به سراغش آمدند. زونیس نویسنده کتاب «شکست شاهانه» معتقد است: «هر یک از این بیماریها ولیعهد را تا آستانه مرگ پیش برد و باعث هراس و نگرانی خانواده سلطنتی و وحشت خودش شد. در مدت ابتلا به بیماری حصبه، ولیعهد هفته ها با مرگ دست به گریبان بود. بعدها شاه ادعا کرد که بهبود غیرمنتظره او در اثر مداخله نیروهای ناشناخته آسمانی بود!»1 شاه در کتاب «ماموریت برای وطنم» به مواردی از این توهّمات شاهانه اشاره کرده است. از جمله آنکه پس از تاجگذاری رضاشاه، دچار بیماری حصبه می شود. آنگونه که شاه خود روایت می کند، بیماری آنچنان بر بدن او مستولی گشت که چند هفته با مرگ دست به گریبان شده بود. او فرایند درمان خود را اینگونه به عوالم روحانی گره می زند: « در یکی از شبهای بحرانی کسالتم مولای متقیان علی علیه السلام را به خواب دیدم که در حالی که شمشیر معروف خود ذوالفقار را در دامن داشت و در کنار من نشسته بود، در دست مبارکش جامی بود و به من امر کرد که مایعی را که در جام بود بنوشم. من نیز اطاعت کردم و فردای آن روز تبم قطع شد و حالم به سرعت رو به بهبود رفت ».2 از دیگر مواردی که شاه مدعی است مورد توجه ائمه اطهار و فرزندان ائمه قرار گرفته، به جریان سفر او به امامزاده داود باز می گردد. او می گوید که در یکی از این سفرها در حالی که او و خانواده اش سوار بر اسب مسیر پر پیچ و خم امامزاده را می پیمودند، ناگهان پای اسبی که او بر آن سوار بود لغزید و او با سر به روی سنگی سخت و ناهموار پرتاب شد، اما هیچ آسیبی ندید: «همراهان من از اینکه هیچگونه صدمه ای ندیده بودم، فوق العاده تعجب می کردند. ناچار برای آنها فاش کردم که در حین فرو افتادن از اسب، حضرت ابوالفضل(ع) فرزند برومند حضرت علی(ع) ظاهر شد و مرا در هنگام سقوط گرفت و از مصدوم شدن مصون داشت».3 او حتی در کتاب «پاسخ به تاریخ» پا را از این فراتر می گذارد و مدعی می شود که با امام زمان دیدار کرده است: در کودکی واقعه ای که توجه مرا به عالم معنی بیش از پیش جلب نمود، روزی روی داد که با مربی خود در کاخ سلطنتی سعدآباد در کوچه ای که با سنگ مفروش بود قدم می زدم. در آن هنگام ناگهان مردی را با چهره ملکوتی دیدم که بر گرد عارضش هاله ای از نور مانند صورتی که نقاشان غرب از عیسی بن مریم می سازند، نمایان بود. در آن حین به من الهام شد که با خاتم ائمه اطهار حضرت امام قائم رو به رو هستم. مواجهه من با امام آخر زمان چند لحظه بیشتر به طول نینجامید که از نظر ناپدید شد و مرا در بهت و حیرت گذاشت. در آن موقع مشتاقانه از مربی خود سؤال کردم: او را دیدی؟ مربی متحیرانه جواب داد: «چه کسی را دیدم؟ اینجا که کسی نیست! اما من این قدر به اصالت و حقیقت آنچه که دیده بودم اطمینان داشتم که جواب مربی سالخورده من کوچک ترین تأثیری در اعتقاد من نداشت. 4 *سوء قصد و نجات یافتن شاه نظر کرده بودن خود را فقط مختص به دوران کودکی ندانسته و معتقد است که همین مسئله باعث شده بود که در دوران بزرگ سالی نیز ترورهایی که برای کشتن او برنامه ریزی شده بود نافرجام بماند. محمدرضا در این باره می گوید: « آن روز که آ نها مرا از نزدیک هدف گلوله قرار دادند، این غریزه ام بود که نجاتم داد. چون وقتی که آن شخص با تفنگ خود به طرف من نشانه رفت، من به طور غریزی به یک نوع چرخش دورانی به دور خود مبادرت کردم و در یک لحظه قبل از آنکه او قلب مرا هدف قرار دهد، خود را به کناری کشیدم و گلوله به شانه ام اصابت کرد. یک معجزه... فقط کار یک معجزه بود که مرا نجات داد... بر اثر یک معجزه که توسط خداوند و پیغمبران اراده شده بود نجات یافتم»5 جالب اینکه شاه از مکاشفه های متعدد خود با ائمه معصوم نیز سخن به میان آورده است! او حتی در موفقیت کودتای ضدمردمی 28 مرداد، از حفاظت الهی سخن به میان آورد! و همین طور به تدریج به شکل جسورانه تری به بیان حمایت الهی از خود می پرداخت:«...من در تمام آنچه کرده ام و آنچه خواهم کرد، خود را عاملی برای اجرای مشیات الهی بیش نمی بینم».6 *خودشیفتگی؛ بیماری تمامی دیکتاتورها اما شاه چرا دچار چنین توهّمی بود و فکر می کرد که نظر کرده است. برای پاسخ به این سؤال باید به تحقیقاتی که روانشناسان در این خصوص انجام داده اند مراجعه کرد. به باور بسیاری از روان شناسان افراد مستبد و دیکتاتور توانایی آن را ندارند که ارتباطشان با دیگران را به درستی و منطقی بررسی کنند. در نتایج پژوهشی که توسط محققان انجام شده، آمده است که دیکتاتورها ذهنیت خود را تغییر می دهند و شخصا برای خود، تفکری جدید خلق می کنند. این گزارش تاکید می کند: «این تمایل در افراد قدرتمند وجود دارد که برای خود اعتباری را در نظر بگیرند که در عالم واقعیت وجود ندارد .... دیکتاتورها تمایل دارند که قدرت و توانایی خود را بیش از واقعیتها نشان دهند. آنان در حقیقت خود را یک قهرمان می بینند...7 به عبارتی دیگر می توان مدعی شد که دیکتاتورها دچار نوعی خودشیفتگی هستند و البته این خود شیفتگی نوعی بیماری روانی است. آنان با خلق دنیایی خیالی برای خود اعتبار کسب می کنند و البته زمانی که این حس قهرمان پنداری آنان به چالش کشیده می شود، دستخوش سوءظن می شوند و «پارانویا» در آنها شکل می گیرد. به زبانی دیگر حسن توطئه، افسردگی، هراس و خشونت به آنها دست می دهد. در خصوص محمدرضا پهلوی نیز چنین مسئله ای صدق می کرد. او که در دنیای واقعی همواره خود را در مقابل مشکلات متعدد می دید و از همان دوران کودکی با بی مهری پدر رو به رو بود، تلاش می کرد با خلق دنیای خیالی و با بهره گیری از فرهنگ به ظاهر مذهبی با وجود اینکه در عمل به آن اعتقاد چندانی نداشت، مشکلات روحی و روانی خود را حل کند. برای همین است که وقتی در خصوص معجزه نجات یافتن خودش در کودکی صحبت می کند، اعلام می کند که این مسئله را از پدرش مخفی نگه داشته است. فریدون هویدا در کتاب «سقوط شاه» درباره توهّمات محمدرضا پهلوی می نویسد: «توهّمات عظمت گرایانه شاه به قدری او را از حقایق دور ساخته بود که حتی سازمان «سیا» نیز ضمن گزارش محرمانه ای در سال 1355شاه را به عنوان مردی که خطرات ناشی از عقده خود بزرگ بینی او را تهدید می کند، توصیف کرده بود».8 ماروین زونیس نویسنده کتاب «شکست شاهانه» منابع ذخیره روانی شاه را این چنین برمی شمارد: 1. تحسین دیگران؛ 2. جفت بودن با اشخاص دیگر؛ 3. حمایت الهی؛ 4. پشتیبانی آمریکا؛ این محقق معتقد است که محمدرضا پهلوی با بهره گیری از رویاهای مذهبی و تاکید بر اینکه مورد تایید خدواند است، اقدامات خود را از نظر روحی و روانی تایید می کرده است. وی عنوان می کند این اعتماد ظاهری و ساختگی که شاه خود را مورد تایید و عنایت ویژه خداوند می دانست، راه حلی برای جبران کمبود شخصیت محمدرضا پهلوی بوده است. چرا که همین کمبود شخصیت باعث شده بود تا او مدام به تایید دیگران نیازمند باشد. برای همین شاه به نظرکرده بودن خود اعتقاد داشت و بدین وسیله تلاش می کرد تا عقده های روانی اش را جبران کند.9 بر این اساس مروری بر دیدگاه های محمدرضا پهلوی در خصوص «نظرکرده بودن» نشان می دهد که این مسایل نه تنها ریشه در واقعیت نداشته است؛ بلکه به نوعی فرافکنی او در قبال عقده های مختلفی که ریشه در کودکی اش داشته، بوده است. به طوری که محمدرضا پهلوی سعی می کرده تا با نشان دادن این مسئله که او مورد تایید خدواند است، کمبود اعتماد به نفس و عدم قاطعیتی را که در شخصیتش بوده جبران کرده و خود را شخصیتی قاطع و مصمم نشان دهد. 1-ماروین زونیس، شکست شاهانه: ملاحظاتی درباره ی سقوط شاه، ترجمه اسماعیل زند و بتول سعیدی، تهران، نشر نور، 1371، ص 11. 2- محمدرضا پهلوی، مأموریت برای وطنم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1350، ص 87. 3- محمدرضا پهلوی، پاسخ به تاریخ، تهران، انتشارات شهرآب،1371،ص96. 4- همان، ص 97. 5-اوریانا فلاچی، مصاحبه با تاریخ سازان جهان، تهران، انتشارات اساطیر، ص 87. 6- همایش بررسی علل فروپاشی سلطنت پهلوی ، بررسی علل فروپاشی سلطنت پهلوی، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1384، ص68. 7-برای مطالعه در این زمینه رجوع کنید به: لئو اشتراوس، روانشناسی استبداد، ترجمه محمد حسین سروری، تهران، نشر نگاه،1381. 8- فریدون هویدا، سقوط شاه، تهران، انتشارات اطلاعات 1365،ص 156. 9- ماروین زونیس، همان، ص 168. سیدمحسن موسوی زاده/ موسسه مطالعات تاریخ معاصر
شنبه ، ۲۱فروردین۱۳۹۵
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: سوک]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 24]