واضح آرشیو وب فارسی:عصر ایلام: نورالدین رستمی- استاد دانشگاه ایلام- بیش از یک میلیارد نفراز ساکنان کره زمین امکان دستیابی به آب سالم و بهداشتی بی بهره اند و بسیاری از صاحب نظران نیز بر این باورند که منابع آب در جهان و ایران توان پاسخگویی به نیازهای روزافزون آدمی را نخواهد داشت. ناهمگونی میان عرضه محدود و تقاضای آب نگرانی های بسیاری را در سطوح مختلف تصمیم گیری و معیشتی کشور بوجودآورده است به گونه ای که ادامه چنین روندی تامین مطمئن و پایدار آب برای مصارف گوناگون درآینده را با عدم قطعیت فراوان والزامات مشروط بسیاری همراه خواهد نمود. خشکسالی به عنوان بی سروصداترین بلایای طبیعی در مقابل سیلاب به عنوان یکی از پرصداترین بلایا قرار گرفته است در حالی که خطر وخسارت های ناشی از خشکسالی به مراتب بیشتر از سایر بلایای طبیعی مانند سیل وطوفان وآتش فشان و حتی زلزله است ولی به دلیلی که مشاهده تاثیر تخریب خشکسالی نیاز به زمان به نسبت طولانی دارد مطالعه وتحقیق ونحوه برخورد با آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. آب چیست؟ آب مایه حیات و فراوان ترین ماده مرکب بر روی سطح کره زمین و بستر اولیه حیات به شکلی است که امروزه می شناسیم. بیش از ۷۵٪ جرم یک انسان از آب تشکیل شده است و نیز بیش از ۷۰٪ سطح کره زمین را آب پوشانده است، اما با وجود این حجم عظیم آب تنها دو درصد از آبهای کره زمین شیرین و قابل شرب است و باقی آن به علت محلول بودن انواع نمک ها خصوصاً نمک طعام غیر قابل استفاده است. از همین دو درصد آب شیرین بیش از ۹۰ درصد به صورت منجمد در دو قطب زمین و دور از دسترس بشر واقع شده است. عوامل ایجادکننده بحران آب درایران عوامل متعددی سبب بروز بحران آب در ایران شده است. در زیر به عوامل اصلی ایجاد این پدیده اشاره شده است. 1. وضعیت اقلیم ایران: ایران با متوسط بارندگی سالانه 250 میلیمتر جزو منلطق خشک ونیمه خشک به شمار می آید که در مقایسه با متوسط جهانی که800 میلیمتر است کمتر از یک سوم می باشد توزیع همین مقدار کم بارش نیز بسیار غیریکنواخت است به طوری که کمتر از 100میلیمتر در سال در مرکز ایران تا بیش از 1000میلیمتر در سال در شمال آن متغیر است به عبارتی دیگر توزیع نامناسب مکانی وزمانی بارندگی درکشور به گونه ای است که70درصد از بارندگی در25درصد از سطح کشور و30درصد آن در 75درصد مناطق دیگر کشور صورت میگیرد و اغلب فصل بارندگی بر زمان آبیاری منطبق نمی باشد از طرفی متوسط تبخیر در کشور 2100میلیمتر بوده که در مقایسه با متوسط جهانی که700میلیمتر است 3برابر می باشد . 2. خشکسالی های اخیر: در چند سال اخیر خشکسالی هایی در مناطق کشور مثل خراسان جنوبی و یزد مسئولان را نگران کرده است اگر چه دولت برخی اقدامات جهت کاهش تاثیر خشکسالی انجام داده است ولی وضعیت آب در این مناطق روز به روز بحرانی تر می شود چرا که در برخی از این مناطق تنها راه درآمد بخشی از مردم فقط کشاورزی بوده و شرایط برای آنان طاقت فرسا شده است. براساس آخرین آمار هواشناسی از اول مهرماه 92 تاکنون حدود نیمی از استان های کشور دچار کمبود بارندگی از میان باران های بلند مدت خود شده اند به طوری که استان های البرز و سمنان 45درصد و تهران 36درصد،وخراسان شمالی 33درصد ، قم32درصد، اردبیل وخراسان جنوبی 27 درصد، آذربایجان غربی وگلستان21درصد، قزوین 20درصد، کردستان 19درصد، همدان 17درصد و یزد12 درصد با کمبود بارش مواجهه شده اند. 3. رشد جمعیت: از حدود 100 سال پیش جمعیت ایران 6برابر شده است با وجود این بیشتر رشد جمعیت ایران طی دهه های اخیر رخ داده است. نرخ رشد جمعیت در دهه 1355تا1365 ،19/3درصد بوده که متولدین این دوره در حال حاضر به سن باروری رسیده اند و در آینده ای نزدیک انبوهی از جمعیت به میزان فعلی آن افزوده خواهد شد. 4. کمبود آب شیرین: آب شیرین تنها 3 درصد منابع آبی کره زمین را تشکیل می دهد و بخش اعظم آن به شکل یخ های قطبی ویا در اعماق زمین قرار دارد که دسترسی به آنها ممکن نیست. شایان ذکر است میزان آب شیرین قابل دسترس در دریاچه ها ورودخانه ها وپشت سدها کمتر از 5/2 درصد کل آبهای شیرین کره زمین را تشکیل می دهد. 5. برداشت های غیر مجاز: در برخی از دشت های کشور به علت بحرانی بودن سطح سفره آب زیرزمینی و پروانه حفر چاه صادر نمی شود ویا برداشت آب محدود شده است. اما برخی افراد سودجو اقدام به حفر غیر مجاز چاه آب کرده و یا با حفاری و یا به هر نحوی بیشتر از میزان برداشت مجاز آب از چاه بهره برداری می کنند. ادامه این روند درآینده ای نزدیک منجر به فاجعه ی کمبود آب در دشت های کشور خواهد شد. 6. آلوده شدن آب هر یک لیتر فاضلاب حدود 7 لیترآب شیرین را آلوده می کند این در حالی است که روزانه حدود2میلیون تن مواد زائد دررودخانه ها و دریاچه ها و دریاها و اقیانوسهای کره زمین تخلیه می شود .چنان چه این روند آلودگی ادامه داشته باشد کره زمین در سال2025میلادی حدود 18000کیلومتر مکعب ازآب شیرین خود را از دست می دهد و این حجم معادل تقریبا 9برابرحجم آبی است که هرساله جمعیت آبیاری زمین های کشاورزی دنیا استفاده می شود .نقش کشورهای صنعتی درایجادآلودگی های زیست محیطی از نظر کمی به دلیل تراکم انواع صنایع درآنها نسبت به جوامع نسبی یا در حال گذرا به مراتب بیشتر است .ضمن این که کیفیت آلودگی محیط زیست نیز در این دو دسته از جوامع با هم متفاوت است .به عنوان نمونه در حالی که آلودگی های زیست محیطی وپایین آمدن کیفیت آب رودخانه شده است. عواملی دیگر ایجاد کننده بحران آب نظیر: عدم مدیریت آبها ومنابع طبیعی کشور - مهارآب تمام رودخانه های کشور وبستن سد در گلوگاههای هایرود برای تولید انرژی ومقاصد کشاورزی که حاصل این کار خشک شدن تالاب ها و دریاچه ها و دریاها و بالارفتن دما و تبخیر بیش از حد آبهای پشت سدها و بخارآب سرگردان در هوا شده است - برداشت بی رویه وبی حساب مردم از سفره های آب سطحی وزیرزمینی تا چند سال دیگر برای همیشه تمام سفره های آب زیرزمینی را به کلی خالی میکند - گسترش شهرنشینی و بالا رفتن جمعیت شهری تقاضا برای آب را در مناطق شهری چند برابر نموده است و تبدیل زمین های کشاورزی و باغات و مزارع به شهرک ومناطق مسکونی و جاده سازی و باغ شهری و تخریب زمین های منابع طبیعی باعث سرعت بخشیدن رواناب وسیلاب وشسته شدن خاک شده است - قطع درختان جنگلی وبرداشت بی رویه از گیاهان دارویی باعث ازبین رفتن رطوبت خاک شده است، دانشمندان معتقدند وقتی که توده ها(سیستم ها)از روی مناطق جنگلی عبور می کنند به خاطر وجود درخت وجنگل از سرعت توده ها کاسته می شود وباران بیشتری در مناطق جنگلی ولی سیستم ها به سرعت از دشت های خشک وبی رطوبت عبور می کنند - چرای بیش از حد توسط احشام باعث از بین رفتن پوشش گیاهی شده ودلیلی محکم برای ایجاد رواناب وسیل در کشورهای آفریقایی وخاورمیانه شده است - برداشت بی رویه محصولات زراعی مانند ذرت وگندم ومحصولات باغی و...در کشورهای کم آب واستفاده بی اندازه سوخت های فسیلی درجهان موجب گرم شدن وازدیاد دما شده است واز میزان باران جامد (برف)دربیشتر نقاط جهان کاسته شده است و ... راهکار: مصرف آب با مدیریت صحیح راه حل نجات منابع کشور از بحران آب با توجه به بحران ها و چالش هایی که امروزه وجود دارد استفاده بهینه از منابع آب باید از برنامه های اصلی کشور ما باشد. برنامه ریزی برای حفظ و بهره برداری بهینه از منابع آبی نیازمند به کارگیری ضوابط خاص خود می باشد که در زیر چند راهکار برای مقابله با این بحران ارائه شده است. 1- در نظر گرفتن رشد جمعیت و برنامه ریزی در عرضه آب نسبت به تقاضای فزاینده. 2- ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی در منابع آب در نظر گرفته شود. 3- جهت حفظ اکوسیستم آب شیرین مدیریت مناسب و اختصاص آب در آینده برنامه ریزی نماییم. 4- سیستم های منابع آبی پایدار به نحوی طراحی و اجرا شوند که در مقابل تغییرات مختلف سازگار، قدرتمند ودارای توانایی واکنش باشند. 5- ارزش نهادن به آب و جلو گیری از برداشت چاههای غیر مجاز 6- جلوگیری از توسعه باغها در سر شاخه های رودخانه حفظ بستر و حریم رودخانه 7- تغییر روشهای آبیاری و الگوی کشت و صرفه جویی آب در بخش کشاورزی و ترویج فرهنگ استفاده صحیح از آب می تواند 8- ساختار جدید آب پروژه های جدید ذخیره آب، روش های بهینه مدیریت منابع آب و بهره گیری از ابداعات و ابتکارات جدید هشیار باشیم : در دهه های آینده جهان با بحران آب روبرو خواهد بود
پنجشنبه ، ۲۷اسفند۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: عصر ایلام]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 15]