محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830495610
آسیب شناسی رویکردهای غالب حوزوی پیگیر تولید علوم انسانی اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:هوش نیوز: یادداشت پیش رو با آسیب شناسی رویکرد معرفت شناسانه در تحول علوم انسانی، خطرات روش گرایی حاد، بی توجهی به تاریخ و میدان واقعیات اجتماعی و نیز ذهن گرایی و نخبه گرایی یک سویه آن را گوشزد می کند.به گزارش هوش نیوز به نقل از خبرنگار مهر ، در ذیل یادداشتی از میثم مهدیار، دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی با عنوان « آسیب شناسی رویکردهای غالب حوزوی پیگیر تولید علوم انسانی اسلامی» می آید. بیش از یک دهه است که تولید و تحول در علوم انسانی با هدف «ساخت جامعه و تمدن مطلوب اسلامی» و بر اساس «مبانی دینی و بومی» دغدغه مهم بسیاری از باورمندان به انقلاب اسلامی در حوزه و دانشگاه شده است. البته این دغدغه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایجاد شده و در سال های انقلاب فرهنگی نیز تلاش ها و تولیداتی در این حوزه صورت گرفته بود، ولی به دلیل نقصان های نظری و نیز اوضاع سیاسی و اجتماعی، این تلاش ها و تحرکات کمتر دنبال شد. در دهه هشتاد و با تغییرات سیاسی و فرهنگی و فکری که در اواخر دهه هفتاد و در دولت اصلاحات رخ داده بود، دغدغه تولید علم دینی و بومی و تحول در علوم انسانی موجود، سرلوحه اقدامات و تتبعات برخی دانشوران حوزوی و دانشگاهی شد و فعالیت های گوناگونی در قالب مؤسسات و پژوهشگاه های علمی در این موضوع آغاز گردید. با مروری بر دیدگاه های مطرح شده در این یک دهه درباره مسئله تولید علم و تحول در علوم انسانی، دو نوع رویکرد را می توان شناسایی کرد. رویکرد اول که البته بینش رایج و غالب در میان حوزویان نیز هست، معتقد است که برای تولید دانش باید ابتدا مبانی معرفتی، یعنی دستگاه منطقی، فلسفی، معرفت شناسی و روش شناسی مناسب این فرایند، با مطالعه و تحلیل متون و نصوص دینی استخراج شود. برای این استخراج، به یک دستگاه استنباطی خاص نیاز داریم که پیش از همه باید آن را به دست آوریم. سپس از دل محصول تولیدشده، پارادایم ها، الگوها، نظریات و فرضیات مناسب استخراج گردد و برای اداره جامعه دینی به کار گرفته شود. این نگاه معرفت شناسانه ایدئالیستی که به فلسفه تحلیلی نیز نزدیک است، باور دارد که این ذهنیت و آگاهی پیشین ماست که شناختمان از جهان عینیت یافته اجتماعی را ممکن می سازد و تا زمانی که آگاهی ما به وسیله نظریات و الگوها (اینجا الگوها و نظریه های دینی) ساخته و پرداخته و توزیع نشوند، ما راهنمای عملی برای کنش فردی و جمعی نخواهیم داشت. پس قبل از هرچیز لازم است بر ساخت این دستگاه های نظری متمرکز شویم. در دیرینه شناسی این رویکرد می توان گفت در دهه های منتهی به انقلاب اسلامی که فعالیت های مارکسیستی در حال گسترش بود و نظر بسیاری از اسلام گرایان انقلابی را نیز به خود جلب کرده و باعث شکل گیری رویکردهای التقاطی شده بود، مقابله فکری با این جریان ها و به ویژه نقد و بررسی مبانی معرفت شناختی الحادی مارکسیسم، در دستور کار متفکران، نویسندگان و فعالان فرهنگی مسلمان قرار گرفت. اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی (ره) در چهار جلد، مهم ترین اثر دراین باره بود که با نقد فلسفی و نظری مبانی مادی گرایی ماتریالیسم دیالکتیک، به تنقیح فلسفی مبانی دینی پرداخت و بعدها شاگردان ایشان، از جمله شهید مطهری هم این راه را ادامه دادند. با وقوع انقلاب اسلامی و تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی و دغدغه های مطرح در بحث تحول در علوم انسانی، کارگزاران انقلاب فرهنگی نیز همین چارچوب معرفت شناسانه انتقادی را در سطوح مختلف، به عنوان منظر اصلی اسلامی سازی علم و معرفت انتخاب و دنبال کردند. از این منظر برای تحول در علوم انسانی باید اساتید و دانشجویان با اصول و مبادی انسان شناختی و معرفت شناختی دینی آشنا باشند و با این سلاح، مبادی و مفروضات علوم انسانی مدرن را نقد کنند و در همین مسیر نیز تولید علوم انسانی اسلامی را آغاز کنند. این رویکرد معرفت شناسانه منطقی و تحلیلی بیشتر در حوزه نفی و نقد گزاره هایی از انسان شناسی و معرفت شناسی غربی فعال بود تا تجویز انسان شناسی و معرفت شناسی های جزئی تر و کاربردی تر. در واقع این رویه را که در واکنش به معرفت شناسی مارکسیسم شکل گرفته بود، می توان در نحوه تدوین موضوعات در دروس معارف و نیز کتاب هایی چون جامعه شناسی اسلامی که آیت الله مصباح و آیت الله حائری و دیگران آن را منقح کرده بودند، پیگیری کرد. البته همان طور که اشاره کردیم، این رویکرد در دهه هشتاد و نود شمسی هم بازتولید شد و توجه بسیاری از حوزویان را که تولید علوم انسانی دینی را پیگیری می کردند، جلب کرد. در این رویکرد به طور طبیعی به دلیل اینکه خود را دیگری مارکسیسم تعریف کرده بود (در نظریه مارکسیستی بر «امر اجتماعی» تأکید می شد) به نوعی، امر فرهنگی یا به عبارت کلی تر امر ذهنی بر امر عینی و اجتماعی تفوق یافت و راه اصلاح جامعه، اصلاح ذهنیات نخبگان و تحول در عرصه علم و دانشگاه و حوزه دانسته شد و به واقعیات اجتماعی و اقشار و صنوف و ساختارهای آن کم توجهی صورت گرفت. در همین پارادایم بود که «کار فرهنگی» و «فرهنگ سازی» به کلیدواژه های اصلی جریان معتقد به انقلاب اسلامی تبدیل شد و عرصه های عینی اجتماعی، از محیط زیست گرفته تا فقر و آسیب های اجتماعی و نابرابری های ساختاری اقتصادی و اجتماعی، مورد کم لطفی قرار گرفت. در ادامه سعی خواهم کرد با آسیب شناسی اجمالی این رویکرد، خطرات «روش گرایی» حاد، بی توجهی به «تاریخ و میدان واقعیات اجتماعی» و نیز «ذهن گرایی» و «نخبه گرایی» یک سویه آن را یادآور شوم و سپس رویکرد بدیلی را معرفی کنم. اگر بخواهیم صورت بندی مناسب تری از این رویکرد عرضه کنیم، باید بگوییم طبق این رویکرد، ما پیش از هرگونه مواجهه با جامعه باید بتوانیم بر اساس مبانی دینی و معرفتی اسلامی، دستگاه منطقی و متدولوژی علمی متناسب با دین و فرهنگ و جامعه دینی را تولید کنیم. این دستگاه های منطقی و متدولوژیک نه از مواجهه با مسائل و واقعیات جامعه و تاریخ، بلکه از دل مباحث منطقی آزمایشگاهی (بحث درباره متدولوژی، منطق، اصول استنباط و ...) حاصل خواهد شد و بعد از ساخت این دستگاه، بی درنگ خواهیم توانست نظریات و فرضیات بی شمار علمی تولید، و مسائل رایک به یک حل کنیم. با توجه به تقریر بالا می توان گفت این رویکرد، تحت تأثیر روایت های نخبه گرایانه و ذهن گرایانه تاریخ فلسفه و تاریخ علم، فیلسوفان مؤلفی چون دکارت و کانت را سرمنشأ تحول در علم و معرفت و جامعه می شناسند و تحول در علم را نیازمند تحول در دستگاه معرفت شناختی می دانند. به زعم قائلان به این مسیر، در حال حاضر چون متدولوژی مزبور در دستگاه دینی تولید نشده، نمی توانیم با مسائل عینی اجتماعی مواجه شویم. ازهمین رو معمولاً این رویکرد، منتزع از وضعیت سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و تاریخی دنبال می شود. در این رویکرد، تاریخ به تاریخ اندیشه و ذهن تقلیل می یابد و یا نهایتاً تاریخ سیاسی اهمیت می یابد؛ ولی به تاریخ فرهنگی و اجتماعی اعتنا نمی شود. در حقیقت به دلیل ذهن گرایی و نخبه گرایی های یک سویه، صرفاً عقلانیت نظری اهمیت می یابد و تجربیات تاریخی عقل عملی که در کنش های روزمره و تاریخی مردم عادی نمود می یابد، توجهی جلب نمی کند. این گرایش مباحث به عقلانیت نظری، باعث می شود در برخی موارد کنه دانش های تجربی چون جامعه شناسی و روان شناسی و علوم تربیتی دریافت نشود و به جای بررسی های تجربی و تاریخی مردم شناسانه و انسان شناسانه آنها به بررسی های فلسفی و کلامی انتزاعی تحویل یابند. در این رویکرد که نوعی تلقی شبه مکانیکی از دستگاه علم و تولید علم در آن دیده می شود، علم به مباحث روش شناختی تقلیل می یابد و عمده تفطنات به دنبال تأسیس روش شناسی هایی است که برای پژوهشگر، امکان تولید نظریه هایی دینی را فراهم کند؛ فارغ از اینکه پژوهشگر در چه زمینه وجودی، دینی و معرفتی تنفس می کند. بررسی سابقه این رویکرد در مؤسسات و پژوهشگاه های مختلف حوزوی و دانشگاهی، نشان می دهد که با گذشت نزدیک به چند دهه از عمر برخی از آنها سطح مباحث، از کلیات و تأکید بر ضرورت و امکان تولید و تحول در علوم انسانی، چندان فراتر نرفته است. از نظریات معدود تولیدشده در این رویکرد هم برخی به دلیل نقصان های نظری و تجربی نتوانسته اند کاربردی شوند و یا توجه اصحاب علم و سیاست گذاری را به خود جلب کنند. برخی این نقصان را به دلیل زمانبر بودن حاصل شدن نتیجه های مطلوب در عرصه علوم انسانی می دانند؛ اما به نظر نگارنده، این نقصان بیشتر به دلیل ضعف های نظری این رویکرد است. البته برخی از دانشوران این رویکرد، درباره مسائل تاریخی چون جریان شناسی های تاریخی و فرهنگی مباحثی داشته اند و یا به مسائل اجتماعی چون زن و خانواده توجه کرده اند، ولی این بررسی ها حتی فاقد یک چهارچوب نظری برخاسته از اقتضائات و تمنیات خود این رویکرد بود و صرفاً طرح های حاشیه ای است که این نویسندگان و پژوهشگران مطرح کرده اند. در اینجا قصد دارم در مقابل رویکرد اول، رویکرد بدیلی را معرفی کنم که شاید به دلیل نحیف بودن رسانه ای و آکادمیک، کمتر شناخته شده است، اما سعی می کند با نشان دادن کاستی های رویکرد اول در دیدگاه های مکانیکی روش گرایانه و ذهن گرایانه اش به علم و نیز ناتوانی اش در کم کردن فاصله نظر و عمل و به عبارت دقیق تر شکاف میان تجربه و تاریخ با دین و کلام و فلسفه، آن کاستی ها را پوشش داده، فضایی برای خود فراهم کند. در رویکرد دوم که آن را رویکرد «وجودشناختی» می نامم، انسان شناسی وجودی، یک اصل در نظر گرفته می شود؛ چون انسان پایه نظم اجتماعی است و ازاین رو هر جامعه، نوع انسانی را که سازنده آن جامعه است انعکاس می دهد. از این نظر تمایلات، احساسات، منافع و تجربیاتِ زیسته ریشه، و اندیشه ها ثمره و فرع بر آنها دانسته می شود و در پایه و بنیان هر صورتی از آگاهی، یک تجربه وجودی قرار دارد. این تجربه وجودی، سهم انسان در کل هستی و مشارکت وی در بازی وجود است. انسان با ورود به بازی هستی، نقش هایی بر عهده می گیرد که پیش از بازی مشخص نیست و این نقش را او تعیین نمی کند؛ بلکه بدون اینکه پیش از آن، درکی از این تجربه و نقش خود داشته باشد، درگیر آن می گردد؛ اما از آنجا که انسان موجودی خودآگاه و دارای آگاهی است و با کلیت وجود خود در تجربه هستی درگیر می شود، می تواند این تجربه را در قالب آگاهی و صور نمادین برگردانده، آن را معنا کند. بدین ترتیب، کل حیات انسانی صورت نمادهای عینیت یافته و یا نمادهای آگاهی را می یابد که از تجربه مشارکتی وجودشناسانه برمی خیزد. از طریق برگرداندن تجربه های وجودی به صورت های آگاهی، نظم مشخص تاریخی و صورت عینی جامعه شکل می گیرد و تاریخ معنا می یابد. در این برگرداندن است که دین و فلسفه نقش مهمی ایفا می کنند. در حقیقت در این رویکرد، معرفت بشری حاصل صورت بندی تجربیات و تأملات وجودی اوست. از انباشت تاریخی این صورت بندی هاست که دانش شکل می گیرد و البته تفاوت این رویکرد با رویکردهای پوزیتویستی در این است که در این رویکرد، دین و فلسفه کنار زده نمی شوند، بلکه نقش دین و فلسفه عمق بخشیدن به این صورت بندی هاست. تفاوت اصلی این رویکرد با رویکرد اول در این است که در این رویکرد، انسان مسلمان و فرهنگ مسلمانان اهمیتی هم عرض متون و نصوص دینی می یابد. این روش شناسی وجود شناختی معتقد است که علم از تجربه وجودی آغاز می کند؛ تجربه ماقبل علمی وجود، که عالم و دانشمند نیز به عنوان یک انسان در آن اشتراک دارد، پایه و مبنای معرفت است. این تجربه ای است که انسان با جسم، روح و ذهن خویش در آن درگیر می شود و از آنجا کل قلمروهای هستی را در تناسب با ابعاد وجودی اش درمی یابد. از درون این تجربه، صورت های نمادین دست اول و یا آگاهی های خام ابتدایی و غیرتحلیلی انسان ها سر برمی آورد. این صورت های نمادین که تفسیرهای هر جامعه و انسان درباره خود، هستی و نظم خاص خویش است، فضایی به وجود می آورد که تحلیل علمی باید کارش را از آنجا آغاز کند. به قول وگلین، علم انسانی از خلأ سر بر نمی آورد و از تابلویی سفید آغاز نمی کند. هر دانشمندی در درون آگاهی های اولیه ای که در جامعه اش وجود دارد رشد می کند و پرورش می یابد و با جهان نمادهای زبانی روبه روست. البته دانش یا آگاهی علمی در این نقطه توقف نمی کند، بلکه از آن درمی گذرد و به مفهوم پردازی آن آگاهی ها می پردازد و حتی با رویکردی نقادانه به آن تجربیات می نگرد. در رویکرد دوم به مسئله تحول در علوم انسانی که از آن به رویکرد "وجودشناسانه" تعبیر کردیم، علم محصول نظریه پردازی های آزمایشگاهی نیست، بلکه از مواجهه با تاریخ و جامعه و فرهنگ حاصل می شود. دانش در این رویکرد، محصول تاریخی درگیری تجربی و فکری با موضوعات عینی و اجتماعی است و بسته به فرهنگی که پژوهشگر در آن تنفس می کند، دانش نیز متفاوت می شود. در این رویکرد، نسبت وجودی پژوهشگر با جامعه، نظام مسائل و حساسیت های او را آفریده و جهت می دهد و دین نه از طریق گزاره های منفرد دینی در نصوص یا ساخت دستگاه های منطقی و متدولوژیک پیشینی فلسفی و اخلاقی، بلکه از دو طریق دیگر بر علم اثر می گذارد: اول اینکه فرهنگ و سنت دینی پژوهشگر به صورت نامحسوس بر انتخاب مسائل و نحوه سامان دادن پژوهش ها و بررسی های او اثر می گذارد؛ دوم اینکه مفاهیم دینی برای غنی کردن مقولات و مفاهیمی که «تجربه» شده اند، ورود می کنند. در این رویکرد، روش شناسی و نظریه نه از دل مباحث معرفت شناسانه آزمایشگاهی، بلکه از ته نشست مواجهات بسیار زیاد تجربی و عقلانی تاریخی با مسائل عینی و اجتماعی در یک جامعه پدید می آید و هرچقدر این مواجهات نظری و عقلانی با مسائل بیشتر باشد، نظریه «منسجم تر، عمیق تر و فراگیرتری» شکل می گیرد. در حقیقت، نحوه رویارویی ما با مسائل است که متدولوژی را می آفریند و متدولوژی، معرفتی پیشینی و فارغ از مسائل پیش رو نیست. از همین رو در این رویکرد، برای مثال منازعات صوری در جامعه شناسی، همچون منازعه فرد و جمع، روش کمّی و کیفی و تحلیل های خرد و کلان که رویکردهای معرفت شناسانه درگیر آنهاست، رنگ می بازد. در این رویکرد، برخلاف تلقی رویکرد اول از تاریخ تحول علوم و فلسفه، تاریخ علم نه با تألیفات فلاسفه مؤلف و به تعبیر عام تر رویکردی نخبه گرایانه، بلکه با تغییرات اجتماعی رقم می خورد و فلاسفه صرفاً این تغییرات را به نحوی خلاقانه و عمیق صورت بندی می کنند؛ اگرچه این صورت بندی، خود پیامدهای بازتابانده دارد و بر عرصه های عینی اجتماعی تأثیرات عمده ای خواهد گذاشت. به عنوان نمونه کانت با توجه به پیشرفت های فنی و تکنیکی در علوم فنی و طبیعی، به دنبال برساخت یک پایه فلسفی منطقی برای علوم تجربی روز بود که دستاوردهای شگرفی را رقم زده بود. وی سعی کرد با سنتز ایده های راسیونالیست ها و امپریست ها پایه های فلسفی علم طبیعی جدید را بنا نهد و آن را نهادینه کند. صورت بندی جدید کانت نحله های جدید فکری ایجاد کرد که این رویکردها بر جریان تولید علم و فناوری نیز اثرگذار بود، ولی آنچه مشخص است این است که علم تجربی جدید در غرب با کانت آغاز نشده بود، بلکه کانت صورت بندی منسجمی از علوم جدید طبیعی عرضه کرد. اگر علم را نظامی از مفاهیم مرتبط با یکدیگر بدانیم، پس مفهوم سازی و مفهوم پردازی را باید پایه تولید علم بدانیم. ولی تشکیل مفاهیم در علوم تجربی مسیر خاصی را دنبال می کند: برای کشف یا تولید مفاهیم ابتدا باید بتوان توصیف فربهی از موضوع عینی مورد نظر عرضه کرد؛ از دل این توصیفات باید مقوله هایی را استخراج کنیم و مقوله ها را در یک حرکت استعلایی به مفاهیم ارتقا دهیم. از منظر رویکرد دوم به دلیل فقدان توجهات میدانی و تاریخی، ما هنوز در مرحله پیشاعلم و پیشانظریه هستیم. تا وقتی بررسی های تاریخی ما در حوزه های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی فربه نشده باشد، امکان تحول فراهم نیست؛ چنان که برخی تأکید دارند جامعه شناسی در پی فربه شدن دانش تاریخی پدید آمد. در حقیقت رشد نگاه تاریخی باعث شد که نسبت تاریخ با دیگر ساختارها همچون جغرافیا(در کار منتسکیو) و ساختارهای اجتماعی(هگل و به صورت گسترده تر کارل مارکس) نیز برجسته تر شود و از دل همین برجستگی ها دانش جامعه شناسی سر برآورد. ازاین رو به نظر می رسد تا وقتی در عقلانیت عملی و حوزه های بروز و ظهور آن، از ادبیات و هنر گرفته تا ساختارهای اجتماعی، کاوش و مداقه جدی و مداوم نشده باشد، نباید به تحول در علوم انسانی امیدی داشت. علوم انسانی در این رویکرد متأخر دارای نسبت وثیقی با فهم، ارتکازات و دانش های ضمنی عمومی جامعه است و از جنبه صرفاً نخبه گرایانه و ذهن گرایانه رویکرد معرفت شناسانه فاصله دارد. همچنین برای ایجاد تحول در علم، نیازمند تغییراتی در شیوه های آموزشی هستیم که در آنها نسبت توصیف و تجربه و تاریخ، در کنار فلسفه و دین متناسب شده باشد. رویکرد دوم با این ایده دیلتای در مورد علوم انسانی بسیار همراه است که کار علوم انسانی، کانسپچوالیزه کردن و مفهوم پردازی تجربیات زندگی روزمره است. با این وصف، تولید علم چگونه می تواند در دام عرفی شدن نیفتد؟ در حقیقت معیار ما برای نقد و فهم این زندگی روزمره چیست و از کجا می آید؟ اینجاست که باز پای دین به میان می آید؛ دین، هم به مثابه نص و هم به معنای وجه تاریخی و تجلی آن در زندگی روزمره. تلاش می کنم معنای این مدعا را با نگاهی به انقلاب اسلامی و نوع مواجهه نظری با آن تشریح کنم. اگر این فرض را بپذیریم که تجلای دین و زندگی دینی در زندگی روزمره را می توان در بحبوحه تحولات وجودی ناشی از انقلاب اسلامی دید، توجه به تجربیات انسان انقلاب اسلامی بر اساس رویکرد بدیلی که عرضه کردیم، اهمیت می یابد. انقلاب اسلامی در ابتدا تحولی ذهنی و معرفت شناسانه، آن چنان که برخی آن را در چارچوب مثلاً فلسفه صدرایی معنا می کنند، نبوده است؛ بلکه انقلاب اسلامی پیش از این تحلیل های پسینی رخ داده است. در حقیقت ذات انقلاب، تحولی وجودشناختی بود که آن تحول وجودی، خود را به شکل خاصی در عرصه عینیات اجتماعی بروز داده است. ازاین رو خروجی های حاصل از صورت بندی و تبدیل این تجربیات به الگوهای نظری، قدم های ابتدایی برای تولید علوم انسانی دینی خواهد بود؛ امری که با گذشت ۳۵ سال از انقلاب هنوز اتفاق نیفتاده است. ظهور انقلاب اسلامی به معنای ظهور انسانی تازه بود؛ انسانی برخلاف تصوری بسیاری از صاحب نظران، خلاق و تصمیم گیرنده که خود را در پیوندی تنگاتنگ با امام خمینی یا با تصور آرمانی از او قرار داده بود. این انسان به سرعت نام «حزب اللهی» را برای خود برگزید. او پیش از آنکه جامعه شناسی وصف پذیری داشته باشد، فلسفه ای تأمل پذیر دارد. وجود او گویای پیوند یک نماد (امام) با یک تلقی احیاشده شیعی، یعنی انتظار است. در نتیجه پیوند این باور بنیادین، ظهور انقلاب و امام، زمینه ساز ظهور آخرین امام شیعه است و حزب اللهی (انسان انقلاب اسلامی) کسی است که خود را وقف این زمینه سازی کند. نمود عینی این انسان جدید ایرانی، در جامعه است. این انسان جدید از نظم سیاسی و تا حدودی اجتماعی قبلی گسسته و در نظم جدید هنوز «ازخودبیگانه» نشده است. از همین رو بیشترین فضای آزاد را برای کنش اجتماعی پیش رو دارد. او با انرژی وجودی ای که کسب کرده است، هر کجا که می رود، تجربه ای جدید می آفریند که قبلاً نه در آگاهی ها و نه در تاریخ وجود نداشته است. کمیته، سپاه، بسیج، جهاد و جنگ، مسجد، هیئت، ادبیات و هنر و فرهنگ و اجتماع شهری و روستایی از مهم ترین نمودهای عینی این انسان جدید است. همان طور که اشاره شد، طبق رویکرد دوم، این تجربیات وجودی که عینیت اجتماعی یافته اند، برای ماندگاری و تبدیل شدن به معیار باید به مفاهیم، الگوها و نظریات دانشی و معرفتی تبدیل شوند تا بتوانند با توجه به مقتضیات زمانه، راهنما و الگوی عمل کنشگران بعدی باشد. برای تحقق این فرایند، ابتدا باید بتوان این تجربیات را منقح و صورت بندی کرد. برای صورت بندی علمی این تجربیات با توجه به رویکرد دوم که مبتنی بر توصیه های نظریه پردازانه مطالعات کیفی است، سه مرحله را باید به ترتیب مد نظر قرار داد: ۱. توصیف دقیق و همه جانبه پدیده و تجربه؛ ۲. گونه شناسی، طبقه بندی و مفهوم سازی؛ ۳. برقراری ارتباط بین مفاهیم در قالب نظریه و الگو. با این وصف، جمع آوری تجربیات انقلاب اسلامی از نهادها تا پدیده ها و رویدادها در قالب های مختلف، در درجه اول اهمیت هستند. در مورد هر پدیده و موضوع خاص، این توصیفات باید به میزان لازم فربه و غنی باشند تا زمینه گونه شناسی و طبقه بندی و مفهوم سازی بهتری را فراهم آورند. تکنیک هایی چون گراندد تئوری یا نظریه زمینه ای، از بهترین تکنیک ها برای مقوله سازی از دل توصیفات میدانی و کتابخانه ای به دست آمده هستند. در مرحله بعد باید مقولات را به مفاهیم ارتقا داد. اینجاست که فلسفه و دین، باز اثرگذار خواهند بود و با توجه به قرابتی که یک مقوله با هرکدام از نشانه ها، مفاهیم و نصوص دینی دارد، می توان آنها را بازتفسیر کرد و از آنها بهره برد. در نهایت نیز باید بتوان میان مقولات مختلف ارتباط برقرار کرد و از دل هردو یا چند مفهوم، یک گزاره عام تر استخراج کرد که می تواند به شکل نظریه یا الگو باشد. این الگو یا نظریه که از دل تجربیات انسانی برآمده است و با مفاهیم استعلایی دینی و فلسفی صیقل خورده است، خود مبنای کنش افراد می شود. البته این نظریات و الگوها صلب و جامد نیستند؛ وضعیت زمانی و مکانی و فرهنگی و نیز تمنیات وجودی باعث می گردد کنش های جدیدتر بر مبنای الگوها و نظریه های قبلی، انباشت های جدیدتری پدید آورد و زمینه را برای مرحله جدیدی از نظریه پردازی (شبیه مرحله قبل) فراهم سازد. ازاین رو الگوها و نظریات تولیدشده رو به تکامل و پیشرفت و پربار شدن هستند؛ در حالی که در رویکرد اول که به دنبال استنباط مستقیم نظریات و یا دستگاه های نظری از دل متون و نصوص دینی هستند، به دلیل اینکه مواجهه ای متافیزیکی با دین دارند، در برخورد با موارد نقض، تضعیف و باطل کننده، صدق نصوص و متون نظری را دچار چالش می کنند. متأسفانه بیشتر پژوهشگرانی که درصدد ایجاد تحول در علوم انسانی و تولید علم دینی و بومی هستند، در یک بن بست معرفتی و در فضایی انتزاعی و به دور از واقعیات میدانی و تاریخی، دائم به صیقل دادن دستگاه معرفت شناسانه خود مشغول اند. آنها حتی به تجربیات انقلاب اسلامی که شاید احساس نزدیکی بیشتری به آن دارند و نمود بارز آن را در نهاد جهاد سازندگی و جنگ تحمیلی و فعالیت های فرهنگی و اجتماعی دهه اول انقلاب می توان دید، بی توجه هستند، چه رسد به آسیب ها و مسائل اجتماعی روز یا تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران معاصر و یا دوره های پیش از آن. اما در رویکرد دوم، تعریف علوم صورت ویژه ای می یابد: «ته نشست انباشت تأملات و تجربیات تاریخی انسان ها در مواجهه با مسائل اجتماعی». در نتیجه علم دینی فرایندی اجتماعی است که از ته نشست تأملات و تجربیات و تبادل نظر انسان های دینی در مواجهه با مسائل اجتماعی در قلمرو یک زیست جهان دینی و در طی زمان طولانی حاصل می شود. در این تعریف از علم دینی، نصوص و متون تنها بخشی از این زیست جهان را تشکیل می دهند و از طریق فرهنگ است که بر جهان انسانی اثر می گذارند. ازاین رو برای تولید علم دینی صرف، مراجعه مستقیم به نص دین کافی نیست و فرهنگ و تجربیات دینی باید بسیار دقیق مدنظر قرار گیرند. در حقیقت دین از طریق فرهنگ و تجربیات انسانی است که به صورت پروبلماتیکی فهم و تفسیر می شود. فرهنگ و اجتماع تاریخی دینی، در کنار متون، مسئله مندی را که پیش نیاز استنباط از متون است، فراهم می کنند و همچنین می توانند از این استنباط ها برای صورت بندی خود بهره هم ببرند. بررسی اینکه این مسئله مندی چطور شکل می گیرد و چگونه می تواند این فرایند را پیش ببرد، خود نیازمند مجالی گسترده است.
یکشنبه ، ۲۳اسفند۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: هوش نیوز]
[مشاهده در: www.hooshnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 49]
-
گوناگون
پربازدیدترینها